AÇIK ENFLASYON HEDEFLEMESİ DÖNEMİNDE PARASAL AKTARIM MEKANİZMASININ DÖVİZ KURU KANALI: TÜRKİYE ÜZERİNE EKONOMETRİK BİR ANALİZ

Transkript

1 Ekonometri ve İstatistik Sayı: İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT FAKÜLTESİ EKONOMETRİ VE İSTATİSTİK DERGİSİ AÇIK ENFLASYON HEDEFLEMESİ DÖNEMİNDE PARASAL AKTARIM MEKANİZMASININ DÖVİZ KURU KANALI: TÜRKİYE ÜZERİNE EKONOMETRİK BİR ANALİZ Sevda YAPRAKLI* Özet Bu çalışmanın amacı, Türkiye de parasal aktarımın döviz kuru kanalının etkin bir şekilde işleyip işlemediğini zaman serileri analizleri ile ekonometrik açıdan incelemektir. Açık enflasyon hedeflemesi stratejisinin uygulandığı 2006:5-2011:5 dönemini kapsayan bu çalışmada, kısa dönem reel faiz oranı, reel efektif kur endeksi, tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) ve reel sanayi üretim endeksi değişkenleri kullanılmıştır. Hata düzeltme-geliştirilmiş Granger nedensellik analizinin sonuçları, döviz kuru ile faiz oranı ve enflasyon arasında iki yönlü nedenselliğin bulunduğunu göstermektedir. Vektör hata düzeltme modeli sonuçlarına göre döviz kuru, kısa dönem faiz oranından negatif olarak etkilenirken, enflasyonu negatif olarak etkilemektedir. Sonuç olarak, bu çalışmada yapılan tüm analizler, Türkiye de parasal aktarımın döviz kuru kanalının enflasyon üzerinde etkili olduğuna işaret etmektedir. Anahtar Kelimeler: Parasal Aktarım Mekanizması, Döviz Kuru Kanalı, Zaman Serisi Analizi, Türkiye Ekonomisi Jel Sınıflaması: C32, E52, F31 Abstract The aim of this study is to investigate econometrically with the time series analysis whether it is effectively operating of exchange rate channel of monetary transmission in Turkey. In the study, covering the period of 2006:5-2011:5 that the explicit inflation targeting (IT) is implemented, short time interest rate, real effective exchange rate index, consumer price index (CPI) and real industrial production index variables are used. The results of error correction-augmented Granger causality analysis show that there is bi-directional causality between exchange rate with interest rate and inflation. According to the results of error correction model, exchange rate is negatively affected by short time interest rate while negatively effecting inflation. As a result, all analyses made in the study reflect that the exchange rate channel of monetary transmission in Turkey is effective on inflation. Keywords: Monetary Transmission Mechanism, Exchange Rate Channel, Time Series Analysis, Turkey s Economy Jel Classification: C32, E52, F31 * Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü Erzurum, Tel: , sevda1@atauni.edu.tr

2 Açık Enf. Hedef. Döneminde Parasal Aktarım Mek. Döviz Kuru Kanalı: Türkiye Üzerine Eko. Bir Analiz 1. GİRİŞ Para politikasının bir ekonominin reel performansı üzerindeki etkisini gösteren parasal aktarım mekanizması, iktisat literatürünün temel tartışma konularından birini oluşturmaktadır. Parasal aktarım mekanizması genel olarak, para politikası uygulamalarının toplam çıktı (reel GSYİH) ve toplam harcamaları (nominal GSYİH) hangi yollarla ve ne ölçüde etkilediğini ve bu etkilerin ortaya çıkış sürecinde işleyen aktarım kanallarını gösteren bir mekanizmadır (Mishkin, 1992: ; Petursson, 2001: 62-63). Konu ile ilgili teorik tartışmalar genellikle Keynesyen ve Monetarist yaklaşımlar çerçevesinde ele alınmıştır. Aktarım mekanizması Keynesyen yaklaşıma göre faiz oranı aracılığıyla dolaylı yoldan işlerken, Monetarist yaklaşıma göre para stoku ve para talebine dayalı olarak doğrudan işlemektedir (Gür, 2003: 6). Keynesyen yaklaşıma göre, para politikası araçları sırası ile parasal tabanı, para arzını etkilemekte daha sonra da para arzındaki değişmeler faiz oranlarını, faiz oranlarındaki değişme önce yatırımları sonra da hasılayı etkilemektedir. Parasalcı yaklaşımda ise, para politikası araçlarındaki değişmeler parasal tabanı etkilemekte, para çoğaltanı yoluyla bu artış para stokunu etkilemektedir. Para stokundaki artış önce geliri artırmakta, gelirdeki artış ise faiz oranlarını etkilemektedir. Faiz oranlarındaki değişme yatırımı daha sonrada tüketimi uyarmaktadır (Seyrek, Duman ve Sarıkaya, 2004: 202). Buna göre iktisatçılar arasında, para politikasının kısa dönemde reel ekonomiyi etkilediği konusunda genel bir görüş birliği olmasına rağmen, para politikasının ekonominin tamamına yönelik etkisinin net olarak belirlenememesi nedeniyle, bu etkinin hangi kanallarla gerçekleştiği hakkında böyle bir fikir birliği mevcut değildir (Bernanke ve Gertler, 1995: 27). Halbuki, para politikası uygulamalarının ekonomi üzerindeki etkisinin hangi yollarla gerçekleştiği ve farklı aktarım kanallarının ekonomiyi nasıl etkilediğinin belirlenmesi, uygulanan para politikalarının başarısı açısından kritik önem taşımaktadır. Para otoritelerinin izleyecekleri politikaların hem planlanması hem de uygulanması aşamasında son derece önemli olan parasal aktarım mekanizmasının işleyişi; faiz oranı kanalı, 16

3 Ekonometri ve İstatistik Sayı: varlık fiyatları kanalı, kredi kanalı, beklentiler kanalı ve döviz kuru kanalı gibi birçok aktarım kanalı ile gerçekleşmektedir (Bernanke, 1988: 3-11; Taylor, 2000: 4-5). Parasal aktarım kanallarından biri olan döviz kuru kanalı açık ekonomi koşullarından doğmuş ve esnek döviz kuru sistemleri, açık enflasyon hedeflemesi (EH) uygulamaları ve küreselleşme ile birlikte, para politikasının reel ekonomi üzerindeki etkinliğinin belirlenmesi açısından önemli hale gelmiştir (Smets ve Wouters, 1999: 490). Dışa açık bir ekonomide para politikasının etkinliğinin anlaşılabilmesi için parasal aktarım mekanizmasında döviz kurunun rolünün belirlenmesi önemlidir. Çünkü döviz kuru, fiyat istikrarının sağlanabilmesi için dikkatle izlenmesi gereken önemli bir göstergedir ve esnek döviz kuru sisteminin uygulandığı ülkelerde para politikasında yapılacak bir değişiklik, döviz kuru kanalı ile hem hasılayı hem de enflasyonu etkileyebilmektedir (Garretsen ve Swank, 1998: 331). Teorik temellerini esnek döviz kuru sisteminde geçerli olan Mundell-Fleming modelinden alan döviz kuru kanalı, para politikasının döviz kurları üzerinde yarattığı etkinin net ihracata yansıması sonucu reel üretim ve enflasyonda meydana gelen değişimi ifade etmektedir (Karamanoua, vd. 2002: 6). Döviz kuru kanalı şu şekilde işlemektedir: Merkez bankasının genişletici (daraltıcı) bir para politikası izlemesi halinde sermayenin maliyeti olan yurtiçi reel faiz oranı düşmekte (yükselmekte) ve sermaye hareketlerinin hacmi değişikliğe uğramaktadır. Bu durum, yabancı (yerli) mali varlıkların yerli (yabancı) mali varlıklara göre daha cazip hale gelmesinden kaynaklanmaktadır. Sonuçta ulusal para değer kaybederken (kazanırken) döviz kuru değer kazanmaktadır (kaybetmektedir). Ulusal paranın değer yitirmesi (kazanması), yerli malları ucuz (pahalı), yabancı malları ise pahalı (ucuz) hale getirdiği için net ihracat artmakta (düşmekte) ve dolayısıyla milli gelir yükselmektedir (azalmaktadır). Yani net ihracatın artması (azalması), firmaların yeni yatırım kararı almalarına ve böylece toplam talep ile reel çıktının artmasına (azalmasına) yol açmaktadır (Mishkin, 1995: 5, Mishkin, 2001: 7). Diğer taraftan, döviz kurundaki değişmelerin uluslararası ticarete konu olan malların fiyatları üzerindeki etkisi sonucunda yurtiçi mallara olan talebin artması (azalması) yurtiçi fiyatların artmasına (azalmasına) neden olmaktadır. Aynı şekilde yurtdışı malların pahalı (ucuz) hale gelmesi de ithal edilen tüketim mallarının fiyatlarında doğrudan doğruya 17

4 Açık Enf. Hedef. Döneminde Parasal Aktarım Mek. Döviz Kuru Kanalı: Türkiye Üzerine Eko. Bir Analiz yükselişler (düşüşler) meydana getirebilmektedir. Bu da üretim maliyetini etkileyerek fiyatları değiştirici rol oynamaktadır. Şöyle ki; genişletici (daraltıcı) bir para politikası uygulaması sonucunda yurtdışı mallarının pahalanması (ucuzlaması) girdi maliyetlerinin artmasına (azalmasına) ve böylece maliyet enflasyonunun yükselmesine (düşmesine) yol açabilmektedir (Büyükakın, Cengiz ve Türk, 2009: 177). Döviz kuru kanalının önemi, ekonominin açıklık derecesine, ithalat payına ve ekonominin yapısal karakterine bağlı olarak değişmektedir. Bir ülkenin ticari ve finansal açıklık derecesi ne kadar büyük olursa aktarım mekanizmasında döviz kuru kanalının etkinliği de o kadar fazla olmaktadır (Mishkin, 2001: 7; Loayza ve Schmidt-Hebbel, 2002: 9). Ayrıca, bir ülkede ithalatın payı arttıkça döviz kuru kanalının aktarım düzeyi artmakta, ekonominin resesyonda olması durumunda ise aktarım düzeyi azalmaktadır (Horvarth ve Maino, 2006: 4). Parasal aktarım mekanizması kanallarından biri olan döviz kuru kanalının para politikası uygulamalarındaki öneminden hareketle yapılan bu çalışmanın temel amacı; Türkiye de parasal aktarımın döviz kuru kanalının etkin bir şekilde işleyip işlemediğini zaman serileri analizleri ile ekonometrik açıdan incelemek ve Türkiye de uygulanan parasal istikrar politikasının reel ekonomi ve enflasyon üzerindeki etkisinin belirlenmesinde döviz kurunun boyutunu ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda çalışmada öncelikle konuyla ilgili literatürde yer alan çalışmalara değinilmekte ve daha sonra araştırmada kullanılan veriler ve yöntem tanıtılmaktadır. Son kısımda ise uygulama sonucu ulaşılan bulgular verilmekte ve çalışma genel bir değerlendirmenin yapıldığı sonuç bölümüyle sona ermektedir. 2. DÖVIZ KURU KANALINA İLIŞKIN LITERATÜR ARAŞTIRMASI Parasal aktarımın döviz kuru kanalının etkinliği konusundaki teorik tartışmalar, dünya ekonomilerinde esnek döviz kuru uygulamaları ve sermaye hareketliliğindeki artış doğrultusunda araştırmacılar, 1990 lı yılların ortalarından günümüze kadar çok sayıda uygulamalı çalışma yapmışlardır. Uygulamalı literatürde döviz kuru kanalı, çeşitli ülke grupları, farklı zaman dönemleri ve analiz yöntemleri kullanılarak test edilmiştir. Bu durum, literatürde yer alan belli başlı çalışmaların sonuçlarının birbirleriyle tam uyumlu olmamasına 18

5 You are reading a preview. Would you like to access the full-text? Access full-text

6 Ekonometri ve İstatistik Sayı: Honohan, P. and Lane, P. R Exchange Rates and Inflation under EMU: An Update. Preliminary Comments, Economic Policy, ( ). Horvarth, B. and Maino, R Monetary Transmission Mechanism in Belarus. IMF Working Paper Series, W.P.No:WP/06/246: 4-6. Jayaraman, T. K Monetary Policy Transmission Mechanism in Fiji: An Empirical Analysis of The Quarterly Model. International Journal of Business and Management 3(11) Johansen, S. and Juselius, K Maximum Likelihood Estimation and Inference on Cointegration-with Application to the Demand for Money. Oxford Bulletin of Economics and Statistics 52: Josifidis, K., Pucar, E. B. and Supic, N Monetary Transmission Channels In Flexible Monetary and Exchange Rate Regimes: The Case of Selected Transition Economies. International Journal of Economics and Finance Studies 2(1): Karamanoua, P., Mahadeva, L., Robinson, P. and Syrichas, G Monetary Transmission Mechanism in Cyprus: A Fixed Exchange Rate Case. ( ). Kasapoğlu, Ö Parasal Aktarım Mekanizmaları: Türkiye İçin Uygulama. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Ankara. Loayza, N. and Schmidt-Hebbel, K Monetary Policy Functions and Transmission Mechanism: An Overview, in N. Loayza and K.Schmidt-Hebbel (Eds.), Monetary Policy: Rules and Transmission Mechanisms, Santiago, Chile: Martinez, L. Sanchez, O. and Werner, A Monetary Policy and the Transmission Mechanism in Mexico. Banco de México's 75th Anniversary Seminar Mexico City. November 14-15, Banco de México: McFarlane, L Consumer Price Inflation and Exchange Rate Pass-Through in Jamaica. _pass-through_in_jamaica.pdf, ( ). Mehrotra, A. N Exchange and Interest Rate Channels During a Deflationary Era Evidence From Japan, Hong Kong and China. Bang of Finland Discussion Papers, D.P.No: 17/2005:

7 Açık Enf. Hedef. Döneminde Parasal Aktarım Mek. Döviz Kuru Kanalı: Türkiye Üzerine Eko. Bir Analiz Misaico, Z. Q Transmission Mechanisms of Monetary Policy in an Economy with Partial Dollarisation: The Case of Peru. Bank for International Settlements Papers, No: 08: Mıshkin, F. S The Economics of Money, Banking and Financial Markets. 3 rd Edition, Harper Collins Symposium on the Monetary Transmission Mechanism. Journal of Economic Perspectives 9(4): The Transmission Channels and the Role of Asset Prices in Monetary Policy. NBER Working Paper, No. 8617, ( ). Muço, M. Sanfey, P. and Taci, A Inflation, Exchange Rates and The Role of Monetary Policy in Albania. European Bank for Reconstruction and Development Working Paper Series, W.P. No: 88: Nagayasu, J Empirical Analysis of The Exchange Rate Channel in Japan. Journal of International Money and Finance 26(6): Örnek, İ Türkiye de Parasal Aktarım Mekanizması Kanallarının İşleyişi. Maliye Dergisi Öztürkler, H The Monetary Transmission Mechanisms: An Empirical Application to the Turkish Economy. (Unpublished Ph.D. Dissertation). The American University, Washington, D.C. Petursson, T. G The Transmission Mechanism of Monetary Policy. Monetary Bulletin 4: Poddar, T., Sab, R. and Khachatryan, H The Monetary Transmission Mechanism in Jordan. IMF Working Paper, W.P.No: 06/ Samkharadze, B Monetary Transmission Mechanism in Georgia: Analyzing Pass-Through of Different Channels. ( ). Seyrek, İ., Duman, M. ve Sarıkaya, M Parasal Aktarım Mekanizması ve Para Politikası Aracı: Türkiye de Aktarım Mekanizması. Cumhuriyet Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 5(1): Smets, F. and Wouters, R The Exchange Rate and The Monetary Transmission Mechanism in Germany. De Economist 147(4):

8 Ekonometri ve İstatistik Sayı: Taylor, J. B The Monetary Transmission Mechanism and the Evaluation of Monetary Policy Rules. Central Bank of Chile Working Papers, No: 87: Zams, B. M. and Cooray, N. S Econometric Analysis of the Exchange Rate Channel and Monetary Policy Rule: The Case of Indonesia. GSIR Working Papers Economic Development & Policy Series, EDP07-1: