TACİKİSTAN YATIRIM RAPORU

Transkript

1 2015 TACİKİSTAN YATIRIM RAPORU DUŞANBE TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ 0

2 İÇİNDEKİLER 1.TÜRK FİRMALARI VE TÜRK YATIRIMLARININ DURUMU TACİKİSTAN DAKİ YATIRIMLARI ETKİLEYEN UNSURLAR VE SEKTÖREL YATIRIM FIRSATLARI YATIRIM ORTAMINI ETKİLEYEN UNSURLAR GENEL EKONOMİK DURUM PİYASA YAPISI SEKTÖREL BAZDA YATIRIM POTANSİYELLERİ TARIM, HAYVANCILIK VE ORMANCILIK SANAYİ İNŞAAT ENERJİ DOĞAL KAYNAKLAR VE MADENLER YATIRIM ORTAMI YATIRIM MEVZUATI, VERGİLENDİRME VE SERBEST BÖLGELER DEĞERLENDİRME... 9

3 1.Türk Firmaları ve Türk Yatırımlarının Durumu T.C. Merkez Bankası verilerine göre, 2013 yılı sonu itibarıyla Türkiye nin Tacikistan daki yurt dışı yatırım stoğu 3 milyon ABD Doları değerindedir. Tacikistan Milli Bankası kayıtlarına göre 2014 yılının ilk yarısından Türkiye nin Tacikistan da yaptığı doğrudan yatırım ABD Doları olmuştur tarihi itibariyle Tacikistan Cumhuriyeti Hükümeti Nezdinde Vergi Komitesine kayıt yaptıran 88 Türk veya Türk ortaklı şirket bulunmakta olup; Müşavirliğimiz kayıtlarına göre 55 Türk firması Tacikistan da faal olarak çalışmaktadır. 2.Tacikistan daki Yatırımları Etkileyen Unsurlar ve Sektörel Yatırım Fırsatları 2.1-Yatırım Ortamını Etkileyen Unsurlar Genel Ekonomik Durum Dağılan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği nin (SSCB) en fakir ülkelerinden birisi olan Tacikistan, bağımsızlığını ilan ettikten sonra yoğun ekonomik sorunlarla karşılaşmış ve yılları arasında yaşanan iç savaş, ülkenin ekonomik gelişimini olumsuz yönde etkilemiştir. Altyapı eksikliği ve finansman yetersizliği nedeniyle mevcut sanayi tesisleri tam kapasite ile çalıştırılamamış veya atıl bırakılmıştır. Savaşın sona ermesiyle sağlanmaya çalışılan istikrarla birlikte ülke ekonomisi iyileşme sürecine girmiş ve GSYİH artmaya başlamıştır yılında 3 milyar Somoni olan GSYİH 2014 yılında 10,5 milyar Somoni seviyesine ulaşmıştır. Tacikistan ekonomisi, döneminde yıllık ortalama %7 nin üzerinde büyüme sergilemiştir yılında da Tacikistan ekonomisi %8,1 oranında bir büyüme yakalamıştır. Ülke ekonomisinin en önemli gelirlerinden birini, başta Rusya olmak üzere yurtdışında yaşayan Tacik vatandaşların ülkeye gönderdikleri dövizler oluşturmaktadır yılında ülkeye yaklaşık 4,1 milyar $ (GSYİH nın %49 u) değerinde işçi dövizi girmiş ve bu meblağ yatırımdan ziyade özel tüketim harcamalarında kullanılmıştır. 1

4 2.1.2 Piyasa Yapısı Uluslararası finans kuruluşlarının da katkısıyla Tacikistan, KOBİ lerin geliştirilmesi ve ticaret kültürünün yaygınlaştırılması amacıyla ekonomik reformlar gerçekleştirmektedir. Söz konusu reformlar, döneminde Dünya İş Yapma Kolaylığı Raporunda Tacikistan ı 10 basamak yükseltmiştir. Ancak, ortak fiyat oluşturma ve devlet destekleri ile rüşvet/yolsuzluk, ülke ekonomisindeki ağırlığını korumaktadır. Ekonomide monopol yapıların önlenmesi için gerekli yasal alt yapı bulunmaktadır. Anti Monopol Kurumu olsa da, kurumun gücü ve etkisi son derece azdır. Devletin kendisi, ekonominin kilit sektörlerindeki kontrolleri ile hala en büyük monopol olmaya devam etmektedir. Özellikle enerji ve ulaşım alanındaki monopoller özelleştirme ve yıllık yapılandırma programları ile şeffaf ve rekabete açık hale getirilmeye çalışılmaktadır Sektörel Bazda Yatırım Potansiyelleri Tarım, Hayvancılık Ve Ormancılık Tacikistan, coğrafi olarak dağlık bir ülke olsa da, ülkede tarım en önemli geçim kaynağıdır. Ülke nüfusunun %70 i kırsal alanda yaşarken, ülke topraklarının sadece %30 u tarıma elverişlidir. İşlenmiş toprakların %45 inde yetiştirilen pamuk, tarımsal üretimin %60 ını teşkil etmektedir. Ülkede ayrıca, pirinç, tahıl, tütün, patates, meyve ve sebze de yetiştirilmektedir. Gıda işleme tesislerinde pamuk yağı, sebze ve meyve konserveleri, sigara, şarap, zeytin, çay, kahve, yemeklik tuz, alkollü ve alkolsüz içecekler gibi ürünlerin üretimini gerçekleştirmektedir. Tarım ticaretinin geliştirilmesi ülkenin öncelikli hedefleri arasında yer almaktadır. Ancak, tarım ticareti için gerekli teknik ekipman ve bilgi eksikliği nedeniyle istenilen düzeye erişilememiştir Sanayi Tacikistan da ağır sanayi ana dalları: madencilik, enerji üretimi, metalürji, makine üretimi, metal işleme, malzeme üretimi ve kimya sanayidir. Metalürji sektöründe üretimi yapılan başlıca ürünler: alüminyum, çinko, kurşun, bizmut, antimon, cıva, tungsten, molibden ve altındır. Tacikistan ın en büyük sanayi tesisi Talco dur. Tursunzade şehrinde bulunan Tadaz alüminyum fabrikası da önemli bir alüminyum üretim tesisidir. Ham alüminyum ve basit alüminyum ürünlerinin üretimi yapılmaktadır. SSCB döneminde kurulan bu fabrika yıllık 517 ton üretim kapasitesine sahip olup, her yıl 300 ton üzerinde üretim gerçekleştirmektedir. 2

5 Üretimde kullanılan tüm hammaddeler Azerbaycan, Ukrayna, Rusya ve Kazakistan dan alınmaktadır. Rusya Federasyonu nun önemli alüminyum üreticilerinden RusAl, Tacikistan ın güneyinde yıllık 200 bin ton kapasiteli bir alüminyum fabrikası kurmuş. 560 milyon Dolarlık bir yatırımla gerçekleştirilen fabrika 2010 yılında faaliyete geçmiştir İnşaat Ülke genelinde mevcut binaların büyük bir çoğunluğu SSCB döneminden kalmış ortalama yaşları yıllık olan binalardır. Dolayısıyla bu binaların büyük bir çoğunluğunun orta vadede (10-15 yıl) elden geçirilmesi veya yenilenmesi gerekmektedir. Nitekim Duşanbe Belediyesi, şehirdeki eski Rus binalarının yıkılarak modern ve yüksek katlı binalar yapılmasını öngören planı hayata geçirmektedir. Ayrıca, yollar, köprüler, tüneller v.b. ulaşım altyapısı da ya çok eskidir ya da mevcut değildir. Bu çerçevede, alt yapı yatırımlarında öncelikli olarak yolların ıslahı, yeni yol ve köprüler yapılması, % 93 ü dağlık olduğu için tüneller inşa edilmesi, sulama sistemlerinin iyileştirilmesi, kentsel ve telekomünikasyon altyapı inşası ve yenilemeleri, hidro-elektrik santral inşası, elektrifikasyon ve hava limanları alanlarında yeni iş imkanları ve projeler bulunmaktadır. Tacikistan da müteahhitlik sektöründe kaynaklarının kısıtlı olması ve bütçede yeterli kaynak bulunamamasından dolayı özellikle altyapı yatırımları, İslam Kalkınma Bankası, Dünya Bankası, Kuveyt Fonu gibi uluslararası finans kuruluşları tarafından desteklenmekte ve finanse edilmektedir. Türk firmaları özellikle bu tür kuruluşlarca finanse edilen ve uluslararası standartlarda ihale edilen projelere ilgi göstermektedir. Müteahhitlik sektörünün ana müşterisi hükümettir ve devlet bütçesi, yabancı kredi ve hibeleri ile finansman sağlamaktadır. Müteahhitlik sektörü projeleri devletçe yönetilmekte, bu konuda kredi sağlayan ülkeler ise genellikle Çin, Rusya ve İran olmaktadır. Hidroelektriğin yanı sıra öncelikle yol ve tünel inşaatları Çin Hükümeti kredileriyle finanse edilmektedir Enerji Tacikistan, sahip olduğu su kaynakları ile dünyanın büyük hidroenerji potansiyeline sahip ülkeleri arasında yer almaktadır. Hidroelektrik enerjisinin geliştirilmesi, Tacikistan ın ulusal kalkınmasının temelini teşkil etmektedir. 3

6 Tacikistan enerji sektöründe Rusya, Çin ve İran ın yatırım projeleri ağırlık kazanmaktadır. Uzmanların tahminlerine göre, Tacikistan da 113 milyon ton petrol ve 863 milyar metreküp doğal gaz rezervleri bulunmaktadır. Tacikistan ın güney bölgesinde 12 tane petrol ve gaz yatağı bulunmuştur yılında Rus enerji şirketi olan Gazprom, Tacikistan da doğalgaz potansiyeli olan bölgelerin olduğunu açıklamış ve saha çalışmalarına başlamıştır yılında Kanada petrol ve doğalgaz şirketi olan Tethys ise ülkenin güneybatısındaki potansiyel doğalgaz miktarının 3,2 trilyon metreküp, petrol miktarının ise 27,5 milyar varil olduğunu açıklamıştır. Özellikle Tethys şirketinin ülkede yaptığı keşifler, Tacikistan ı bölgenin en önemli hidrokarbon tedarikçisi ülkesi konumuna sokması beklenmektedir. 12 milyon varillik ispatlanmış petrol rezervine sahip olan Tacikistan da üretim, iç savaş boyunca %70 oranında azalmıştır. Savaşın etkilerinin yanı sıra, genel olarak ekonomik sorunlar ve altyapıda yatırım yetersizliği bu sonucu doğurmuştur. Tacikistan, petrol ihtiyacının tamamına yakınını ithalat yoluyla karşılamakta, ihtiyacın %70 i Özbekistan tarafından temin edilmektedir. İspatlanmış doğalgaz rezervleri 5,6 milyar metreküp seviyesindedir. Ancak petrolde olduğu gibi doğalgazda da üretim yetersiz kalmakta ve iç talep ithalatla karşılanmaktadır. Tacikistan da yıllık ortalama 20 milyon metreküpten az doğalgaz üretilmektedir. 700 milyon metreküp doğal gaz Özbekistan dan ithal edilmektedir Doğal Kaynaklar ve Madenler Tacikistan ın doğal kaynakları çeşitlilik göstermektedir. Ülkenin; çinko, bizmut, tungsten, bakır, altın, gümüş, antimon, demir, magnezyum, tuz, uranyum gibi nadir ve değerli metal rezervleri oldukça zengindir. Tacikistan ın gümüş rezervleri toplam tondur. Dünyanın en büyük ikinci gümüş madeni olan Koni Mansur madeni ( ton rezerv) ülkede bulunmaktadır. Ayrıca, toplam rezervleri 400 tonu aşan 28 altın rezervi bulunmaktadır. 4

7 Madenlerin yüzeye yakın olmasına rağmen, ülkenin coğrafi ve iklim koşullarının çok sert olması nedeniyle madenlerin çıkartılmasında zorluklarla karşılaşılmaktadır. Tacikistan da diğer önemli bir sektör ise madenciliktir. 400 civarında maden yatağına sahip olan ülkede madencilik sektörü, teknoloji ve know-how yetersizliği nedeniyle sahip olduğu potansiyeli yeterince değerlendirememektedir. İşleme kapasitesinin düşük olması nedeniyle bu sektör daha çok ham madde ihracatına yönelmektedir. Ülkedeki zengin kömür yatakları vardır, ancak bunlar da ulaştırma sorunları nedeniyle işletilememektedir. Altın madenciliğinde önemli kuruluş İngiliz ortaklı Darvaz dır. 28 tane altın yatağında toplam 430 tonluk rezerv mevcuttur. Tacikistan ın gümüş rezervleri ise 60 bin ton olarak hesaplanmaktadır. Birçok maden yatağının dağlık bölgelerde bulunması ve bu bölgelerde hava şartlarının sert, ulaşım imkânlarının da bir hayli yetersiz olması üretimi olumsuz yönde etkilemektedir. 3. Yatırım Ortamı Tacikistan Yönetimi, uluslararası finans kuruluşlarının desteğiyle ekonominin çeşitli alanlarında reform çalışmalarını sürdürmektedir. Ayrıca, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası ve İslam Kalkınma Bankası ile iş birliği halinde yürütülen programlar kapsamında kamu yönetimi, sosyal güvenlik, eğitim, tarım, özelleştirme, işçi hakları ve özel sektörün gelişimi, alt yapı sistemi, çevrenin korunması ve turizm konularında tavsiyelerde bulunulmakta ve teknik yardım sağlanmaktadır. Bu çerçevede, Tacikistan Yönetimi yabancı yatırımları çekmek amacıyla yürüttüğü politika ile elverişli bir yatırım havası oluşturmaya çalışmış, yabancı yatırımı teşvik eden birçok kanunu yabancı yatırımların hukuken korunması, yatırımcılara vergi muafiyeti sağlanması, ayırımcılık ve millileştirmeye karşı korunması, yabancı sermayenin iştirakindeki kısıtlamanın en aza indirilmesi, özelleştirme ve altyapı geliştirme faaliyetlerine katılması gibi faydalar sağlanması amacıyla yürürlüğe koymuştur Yatırım Kanunu ile yabancıların tek başına veya Tacik özel ve tüzel kişilerle şirket kurması, ortak olması, mal varlığı edinmesinde (gayrimenkul dışında) hiç bir kısıtlama kalmamıştır. Yabancı yatırımcılar için vergi muafiyeti, bazı sanayi ürünleri ithalatında KDV 5

8 muafiyeti gibi teşvikler mevcuttur. Yabancıların para transferlerinde kanuni bir limit yoktur, para ithali serbesttir. Yine de, Dünya Bankası 2015 Yılı İş Yapma Raporuna göre Tacikistan iş yapma kolaylığı açısından 2015 yılında 166. sırada yer almaktadır. Ayrıca, Uluslararası Şeffaflık ve Yolsuzluğa Karşı Küresel Koalisyonunun raporuna göre 2014 yılında Tacikistan Yolsuzluk Algısı İndeksinde 152. sırada yer almıştır. 4. Yatırım Mevzuatı, Vergilendirme ve Serbest Bölgeler 4.1 Mevzuat Yabancı yatırımın temel yasal kaynağını Tacikistan Cumhuriyetinde Yatırım Kanunu teşkil etmektedir. Söz konusu kanunun hükümleri ile uluslararası yükümlülükler arasında uyuşmazlık olması halinde uluslararası yükümlülüklerin esas alınacağı kanunda belirtilmektedir. Yatırım Kanunu kapsamında, yabancı yatırımcılar ile Tacik yatırımcıların eşit haklara sahip olduğu belirtilerek, tüm yatırımcıların vatandaşlık, milliyet, dil, ırk ve ekonomik faaliyet alanı göz edilmeksizin ayrımcılığa tutulmayacağı garantisi verilmektedir. Yatırımcıların tüm haklarının ve yasal çıkarlarının Tacikistan Devleti garantisi altında olduğu kanunda belirtilmiştir. Yatırımcılar, Yatırım Kanunda yapılan değişiklik veya eklemelerden zarar görmeleri halinde Tacikistan Hükümetinden söz konusu zararın telafisini talep edebilecektir. Yatırımcı ile yetkili devlet kurumu arasında imzalanan sözleşmelerin koşullarında istikrarın sağlanması Tacikistan Hükümetinin garantisi altındadır. Yabancı yatırımcılar, temsilcileri ve yabancı işçiler Tacikistan topraklarının tamamında seyahat serbestisine sahiptir. Yabancı yatırımcılar; (i) Gelirlerinin korunması ve kullanımı için Tacikistan da ulusal veya yabancı para cinsinde banka hesabı açtırabilir ve (ii) Tacikistan daki faaliyetlerinden doğan karlarıyla ilgili kendi kararlarını verebilirler. 6

9 Yabancı yatırımcılar ve işçiler gelirlerini ve ücretlerini yurtdışına transfer etme hakkına sahiptir. Yatırımcılar, Tacikistan daki faaliyetleri ne ilişkin tüm ödemelerini Tacikistan ulusal para birimine serbestçe çevirebilir ve/veya Tacikistan dışındaki faaliyetleri için yabancı para birimi satın alabilir. Döviz işlemleri Tacikistan Kur Düzenlemesi ve Kontrolü Kanunu çerçevesinde gerçekleştirilir. Yasalarda belirtilen koşullar haricinde Tacikistan hükümetinin yatırım faaliyetine karışma hakkı bulunmamaktadır. Yasada belirtilen force major durumlarda, yatırım geri çekilebilir. Yatırımcının tüm fikri mülkiyet hakları Tacikistan Hükümeti yasalarınca korunmaktadır. Yabancı yatırımcılara; Vergi Kanunu kapsamında vergi ayrıcalıkları, Gümrük Kanunu kapsamında gümrük ayrıcalıkları ve devlet yardımları alanında ayrıcalıklar tanınmaktadır. Ayrıca, yabancı yatırımcının çalıştıracağı işçiler Tacikistan İş Yasasına tabi olacaktır. Çıkan uyuşmazlıklar taraflar arasında imzalanan sözleşmede belirtilen koşullara göre çözülecektir. Taraflar arasında sözleşme olmaması halinde uyuşmazlıklar, söz konusu sorun tarafların en kısa sürede bir araya gelmesi ile çözülecektir. Sorunun yine çözülememesi halinde Tacikistan mahkemeleri ve/veya tarafların tanımladığı uluslararası tahkim mahkemesi yetkili olacaktır. Tacikistan da uzun dönemli yatırım yapmak isteyen yabancı yatırımcılar için ise Tacikistan İmtiyaz Kanunu kapsamında işlem yapılabilmektedir. Söz konusu yasa yabancı yatırımcılara geçici olarak, ülkenin maden zenginliklerine sahip topraklarını işletme; yerleşim yeri kurma; su kaynaklarını, hava sahasını, florasını ve diğer doğal kaynaklarını kullanma hakkı sunmaktadır. Anılan yasa kapsamında yabancı yatırımcı ile Tacikistan Hükümeti veya yetkilendirilen devlet kurumu ile anlaşma imzalanması gerekmektedir. İmtiyaz anlaşmaları ihale yoluyla yapıldığı gibi, istisnai durumlarda doğrudan müzakere yoluyla da yapılabilir. İmtiyaz Anlaşması, anlaşmanın konusuna göre 50 veya 90 yıl olabilir. İmtiyaz anlaşması yapan yabancı yatırımcı; 7

10 1. Anlaşma konusuna ilişkin olarak kullanılan topraklarda inşaat, yol ve iletişim alt yapısı yapma, 2. Üretimde kullanılmak üzere kendi taşınır mallarını ve işçilerini Tacikistan a getirme, 3. Tacikistan kamu kurumlarının yasadışı faaliyetleri için Tacikistan daki mahkemelere başvuruda bulunma haklarına sahip olmaktadır. Vergilerin ve diğer ücretlerin ödenmesinin ardından kalan kar yabancı yatırımcının kontrolüne bırakılmaktadır. 4.2 Vergilendirme Ülkedeki vergilendirmeler Tacikistan Vergi Kanunu çerçevesinde yapılmaktadır. Tacikistan vergi sistemi 19 farklı vergi öngörmekte olup, bu vergilerin 16 sı ulusal 3 ü ise yerel vergilerdir. Başlıca vergi türleri; gelir vergisi, kar vergisi, KDV, toprak vergisi, yol kullanım vergisi ve gayrimenkul vergisidir. Ülkedeki şirketler hem ulusal hem de yerel düzeyde vergilendirilmektedir. Şirketler ulusal düzeyde %15 oranında gelir vergisine tabidir. Ortaklıklar ise %13 oranında kişisel gelir vergisine tabi tutulmaktadır. Her iki vergi de Ulusal Hükümet tarafından uygulanmaktadır. Yerel düzeyde ise tüm ticari işlemler ticaret vergisine tabidir. Ticaret vergisi, işletmenin bulunduğu yerel idare tarafından uygulanmaktadır. Ülkedeki vergi toplama işlemleri Tacikistan Hükümeti Vergi Komitesi tarafından toplanmaktadır. Ayrıca, Tacikistan daki tüm ticari işlemlerden %3 oranında ticaret vergisi tahsil edilmektedir. Katma Değer Vergisi (KDV) %18 oranında uygulanmaktadır. KDV hesaplanırken ürün fiyatları esas alınmakta olup, şirketler KDV belgelerini aylık olarak vergi birimine ibraz etmek zorundadır. Öte yandan, pamuk ve alüminyum için farklı bir vergilendirme süreci izlenmekte olup, söz konusu ürünler için özel hukuki danışmanlık alınması tavsiye edilmektedir. 8

11 4.3 Serbest Bölgeler Ülkenin ekonomik kalkınmasının desteklenmesi amacıyla serbest bölgeler kurulmuştur. Serbest bölgelerin yasal zeminini ise Serbest Bölgeler Yasası teşkil etmektedir. Söz konusu yasa uyarınca; tüm ekonomik faaliyetler serbest bölgelerde gerçekleştirilebilmekte ve serbest bölgenin kullanım amacına göre serbest bölgeler 50 yıla kadar faaliyette bulunabilmektedir. Serbest bölgede yatırım yapan firmaların hakları ise devlet garantisi altındadır. Bu çerçevede, Tacikistan topraklarındaki yabancı yatırımlar millileştirilememekte, serbest bölgede faaliyet gösteren firmalar gelirlerini yurtdışına aktarabilmekte ve serbest bölgenin tasfiye edilmesi halinde serbest bölgedeki firmaların hakları devlet tarafından korunmaktadır. Serbest bölgeye ithal edilen mallar gümrük vergisinden muaf tutulmuştur. Bölgeden yapılan ihracattan da diğer vergiler ve gümrük vergisi alınmamaktadır. Firmalar, sosyal vergiler hariç, tüm vergilerden muaf kılınmıştır. Ülkede faaliyet gösteren serbest bölgeler: 1- Sughd Serbest Bölgesi 2- Panj Serbest Bölgesi 3- Ishkoshim Serbest Bölgesi 4- Dangara Serbest Bölgesi 5.Değerlendirme Tacikistan; imalat sanayisinin gelişmediği, gelir yaratma konusunda sıkıntılar yaşayan, ülke için önemli projelerin uluslararası kuruluşlarca finanse edilmek suretiyle hayata geçirilebildiği, rüşvet ve yolsuzluk algısının yüksek olduğu, en önemli gelir kaynağının başta Rusya olmak üzere yurtdışındaki işçilerin gönderdiği dövizlerin olduğu ve bu nedenle Rusya ekonomisindeki gelişmelere bağlı bir ekonomik yapı arz etmektedir. Öte yandan ülke nüfusu yılları arasında %30 oranında artış göstermiş olup; 2013 yılı itibariyle nüfusun %60 ı çalışabilir yaş grubunda yer almaktadır. Ülkede alüminyum, pamuk ve yaş meyve-sebze dışında bir üretim gerçekleştirilmemesi nedeniyle söz konusu nüfusun tüketim ihtiyaçları ithalat yoluyla karşılanmaktadır. 9

12 İç Savaşın ardından 2000 li yıllarda reform programlarını uygulayan ülke 2013 yılında Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) olmuştur. Ancak, DTÖ konusundaki bilgi düzeyi yetersiz olup, gerekli kurumsal çalışmalara devam edilmektedir. Ülkenin gelişmişlik düzeyinin düşük olması nedeniyle ülke yönetimi yabancı yatırımı ülkeye çekmek amacıyla gerekli yasal düzenlemeleri hayata geçirmiştir. Fakat söz konusu yasal düzenlemelerin uygulamalarında sıkıntılar yaşanmaktadır. İş yapma kültüründe SSCB döneminden kalma davranış ve düşünce kalıpları muhafaza edilmektedir. Ülkedeki yatırımlar arasında Çin ve İran ın yatırımları ön plana çıkmaktadır. Son olarak 2014 yılı Eylül ayında Duşanbe de gerçekleştirilen Şanghay İşbirliği Örgütü Devlet Başkanları Zirvesinde, Tacik Alüminyum Şirketi (TALCO) ile Çin şirketi olan General Nice Investment Co. arasında imzalanan anlaşma ile yılda 50 bin ton katot üretimi yapması planlanan 30 milyon $ lık yatırım yapılması kararlaştırılmıştır. olarak açıklanmıştır. Yine, İran tarafından yapılan Sangtuda 2 hidroelektrik terminaline İran ın 180 milyon $ yatırım yapacağı açıklanmıştır. Türk Malı İmajı ve buna duyulan güven, her alanda yatırım imkânının mevcut olması, Türkiye de burslu okuyan Tacikçe-Rusça-Türkçe konuşan genç insan kaynağının mevcut olması, ucuz işgücü imkânı ve coğrafi konumu itibariyle, yapılacak yatırımların Afganistan ve Pakistan a ulaşma imkanı ve yapılacak yatırımlar sonucunda Avrasya Ekonomik Bölgesine gümrük vergisiz mal ihraç edilebilecek olması ülkenin sunduğu fırsatlar olarak değerlendirilebilir. Öte yandan; enerji ve dağıtımı, gıda işleme ve paketleme (meyve, sebze, kuruyemiş makinaları-tesisleri, şişe, kutu, poşet, konserve doldurma-kapatma, mühürleme makinaları), meyve dehidratörleri, sağlık malzemeleri, telekomünikasyon, tarım makina, teçhizat ve hizmetleri, kozmetik, temizlik maddeleri (deterjan, sabun) tekstil, madencilik, inşaat, tüketim malları ve turizm alanları yatırım açısından fırsatlar sunmaktadır. Sonuç olarak Tacikistan birçok alanda yatırım yapılması için fırsatlar sunmakta olup, Tacikistan da yatırım yapacak firmalarımızın özellikle finansman ve uyuşmazlıkların çözümü konularında tedbirli davranmasında fayda mülahaza edilmektedir. 10

13 FIRSATLAR Ülkedeki üretim düzeyinin düşük olması nedeniyle tüm sektörlerde ihtiyacın ithalat yoluyla karşılanması Ülkedeki Serbest Bölgelerin yabancı yatırımcılara sunduğu teşvikler Türkçe bilen genç nüfus ve ucuz işgücü Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyeliği Türkiye ile YTKT Anlaşmasının bulunması Avrasya Ekonomik Birliği üyesi ülkelere gümrük vergisiz ihracat imkanı ve Afganistan-Pakistan pazarına yakınlık Devlet yapılanmasının güçlü oluşu Yabancı yatırımcılar için yasal alt yapının oluşturulmuş olması RİSKLER Ülke gelirinin yarısının yurtdışında çalışan işçilerin döviz transferleri ile sağlanması ve özellikle Rusya daki işçilerin ülkeye gönderdikleri Rublenin Rusya daki ekonomik gelişmelere bağlı olması nedeniyle istikrarlı bir gelirin oluşturulamaması Serbest Bölgelerin SSCB zamanından kalma eski binalardan oluşması ve alt yapısının (özellikle enerji alanında) yetersiz kalması. Teknik konularda nitelikli eleman sağlanamaması Kurumların DTÖ kuralları hakkındaki bilgi düzeylerinin düşük olması Uyuşmazlıkların çözümünde Tacik mahkemelerin tanınması ve adalet sistemindeki yoğun bürokrasi Ulaşım altyapısının güçlü olmaması Ülkeye yönelik yolsuzluk ve rüşvet algısının yüksek oluşu Finansal araçların yaygın olarak kullanılmaması ve yabancıların gayrı menkul ve ipotek işlemleri gerçekleştirememesi 0