Turizm Sektörüne İlişkin Genel Göstergeler

Transkript

1 TURİZM ve KONAKLAMA

2 6.1. MEVCUT DURUM Turizm Sektörüne İlişkin Genel Göstergeler İstanbul a gelen turist sayısı 2009 yılında, 2000 yılına göre %220 artış ile yabancı ziyaretçiye ulaşmıştır yılında milyon ziyaretçi ile İstanbul, dünyanın en çok ziyaret edilen şehirleri sıralamasında Hong Kong un önünde 9.sırada yer almıştır (Tablo 6.1, Grafik 6.1) yılının ilk 10 ayında İstanbul a gelen turist sayısı % 6,3 oranında azalarak kişi olmuştur. Tablo 6.1. Türkiye ve İstanbul Turist Girişleri Yıllar Türkiye İstanbul Oran (%) * ** * Ocak-Ekim ** Ocak-Kasım Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Grafik 6.1. Türkiye ve İstanbul a Gelen Yabancı Ziyaretçi Sayısı ve Oranları Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Euromonitor verilerine göre, 2008 yılında ziyaretçi girişlerine göre İstanbul 10.sırada yer almıştır. Bu dönemde Paris e gelen yabancı ziyaretçi sayısı İstanbul a gelen yabancı ziyaretçi sayısının 4 katı iken; Londra ya gelen yabancı ziyaretçi sayısı İstanbul a gelen ziyaretçi sayısının 2,4 katı olmuştur. Londra ve Paris gibi kentlerin ziyaretçi sayısı bir önceki döneme göre azalırken; bu dönemde en büyük büyüme New York (%23,1), Antalya (%13,8) ve Dubai de (%13,4) gerçekleşmiştir (Tablo 6.2). 1

3 Tablo 6.2. Dünyada En Fazla Ziyaretçi Çeken Kentler Turizm ve Konaklama Şehir Sıralama 2008 Yılı Yabancı Ziyaretçi Sayısı 2007 Yılına Göre Büyüme (%) Paris ,4 Londra ,0 New York ,1 Bangkok ,8 Singapur ,6 Kuala Lumpur ,2 Antalya ,8 Dubai ,4 Hong Kong ,0 İstanbul ,5 Mekke ,4 Miami ,9 Toronto ,3 Roma ,0 Şangay ,9 Los Angles ,7 Las Vegas ,6 Barselona ,7 Dublin ,0 Amsterdam ,5 Kaynak: Euromonitor, İstanbul a gelen yabancı turistlerin büyük çoğunluğunu Avrupa ülkelerinin vatandaşları oluşturmaktadır yılında İstanbul a gelen yabancı turistlerin %14,8 i Almanya, %5,7 si İngiltere ve %5,1 i Fransa vatandaşıdır. Grafik 6.2 de, arası dönemde İstanbul a giriş yapan ziyaretçilerin geldiği ilk 10 ülke gösterilmiştir. Grafik 6.2. Yabancı Ziyaretçilerin Milliyetlerine Göre Dağılımı (İlk 10 Ülke) Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,

4 İstanbul a yabancı ziyaretçiler en çok Temmuz, Ekim ve Ağustos aylarında giriş yapmaktadır (Grafik 6.3). Grafik 6.3. Ziyaretçi Sayısının Aylara Göre Dağılımı ve Değişim Oranı Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kente gelen yabancı ziyaretçilerin kentte konaklama süreleri, turizmin kente katkısı ile ilgili en önemli göstergelerden birisidir. İstanbul da yabancı ziyaretçilerin 1990 lı yılların başında 4 gün olan ortalama kalış süresi, 2008 yılında 2,3 güne düşmüştür. Bununla birlikte, 2008 yılında Türkiye de yabancı ziyaretçilerin ortalama kalış süresi 4,17 gün olarak gerçekleşmiştir yılında Türkiye genelinde ortalama kalış süresi bir önceki döneme göre artış gösterirken; İstanbul da 2,3 gün olarak kalmıştır (Tablo 6.3). Bu sonuçlar, İstanbul un Türkiye ye gelen yabancı turistler için bir geçiş noktası ya da belirli bölgeleri hedef alan bir turizm destinasyonu olduğunu göstermektedir. Buna karşılık, önemli turizm destinasyonlarından Londra da yabancı bir ziyaretçi ortalama 6,1 gününü geçirmektedir (UK National Statistics, 2010). Yıl Tablo 6.3. Yerli ve Yabancı Ziyaretçilerin Yıllara Göre Geceleme Sayısı İstanbul Türkiye Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam ,3 1,7 2,0 4,19 1,89 2, ,3 1,8 2,1 4,14 1,83 3, ,4 1,9 2,2 4,39 1,92 3, ,6 1,8 2,3 4,54 1,93 3, ,4 1,8 2,1 4,53 1,89 3, ,2 1,6 2,0 4,33 1,8 3, ,1 1,7 2,0 3,92 1,86 2, ,3 1,7 2,1 3,82 1,85 2, ,3 1,7 2,1 4,17 1,85 3,12 Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı,

5 Benzer şekilde, İstanbul un turizme bağlı olarak gerçekleşen döviz girdilerinin Türkiye içindeki payı, 1994 ve 2004 yılları arasında %6 azalmış, ancak 2005 sonrasında bu pay artış göstererek, 2009 yılında %28 e ulaşmıştır (Grafik 6.4). Kaynak: İstanbul Valiliği, Grafik 6.4. Döviz Girdileri İstanbul un Turizm Açısından Öncelikle Sunduğu Olanaklar İstanbul a gelen yabancı turistlerin ziyaret ettiği mekânlar ağırlıkla Avrupa Yakası nda Fatih (Eminönü), Beyoğlu, Şişli ilçeleri ile Boğaz bölgesinde yoğunlaşmaktadır. Fatih (Eminönü) gezme-görme ve kültür-sanat aktiviteler açısından ön planda iken; Beyoğlu yeme içme olanakları ve özellikle eğlence yerleri açısından ön plandadır. Bu iki ilçenin yanı sıra Beşiktaş barındırdığı 5 yıldızlı konaklama tesisleri, Şişli ise kongre merkezleri ile ön plana çıkmaktadır. Anadolu Yakası nda turizm açısından çekim noktaları daha az sayıda olup; bunlar genel olarak Üsküdar, Adalar ve Kadıköy ilçelerinde yer almaktadır Kültürel Zenginlik ve Çeşitlilik İstanbul, konumu, tarihi ve doğal özellikleri nedeni ile kente özgün kimliğini veren doğal ve kültürel değerlere sahiptir. Üç Dünya İmparatorluğu'nun, Roma, Bizans ve Osmanlı kültürlerinin başkenti olan İstanbul kenti, kentsel, tarihi, arkeolojik ve doğal sit alanları ve sayısız anıt ve sivil mimarlıkları örnekleri ile bu kültürlerin eşsiz değerlerini yansıtmaktadır. Yerel sanat ve kültür aktivitelerinin en fazla yoğunlaşmış olduğu şehir olan İstanbul, son yıllarda yıl boyunca devam eden tiyatro, opera ve bale gösterileri, uluslararası seviyede ün kazanmış birçok sanatçı ve müzik grubunun konserleri ile uluslararası kültür ve sanat etkinlikleri bakımından dünya çapında popüler olmaya başlamıştır yılında sivil toplum örgütlerinin öncülüğünde başlatılan İstanbul Avrupa Kültür Başkenti projesi sonuca ulaşmış ve İstanbul, AB Kültür Bakanları tarafından 2010 Avrupa Kültür Başkenti unvanını elde etmiştir. İstanbul da kültür ve sanat olanakları incelendiğinde, Avrupa Yakası nın Anadolu Yakası na göre daha avantajlı konumda olduğu; Beyoğlu, Beşiktaş ve Şişli ilçelerinin Avrupa Yakası nda, Kadıköy ün ise Anadolu Yakası nda önemli bir odak olarak ortaya çıktığı görülmektedir. (Harita 6.1). 4

6 Harita 6.1. İstanbul da Kültür ve Sanat Olanakları Kaynak: İBB. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu, İstanbul un tarihi alanlarından Hipodrom, Ayasofya, Aya İrini, Küçük Ayasofya Camisini içine alan Arkeolojik Park; Süleymaniye Koruma Alanı; Zeyrek Camisi ve çevresini içine alan Zeyrek Koruma alanı ve Tarihi Surlar Koruma Alanı UNESCO Dünya Miras Listesi nde yer almaktadır. İstanbul da toplam 145 adet kütüphane (üniversite ve özeller dahil), 73 adet kültür merkezi, 36 adet konser salonu ve gösteri merkezi, 98 adet sinema, 73 adet tiyatro, 277 adet sanat galerisi, 2 adet opera ve bale salonu bulunmaktadır. İstanbul da tarihi açıdan değer taşıyan 18 saray, 66 medrese, 64 cami, 49 kilise, 16 sinagog ve 119 türbe bulunmaktadır. Bunlara ilave olarak, aralarında dünyaca tanınan Ayasofya, Topkapı Sarayı ve Arkeoloji Müzeleri nin de bulunduğu toplam 63 adet müzeye de sahiptir. İstanbul da çok sayıda müze bulunmakla birlikte; müze ziyaretlerinin belirli müzelerde odaklandığı ve diğer müzelere dağılmadığı görülmektedir (Tablo 6.4). Örneğin, 2009 yılında Topkapı Sarayı Müzesi ve Ayasofya Müzesi ni ziyaret edenlerin sayısı sırasıyla ve kişidir. 5

7 MÜZE ADI Turizm ve Konaklama Tablo 6.4. İstanbul da Bazı Müzelerin Ziyaretçi Sayısı ve Gelirleri Ziyaretçi Sayısı (2008) Gelir (2008) Ziyaretçi Sayısı (2009) Gelir (2009) Topkapı Sarayı Müzesi Arkeoloji Müzesi Ayasofya Müzesi Kariye Müzesi Mozaik Müzesi TL Türk İslam Eserleri TL Adam Mickiewicz Müzesi TL Yıldız Sarayı Müzesi TL Hisarlar Müzesi TL Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Buna karşılık, aynı dönem için Londra daki Tate Müzesi nin ziyaretçi sayısı kişi, British Museum un ziyaretçi sayısı ise kişidir. Paris te ise 2007 yılında Cathédrale Notre-Dame Müzesi ziyaretçi, Basilique du Sacré-Coeur de Montmartre Müzesi ve Louvre Müzesi ziyaretçi çekmiştir (UK National Statistics, 2010; Paris Turizm ve Kongre Ofisi, 2009). İstanbul da en yüksek sayıda ziyaretçi çeken müzelerin dahi ziyaretçi sayılarının diğer turizm kentlerinde yer alan müzelere kıyasla oldukça düşük seviyededir. İstanbul un sunduğu kültür ve sanat olanakları arasında çok sayıda kültürel etkinlik de bulunmaktadır. Her yıl 150 nin üzerinde yerel, ulusal veya uluslararası festival düzenlenmektedir. Bu festivaller türlerine göre film, müzik, tiyatro, dans, üniversite, kültür-sanat, çocuk, tematik ve ramazan şenliği şeklinde 9 ayrı kategori altında toplanmaktadır. Beyoğlu, Şişli, Beşiktaş, Kadıköy ve Sarıyer ilçeleri festivallerin gerçekleştiği en önemli odaklar olarak ortaya çıkmaktadırlar İstanbul'da özellikle yaz aylarında, adeta kentin birer parçası haline gelmiş çok sayıda müzik festivaline tanık olunmaktadır. Pamukbank Dans Günleri dünyanın ünlü dans gruplarını bir araya getirirken, 10 yıldır düzenlenen Efes Pilsen Blues Festivali dünyaca ünlü grupları ağırlamaktadır. Türk müzisyenleri ile dünya cazcılarını bir araya getiren Akbank Uluslararası Caz Festivali, rocktan pop a, caz dan klasik müziğe kadar tüm yıla yayılan etkinlikleriyle "bir yıllık festival" niteliğine sahip Yapı Kredi Sanat Festivali ve Fuji Film Dünya Müzik Günleri İstanbul'un kültür ve sanat hayatına renk katan sponsorlu müzik festivallerinin en önemlileridir. İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı tarafından her yıl Uluslararası İstanbul Film Festivali, Uluslararası İstanbul Tiyatro Festivali, Uluslararası İstanbul Müzik Festivali, Uluslararası İstanbul Caz Festivali ve her iki yılda bir Uluslararası İstanbul Bienali düzenlenmekte, festivaller süresince yerli ve yabancı birçok ünlü sanatçı İstanbul da bir araya gelmektedir. İstanbul un sahip olduğu kültür ve sanat olanakları, niteliksel ve niceliksel açılardan Avrupa kentleri ile karşılaştırılmasına ilişkin veriler Tablo 6.5 te yer almaktadır. 6

8 Tablo 6.5. İstanbul un Kültür, Sanat Olanakları Açısından Dünya Kentleri ile Karşılaştırılması İstanbul Barselona Londra Paris Moskova Müze Sayısı Tiyatro Salonu Sayısı Sinema Salonu Sayısı İlk 6 Müzesini Ziyaretçi Sayısı (ilk üç) Yeme, İçme ve Eğlence Olanakları 2009 yılı itibari ile 400 ü (%98) Kültür ve Turizm Bakanlığı İşletme Belgeli, 7 si (%2) Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım Belgeli olmak üzere toplam 407 adet yeme, içme ve eğlence tesisi faaliyet göstermektedir. Söz konusu tesislerde kurulu toplam kapasite ise kişidir (Tablo 6.6 ve 6.7). Tablo 6.6. Kültür ve Turizm Bakanlığı İşletme Belgeli Tesisler Tür Tesis Kapasite Avrupa Anadolu Avrupa Anadolu Toplam Yüzer Tesis Özel Tesis Lüks Lokanta Sınıf Lokanta Sınıf Lokanta Kafeterya Müstakil Eğlence Yerleri Bar Günübirlik Tesisler Kongre Merkezleri Havuzlar Yat Limanları Toplam Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,

9 Tablo 6.7. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım Belgeli Tesisler Türü Avrupa Anadolu Avrupa Anadolu Toplam Sayısı Kapasite Kapasite Özel Tesis Sınıf Lokanta Müstakil Eğlence Yerleri Günübirlik Tesisler Yat Limanları Toplam Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Turizm İşletme Belgeli yeme-içme-eğlence tesislerinin %33,2 sini 1.Sınıf Lokantalar ve %32,5 ini Özel Belgeli tesisler oluşturmaktadır. İstanbul da Turizm İşletme Belgeli tesislerin %72,4 ü Avrupa Yakası nda iken, %27,6 sı Anadolu Yakası ndadır. Tesislerin mekânsal dağılımı incelendiğinde Avrupa Yakası nda Beyoğlu, Beşiktaş, Şişli, Eminönü (eğlence yerleri hariç) ve Bakırköy; Anadolu Yakası nda ise Kadıköy ilçesi öne çıkmaktadır. Bu yerler arasında Beyoğlu yeme-içme-eğlence tesislerinin en yoğun olduğu ilçedir İstanbul un eğlence mekanları Harita 6.2 de şematize edilmiştir. Harita da turuncu renk ile belirtilen bölgeler lokanta, bar ve gece kulüplerinin yoğunlaştığı bölgeleri, kırmızı renk ile belirtilen bölgeler içerisinde eğlence mekânlarını da barındıran alışveriş merkezlerinin yoğunlaştığı bölgeleri, mavi renk ile belirtilen bölgeler kültür ve sanat fonksiyonlarının yoğunlaştığı bölgeleri ve yeşil ile belirtilen bölgeler açık alanların yoğunlaştığı bölgeleri göstermektedir. Harita 6.2. İstanbul da Eğlence Olanakları 8

10 Kongre ve Etkinlik Olanakları Türkiye, dünya çapında seyahat imkânlarının hızla artması ve iş adamlarının daha ilginç bölgeleri tercih etme, yeni kültürler keşfetme istekleri sayesinde kongre turizminde her geçen gün daha fazla talep görmeye başlamıştır. İstanbul'a ve diğer büyük Avrupa şehirlerine sefer yapan 50'nin üzerinde havayolu şirketi, yalnızca iki-üç saatlik uçuş süreleri ile Türkiye'nin, kongre ve sergiler için tercih edilen bir ülke haline gelmesinde etkili olmuştur. Türkiye birinci sınıf otel konaklama ve konferans tesisi zenginliği, dünyanın belli başlı şehirlerine kolayca ulaşım ve sunduğu kültürel ve tarihi imkânlar İstanbul için önemli avantajlardır. İstanbul da çok sayıda uluslararası etkinlik düzenlenmekte ve yeni etkinliklere talip olunmaktadır. Bu etkinliklerde büyük sayıdaki yabancı seyirci ve katılımcı için yüksek kalitede hizmet talep edilmektedir. Örneğin Sütlüce Kongre ve Kültür Merkezinde düzenlenen 5. Dünya Su Forumu na katılım civarında olmuş, 200 ülkenin su ve çevre bakanı ile 25 devlet başkanı ve 20 şehrin belediye başkanı Forum a konuk olmuştur. Bir başka örnek de Formula 1 organizasyonudur yılında tamamlanmış olan İstanbul Park Pisti toplam 2 milyon 215 bin m 2 lik alana yayılmaktadır. Formula 1 in ekonomik getirilerinin asıl kalemini yurt dışından ve yurt içinden organizasyon için İstanbul a gelen izleyicilerin yapacakları bilet, konaklama, yeme-içme-ulaşım harcamaları oluşturmaktadır. Bununla birlikte yarışmaya gelen takımların ve medya mensuplarının harcamaları da bu kapsamda dikkate alınmalıdır İstanbul un Konaklama Kapasitesi 12.6 milyonluk nüfusa ve 7,51 milyona yakın yabancı ziyaretçi sayısı ile İstanbul, Türkiye nin en büyük konaklama pazarlarından birisi olması yanı sıra dünyada da konaklama açısından en önemli, en başarılı şehirlerden biri konumundadır. İstanbul iş dünyasının kalbi olma özelliği, sahip olduğu tarihi ve kültürel yapılar, iki kıta üzerine kurulu eşsiz konumu ile hem yerli hem de uluslararası ziyaretçiler için önemli bir uğrak yeri konumundadır yılı itibari ile İstanbul da mevcut konaklama tesisi sayısı 1.235, oda sayısı ve yatak kapasitesi dur. İstanbul da, döneminde konaklama altyapısındaki gelişme Tablo 6.8 de özetlenmiştir. Tablo Döneminde Konaklama Tesislerinin Gelişimi Yıl Turizm İşletme Belgeli Belediye Belgeli Toplam Sayı Oda Yatak Sayı Oda Yatak Sayı Oda Yatak Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,

11 İstanbul Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından açıklanan Ocak Eylül 2010 tarihlerine dair Turizm İstatistikleri ne göre Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan işletme ve yatırım belgeli konaklama tesislerinin sayısı 465, oda sayısı , yatak kapasitesi toplamı ise tür (Tablo 6.9 ve 6.10). Tablo 6.9. Kültür ve Turizm Bakanlığı İşletme Belgeli Tesisler Tür Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Avrupa Anadolu Toplam Avrupa Anadolu Toplam Avrupa Anadolu Toplam Özel Tesis Butik Beş Yıldızlı Dört Yıldızlı Üç Yıldızlı İki Yıldızlı Tek Yıldızlı Apart Golf Tesis Pansiyon Motel Toplam Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Tür Tablo Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım Belgeli Tesisler Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Avrupa Anadolu Toplam Avrupa Anadolu Toplam Avrupa Anadolu Toplam Özel Tesis Butik Beş Yıldızlı Dört Yıldızlı Üç Yıldızlı İki Yıldızlı Tek Yıldızlı Apart Golf Tesisleri Pansiyon Motel Toplam Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İstanbul daki Kültür ve Turizm Bakanlığı işletme ve yatırım belgeli tesislerinin %46 sını dört yıldızlı (107 adet), üç yıldızlı (97 adet) ve iki yıldızlı (10 adet) oteller oluşturmaktadır. Kent teki Kültür ve Turizm Bakanlığı işletme ve yatırım belgeli konaklama tesislerinin yatak kapasitesinin %69 u beş yıldızlı (%43) ve dört yıldızlı (%26) otellerde toplanmıştır. Bu durum, yüksek ve düşük nitelikli konaklama tesisleri olmak üzere sektörde ikili bir yapının varlığını ortaya koymaktadır. 10

12 Bu iki kutup arasında kalan, kültür ve kongre turizmi için gelen ziyaretçiler tarafından daha çok tercih edilen iki ve üç yıldızlı oteller ise %19 luk bir pay almaktadır. Diğer yandan, İstanbul daki yatırım belgeli tesislerdeki yatakların %62 lik bir kısmını beş ve dört yıldızlı oteller oluşturmaktadır. Bu durum, mevcuttaki ikili yapının yüksek nitelikli konaklama tesisleri lehinde, gelecekte daha da artarak devam edeceği anlamına gelmektedir. İstanbul daki mevcut konaklama tesislerinin mekânsal dağılımı incelendiğinde; 5 yıldızlı konaklama tesislerinin kısmen Tarihi Yarımada olmak üzere, ağırlıklı olarak Beşiktaş, Şişli ve Beyoğlu aksında konumlandıkları görülmektedir. 4 yıldızlı konaklama tesislerinin ise Beyoğlu nda ve Eminönü nde yoğunlaştıkları görülmektedir. 3 Yıldızlı konaklama tesislerinin büyük bir bölümü Eminönü nde (%51) olmak üzere Fatih (%15) ve Beyoğlu (%12) bölgelerinde yer almaktadır. İstanbul da 2 yıldızlı otellerin mekânsal dağılımı incelendiğinde ise 3 yıldızlı otellerin dağılımına benzer bir şekilde Eminönü (%44) ve Fatih (%32) mevkilerinde yoğunlaşmanın olduğu görülmektedir. Kentin tarihi dokusu ile bütünleşebilen ve toplam tesisler içinde %3 gibi düşük bir orana sahip olan özel belgeli konaklama tesisleri, Eminönü nde Cankurtaran bölgesinde yoğunlaşmıştır (Harita 6.3). 5 Yıldızlı Oteller 4 Yıldızlı Oteller 3 Yıldızlı Oteller Özel Belgeli Oteller Harita 6.3. Otellerin Türlerine Göre Yığılma Gösterdikleri Alanlar Kaynak: İBB. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu,

13 Avrupa Yakası nın 5 yıldızlı oteller bakımından Anadolu Yakası ndan üstün olmasının en önemli nedenleri; tarihsel gelişim ve şehrin yerleşim dokusu açısından Anadolu Yakası ndan her zaman daha ön planda olmasıdır. İstanbul da yer alan uluslararası otel zincirleri, toplam 5 yıldızlı otel yatak arzının yaklaşık %20 sini oluşturmakta olup; ağırlıklı olarak Taksim, Beşiktaş benzeri merkezi iş alanları çevrelerinde konumlanmışlardır. Özellikle lüks butik otel işletmecileri markalarının İstanbul da otel işletme talebinde artış söz konusudur. Son dönemde Avrupa nın ilk W-Hotel in Türkiye de açılması, Four Seasons ın Türkiye de ikinci otelini işletmeye açması bu çabanın sonuçlarıdır (Colliers, Türkiye Otel Piyasası Raporu, 2010). İstanbul da halen en üst seviyede ve 2 yıldız seviyesinde yeterli sayıda otel varken, 3 ve 4 yıldız kategorilerinde bir yetersizlik söz konusudur yılı verilerine göre, İstanbul daki yıldızlı oteller arasında en yüksek doluluklar 4 ve 3 yıldızlı otellerde sağlanmıştır. Konaklamalarda özellikle üç yıldızlı otellerde yabancı turistlerin eğiliminin fazla olduğu görülmektedir. Ortalama kalış süreleri dikkate alındığında, oteller sınıflamasında butik ve apart tesislerde kalış sürelerinin daha yüksek olduğu görülmektedir (Tablo 6.11). Tablo İstanbul Ortalama Kalış Süreleri ve Doluluk Oranları (2007) Tesis Türü Ortalama Kalış Süresi (Gün) Doluluk Oranı (%) Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam 5 Yıldız Yıldız Yıldız Yıldız Yıldız Özel Belgeli Butik Apart Toplam Kaynak: Deloitte, Deloitte un, 140 ülkede 420 değişik pazar üzerinde yaptığı ve toplam otelin performanslarını değerlendirdiği Hotel Benchmark Araştırması nın 2007 yılı ilk altı aylık sonuçlarına göre Avrupa kentlerinin karşılaştırılmasının sonuçları Tablo 6.12 de yer almaktadır. 12

14 Tablo ve 5 Yıldızlı Otel Göstergeleri (2007 Yılı) Turizm ve Konaklama Kentler Doluluk Ort. Oda Fiyatı Ort. Oda Geliri (%) (Euro) (Euro) Valencia İstanbul Moskova Varşova Barcelona Londra Lizbon Atina Helsinki Tüm Avrupa Kaynak: Deloitte, İstanbul daki 5 yıldızlı otellerin dönemindeki performansı Grafik 6.5 te yer almaktadır. İstanbul daki 5 yıldızlı otellerde, 2000 yılından itibaren oda getirileri her sene düşüş göstermiş; 2004 yılı ile birlikte, otellerin doluluk oranlarındaki büyümeye bağlı olarak otel piyasası tekrar yükselişe geçmiştir. NATO Konferansı na ev sahipliği yaptıktan sonra, İstanbul'un dünya çapında kazandığı şöhret sonucunda artan ziyaretçi sayısı, bu yükselişin ardında yatan ana etkenlerden biridir ve 2005 seneleri arasında, getirilerdeki %47.2'lik artış Avrupa'da yaşanan en büyük seviyedeki artışlardan biridir (Deloitte, 2007). Grafik Döneminde İstanbul daki 5 Yıldızlı Otellerin Performansı Kaynak: Deloitte, yılından sonra da yükselişini devam ettiren İstanbul Otel Piyasası; 2009 yılı odabaşına otel değerleri sıralamasında, Roma nın ardından 6. olarak son 4 yılda 7 sıra yükselmiştir (Tablo 6.13). 13

15 Tablo Döneminde Oda Başına Otel Değerleri Sıralaması Şehir Kaynak: Colliers, Paris Londra Cenova Zürih Roma İstanbul Milano Moskova Amsterdam Madrid Sonuç olarak, İstanbul un konaklama performansı ile ilgili bazı göstergeler açısından dünyadaki önemli kentler ile karşılaştırılmasının sonuçları Tablo 6.14 te yer almaktadır. Tablo İstanbul un Konaklama Açısından Karşılaştırılması Temel Göstergeler İstanbul Barselona Paris Londra Moskova New York Tokyo Yabancı Ziyaretçi Ortalama Kalış Süresi 2,3 3,57 2,7 6, Otel Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Otellerde Yıllık Doluluk (2005) % 72% 74% 83% 58% 81,5% 81,4% Kaynak: STR Global; The Moscow Department for Hotel Coordination;

16 6.2. GELİŞME EĞİLİMLERİ VE PLANLANAN YATIRIMLAR Planlanan Turizm Gelişme Alanları Kentin gelişimine dair ana stratejik kararların yer aldığı 2009 yılı onaylı 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nda İstanbul un sahip olduğu en büyük potansiyel olan kültür ve turizm ön plana çıkarılmış ve bunu desteklemek üzere; Kentin turizm potansiyelini çevreye, topluma ve kültürel varlıklara zarar vermeden geliştirmek, İstanbul u dünya turizm sektöründe marka haline getirmek ve Turizmi İstanbullu ile bütünleştirmek politikaları tanımlanmıştır. Yukarıda açıklanan yaklaşım doğrultusunda Plan da, İstanbul a gelen turistlerin daha uzun süre konaklamalarını sağlamak ve gelen nitelikli turist sayısını arttırabilmek için turizm potansiyeli yüksek bölgelerde, İstanbul un özgün doğal değerleri göz önünde bulundurularak, gerekli altyapının oluşturulması öngörülmüştür. Bu bağlamda, İstanbul u cazip kılarak turistlerin İstanbul da kalış süresini arttırmak ve tekrar gelmelerini sağlamak yanında arzu edilen turizm gelirlerine de erişebilmesini de sağlamak üzere; kitle turizmi yerine alternatif turizm türlerinde (kültür odaklı, kongre, sağlık, inanç vb.) dünya turizm kentleriyle rekabet eden ve aynı zamanda kentlisiyle de bütünleşen sürdürülebilir turizm öngörülmektedir. İstanbul un turizm potansiyelinin ve mevcut kapasitesinin değerlendirilebilmesi ve geliştirilmesine yönelik mekansal kararlar; kültür odaklı turizm, doğa odaklı turizm, günübirlik rekreasyon, ekolojik turizm başlıkları altında belirlenmiştir (Harita 6.4). Plan da; o Tarihi ve kültürel değerlerin yoğun olarak yer aldığı ve turizm potansiyelinin yüksek olduğu Tarihi Yarımada, Haliç, Beyoğlu, Kadıköy, Üsküdar bölgelerinde kültür odaklı turizm, o Marmara Denizi kıyılarında Büyükçekmece, Gürpınar, Silivri, Selimpaşa, Kumburgaz ve Mimarsinan da; Karadeniz kıyılarında ise Kilyos, Şile, Ağva ve Riva da deniz potansiyelinden yararlanmak üzere doğa odaklı turizm, o Avrupa Yakası nda Rumelifeneri, Kısırkaya, Kilyos, Zekeriyaköy, Karaburun, Yalıköy, Çatalca ve Alibeyköy de; Anadolu Yakası nda ise Riva, Şile, Ağva da günübirlik rekreasyon, o Avrupa Yakası nda, Çatalca nın kuzeyinde ve Büyükçavuşlu da; Anadolu Yakası nda ise Riva (Öğümce Köyü çevresi), Şile (Hasanlı Köyü çevresi) ve Ağva da ekolojik turizm kararları yer almaktadır. 15

17 Harita 6.3. İstanbul Çevre Düzeni Planı nın Turizme Yönelik Kararları Kaynak: İBB. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu, İstanbul Çevre Düzeni Planı nın turizme yönelik stratejik kararları; İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Planlama Müdürlüğü tarafından yaptırılacak Turizm Master Planı kapsamında detaylı olarak irdelenerek, alt ölçekli planlara veri teşkil edecek şekilde netleştirilecektir Konaklama Tesisleri İçin Tercih Edilen Bölgeler Turizm açısından yoğun geçen sezonlar ve uluslararası organizasyonlar esnasında yaşanan oda yetersizliği, uluslararası otel işletme şirketlerinin İstanbul'da bulunma talebini arttırmaktadır. İstanbul 5 yıldızlı otel piyasasında doluluk oranları %75 civarında olup; iş otellerinde bu rakam daha yüksektir. Birçok tanınmış otel firmasının İstanbul da işlettiği oteller olmasına karşılık, İstanbul otel piyasasının üst düzey, seçkin oteller konusunda henüz doyma seviyesine ulaşmamış olması ve artan ziyaretçi sayısı, Kent te yeni yerli ve yabancı yatırımcıları önümüzdeki dönemde harekete geçirecektir. İstanbul her ne kadar otel stoku en yüksek şehir olsa da artan ziyaretçilerin ortaya çıkardığı konaklama talebi büyük oranda 5 yıldızlı otel yatırımcılarını teşvik etmektedir. İstanbul da son 10 yıl içinde yabancı otel zincirleri ile beraber, 5 yıldızlı otel piyasası çok hızlı bir şekilde gelişmeye başlamıştır. Bununla birlikte, otelcilik alanında dünya gelişim eğilimleri yıldız anlayışından elit (hip) anlayışa kaymakta olup; dünyadaki gayrimenkul yatırımcıları, artan talep nedeni ile geliştirdikleri projeleri butik otel denilen hip otel anlayışı ile işletmeye başlamışlardır. İş seyahatine çıkan kişiler genel olarak, 4 veya 5 yıldızlı otellerde kaldıkları süre içerisinde kullanmadıkları sosyal alanlara ve hizmetlere para ödemek istemediğinden; Otel konaklamalarında artık yıldız sayısı değil, yapılan seyahate uygun konseptte kaliteli konaklama talep etmektedir. 16

18 İstanbul da yatırım yapmak isteyen lüks (elit) otel markaları ise konum olarak ilk sırada Boğaz kıyılarını, ikinci sırada ise şehir merkezlerini tercih etmektedir. Son yıllarda iş alanlarının Zincirlikuyu-Maslak aksında yoğunlaşması ile bu bölgede de 5 yıldızlı oteller yer almaya başlamıştır (Tablo 6.15). Tablo MİA Bölgesi nde 5 Yıldızlı Otel Projeleri Otel Adı Konum Oda Sayısı Açılış Tarihi Diamond of İstanbul Maslak 300 * Dubai Towers (Hotel) 4.Levent 192 * Zorlu Center * Zincirlikuyu * * Polat Hotel Balmumucu Ağaoğlu Seyrantepe Projesi Seyrantepe * * Eski Tütün Deposu (7 Yıldızlı) Beşiktaş Büyük Tarabya Hotel Tarabya 268 ** * Grand Prestige Hotel Tarabya Park Hotel Taksim 810 * Merriott Bomonti Hotel Bomonti ** * Torunlar Holding Esentepe * 2012 Eski HSBC Binası 4.Levent Taksim Divan İstanbul Oteli nin Yenilenmesi Taksim 228 * Makyol İnşaat ın İnşaatı Devam Eden Oteli Etiler Maçka Oteli İnşaatı Beşiktaş * * * Veri yok. ** Proje değişebilir. Kaynak: Colliers International Turkey. Gayrimenkul Piyasası, MİA dışında, İstanbul daki yeni otel yatırımları Avrupa Yakası nda Yenibosna Basın Ekspres Yolu (Basın Ekspres Yolu) ve çevresinde, Anadolu Yakası nda ise Pendik ve çevresinde yoğunlaşmaktadır. Özellikle Basın Ekspres Yolu ve çevresindeki tekstil fabrikalarının arazileri üzerinde yeni alışveriş merkezi, ofis ve otel projeleri gündeme gelmektedir. Bunun dışında E-5 Çobançeşme-Ataköy mevkiindeki yeni imar planları da bu bölgedeki fonksiyon olarak otel gelişimini desteklemektedir (Tablo 6.16). İkitelli Organize Sanayi Bölgesi ne yakınlığı neticesinde, havayolu ile sanayi alanına gelen kişilerin, Basın Ekspress Yolu üzerindeki otelleri tercih etmesi olasıdır. Tablo Basın Ekspres Yolu ve Çevresinde 5 ve 4 Yıldızlı Otel Projeleri Otel Adı Konum Oda Sayısı Açılış Tarihi Sheraton İstanbul Ataköy Ataköy * ** Kuyumcukent Projesi Bahçelievler 150 * Holiday Inn Airport North Otel Bakırköy * 2011 * Veri yok. Kaynak: Çeşitli kaynaklardan derlenmiştir. 17

19 Yenibosna Basın Ekspres Yolu nun doğu komşuluğunda yer alan Bağcılar Güneşli ve Mahmutbey bölgesi otel yatırımlarının yoğunlaştığı bir diğer bölgedir (Tablo 6.17). Tablo Bağcılar Bölgesi nde 5 ve 4 Yıldızlı Otel Projeleri Otel Adı Konum Oda Sayısı Açılış Tarihi Aktay Turizmin Projesi Güneşli * * Broderi Narin'in Projesi Mahmutbey * * İstoç Ticaret Merkezi Sarayı Projesi Mahmutbey * * Pagi Plato Hotel Güneşli 260 * Paşalı Hotel Mahmutbey 184 * Quantum International Mahmutbey 280 * Tekstilkent Mahmutbey * * Eren Holding in Projesi Güneşli * 2011 Petek Tekstil in Projesi Güneşli * * * Veri yok. Kaynak: Çeşitli kaynaklardan derlenmiştir. Yukarıda belirtilenlerin dışında Avrupa Yakası ndaki 5 ve 4 yıldızlı otel yatırımları ise Tablo 6.18 de özetlenmiştir. Tablo Avrupa Yakası ndaki Diğer 5 ve 4 Yıldızlı Otel Projeleri Otel Adı Konum Oda Sayısı Açılış Tarihi Four Season Eklenti Eminönü 70 * İstanbul Chamber of Commerce Eminönü * * Kazlıçeşme Marina Hotel Zeytinburnu 300 * Nakliyeciler Arsası Zeytinburnu 250 * Sütlüce Hilton Garden Inn Sütlüce Crown Otel Bayrampaşa Caprice Gold Otel (7 Yıldızlı) Bayrampaşa Double Tree by Hilton Avcılar * Veri yok. Kaynak: Çeşitli kaynaklardan derlenmiştir. Anadolu Yakası nda otel yapımı için uygun arsa bulmak Avrupa Yakası nda olduğu kadar zor değildir. Bu nedenle, yakın gelecekte Anadolu Yakası nda 5 yıldızlı otel sayısında bir artış gözleneceği ve otel yatırımlarının Sabiha Gökçen Havaalanı ile iş ve ticaret merkezlerinin etkisiyle Kozyatağı, Ümraniye ve Kurtköy bölgelerinde yoğunlaşacağı öngörülmektedir. Nitekim Anadolu Yakası nda da birçok otel projesi bulunmaktadır. Bugüne kadar 5 yıldızlı otel arzı kısıtlı olan Anadolu Yakası nda inşaat aşamasında ve planlanan 5 adet 5 yıldızlı otel yatırımı bulunmaktadır (Tablo 6.19). 18

20 Tablo Anadolu Yakası ndaki 5 Yıldızlı Otel Projeleri Otel Adı Konum Oda Sayısı Açılış Tarihi Taşyapı A.Ş. nin Projesi * Koşuyolu * * Reisler Deri nin Projesi Kalamış 201 * Altunizade Princess Altunizade Uran Holding in Projesi Altunizade * * Cevahir Otel Maltepe Maltepe * 2012 * Veri yok. Kaynak: Çeşitli kaynaklardan derlenmiştir. Sonuç olarak, 2012 yılı sonuna kadar yeni hizmete girecek beş yıldızlı otel projeleri ile mevcutta olan 5 yıldızlı otel oda sayısının %25 artış oranı ile yaklaşık e ulaşacaktır. Yapılan araştırmalar, gelişen turizm pazarında eğilimlerin farklılaştığını, değişen değer yargıları ve tüketim kalıpları sonucu turistlerin artık özgün ve tekil olana yöneldiğini; tercihlerini kültürel açıdan deneyim zenginliğini ve çeşitliliğini en çoğa çıkaracak, tarihi ve doğal çevreye saygılı destinasyonlardan yana yaptıklarını ortaya koymaktadır. Günümüzde, turistlerin en önemli seyahat nedenleri arasında tarihi ve kültürel miras ile çeşitli sanatsal ve kültürel aktiviteler ön sıralardadır. Anılan turist profili için İstanbul tarihi, kültürel birikimi, özgün coğrafyası ve doğal değerleri ile eşsiz bir kenttir. Bu nitelikler İstanbul a turizm potansiyellerini kullanmak açısından önemli fırsatlar sunmaktadır. Ayrıca, kentlerin sundukları kültürel ve sanatsal ortam, eğlence ve alışveriş olanakları ve canlı bir yaşam; kentlerin cazibesini yükselten, turistlerin kalış sürelerini uzatan ve turistlerin tekrar gelme isteğini arttıran unsurlardır. Turist ziyaret ettiği kentte, o kentin anıtsal yapılarını görmenin yanı sıra yapacak başka aktiviteler de bulabilmelidir. Bu bakımdan kentin turiste farklı olanaklar sunması önem taşımaktadır. İstanbul un turizm potansiyelinin yeterince değerlendirilebilmesi ve mevcut yatak kapasitenin daha verimli kullanılması için, otellerin doluluk oranlarını arttıracak ve turistlerin kalış sürelerinin uzatacak stratejiler izlenmesi gerekmektedir SONUÇ VE ÖNERİLER Turizm aktivitelerinin çeşitliliği ve kalitesi kentlerin tanınırlığını ve imajını olumlu yönde etkileyen faktörlerdir. Dolayısıyla, İstanbul un sahip olduğu bu avantajın İFM Projesini destekleyecek şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu noktadan hareketle, İstanbul un turizmde daha üst sıralara çıkartılması için stratejik bir yaklaşımın oluşturulması ve bu doğrultuda eylem programının hazırlanması İFM Projesi için önemli bir destek olacaktır. Bu doğrultuda, İstanbul Çevre Düzeni Planı nın turizme yönelik kararlarının mekâna yansıtılması için İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Planlama Müdürlüğü tarafından 2011 yılında yaptırılacak olan Turizm Master Planı çalışmaları ile İstanbul Finans Merkezi Projesi nin eş güdüm halinde yürütülerek; turizm ve konaklamaya ilişkin kararlar birlikte belirlenmesi önem arz etmektedir. 19

21 Bu kapsamda altyapı bağlamında öncelikle ele alınması gerekli konular, şehir merkezindeki kültür varlıklarını öne çıkaracak ve şehrin silueti içinde görünürlüğünü artıracak projelerin üretilmesi, şehir genelinde yeni kültür ve sanat mekânlarının oluşturulması olarak sıralanabilir. Tarihi yapıların, müzelerin ve benzeri kültürel alanların kalitesinde de önemli iyileşmeler görülmektedir. Fakat İstanbul un turizm merkezi olarak çekiciliğinin artırılması için yapılan çalışmaların kesintisiz ve daha yoğun bir biçimde sürdürülmesi, şehrin uluslararası iş ve finans merkezi olarak da çekiciliğini artıracaktır. İstanbul da, yaşam kalitesinin önemli unsurları olan yeme-içme, eğlence alanlarının çeşitliliği ile kültür ve sanat faaliyetlerinde son yıllarda önemli bir canlılık görülmektedir. İstanbul yeme, içme ve eğlence olanakları açısından yüksek standartlarda mekânlara sahip olmakla birlikte, önemli dünya kentleri ile kıyaslandığında sayıca istenen seviyede değildir. Dolayısıyla, finans merkezinin çalışan ve ziyaretçi profili de dikkate alınarak yabancıların da ihtiyacını karşılayabilecek yeme, içme ve eğlence olanaklarının arttırılması ve bu konuda özel sektörün girişimlerine bürokratik kolaylık sağlanması yeterli olacaktır. İstanbul un mevcut imajının turizme yönelik olması ve İstanbul Finans Merkezi kavramını desteklememesi nedeniyle; ağırlıklı olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yürütülmekte olan imaj çalışmalarının İstanbul un Uluslararası Finans Merkezi olarak geliştirilmesi konseptini de içerecek şekilde geliştirilmesi gerekmektedir yılı itibari ile konaklama tesisinin yer aldığı İstanbul da mevcut yatak kapasitesi dur. Yatak kapasitesinin %43 ünün beş yıldızlı, %26 sının ise dört yıldızlı otellerde olduğu İstanbul da konaklama tesislerinde yüksek ve düşük nitelikli ikili bir yapı söz konusudur. Yatırım belgeli tesislerdeki yatakların %62 lik bir kısmını beş ve dört yıldızlı otellerin oluşturduğu göz önünde bulundurulduğunda, gelecekte bu durum daha da artarak devam edecektir. Bununla birlikte, iki kutup arasında kalan ve kültür ile kongre turizmi için gelen ziyaretçiler tarafından daha çok tercih edilen üç yıldızlı otellerin yatak kapasitesinin (%19) arttırılması gerekmektedir. İstanbul un Uluslararası Finans Merkezi olarak geliştirilmesi kapsamında en fazla talep duyulacak olan beş yıldızlı konaklama tesisleri kapasite, doluluk oranları ve sundukları hizmet kalitesi açısından değerlendirildiğinde; İstanbul günümüzde beş yıldızlı konaklama tesisleri açısından yeterli kapasiteye sahiptir. Mevcutlara ilave olarak, dünya genelinde faaliyet gösteren otel işletmecileri markalarının İstanbul da otel işletme talebinde artış söz konusudur. Dolayısıyla, inşaatı devam eden ve planlanan konaklama tesisleri ile İstanbul a yönelik talep dikkate alındığında, gelecekte de makro düzeyde bir sorun yaşanmayacağı söylenebilir. Uluslararası ve bölgesel finans merkezi olan ve bu yönde çaba sarf eden kentlerde finans merkezi olarak projelendirilen alanlarda; proje kapsamında iş oteli niteliğinde konaklama tesisleri de gerçekleştirilmiş ya da planlanmıştır. Nitekim İFM kapsamında Ataşehir de Emlak GYO tarafından projelendiren alanda da konaklama tesisi planlanmıştır. Aynı şekilde plan çalışmaları devam eden Yenibosna Basın Ekspres Yolu nda da konaklama tesisleri önerilmiştir. Dolayısıyla, İFM kapsamında öne çıkan bölgeler için yapılacak plan/proje aşamalarında da konaklama tesisleri için alan ayrılması, bu alana gelecek kişilerin konaklama ihtiyaçlarının karşılanmasında önem arz etmektedir. 20