internet ORTAMINDA islam HUKUKU SAHASINDA YAPILAN TÜRKÇE ÇALIŞMALAR ÜZERiNE BiR DENEME

Transkript

1 islam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı: 3, 2004, s internet ORTAMINDA islam HUKUKU SAHASINDA YAPILAN TÜRKÇE ÇALIŞMALAR ÜZERiNE BiR DENEME ~ * Muhammed Hamidullah AGIRAKÇA An Essay on Turkish Studies in the Field of Islami~ Law in the Internet Internet is most important enstrumant of knowledge, technology age. lt should be used in the field of lslamic Studies. There is no study of field unless internet is used, and internet is getting more significant in the field of islamic studies. Nowadays scholars who study in the field of islamic studies use internet more than library and reach to same datum more simple. Internet technology made knowledge and datum in range of one key which before getting that knowledge and datum takes weeks. Especially in the last decade firstly studies and works transferred to computer afterward served to the user of internet free -fee. We will offer Turkish web-pages in the field lslamic Law, which is one of the basic field of Department of Basic lslamic Studies. A. Giriş Bilgi ve teknoloji çağının en önemli iletişim araçlarının başında gelen İnternet, İsliimi ilimler sahasında da faydalanılması gereken bir teknolojidir. Bilgisayar ve İnternet'in girmediği hiçbir sahanın kalmadığı günümüzde, din bilirnleri sahasında da İnternet kullanımi her geçen gün daha da yaygınlaşmaktadır.' Din Bilimleri sahasında araştırma yapan akademisyenler, yavaş yavaş tozlj kütüphane raflarının yanı sıra, bilgisayar ekranlarının karşısında da kendi sahalarında aynı verilere çok daha hızlı ulaşarak çalışmalarına devam etmektedir. Bilgisayar ve İnternet teknolojisi, daha önceleri araştırmacıların günler ve haftalar süren çalışmalar neticesinde ulaştığı bilgileri, şimdi bir tuş yakınlığı mesafesine getirmiştir. Özellikle son on yıldır büyük bir ivme kazanan bu araştırmalar, önce bilgisayar ortamlarına aktarılmış, zamanla internet'te de yer alarak araştırmacıların imkanına ücretsiz olarak sunulmuştur. Temel İslam Bilimlerinden İslam Hukuku sahasında internet ortamında yapılan ça- lışmaları tespit amaçlı yaptığımız araştırmada öncelikli hedefımiz, bu sahadaki web adres- Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstittisil ilahiyat Anabilim Dalı İslam Hukuku YilksekLisans öğrencisi. Üskiidar İMKB Kız Meslek Lisesi, Din Kiiltiirii ve Ahlak Bilgisi Öğretmeni. İnternet ve bilgisayann İlahiyatçılar açısından yeri ve önemi hakkında çok değerli bir çalışma için bkz: Biilent Ünal. İliilıiyat ve Bilgisayar", Şubat 2004 eri-. şimi.

2 332 Muhammed Hamidullah Ağırakça lerini bir araya getirip kısaca. bu adresierin tanıtımını yapmaktı. Araştırmacılara kolaylık sağlayacak bu çalışmanın Türkçe, Arapça ve İngilizce olarak tasarlanmış sitelerin taranmasıyla hazırlanması düşünülmüştü. Ancak çalışmaya başlandıktan sonra internet deryasında bu üç dille İslam Hukuku sahasında yapılan çalışmaları tespitin oldukça zaman alıcı ve makale hacmini aşan bir çalışma olacağı fikrine ulaşılmıştır. Bu nedenle, daha sonraki çalışmalara bir örnek olması amacıyla, sadece Türkçe olarak hazırlanmış we~ sayfalarının taranmasıyla bir deneme yapılmıştır. Çalışmamızda, İnternet ortarnında en kapsamlı arama motorları olarak bilinen Yahoo ve Google'ın arama motorları esas kabul edilmiş, bu sitelerde yapılan anahtar kelimelerin araştırılması neticesinde tespit edilen adresler incelenmiştir. Her iki sitede "gelişmiş arama" yoluyla İslam Hukuku, fıkıh, fıkıh mezhepleri, fıkıh usulü, Islam hukuk tarihi, mezhep imamlarının isimleri ve bazı usfil ve hukuk terimleri taratılmış, neticede ulaşılan web adresleri tek tek tespit edildikten sonra kayda değer olarak kabul ettiğimiz sitelerio adresleri verilip kısaca tanitılmıştır. Arama motorlarının yanı sıra İslam! linkleri içeren sitelerden hareketle yüzlerce web sayfası taranmış, konumuzia ilgili bölümü olan çalışmalar itinayla seçilmiştir. Şubat 2004 tarihi itibariyle yaptığımız, Türkçe olarak İslam Hukuku sahasında yapılmış çalışmaların internet ortamındaki yerini de görmeye yarayan araştırmamız ile bu sahada çalışma yapanlara bir imkan sunulmak istenmiştir. Araştırmamız neticesinde ulaşılan sonuçlar. daha sonraki araştırmacıları yönlendirmek amaçlı tespitler olup maddeler halinde sunulmuştur. ilahiyat Fakültelerinin resmi web sayfaları, süreli yayınlar, organizasyonlar, kişi ve grup çalışmaları şeklinde alt başlıklar halinde sistemarize edilen çalışmamızda, tanttılan siteler bütün yönleriyle dt~ğil sadece İslam Hukuku ile ilgili içerikleri yönüyle ele alınmıştır. Bütün başlıklarda adresler, alfabetik olarak düzenlenmiştir. Sadece ilahiyat fakültelerinin adresleri konumuzia ilgili içerikleri alınasa da verilmiş; bununla araştırmacıların ileriki zamanlarda konumuzia ilgili muhtemel çalışmaları takip edebilmeleri hedeflenmiştir. B. islam Hukuku ile ilgili Konuların Yer Aldığı Türkçe internet Siteleri ve Tanıtımları ı. ilahiyat Fakülteleri (Ankara İlahiyat): Fakültenin sitesi çok basit içerikli olup araştırmaınızia ilgili hiçbir bilgi yer almamaktadır. (Atatürk İlfihiyat!Erzurum): Fakültenin web sayfasından Üniversitenin kütüphanesine ulaşma imkanı bulunmaktadır. Yordam 200 I ile hazırlanan kütüphane programıyla Fakülte kütüphanesinde yer alan İslam Hukuku sahasında yapılmış çalışmaların bibliyografik künyesine ulaşılabilir. ilahiyat (Cumhuriyet İlahiyat/Sivas): Sivas ilahiyat'ın İnternet sayfasında fakültenin 1996 yılından beri yayınladığı ilahiyat Fakültesi Dergisi yer almaktadır. İçerisinde İslam Hukuku ile ilgili makalelerin de yer aldığı derginin günümüze kadar çıkmış, birinci sayısı hariç, sekiz sayısındaki, bütün makalelerinin tam metnine ulaşılabilmektedir. (Çanakkale İlahiyat): Fakültenin sayfasının linkler bölümünde, fakültenin İslam Hukuku Bilim Dalı araştırma görevlilerinden Ali Hakan Çavuşoğlu'nun hazırladığı çok değerli iki çalışma yer almaktadır. Bunlardan ilki, "Türkiye'de İsli'un Hukuku Salıasmda Yapılmış Yüksek Lisans, Doktora ve Doçentlik Tezleri"nin

3 internet Ortamında İslam Hukuku Sahasında Yapılan Türkçe Çalışmalar 333 tam listesi, bir diğeri ise "Diyanet Vak.fz İslfım Ansiklopedisinde Yer Alan İslam Hukuku Maddelerinin Bölümlere Göre Tasnifi"dir. (Çukurova İliihiyat/ Adana): Fakültenin sayfası geçici bir süre için servis dışı kaldığından içeriğine ulaşılamamıştır. tr lfakul te/ilahi va tl (Dicle İliihiyat/Diyarbakır): Fakültenin web sayfasında İsHim Hukuku ile ilgili çalışmaların da bulunduğu makaleler bölümü yer almaktadır. Bölümlerin tanıtımında Temel İslam Bilimlerinden İslam Hukuku ile ilgili kısımda, bölüm hocalarının öz geçmişleri ve yaptıkları çalışmalara yer verilmiştir. (Dokuz Eylül İliihiyat/İzmir): Fakültenin web sayfasında, içerisinde İslam Hukuku alanında makalelerin de yer aldığı ilahiyat Fakültesi Dergisinin sayılarının içerikleri yer almaktadır. Makale metinlerine ulaşma imkanı ise yoktur. İslam Hukuku sahasında fakülte kütüphanesinde yer alan eserleri görmek için web ortamında kütüphaneyi taramak da, aynı adresten mümkündür. (Erciyes İlahiyat/Kayseri): Site hazırlık aşamasında olduğundan çalışınarnızla ilgili bilgi yer almamaktadır. (Fırat İHihiyat!Elazığ): Üniversitenin web sayfasında, fakülteler bölümünde İHihiyatla ilgili kısa bir tanıtım yer almaktadır. Ancak Fır~t Üniversitesi'nin ana sayfasından eser içerikli üniversite kütüphanesinde taran1a yapma imkanı bulunmaktadır. Böylelikle ilahiyat Fakültesi kütüphanesine ulaşılabilir. (Gazi İlahiyat/Çorum): Fakültenin internet sayfasında içerisinde İslam Hukuku sahasında makalelelerin de yer aldığı Ocak 2002 de yayma başlayan ilahiyat Fakültesi dergisinin l. sayısının içeriği yer almaktadır. Bunun yanı sıra 200i yılı mezunlannın bitirme tezlerinin tam listesi yer almaktadır. Bu tezler arasında İslam Hukuku ile ilgili çalışmalar da bulunmaktadır. (Harran İHihiyat/Urfa): Fakültenin web sayfası oldukça zayıf olup İsliimi ilimler sahasında yapılan araştım1alara yer vermemektedir. tr/ (D arende İliihiyat/Malatya): Fakültenin sadece ana sayfası mevcuttur. İçeriğinde ise hiçbir şey yer almamaktadır. is tan bu!.edu. tr/i lah iyat/index. htm (İstanbul İlahiyat): Fakültenin web sayfasından, içerisinde İslam Hukuku ile ilgili makalelerin de yer aldığı, 1999' d~n itibaren yayııı yapan İ\5.hiyat Fakültesi Dergisinin içeriğine ulaşmak mümkündür. (2003 yılına kadar yayınlanmış altı sayının içindeki makalelerin listesi yer almaktadır.) (Kahramanmaraş İliihiyat) : Fakültenin web sayfası henüz hazırlık aşamasındadır. İliihiyat Fakültesi Dergisinin ise hakemli ve yılda iki sayı olarak çıkarılması tasarlanmaktadır. Derslerin içeriği ile ilgili bölümden, İslam Hukuku ile ilgili okutulan derslerin muhtevasına ulaşılabilir. (Karadeniz İliihiyat!Rize): Sitenin tezler bölümünde. faki.iltenin lisans üstü eğitiminde yaptırılan İslam Hukuku tezlerinin listesine ulaşmak mümkündür. Fakültenin lisans döneminde okutulan İslam Hukuku derslerinin içeriğine de sitede yer verilmiştir. (Marmara İlahiyat/İstanbul): Sayfa bağlantıları. araştırmamızı hazırladığımız dönemde yanıt vermemektedir. (Ondokuz Mayıs İlahiyat/Samsun): Fakülte dergisinin 1986'dan 1996 ya kadar çıkan 8 sayısının içindeki makalelerin bibliyografik künyelerine ulaşmak mümkündür. Akademik personelin tanıtıınıyla ilgili İslam Hukuku bölümü öğretim öğelerinin çalışmalarının listesine yer verilmiştir. Uzun süreden beri fakülte sayfası guncellcnıncıni~ıir.

4 334 Muhammed Hamidullah Ağırakça (Osman Gazi/Eskişehir): Öğrencisi olınayan bir İHihiyat Fakültesi olması dolayısıyla İnt~rnet adresinde hiçbir şey yer almamaktadır. (Sakarya İlahiyat): Fakültenin İnternet sitesi nden, içerisinde İslam Hukukuyla ilgili çalışmaların da yer aldığı, 2000 yılında yayma başlayan Fakülte Dergisinin 2003 yılına kadar çıkan 7 sayısında yer alan makale isimlerine ulaşılabilir. Yine fakülte kütüphanesine Yordam 2001 ile ulaşılıp, İslam Hukuku sahasındaki eserlerin bibliyografik künyelerini tespit etmek mümkündür. (Selçuk İlahiyat/Konya): İslam Hukuku bölümü öğretim üyelerinin akademik çalışmalarına siteden ulaşılabilmektedir. (Süleyman Demirel İlahiyat!Isparta): Fakültenin web sayfasından içerisinde İslam Hukukuyla ilgili çalışmaların da yer aldığı Fakülte Dergisinin ilk 5 sayısının içindeki makalelerin isimlerine ulaşılabilir. Makalelerin tam metni yer almamaktadır. Ayrıca sitede Fakültenin düzenlediği Kutlu Doğum Sempozyumlarının içerikleri de bulunmaktadır. (Uludağ İlahiyat/Bursa): Fakültenin web sayfasının sadece İngilizce kısmına ulaşılmaktadır. Türkçe kısmı, bağlantı hatası vermektedir. mvo.htm (Yüzüncü Yıl İlahiyat/Van): Fakültenin İnternet sitesi henüz tasarım aşamasındadır. ll. Dergiler : Sosyal Bilimler sahasında Mayıs 1999'dan itibaren yayın yapan üç aylık hakemli derginin içeriğinde İslam Hukuku sahasında da bir çok makale yer almaktadır. Makalelerin bir kısmının tam metni Internet sitesinde yer alırken, bir kısmının ise İngilizce ve Türkçe özetleri bulunmaktadır. Haziran 1998 den beri kamu hukuku sahasında yayınlanan hakemli Kamu Hukuku Arşivi Dergisi'nde İslam Hukuku sahasında da makalelere yer verilmiştir. Makalelerin tam metnine İnternet ortamından ulaşılabilir. Edebiyat, Hukuk, Psikoloji, Sanat, Sosyoloji, Tarih ve diger sosyal bilim dallarındaki bilimsel çalışmaları yılda iki kez -Mart ve Ekim aylarındayayıniayan hakemli bir dergi olan Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi'nin makaleleri İnternet üzerinde yayınlanmaktadır. Dergide, İslam Hukuku'nun yan alanları ile ilgili makalelere de yer verilmiştir. : Yaklaşık 18 yıldır yayın hayatına devam eden derginin İnternet sitesinde eski sayıların arşiv indeksi yoluyla İslam Hukuku ile ilgili yapılmış ilmi makalelere ulaşma imkanı bulunmaktadır. İçerisinde İslam Hukuku ile ilgili akademik makalelerin de bulunduğu ilmi derginin İnternet sayfasıdır. Derginin arşiv bölümü henüz yapım aşamasındadır. : On dokuz Mayıs Üniversitesi ilahiyat Fakültesi'ndeki bir grup öğretim üyesi tarafından çıkarılan üç aylık akademik "Dinbilimleri" dergisinin İnternet sitesidir. Sitede Ekim 2000'den itibaren dergide yer alan bütün makalelerin tam metni bulunmaktadır. İslam Hukuku ile ilgili makalelere de yer veren derginin web sayfasında, Türkiye'deki İlahiyar Fakültelerinde bulunan İslam Hukuku bilim dalı öğretim üyelerinin biyografik künyeleri mevcuttur. Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından hazırlanan Diyanet İlmi Dergi"lnin sitesidir. Üç aylık olarak yayınlanan dergide. İsiilm Hukuku sahasında yazılmış akademik makaleler de yer almaktadır. Nisan 2002

5 İnternet Ortamında İslam Hukuku Sahasında Yapılan Türkçe Çalışmalar 335 tarihinden itibaren derginin bütün sayılannın yer aldığı sitede makalelerin ıam metnine yer verilmiştir. : Aylık olarak çıkan ve Şubat 1999'dan itibaren yayın yapan derginin İnternet sitesinde İslam hukuku ile ilgili makaleler de yer almaktadır. : 16 yıldan beri üç aylık olarakçıkan hakeınli derginin İnternet sitesinden bu dergide yayınlanan makalelerin İngilizce ve Türkçe Özetle- rine ulaşmak mümkündür. İslam Hukuku ile ilgili bazı özel sayılan da bulunan derginin bütün sayılarında araştırmamızın konusuyla ilgili makaleler mevcu_ttur tarihinde yayın hayatına başlayan derginin İnternet sitesinde, makale ve yazar adianna göre bir fihrist bulunmaktadır. İslam Hukuku sahasında birçok makalenin İngilizce ve Türkçe özetlerine de sitede yer verilmiştir. : Üç aylık fikir dergisi Köprü'nün Internet sitesinde derginin sayıları yer almaktadır. İsHl.m Hukuku sahasında bazı konuların özel sayılarda işlenmesinin yanı sıra, bir çok sayısında konuyla ilgili makaleler yer almaktadır. Araştırmacılara kolaylık sağlaması açısından derginin konu indeksi oldukça kullanışlıdır. : Ocak 2000'den itibaren aylık olarak çıkmakta olan derginin her sayısında fıkıh köşesi bulunmaktadır. Yusuf Özcan tarafından hazırlanan köşede İslam Hukukunun çeşitli konuları ele alınmaktadır. Makalelere İnternet ortamından ulaşılabilir. Temmuz 1988'de yayma başlayan üç aylık akademik derginin bütün sayılannda yer alan makaleleıinin tam metni İnternet ortamına aktarılmıştır. İçerisinde İslam Hukukuyla ilgili oldukça "fazla sayıda ilrrıl düzeyde makale bulunmaktadır. lll. Organizasyonlar : Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından hazırlanan sitede İslfım Hukukunun ibadetlerle ilgili bölümünden namaz, abctest ve hac konularında detaylı açıklamalarda bulunulmuştur. Bunun yanı sıra sitede "Sıkça Sorulan Sorular" başlığı altında fıkıh problemleriyle ilgili birçok güncel meseleye de yer verilmiştir. Sitenin ana sayfasından Diyanet İşleri Başkanlığının Kütüphanesine de ulaşmak mümkündür. Ayrıca Din İşleri Yüksek Kurulu'nun kararlarına da bu sayfadan ulaşma imkanı vard\r. Kurul,r kararlarının metinleri, bunlar üzerine yapılan mütalaalar ve benzer konulardaki incelemelerle araştırmamız açısından oldukça zengin malzeme içermektedir. Güncel Dini Meseleler üzerine yapılan toplantılann İngilizce, Türkçe ve Arapça özetlerine de buradan ulaşılabilir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezinin İnternet adresi, İslam Hukuku sahasında çalışma yapanlar için oldukça büyük bir önem arzetmektedir. Sitenin kütüphane bölümünde İnternet üzerinden araştırma yapmak mümkündür. Ayrıca İslam Hukuku sahasında yazılmış makale ve tezlerin tespiti için de makale ve tez tarama progr~mı kullanılabilir. Arama seçenekleri arasında tezlerin ayrı bir bölümü olup. diğer eserlerden ayrı olarak. kütüphanede yer almıyorsa bile tezlerin künyelerine ulaşılabilir. Yine bu adresten, Türkiye geneli birçok kulüphaneye Yardam 2001 progra- ınıyla ulaşılabilmektedir. : İslam Hukuku sahasında uzman Prof. Dr. Abdülaziz Bayındır'ın başkanlığında kurulan vakfın internet sitesidir. Sitede, günümüz meselelerine verilen fetvaların yanı sıra, İslam İktisadı ile ilgili bir bölüm yer almaktadır. İslam Hukukunun bir çok alt başlığı ile ilgili akademik makalelerin yer aldığı sitede fıkh1 terim. leri de içeren bir "Terimler Ansiklopedisi" bulunmaktadır. Aynca sitede. Prof. Dr. Bayındır' ın İslam Hukuku sahasında telif ettiği eseriere e-kitap olarak yer veriliniş tir.

6 336 Muhammed Hamidullah Ağırakça IV. Grup Çalışmaları ve Bireysel Siteler : Hukuk sahasında yazılmış makalelerden müteşekkil çok kapsamlı olan sitede, İslam Hukuku sahasında da birçok makale yer almaktadır. : Dokuz Eylül Üniversitesi İlilhiyat Fakültesi İslam Hukuku Bilim Dalı Araştırma Görevlisi Hüseyin Esen tarafından hazırlanan sitede, Hüseyin Esen'in İslfmı Hukukunda Mali Cezalar isimli yüksek lisans çalışmasının tam metninin yanı sıra, Ahmet Hasan'ın İslam Hukukunun Doğumu ve Gelişimi adlı eserinin tercümesi de yer almaktadır. Ali Hakan Çavuşoğlu'nun hazırladığı İslam Hukuku Sahasında Yapılmış Tezlerin listesine de siteden ulaşılabilir. "İslam'da kadın" konusunda oldukça kapsamlı bir çalışma olan site, tesettür, nikah, cinsel konular ve kadınların özel durumlanyla ilgili fetvaların yanı sıra, namaz, oruç, zekat ve hac konularını da ele almaktadır. Farklı ilinihai kitaplan kaynak olarak gösterilmiştir. : Bilim ve sanat dünyasında yer alan birçok ünlünün hayatını ve eserlerini anlatan sitede, Türkiye'de İslam Hukuku sahasında çalışma yapan akademisyenlere de yer verilmektedir. Osmanlı dönemi kadılarından bazılarının hayatlarının da yer aldığı site, biyografik tanıtırnda oldukça başarılı bir çalışmadır. : İslam Hukukunda helaller ve haramlar. günümüz meselelerine fetvalar, ticari konularda görülen problemlere İslam'ın getirdiği çözümlerin yer aldığı sitede bunların yanı sıra ilmihal bilgilerine de ulaşılabilir. : Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Can Aktan tarafından hazırlanan oldukça kapsamlı web sitesinin hukuk bölümünde Türk Hukuk Tarihi, Anayasa Hukuku ve İnsan Haklan konularında İslam Hukukunun yan alanlai-ını da kapsayan çeşitli makaleleryer almaktadır. Türkiye'nin en kapsamlı sosyal bilimler arşivi iddiasıyla çıkan siteden, Hukuk ve İslam Dini başlıkları altında çok önemli linklere ulaşılabilir. : Yusuf Has tarafından hazırlanan sitede İslam! ilimierin birçok alt branşı ele alınmış, İslam Hukuku ile ilgili de güncel meseleler ve ibildetlerle ilgili fetvalara yer verilmiştir. Sitenin kütüphane bölümünde fıkıh başlığı altında yaklaşık 15 adet e-kitap yer almaktadır. :"İslam Hukukuna giriş ve İslam İktisadı sahalarında çeşitli makalelerin yer aldığı sitede yine aynı konularda oldukça geniş bir e-kitap koleksiyonu bulunmaktadır. Site geçici bir süre için hizmet dışıdır. Ahmet Tahir Dayhan'ın hazırladığı kişisel sayfada İslam hukuku ile ilgili kendi telif ettiği makaleler yer almaktadır. Büyük alim Zahid el-kevserl'ye ait olan Hanefi Fıklmım Esaslan adlı çalışmanın Türkçe'ye tercümesinin yer aldığı bir web sayfasıdır. Ana sayfasına ulaşılamayan bu adrestesadece eserin tercümesi yer almaktadır. Tercüme Abdülkadir Şener ve Cemal Sofuoğlu tarafından yapılmıştır. htlp:// Hakikat neşriyatın eserleri çerçevesinde oldukça kapsamlı hazırlanmış sitede İslam fıkhının ibadetler bölümüne geniş yer verilmiştir. : Almanca ve Türkçe yayın yapan web sayfası, İsliimi ilimler sahasında bir çok ilim dalıyla ilgili kapsamlı çalışmaları içermektedir. Sitede, İslam Hukuku sahasında ibadetlerle ilgili makalelerin yanı sıra birkaç e-kitap da bulunmaktadır hadisin Türkçe tercümesinin konularına göre tasnif edildiği Teysiru'l-Vusfil ila Ciimii'I-Usti/ adlı Kütlib-i Sitte'den derlenmiş çalışmaya da bu siteden ulaşılabilir. Ayrıca

7 İnternet Ortaınında İslam Hukuku Sahasında Yapılan Tlirkçe Çalışmalar 33 7 sitede; Yusuf Kerimoğlu'nun günümüz fıkıh problemlerine verdiği fetvalardan oluşan Emanet ve Ehliyet adlı ilmihal tarzındaki çalışması da yer almaktadır. : İslam Fıkhı Ansiklopedisi, Kadın Erkek İlmihali, Haram ve Helal Yiyecekler, İslam Anayasası,.İslam Yönetim Nizamı, Emanet ve Ehliyet ve bir~ kaç ayn ilmihalin e-kitap olarak sunulduğu sitede İslam ve Kadın diye müstakil bir bölüm de mevcuttur. Bu bölümde, kadınlann özel durumlanyla ilgili fetvalann yanı sıra, nikah, cinsel hayat, tesettür mevzulan da işlenmiştir. Aynca zekat, abdest, namaz, oruc vb. birkaç ibadetin açıklaması da web sayfasında yer almaktadır. : Türkiye'nin ilk fıkıh sitesi başlığı altında yayın yapan sitede, namaz, oruc, zekat, hac, kurban, helal ve haram, talak ve nafaka, yernin ve kefaret başlıklan yer almaktadır. Bunun dışında siteye gönderilen sorulann cevaplarını içeren bir bölüm bulunmaktadır. Sitedeki bilgilerin kaynaklan ayn bir link ile belirtilmiş, klasik dönem Hanefi mezhebi kaynaklannın konulann anlatımında esas olduğu vurgulanmıştır. Aynca sitede mezhep imamlannın hayatını anlatan bir bölüm de bulunmaktadır. ( : S~t~yman Kösmene tarafından hazırlanan web sayfasında Risale-i Nur'da fıkıh adı altında KÜlliyat'ın içindeki fıkhi meseleler derlenrniştir. Bunun dışında sitede 400 fıkhi sorunun cevabı verilmiş, kaynak olarak çoğunlukla yine Risaleler kullanılınıştır. Cevaplar oldukça uzun ve kapsamlıdır. : İslam Hukuku sahasında Türkçe olarak hazırlanan kapsamlı bir çalışma olan site, Ebü Ubeyd Mustafa'bnu Refik tarafından hazırlanmıştır. Sitenin fıkıh bölümünde, İslam Hukukunda Temel Kurallar, Mecelle'nin 99 Maddesi, Ömer Nasuhi Bilmen~in Isıılahat-ı Fıkhiyye Karnusu'ndan Usul-i Fıkıh Terimleri, Sabahattin Zaim'in İslam İktisadınm Esasları, Ebu Zelıra'nın Müslümanların İhtilaj Sebepleri yer almaktadır. Furü fıkıhla ilgili bazı meselelerin yanı sıra FerÇ.iz ve Mirasta Temel Bilgiler başlığı altında bu ilimden bahsedilmektedir. : Bir Diyanet görevlisi tarafından bireysel o larak hazırlanan sitede, Diyanetin çeşitli konularda vermiş olduğu fetvalann yanı sıra, Prof. Dr. Hayretlin Karaman ve Emekli Müftü Halil Gönenç Hoca'nın çeşitli konularda verdiği fetvalar da yer almaktadır. Din İşleri Yüksek Kurulu kararlarına da yer verilen siteden, Ömer Nasuhi Bilmen Hoca'nın ilmihali ile Prof. Dr. Abdülaziz Bayındır'ın İslam Hukuku sahasındaki kitaplarına ulaşma imkanı vardır. Güncel meselelerle i}gili bir çok derleme fetva ve ilmihal bilgilerine de bu adresten ulaşılabilir. Sitede, Ömer Nasuhi Bilmen'in Büyük İslam İlmihali, Yusuf Kerimoğlu'nun Emanet ve El:ıliyet adlı eserinin yanı sıra, oruç, hac ve diğer ilmihal konulanyla ilgili birçok eserinin e-kitap olarak sunumu bulunmaktadır. :Temizlik, namaz, oruc, zekat, hac, kurban, evlilik, miras, giyim kuşam konularında biiçok fetva Mehmet Emre'nin Çağımız ve Günümüz Meselelerine Fetvalar adlı eserinden almtılanrnıştır. Aynca sitede mezhep imamlannın hayatıyla ilgili çeşitli yerlerden derleme bilgiler de yer almaktadır. Yard. Doç. Ahmet İshak Demir tarafından hazırlanan sitetürkiye'deki ilahiyat Fakülteleri arasında organizasyonu hedeflemektedir. İslam Hukuku sahasında Türkiye'nin bütün akadernisyenlerinin internet adreslerine ve yaptıklan çalışmalara buradan ulaşılabilir. : İnönü Üniversitesi Darende ilahiyat Fakültesi İslam Hukuku Bilim D;ılı'nda görev yapan Yard. Doc. Ali Duman'ın hazırlamış olduğu sitede, İslam Hukuku y{ İslam Hukukçulan başlıklan altında konuyla ilgili maka-

8 338 Muhammed Hamidullah Ağırakça!eler yer almaktadır. Henüz hazırlık aşamasında olan sitenin konu başlıkları tam olarak bitirilmemiş bir durumdadır. İslam'da Evlilik Hukuku ve Kurban ve Av Kitabı'nın online sunumunun yanı sıra, alfabetik olarak hazırlanmış, fıkhi konulardan müteşekkil İslam Fıkhı Ansiklopedisi'nin de yer aldığı bir çalışmadır. : İsliimi ilimler alanında birçok e kitabın bulunduğu sitede fıkıh alanıyla ilgili 28 tane e-kitap bulunmaktadır. : ilmihal konuları ve güncel meselelerle ilgili bazı değerlendirmelerin yer aldığı web sayfasının çok zengin olmayan bir fıkıh bölümü de bulunmaktadır. Çeşitli İslami ilimierin yanı sıra, ibadet fıkhı sahasında oruç, zekat ve Ramazan'la ilgili fetvaların yer aldığı bir sitedir. : Bu sayfa Saarbrücken Hukuki İnternet Projesi çerçevesinde hazırlanmış ve Türk okuyucuların hizmetine sunulmuştur. Hukukla ilgili haberler ve gelişmelerin yer aldığı İnternet sayfasında Türk Hukuku ile ilgili bilgiler de bulunmaktadır. Yine bu sayfa üzerinden bütün Türk Kanuniarına ulaşılabildiği gibi, içtilıatlara da ulaşma imkanı vardır. Oldukça zengin bir e-kütüphane ve makale arşivine sahip sitede, bütün eserler hukukun alt başlıklarıyla ilgili olup, hukuk tarihi çalışmaları içerisinde İslam Hukuku ile ilgili e-kitaplar bulunmaktadır. - : Sitenin fıkıh bölümünde başta Yusuf Kerimoğlu ve Ali Demirbaş'ın olmak üzere birçok gazete yazarının köşesinde güncel fıkhi sorularla ilgili yazdığı yazılar derlenmiştir. Bu sahada yapılan ve gazete yazılannın derleurnesi şeklinde oluşturulan oldukça kapsarnlı bir çalışmadır. Sitede aynca ilmihal bilgileri ve kadınlarla ilgili özel fetvalara da yer verilmiştir. : Prof. Dr. Emre Kongar'ın hazırladığı sitede yazarın, aralarında İslam'ın siyasal boyutu ve toplumsal konulara bakışı ile ilgili araştırmaların da bulunduğu ilmi makaleleri ve yazıları yer almaktadır. ( : Abdest, namaz, hac ve ilmihal bilgilerinin yanı sıra, nikah ve cinsel hayat, İslam'da kadın erkek ilişkileri, tesettür ve aile içi ilişkiler gibi bir çok konuda geniş açıklamaların yapıldığı İnternet sitesi, özellikle kadınlarla ilgili fıkhi konuların yer aldığı oldukça kapsamlı bir bölüme sahiptir. : İslam Hukukunun ibiidetler sahasında, daha çok halk kitlesine yönelik bilgiler içeren bir sitedir. Kadınlara yönelik bazı fıkhi bilgiler ve ilmihal bilgilerinin de yer aldığı sitenin en temel özelliği, sunumda soru-cevap yönteminin kullanılmasıdır. : Sitenin fıkıh köşesinde birçok fıkıh problemi ele alınmış, konular makale üsl\:ibunda delilleriyle belirtilmiştir. Aynca, belirtilen konularla ilgili klasik dönemde Arapça o olarak yazılmış bazı kitapların tanıtımı da yapılmıştır. : İliihiyatçı uzmanlar tarafından altı cilt olarak hazırlanmış Şamil İslam Ansiklopedisi'nin tam metninin bulunduğu sitede, geniş bir fıkıh köşesi ile birlikte ilmihal bilgileri de yer almaktadır. Fıkıh köşesi ve ilmihal bilgilerinde, daha çok Hakikat Neşriyat'ın eserleri kaynak gösterildiğinden sitenin bu bölümü akademiklikten oldukça uzaktır Sitede birçok sahada telif edilmiş olan kitapların özetlerinin yanı sıra İslam Hukuku sahasındaki bazı kitapların özeti de bulunmaktadır.

9 İnternet Ortamında İslam Hukuku Sahasında Yapılan Türkçe Çalışmalar : Bu web sitesinde, Talat Öncü'nün özel kütüphanesinde bulunan, çoğuuluğunu Türkçe kitapların oluşturduğu kitapların bibliyografik künyeleri bulunmaktadır. Yaklaşık kitabın bibliyografık künyesi verilen siteden, İslfun Hukuku ile ilgili birçok eserin künyesine ulaşılabilir. Sitede "İslfun Hukuku ve Beşeri Hukuk" başlığı altında 17 adet makale yer almaktadır. Bunun dışında fıkıh ve kelam sorulan başlığı altında İslam Hukukuile ilgili fetvalada ilgili kapsarnlı bir bölüm bulunmaktadır. Namaz, oruc, zekat, hac ve kurban konulannın yanı sıra, mezhep imamlarının hayatı ve İslfun aile hukuku hakkında bazı fetvaları içeren bir çalışma. İslfun Hukuku sahasında bazı kitapların da içinde bulunduğu bir kitap özeti sitesidir. : Ertuğrul Özdemir'in kişisel sitesinde, İslfun Hukuku sahasında birçok e-kitabın yanı sıra, alfabetik tarzda hazırlanmış olan "İslfun Fıkhı Ansiklopedisi"ne de yer verilmiştir. Aynca sitede ilmihal bilgilerinin yer aldığı bir bölüm de bulunmaktadır. : ilahiyat Fakültelerinde görev yapan öğretim üyelerinden müteşekkil bir heyet tarafından, İslami ilimierin birçok alanında sorulan sorulara cevap mahiyetinde hazırlanan sitede İslam Huj,_'Uku sahasındaki güncel meselelere cevaplar yer almaktadır. Aynca İslam Hukukunun çeşitli konulanyla ilgili makalelere de sitede yer verilmiştir. Heyette Prof. Dr. Ahmet Akgündüz, Prof. Dr. Mustafa Baktır, Prof. Dr. İbrahim Canan ve bir çok akademisyen yer almaktadır. si.htm : Doç. Dr. Ali Seyyah tarafından hazırlanan sitede, sosyal bilirnlerle ilgili bir çok makalenin yanı sıra "Sosyal İslam" başlıklı bölümde İslam Hukuku ile ilgili bazı makaleler yer almaktadır. : Daha çok akaid ve kelam yer aldığı sitede, ilmihal bilgileri ve İslfun Hukukunun genel Yapısı, sünnet ve ictihad üzerine de, makale düzeyinde, kapsamlı birkaç çalışma bulunmaktadır. : Hac İbadeti konusunda şekillerle çok kapsamlı bir anlatırnla hazırlanan sitenin Türkçe bölümü de bulunmaktadır. : Hukuk sahasında yapılmış oldukça kapsamlı makaleler ve bilimsel incelemeleri içeren sitede hukuk tanhi ve İslfun Hukuku ile ilgili de az sayıda da olsa çalışmalar bulunmaktadır. Mukayeseli hukuk alanında çalışma yapmak isteyen araştırmacılar için oldukça ideal bir site. : M.Fethullah Gülen Hocaefendi'nin eserlerinden oluşan sitede İslam Hukuku ile ilgili bazı makaleler ve günümüz meselelerine fetvalar yer almaktadır. Oldukça kapsamlı olarak hazırlanmış sitenin, site içi arama motorundan araştırma konumuzia ilgili makale! ere ulaşmak oldukça kolaydır.. : Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesinden bir grup öğretim üyesinin, lisans üstü eğitim yapan öğı encilerle birlikte hazırladığı sitede İslfun Hukuku sahasinda Prof. Dr. Mehmet Erdoğan ile Dr. Rahmi Yaran'ın yazdığı makalelere ulaşılabilir. Sitede, aynca İslfun Hukuku bölümünde yüksek lisans ve doktora eğitimlerini sürdüren öğrencilerinin çeşitli makaleleri de yer almaktadır. Yine Marmara ilahiyat Fakültesinde İslfun Hukuku sahasında hazırlanmış tezlerin bir listesine de siteden ulaşma imkanı vardır.

10 340 Muhammed Hamidullah Ağırakça C. Değerlendirme İnternet ortamında, Türkçe olarak hazırlanmış web sayfaları arasından, İslam Hukuku sahasında hazırlanmış çalışmaları tespite yönelik yaptığımız araştırmamızda, yüzlerce web sayfası incelenmiş, bunların 88 tanesi konuyla ilgili görülmüştür. Bu incelemeler neticesinde ulaştığımız sonuçları şu şekilde maddeleştirebiliriz: ı. Türkiye'deki ilahiyat Fakülteleri'nin resmi web sayfalarının oldukça zayıf olduğu görülmektedir. Fakültelerin İnternet sitelerinde, araştırmaınızia ilgili olarak daha çok fakülte dergisinin içerikleri yer almakta, nadiren ise çeşitli makalelere yer verilmektedir. Kanaatimizce, Fakülte İslam Hukuku Bilim Dalı Öğretim Üyeleri, fakültenin İnternet sayfasına akademik çalışmalarının birer örneğini sunarak ya da çalışmalarının özetini aktararak, bu konuda araştırma yapanlara bir imkan sağlamış olacaklardır. Yine fakültenin internet sayfalarında her fakülte, İslam Hukuku sahasında kendi bünyesinde yapılan ve yapılmakta olan lisans üstü tez ve araştırmaların listesini sunduğu takdirde bu sahadaki araştırmacılar bundan detaylıca istifade edeceklerdir. 2. İnternet ortamındaki İslam Hukuku çalışmalarının akademik bir yönü olanlarının büyük bir kısmı ilmi araştırma dergilerinin web sayfalarında ve akademisyenlerin kişisel sayfalarında yer almaktadır. Ancak bu tarz sayfaların sayısı, diğer çalışmalarla kıyaslandiğında oldukça azdır. Bireysel çalışmalar daha çok halka yönelik çalışmalar olup abdest, namaz, oruç, hac gibi İslam hukukunun ibadetlerle ilgili konularını içermektedir. 3. incelemiş olduğumuz sitelerde, kadınlara yönelik fetvalar, tesettür, evlilik ve cinsel hayat gibi gündelik hayatın popüler konularına oldukça fazla yer verildiği gözlenmektedir: 4. Günümüz fıkıh problemleri karşısında İslam fıkhının getirdiği çözümler noktasında da birçok sitede derleme fetva bölümleri yer almaktadır. Arıcak genellikle cevaplar internet ortamında hazır bulunan ortak kitaplardan verilmekte, birkaç istisna dışında sorular araştırma neticesinde cevaplanmamaktadır. 5. incelemiş olduğumuz sitelerde, İslam Hukuk Usulüne dair çalışmalar yok denecek kadar azdır. Dergilerde yer alan makaleler dışında bu konu özel olarak incelenmemiştir. 6. İslam Hukuku sahasında ve siteleri dışında müstakil siteler bulunmamaktadır. Bu sitelerde ise konular, sadece Hanefi Fıkhı kaynaklarından incelenmiştir. Bu sahada Usül ve Fıkıh Tarihi çalışmalarını da içeren kapsarnlı bir siteye ihtiyaç duyulmaktadır gibi hukuk sahasındaki çalışmaların derlendiği kapsamlı siteler göz önüne alındığında sadece İslam Hukuku sahasında bu tarz sitelecin de yapılması gerektiği fikri önem kazanmaktadır. Bu konuda ilahiyat Fakülteleri bünyesinde İslam Hukuku Bilim Dalında lisans üstü eğitim gören öğrencilerin, bilim dalı öğretim liyelerinin koordinatörlüğünde, bir web sayfası tasarımı hazırlamaları ciddi bir ihtiyaçtır Çalışmamızda adı geçen sitelecin büyük bir kısmında güncelleme sorunu vardır. Dergilerin web sayfaları hariç, birçok site hazırlandıktan sonra ya hiç ya da periyodik olarak güncellenmemektedir. Temel İsHim Bilimleri arasında kelam ilmi hakkında yapılan araştırmalann, Türkiye genelinde koordinatörlüğünün yapıldığı sitesi, bu sahada birçok akademisyeni bir araya getirip çalışmalarının sunulduğu bir ortanı olma açısından şek!j bir örneklik göstermektedir. Yine mezhepler tarihi ve dinler tarihi alanlanııda da benzer organizasyonlar başlangıç çalışmalannı yapmış, bu konuda İslfun Hukuku sahası kanaatimizce geri kalmıştır. '

11 İnternet Ortaınında İslam Hukuku Sahasında Yapılan Türkçe Çalışmalar 34l 8. Şamil İslam Ansiklopedisi, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, Ömer Nasuhi Bilmen'in İslam İlmihali, Yusuf Kerimoğlu'nun Emanet ve Ehliyet adlı çalışmaları halka yönelik birçok kişisel sitede temel kaynak olarak kullanılmıştır. Ancak maalesef, özellikle ansiklopedilerden yapılan alıntılarda müellif hakiarı gözetilmemiş, ilmi intihallere göz yumulmuştur. Bu da hukukunu arayan internet'in en temel sorunlarından biridir. 9. Bu çalışmamızda sadece Türkç~ web sayfaları tarandığı için,_ İslam Hukuku sahasında Arapça ve İngilizce sitelecin tespitine yönelik sitelere değinilmemiştir. Benzer çalışmaların, Arapça ve batı dillerinde hazırlanmış siteler taranatak araştıririacıların imka~ nma sunulması gerektiği kanaatindeyiz?. Araşurınamıza Arapça web sayfalan dahil edilmemiş olsa da İslam Hukuku sahasında araştınna yapaniann oldukça istifade edecekleri adres~ni zikretrneden geçemeyeceğiz. Beşyüzü aşkın fıkıh eserinin ücretsiz olarak okuyucunun hizmetine sunulduğu site, kanaatimizce İs Ilim Hukuku sahasında Türkçe olarak hizmet veren web tasanmlanna örnek teşkil etmelidir.