DÜŞLER. Prof. Dr. Işıl Vahip EÜTF emekli öğretim üyesi Psikeİstanbul üyesi İzmir, Ulusal Kongre

Transkript

1 DÜŞLER Prof. Dr. Işıl Vahip EÜTF emekli öğretim üyesi Psikeİstanbul üyesi 2013 İzmir, Ulusal Kongre

2 AKIŞ ŞEMASI I. Düş ile ilgili belli başlı psikanalitik kavramlar kısaca tanıtılacak. II. Düşlerin psikanalitik teknik bağlamında nereye oturduğuna ilişkin hasta örneği III. Kavramlar açılacak ve düşün oluşum süreci özetlenecek. IV. Ayrıntılı bir rüya analizi örneği

3 Düş ve rüya sözcükleri eş anlamlı olarak kullanılacaktır. Bu sunumun büyük bölümü, en sonda belirtilen kaynaklardan yapılmış alıntılardan oluşmaktadır.

4 Düş görme Uyku sırasında Düzenli döngüler halinde periyodik olarak meydana gelen Evrensel ve normal Regresif bir psikolojik fenomen

5 Düşlerin unutulması Fizyolojik etkenler Psikolojik etkenler Bastırma Direnç Sansür Analizle, hipnozla direnç ortadan kaldırıldığında unutulan düşler hatırlanır.

6 Düşlerin içeriği, arzuların doyurulması ile ilgilidir. Düşlerin Yorumu Freud 1900

7 Düşler Sorun çözmeye yönelik girişimler Yakın geçmişte ya da çocuklukta meydana gelmiş psişik örslenmelerin üzerinde çalışma ve üstesinden gelmeye yönelik girişimler Duygusal sorunlarla başa çıkmaya yarayan bir bilgi işleme modu

8 Düşünce süreçleri ve duygulanımlar (affektler), düşlerde görsel ve (daha az sıklıkla) işitsel şekilde temsil edilirler. Ayrıca yaşantının diğer modları da düşlerde belirir. Dokunma Koku Tat Kinestetik duyum

9 Düş işi Rüya görme ve rüyaların şekillenmesi düş işi nin sonuçlarıdır. Freud 1900

10 Düş işi Gizli (latent) rüya düşüncelerini açık (manifest) rüyaya çevirmeye yarayan zihinsel süreç Arkaik düşünce modlarıyla karakterize Yer değiştirme Yoğunlaştırma Yerine koyma vb.

11 Düş işi Plastik temsil Sembolik (simgesel) temsil

12 Düş işi Plastik temsil Düşüncelerin duyumsal (sensoriyel) simgelere ve imgelere değiştirilmesi

13 Düş işi Simgesel temsil Rüyanın ayrı ayrı imgelerini ve öğelerini bütünlüğü olan bir öykü ya da eylem şeklinde birbirine bağlama işlemi (ikinci karmaşıklaştırma/elaborasyon, ikinci revizyon) Bazen ikinci revizyon meydana gelmez ve rüya bağlantısız, kopuk kopuk ya da cümle halinde hatırlanır.

14 Manifest (açık) düş içeriği Rüyanın kişi tarafından hatırlanan hali Rüyayla bağlantılı imgeler, konuşmalar, duyumsal (sensoriyel) içerik, duygulanım Rüyanın özgül görsel şekilleri Rüyanın bölümleri olması Rüya sırasında rüya üzerine yorumların yapılması vb.

15 Açık düş içeriği Aynı gecede görülen düşlerin tek bir gizli (latent) düşünce silsilesine ait olduğu kabul edilir. Örneğin; Bir rüyada bulunan bir çözüm öbür rüyada bir soruna yol açabilir. Ek bir çatışma gece boyunca defalarca gündeme gelebilir, vb.

16 Düş oluşumu Uykuda Gerileme (regresyon) Motor ketlenme (inhibisyon) Bilinçli ve bilinçdışı sansürün gevşemesi Zihinsel işlev görmenin arkaik bir formu canlanır ve düş işinde kendini gösterir.

17 Düş oluşumu Düş işi, İnfantil dürtü türevleri Savunmalar Bunların bağlı olduğu çatışmalar Bunların güncel temsilcilerinden etkilenir. Uyku sırasında düşüncenin yerini alan imgeler, yani rüyalar yaratılır.

18 Günün tortusu (presipitan uyaran) Rüyanın yakın zamandaki malzeme kaynağı Son birkaç gündeki olaylar, izlenimler, algılar, fikirler, duygular rüyada görülebilir. Yani günlük yaşamdan zararsız öğeler rüyanın oluşumuna katkıda bulunur.

19 Günün tortusu (presipitan uyaran) Aslında derinlere bastırılmış infantil dürtüler, arzular ve çatışmalarla bilinçdışı bağlantıları dolayısıyla anlam kazanmıştır. Cinsel ve saldırgan doğadaki infantil dürtü ve arzularla bağlanır. Böylece Düşe sebep olan infantil impulsu kamufle eder.

20 İkincil karmaşıklaştırma Kamuflaja, düş işi tarafından yapılan bir de çarpıtma süreci eklenir. Bu çarpıtma süreci ikincil karmaşıklaştırmayı (ikincil revizyonu) içerir.

21 Düş ekranı (dream screen) Bertram Lewin (1953) Ayrı ya da fark edilebilir görsel içeriği olmayan bir rüya Boş bir zeminden oluşur Kişi tarafından o şekilde görülmesi ya da söz konusu edilmesi gerekmez.

22 Düş ekranı (dream screen) İnfantil uykuyla bağlantılı olduğu Anne ya da memeyi simgelediği Uyku arzusunun doyumu olabileceği Rüyanın zemini ya da matriksi olabileceği düşünülmüştür.

23 Biliçdışına giden kral yolu Freud 1900

24 Benlik psikolojisi ve psikanalitik süreç önem kazandıkça, rüyaların yorumu ile analitik çalışma giderek daha fazla önem kazandı.

25 II. Psikanalitik teknik bağlamında düşler

26 Psikanalitik teknik Serbest çağrışım Düşlerin Düşlemlerin (fantazilerin) Düşünce süreçlerinin Duygulanımla bağlantılı olarak davranışın çözümlenmesi (analizi)

27 Psikanalitik teknik Belli başlı dört alandan gelen verilerin sistematik olarak değerlendirilmesi

28 Dört alan 1. Yetişkinlik yılları ve güncel olaylar 2. Çocukluk (gelişimsel öykü) 3. Düşler 4. Aktarım ve aktarım nevrozu Gerek çocukluk, gerek yetişkinlik dönemine ilişkin anlatılanlar gerçek, çarpıtılmış ya da düşlemlenmiş olabilir.

29 Yetişkinlik yılları ve güncel olaylar

30 Çocukluk

31 Düşler Gece görülen rüyalar Gündüzleri kurulan hayaller, düşlemler, Hipnogojik imgeler Simgeler ortaya çıkar.

32 Aşağı yukarı beklenen olaylar Annenin gebeliği ve kardeş doğumu, hastanın iç dünyasında örseleyici yaşantılarla birleşmişti.

33 Annenin gebelik dönemi Anne sorunlarla boğuşuyordu Çocuğun algısı: Annenin ilgisinin kaybı Annenin sevgisinin kaybı

34 Kardeş doğumu Kaza ve hastaneye yatış Annenin kaybı Ceza Engellenme ve öfke

35 Bilinçdışındaki bastırılmış materyal Kardeşi annesini ondan çalmıştı Annesi kendisine haksızlık etmişti Onu terk etmiş, hatta kapı dışarı etmiş, Kardeşini yeğlemişti

36 Bilinçdışı rahim düşlemleri Annenin gebeliğini örseleyici, kardeş doğumunu ise intrüzyon olarak algılayan büyük çocuklarda görülür. Yetişkinlikte etkili olmayı sürdürebilir ve psikopatolojiye zemin hazırlayabilir.

37 Bilinçdışı rahim düşlemleri Annenin karnına girip fetusu öldürme, böylece rahimdeki tek ve yegane çocuk olmayla ilgili düşlemlerdir. ÇATIŞMA: Fetusu öldürme arzusu Anneyi kaybetme, annenin sevgisini kaybetme ya da superego tarafından cezalandırılma korkusu

38 Aktarım ve aktarım nevrozu

39 III. Düş nasıl oluşur?

40 Sigmund Freud Serbest çağrışım sırasında sık sık rüyalar Rüyalarla birlikte, bağlantılı çağrışımlar Yavaş yavaş düşlerin belirli anlamları olduğunu keşfetti. Gerçi genellikle gizlenmiş ve kamufle edilmiş Hastaları düşler üzerinde serbest çağrışım yapmaya yüreklendirdi.

41 Sigmund Freud Düşlerle ilgili çağrışımlar Uyanıklık yaşantılarına nazaran Bastırılmış materyal ile çok daha yakın bağlantı içindeydi!!!

42 Yani düş içeriği, bastırılmış bilinçdışı anılara ve düşlemlere daha yakın gibi görünüyordu ve düş içeriğiyle ilgili çağrışımlar bu gizli (latent) materyalin açığa çıkmasını kolaylaştırıyor gibi görünüyordu.

43 Rüya yaşantısı, sıradan bilinçliliğin kolayca ulaşamadığı bilinçdışı düşlem ve arzuların görece bilinçli bir dışavurumuydu.

44 Düş aktivitesi Freud tarafından bilinçdışı süreçlerin normal manifestasyonlarından biri olarak kabul edildi. Ayrıca şurası da açıktır ki, bilinçli düşlemlerde de benzer düzenekler iş başındadır.

45 Rüya görürken, düş imgeleri ve düş düşünceleri şeklinde ifade bulan açık içerik, bilinçdışı istekleri ve düşünceleri temsil eder ama kılık değiştirmiş, kamufle olmuş şekilde. (DÜŞ İŞİ)

46 Düş işi Düş işi adını verdiğimiz süreç, simgeleştirme (sembolizasyon) ve diğer çarpıtıcı düzeneklerle yapılan kılık değiştirme, kamuflajdır. Yer değiştirme Yoğunlaştırma Bastırma

47 Düş işinin düzenekleri yalnızca düş oluşumuna özgü değildir. Aynı zamanda, bilinçdışı işleyişin temelidir ve bilinçdışının her türlü dışa vuran işaretinde kendini belli eder. Buradan hareketle, düşlerin gizli (latent) bir içeriği olduğunu söyleriz.

48 Gizli içerik benliğin savunma etkinlikleriye bastırılmış ya da bilincin dışına çıkartılmıştır. Düş gören kişinin bilinçli olarak hatırladığı şey, uykuda gerçekleşmiş olan bilinçdışı zihinsel etkinliğin son ürünüdür.

49 Rüyanın çözümlenmesi Açık içeriğin çağrışımlar aracılığıyla incelenmesinden Arkada yatan gizli içeriğe doğru Bu yoldan ilerleyerek düşün bilinçdışı anlamına ulaşılabilir.

50 Üç kavramla özetlersek; 1. Açık (manifest) düş 2. Gizli (latent) düş düşünceleri 3. Düş işi

51 İşin özeti 1. Hatırlanan ve rüya olarak algılanan kısım olan açık düş, şifresini çözerek anlayabildiğimiz esrarlı bir mesaj gibidir. 2. Açık düşün altında, bazıları bugüne bazıları geçmişe ait, bazıları bilinç öncesi bazıları bilinçdışı bir takım fikirler ve duygular yatar. Bunlara gizli düş diyoruz. 3. Bu gizli içeriğin, düş olarak hatırlanan imgelere dönüşmesine ise düş işi diyoruz.

52 Düş işindeki temsil düzenekleri Uyku nedeniyle denetim zayıflamış ve bilinçdışı içerik bilince çıkmaya yüz tutmuştur. Bu durumda düşün iki temel işlevine gereksinim vardır: 1. Uykuyu sürdürmek 2. Bilinçdışından sıkıştıran içeriğin boşalımını sağlamak.

53 Birincil süreç: Simgeleştirme, yer değiştirme, yoğunlaştırma, yansıtma düzeneklerinin hepsi İkincil süreç

54 İkincil düzeltme Birincil süreç düzenleme biçimlerine ek bir süreç daha Saçma yönleri daha mantıklı ve tutarlı biçime sokarak, bir bakıma çeki düzen verir ki daha olgun ve sağduyulu benlik tarafından kabul görebilsinler.

55 İkincil düzeltme Bilincin mantıklı hallerini yöneten düzenli ikincil düşünce süreçlerine daha çok benzeyen entellektüel süreçleri kullanır. Demek ki, ikincil sürece özgü mantıklı zihinsel işlemler, düş işine ikincil düzeltme aracılığıyla girer ve düş işini modifiye eder. Dolayısıyla, rüyanın anlatılan hali, kısmen ikincil düzeltmenin sonucudur.

56 IV. Ayrıntılı bir rüya analizi

57 KAYNAKLAR Meissner WW (2005) The dynamic unconscious. The Textbook of Psychoanalysis de (eds. Person ES, Cooper AM, Gabbard GO), s , American Psychiatric Publishing, Inc. Washington, DC. Öztürk O: Psikanaliz ve Psikoterapi. Weinshel EM, Renik O (1996) Psychoanalytic technique. Textbook of Psychoanalysis de (eds. Nersessian E, Kopff RG) s American Psychiatric Press, Inc. Washington, DC.

58 Vahip I (2007) Psikanaliz, psikanalitik yönelimli psikoterapi ve destekleyici terapi. Psikiyatri Temel Kitabı nda (ed. Köroğlu E, Güleç C) Hekimler Yayın Birliği, İstanbul. Volkan VD, Ast G (1998) Bilinçdışında Kardeşler ve Psikopatoloji. Çizgi Tıp Yayınevi, Ankara.

59 Önerilen kaynaklar Freud S (1900) Düşleri Yorumu I. İngilizceden çeviren: Kapkın E, Payel Yayınevi, İstanbul, Freud S (1900) Düşleri Yorumu II. İngilizceden çeviren: Kapkın E, Payel Yayınevi, İstanbul, Öztürk O Psikanaliz ve Psikoterapi. Bulduğunuz herhangi bir baskısını edinmenizi ve okumanızı öneririm.

60 Öztürk O (1997) Davranışın psikodinamik temelleri. S Benliğin savunma düzenekleri. S Kişilik gelişimi. S İnsanın sekiz evresi. S Ruh Sağlığı ve Bozuklukları nda (ed. Öztürk MO) Hekimler Yayın Birliği, Ankara. 7. Basım. Keser V (2011) Düşler ve çözümlenmesi. S Psikanlitik Psikoterapiler de (ed. Köşkdere AA, Küey AG, Özmen M, Parman T, Taşkıntuna N, Tükel R. Türkiye Psikiyatri Dernği Yayınları, Ankara.