BOZCAADA DEĞERLERİ SEMPOZYUMU AĞUSTOS 2008

Transkript

1 BOZCAADA DEĞERLERİ SEMPOZYUMU AĞUSTOS 2008 Bozcaada

2 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları No: 77 ISBN: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Editörler Prof. Dr. Ali AKDEMIR Prof. Dr. Osman DEMİRCAN Doç. Dr. Selehattin YILMAZ Doç. Dr. Turan TAKAOĞLU Yrd. Doç. Dr. Evren ERGİNAL Kapak Tasarım Gülhan APAK Yayınevi Aynalı Pazar Çanakkale 0(286)

3 BİLİM KURULU Prof. Dr. Ali AKDEMİR Prof. Dr. Osman DEMİRCAN Prof. Dr. Ali ÖZPINAR Prof. Dr. Selma GÜVEN Doç. Dr. H. Rıdvan YURTSEVEN Doç. Dr. Turan TAKAOĞLU Yrd. Doç. Dr. A. Evren ERGİNAL Yrd. Doç. Dr. Murat TOSUNOĞLU Yrd. Doç. Dr. Mithat ATABAY Yrd. Doç. Dr. Emel CAN Yrd. Doç. Dr. Ferah ÖZKÖK Dr. Çiğdem KAPTAN AYHAN DÜZENLEME KURULU İbrahim ÇENET (Bozcaada Kaymakamı) Mustafa MUTAY (Bozcaada Belediye Başkanı) Doç. Dr. H. Rıdvan YURTSEVEN Doç. Dr. Turan TAKAOĞLU Yrd. Doç. Dr. A. Evren ERGİNAL Yrd. Doç. Dr. Emel CAN Yrd. Doç. Dr. Sevil YALÇIN Öğr. Gör. Murat AKSU

4

5 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANI SAYIN ERTUĞRUL GÜNAY IN ÖNSÖZ Ü Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin her alana yön verdiği 21. yüzyılda kültürel değerleri akademik platformlarda hatırlamaya, araştırmaya, değerlendirmeye ve akademik bir bakış açısı ile yeniden yorumlamaya her zamankinden daha çok ihtiyaç duyulmaktadır. Bilimsel ve akademik düşünce sistemi, geçmişimize ve günümüze yönelik nitelikli değerlendirme ve analizler aracılığıyla kültür ve medeniyet dinamiklerimizi hareketlendirmektedir. Toplumu bir arada tutarak farklı görüş ve fikirler arasında uzlaşmayı ve birliktelik bilincini ortaya koyan kültürel değerler, kültürel gelişme sayesinde uluslararası çalışmalara kendine özgü yönleriyle katkıda bulunmaktadır. Yerel ve uluslararası düzlemde kültürel gelişmenin sürekliliğini ve etkinliliğini sağlamak için ise bilimsel düşünce ve akademik zihniyet en önemli kaynağımızdır. O halde yapılması gereken bu zihniyetten yola çıkarak kültürel zenginliğimizi yaşatmak ve evrensel kültüre katkı sağlamaktır. Kültürel miras yoluyla geçmişi akılda tutmak geleceğe yön vermenin en sağlıklı yoludur. Ancak, hatırlamanın ve korumanın bir adım ötesine geçerek ulusal kültür mirasımızı, günün gereksinimlerini karşılayacak bütüncül bir yaklaşımla yeniden ele almak bir zorunluluktur. Böyle bir bakış açısı ülkemizi, demokratik ve çağdaş medeniyetler seviyesine ulaştırma hedefine bir adım daha yaklaştıracaktır. Türkiye nin, sahip olduğu kültürün ve tarihin farkında olan, düşüncelerini özgürce ifade eden, çağdaş ve katılımcı insanların yaşadığı daha özgür ve demokratik bir ülke olması kültür politikamızın hedeflerindendir. Üniversitelerimiz yaptıkları akademik çalışmalar, sempozyum ve konferanslar ile bu politikamızın bilimsel çerçevesinin uluslararası standartlara taşınmasına yardımcı olmaktadır. Bu bağlamda Onsekiz Mart Üniversitesi nin Çanakkale nin kültürel ve tarihi özelliklerini ortaya çıkarmak adına büyük bir özveri ile gerçekleştirdiği, akademisyen, uzman ve araştırmacıların özenli çalışmalarının sunulduğu sempozyumun önemi ortadadır. Sempozyum tebliğlerinden oluşan bu kitap, akademisyenlerin yanı sıra kültür ve medeniyet konularına ilgi duyan tüm okurların yararlanacağı temel bir kaynak niteliğindedir. Genç nesiller, kendi kültür ve kendi kimliklerini doğru bir şekilde öğrendikleri takdirde başka kültürlere de hoşgörülü yaklaşabilecektir. Bu sebeple, Çanakkale nin kültürel, tarihi ve sosyal değerlerinin korunmasını ve tanıtılmasını hedefleyen bu sempozyumda ve sunulan tebliğlerin kitap haline getirilmesinde emeği geçenleri kutluyorum. Ertuğrul GÜNAY T.C. Kültür ve Turizm Bakanı i

6 ii

7 ÇANAKKALE VALİSİ SAYIN ORHAN KIRLI NIN ÖNSÖZ Ü Çanakkale ili, sahip olduğu tarihi, doğal, mitolojik değerleriyle ülkemizin en müstesna kentlerinden birisidir. Aynı zamanda Çanakkale, eğitim düzeyi yüksek halkı, tarıma elverişli toprağı, Çanakkale ve ülke sorunlarına duyarlı STK ları, koordineli çalışan yönetim dinamikleri, öğrencisi olan üniversitesi ile ülkemizin en stratejik illerinden birisidir. Çanakkale nin Assos, Kaz Dağı, Troia, Milli Parkı, Çanakkale Boğazı, Çanakkale Savaşları, Abide gibi yaygınlıkla bilinen değerlerinin yanı sıra, uzmanlarca bilinen, yöre insanlarınca bilinen ve fakat yaygınlıkla bilinmeyen çok sayıda değeri vardır. Bilinen değerlerle, bilinmeyen ve fakat ekonomik, kültürel, mitolojik açıdan anlam ifade eden değerleri kaydedip, değerlerine değer katmak, her kesimden insanların yaygınlıkla ortak yargısıdır. Bu yargıdan hareketle Valilik, Belediye, Üniversite, Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası, ÇASİAD işbirliğiyle Çanakkale İli Değerleri Sempozyumları organizasyonuna karar verilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı sempozyumlarımızı desteklemiştir. Başlangıcından itibaren organizasyona katkı veren tüm kurum ve kuruluşların titiz çalışması sonucunda başarılı tanıtım gerçekleştirilmiştir. Ülke sathında yaklaşık 400 bildiri sempozyumlara sunum için gönderilmiştir. Bildiriler kitap olarak yayınlanmıştır. Amaç tüm ilçe ve beldeler düzeyinde Çanakkale nin tarihi, kültürel, mitolojik, ekonomik, ekolojik değerlerini ortaya çıkarmak, envanterini yapmak, koruma ve geliştirme yönelimli stratejiler geliştirmektir. 14 ilçe ve beldede gerçekleştirilecek sempozyumlardan sonra yeni bir kitap daha yayınlanacaktır. Bu kitapta; bildirilerden yararlanılarak değer adı, değer kategorisi, değer öyküsü, değeri koruyacak ve değere değer katacak stratejiler ile stratejilerin gereğini yapacak kurumlara ilişkin bilgiler yer alacaktır. Yaklaşık bir yıllık planlama, çalışma sonucunda ortaya çıkan bu etkinlik; Çanakkale nin tanıtımına, Çanakkale hakkında bilgilenmeye, sorunlarının çözümüne aracılık edecek niteliktedir. Bu etkinliğin başarıyla ortaya çıkmasında emek verenlere içtenlikle teşekkür etmeliyiz. Etkinliğimize destek veren Kültür ve Turizm Bakanı Sayın Ertuğrul GÜNAY a ve Müsteşar Sayın İsmet YILMAZ a teşekkür ediyorum. Bu etkinlikte doğal olarak Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi aktif rol almıştır. Çalışmaya katkı veren başta Rektör Prof. Dr. Ali AKDEMİR olmak üzere, Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Osman DEMİRCAN a, Doç. Dr. Turan TAKAOĞLU na, Doç. Dr. Selehattin YILMAZ a içtenlikle teşekkür ediyorum. Bilim ve Organizasyon Kurulu ile işbirliği içinde çalışan Yrd. Doç. Dr. Evren ERGİNAL, Dr. Cengiz AKBULAK, Öğr. Gör. Murat İLDİRİR, Öğr. Gör. Gülhan APAK ve Ahmet ZEYBEK i de içtenlikle kutluyorum. Sempozyumlara sponsorluk desteği sağlayan GESTAŞ a ayrıca teşekkür ediyorum. iii

8 Üniversitemiz ile koordineli çalışmayı Valilik adına gerçekleştiren Vali Yardımcısı Ali PARTAL a teşekkür ediyorum. Çalışma işbirliği içerisinde gerçekleştiren Çanakkale Belediye Başkanı Ülgür GÖKHAN a, Belediye Meclis Üyesi İsmet GÜNEŞHAN a, Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı İlhami TEZCAN a, Başkan Yardımcısı Hayrettin DERELİ ye, Oda Genel Sekreteri Abdurrahim TEMİZ e, ÇASİAD Başkanı Hüseyin YALMAN a ve değerli yardımcılarına teşekkür ediyorum. İlçelerde organizasyonları planlayıp gerçekleştiren Kaymakamlara ve Belediye Başkanlarına teşekkür ediyorum. Son olarak bildirileri titizlikle değerlendiren Bilim Kurulu üyelerine teşekkür ederim. Orhan KIRLI (Çanakkale Valisi) iv

9 ÇANAKKALE BELEDİYE BAŞKANI SAYIN ÜLGÜR GÖKHAN IN ÖNSÖZ Ü Çanakkale, eşsiz güzelliklere sahip coğrafyasında sakladığı dünya tarihinin ve kültürünün önemli miraslarıyla değerleri yüksek bir kenttir. Coğrafik olarak ülkemizin en batısında yer alan kentimiz, çağdaş ve demokrat insanlarıyla da yüzünü batının aydınlığına çevirmiş bir kenttir. Çanakkale, Asya ve Avrupa yı birbirine bağlayan boğazı, adaları, rüzgarı, Kazdağları gibi doğal güzelliklerinin yanında, 5 bin yıllık bir geçmişe sahip Troia sı, antik kalıntılarla dolu, tarihin ilk felsefe okulunun kurulduğu Asos u ile attığınız her adımda kendinizi tarih, kültür ve doğanın eşsiz ahengi içinde bulacağınız ender rastlanan yerlerdendir. Çanakkale Savaşları, emperyalizme karşı topyekun verilen milli mücadele ve ümmet olmaktan ulus olma yolunda bir milletin attığı büyük adım olarak araştırmacılar için güncelliğini hiçbir zaman yitirmeyecektir. Çanakkale kentinin vizyonunda kentsel değerler sürdürülebilir gelişme anlayışı ile bütünleştirilmiştir. Bu kentsel değerlerin başında Çanakkale Boğazı, Sarıçay Havzası gibi doğal değerler; kale, sivil tarihi yapılar gibi somut tarihsel değerler; maniler halk oyunları gibi somut olmayan tarihi miras; uzlaşı, hoşgörü, çok kültürlülük çoğulculuk gibi kültürel değerler ve tarih te iki büyük savaşı yaşayan bölgede barışın asıl görev olarak savunulması yer almaktadır. Kentlileşme sürecinde entelektüel bakış açısı, paylaşım ve katılımcılığın yüksek olduğu kentimizde, Barışın kenti uygar Çanakkale yi yaşayan ve yaşatan belediye vizyonumuzla kentin tüm değerlerine sahip çıkmak, korumak, geliştirmek, çağdaş ve mutlu bir kent yaratmak başlıca amacımızdır. Çanakkale nin doğasını, tarihi ve kültürel değerlerini korurken ve gelecek nesillere aktarırken, tüm değerlerimizi insanlığın hizmetine sunarak Çanakkale yi geliştirmeyi hedefliyoruz. Bu hedefi gerçekleştirmek için Çanakkale Belediyesi olarak yalnız kent merkezinde değil, il çapında öncü ve yönlendirici rol oynamaya hazırız. Sahip olduğumuz sosyal, kültürel, ekonomik ve çevresel değerlerinin saptanması, bu değerlerin korunması, adına, üniversitemiz öncülüğünde yapılan bu çok yönlü çalışmanın, değerlerimize değer katacak bir rol oynayacağına inanıyor ve emeği geçen tüm kişi ve kuruluşlara teşekkürlerimi sunuyorum. Ülgür GÖKHAN (Çanakkale İli Belediye Başkanı) v

10 vi

11 ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRÜ PROF. DR. ALİ AKDEMİR İN ÖNSÖZ Ü Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 9 Fakültesi, 3 Yüksekokulu, 11 Meslek Yüksekokulu, 15 Araştırma Merkezi, civarında öğrencisi, 1150 öğretim elemanı ile ülkemizin çağdaş üniversitelerinden biridir. ÇOMÜ nün ülkemiz ve üniversite topluluğu içindeki yeri ve önemi yanında Çanakkale için de özel önemi vardır. ÇOMÜ bir yandan bilimin evrensel konularına duyarlı etkinlikler, araştırmalar gerçekleştirirken, eğitim-öğretim yaparken; diğer yandan içerisinde bulunduğu ilin sorunlarına, değerlerine duyarlı etkinlikler ve araştırmalar da yapmaktadır. Bu bakış açısının bir sonucu olarak Çanakkale İli Değerleri Sempozyumları konseptine ulaşılmıştır. Yörenin sorunlarına duyarlı olan ve kalıcı çözüm arayışlarını ivedilikle sürdüren Çanakkale Valisi Sayın Orhan KIRLI ya önerilen bu çalışma, onay alındıktan sonra Valilik aracılığıyla Belediye Başkanlığına, Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası na, ÇASİAD a, İlçe Kaymakamlıkları ve Belediye Başkanlıklarına işbirliği için önerilmiştir. Tüm kurum ve kuruluşların onayıyla çok paydaşlı bu etkinlik ortaya çıkmıştır. Çanakkale İli Değerleri Sempozyumları nın Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valilik, Belediye Başkanlığı, ÇOMÜ, Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası, ÇASİAD, Kaymakamlıklar, İlçe ve Belde Belediye Başkanlıklarıyla çok paydaşlı işbirliğiyle yapılması oldukça anlamlıdır. Sempozyumların çok yoğun bildiri sunum talebiyle karşılanması da sempozyumlara ayrıca anlam katmıştır. Bildiriler aracılığıyla Çanakkale nin bilinen, bilinmeyen değerlerinin geniş bilgi içeriğiyle envanteri çıkarılmış olacaktır. Değerleriyle kimlik, kişilik bulan Çanakkale nin ulusal düzeyde, uluslar arası düzeyde bilinen bu kimliğinin korunması ve de geliştirilmesi mümkün olacaktır. Çanakkale İli Değerleri Sempozyumları yla sempozyum konseptine yeni bir boyut da kazandırılmış olacaktır. Zira Çanakkale Merkezi, Bozcaada, Gökçeada, Eceabat, Gelibolu, Lapseki, Biga, Çan, Yenice, Bayramiç, Ezine, Ayvacık, Küçükkuyu ve İntepe de gerçekleştirilecek sempozyumlardaki bildiriler aracılığıyla adı geçen yörelerin değerler envanterine ulaşılacaktır. Sempozyumlardan sonra geniş bir uzmanlar ekibince sempozyum bildirilerinden yararlanılarak içerisinde değer adı, değer kategorisi, değer tanıtımı, değer geliştirme stratejisi, değer geliştirme stratejisini uygulayacak kurum bilgilerinin yer alacağı Çanakkale İli Değerleri Envanteri adlı çalışma hazırlanacaktır. Böylelikle sempozyumlardan yararlanılarak yeni bir araştırma ve proje metodolojisi geliştirilip uygulanmış olacaktır. vii

12 Çanakkale İli Değerleri Sempozyumları nın çok paydaşlı gerçekleştirilmesi fikrine destek sağlayan Kültür ve Turizm Bakanı Sayın Ertuğrul GÜNAY a ve Müsteşar Sayın İsmet YILMAZ a teşekkürlerimi arz ediyorum. Sempozyumların çok paydaşlı düzenlenmesi fikrine içtenlikle sahip çıkan, Çanakkale nin gelişimine kalıcı çözümler üreten, üniversiteye verdikleri stratejik önem bağlamında desteklerini esirgemeyen, sempozyumların hazırlık sürecinin başarılı geçmesi için her türlü izni ve her türlü desteği sağlayan Valimiz Sayın Orhan KIRLI ya içtenlikle teşekkürlerimi sunuyorum. Valilik adına organizasyon kurullarıyla anlamlı işbirliğini gerçekleştiren Vali Yardımcısı Sayın Ali PARTAL a teşekkür ediyorum. Ortak çalışmanın ortak yükümlülüklerini içtenlikle yerine getiren Belediye Başkanı Sayın Ülgür GÖKHAN a ve değerli Belediye Meclis Üyesi Sayın İsmet GÜNEŞHAN a teşekkürlerimi sunuyorum. Projenin planlanması ve gerçekleştirilmesi fikrine duyarlılıkla sahip çıkan, kaynak sağlayan Ticaret ve Sanayi Odası nın değerli Başkanı Sayın İlhami TEZCAN a içtenlikle teşekkür ediyorum. Ortak çalışmaların başarılı yürütülmesine katkı veren Başkan Yardımcısı Sayın Hayretdin DERELİ ye ve Oda Genel Sekreteri Abdurrahim TEMİZ e teşekkür ederim. Üniversitemizin doğal paydaşı haline gelen ÇASİAD ın değerli başkanı Sayın Hüseyin YALMAN bu ortak çalışmaya anlamlı katkı vermişlerdir. İşbirliğimizin devamı dileğiyle teşekkürlerimi iletiyorum. Doğal olarak bu projede Üniversite, konunun akademik boyutuyla dominant rol almıştır. Bu baskın rolün gerektirdiği ağır çalışma koşullarına içtenlikle katlanan Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Osman DEMİRCAN a, Doç. Dr. Turan TAKAOĞLU na, Doç. Dr. Selehattin YILMAZ a içtenlikle teşekkür ediyorum. Bu yetkin ekibe katkı sağlayan Yrd. Doç. Dr. Evren ERGİNAL, Dr. Cengiz AKBULAK, Öğr. Gör Murat İLDİRİR, Öğr. Gör. Gülhan APAK, Ahmet ZEYBEK ve ÇOMÜ Basın ve Halkla İlişkiler Yetkilisi Oya TERZİOĞLU TOKGÖZ e teşekkür ediyorum. Çanakkale nin çok yönlü gelişimine anlamlı katkılar sağlayan ve sempozyumların bildiri kitaplarının yayımlanması sponsorluğunu üstlenen GESTAŞ Yönetim Kurulu na teşekkür ediyorum. Kent Merkezi, 13 ilçe ve beldede gerçekleştirilecek sempozyumlarda bildiri sunarak katkı veren araştırmacıları ve bilim insanlarını kutluyor sempozyumların başarılı geçmesini diliyorum Prof. Dr. Ali AKDEMİR (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörü) viii

13 BOZCAADA KAYMAKAMI İBRAHİM ÇENET İN ÖNSÖZ Ü Boğazönü adalarından Gökçeada ile birlikte Ülkemizin en batı ucunda yer alan BOZCAADA tarih boyunca jeostratejik ve jeopolitik özelliği bakımından Boğazların ve Anadolu nun güvenliği açısından çağlar boyunca önemli bir yer tutmuştur. Yerleşim birimi olarak Bozcaada anakaraya dört deniz mili mesafede ve yaklaşık 42 km2 lik bir yüz ölçümüne sahiptir. Ekseriyetle bağcılık ve kendine has bağ ürünleri başta olmak üzere, adaya 1996 dan itibaren yapılan düzenli arabalı vapur seferleri ile hızla gelişen ada turizmi ön plana çıkmıştır. Çanakkale Valiliği ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörlüğü öncülüğünde Çanakkale ilinin kentsel ve tarihsel Bilgi Envanteri nin Ağustos 2008 günlerinde Bozcaada da düzenlenecek sempozyum ile günyüzüne çıkarılması Bozcaada nın Tarih yolculuğunda önemli bir kilometretaşı olarak yerini alacaktır. Sempozyum, ortaya konulacak bilimsel bildirilerle sorun çözen ve yörenin sosyo-ekonomik ve kültürel anlamda kalkınmasını ve daha iyi tanınmasını sağlayan projeler geliştirilmesine zemin hazırlayacaktır. Çanakkale ili Değerler Sempozyumu kapsamında Bozcaada Değerler Sempozyumu nun gerçekleştirilmesinde başta sayın Çanakkale Valisi Orhan KIRLI ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Ali AKDEMİR e teşekkürlerimi sunar sempozyumun şimdiden faydalı olmasını dilerim. İbrahim ÇENET (Bozcaada Kaymakamı) ix

14 x

15 BOZCAADA BELEDİYE BAŞKANI MUSTAFA MUTAY IN ÖNSÖZ Ü Tarihi MÖ 2000 li yıllara kadar giden Bozcaada, tarih boyunca gezginlerin, tarihçilerin, edebiyatçıların ilgisini çekmiş, hakkında pek çok eser yazılmıştır. Bozcaada gerek tarihi, gerekse doğal güzellikleriyle eşsiz öyküsünü günümüzde de sürdürmekte ve pek çok edebiyatçıya, sanatçıya ilham vermektedir. Ayrıca tarihi, doğal varlıkları ve sosyo- kültürel özellikleriyle bilim insanlarının ilgisini çekmektedir. Son yıllarda yerli ve yabancı turistler için bir cazibe merkezi olan Bozcaada, eşsiz denizi, ege rüzgarlarıyla beslenen bağlarından elde edilen şarapları, Bozcaada ya özgü misafirperverliğiyle konuklarını ağırlamaktadır. Sürdürülebilir turizm için değerlerine sahip çıkmanın bilincinde olan Bozcaadalılar, konuklarını ağırlarken sürdürülebilir çevrenin öneminin farkındadır. Bu anlamda, sahip olunana doğal çevrenin, tarihin ve sosyo-kültürel yapının korunması önceliğini göz önünde bulundurulmaktadır. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi işbirliğiyle gerçekleştirilen Bozcaada Değerleri Sempozyumu, adamızın, mitoloji, tarih, kültür, tarım, arkeoloji, çevre gibi değişik alanlardaki değerlerinin ortaya konduğu bilimsel çalışmalarla irdelenmesi ve yeni projelerin üretilmesine olanak sağlayacaktır. Bozcaada Değerleri Sempozyumunun hazırlanmasında emeği geçen, bilimsel çalışmalarıyla katılan tüm öğretim elemanlarına emekleri için teşekkür ederim. Mustafa MUTAY (Bozcaada Belediye Başkanı) xi

16 xii

17 ÇANAKKALE TİCARET VE SANAYİ ODASI YÖNETİM KURULU BAŞKANI İLHAMİ TEZCAN IN ÖNSÖZÜ Çanakkale; tarihte hep ilklere ve önemli dönemlere sahne olmuş, doğa harikası bir yerdir. Geriye dönüp baktığımızda, Bizans tarihinin de buradan başladığını görüyoruz. Truva.. Bir medeniyettir. İstanbul dan önce medeniyetin beşiği Çanakkale coğrafyasında şekillenmiş, buradan gelişmiştir. Türk tarihinde de durum bundan farklı değildir. Atalarımız Anadoluya Gelibolu yarımadasında ayak basmışlar, devamında da İstanbul un fethiyle tarihimizde yeni bir sayfa açılmıştır. Osmanlı nın imparatorluk haline gelmesinin ilk adımı da bu topraklarda başlamıştır. Yakın tarihimizde ise Çanakkale yine Dünya ya ismini bir kez daha hatırlatmış; tarihin en büyük savaşlarından birisi bu topraklarda yaşanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti nin kurucusu Yüce Atatürk ün de yer aldığı bu başlangıçtan misak-ı milli sınırları ortaya çıkmıştır. Çanakkale Boğazı yla, Troia sıyla, Çanakkale Deniz Zaferi yle başka bir yerde olmayan doğasıyla, Asos uyla, Kaz Dağları yla, yöreye özgü bitki örtüsüyle, sağlık turizmine imkan tanıyan potansiyel kaynaklarıyla, öncü girişimcileri ile yalnızca Türkiye de değil, tüm dünyada marka olmayı hak eden bir potansiyele sahiptir. Son yıllarda Hükümetimizin büyük mali desteği ile Gelibolu Yarımadası nda önemli yatırımlar gerçekleştirilmiştir. Bu sebeple, yılda kişi ile öğrenci şehitlerimizi ve savaş alanlarımızı ziyaret etmektedir. Ancak, tüm bu antik ve yakın tarih özellikleri, kültür birikimi, tarıma elverişli toprakları, su ürünleri doğal güzellikleriyle Türkiye ortalamasının üstünde bir gelişmişliğe sahip olmasına rağmen yeterli gelişimi sağlayamamış bir ilimizdir. Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası olarak bu potansiyeli kazanca dönüştürmenin girişimcilikten geçtiği bilinci ile öncelikli gündemimizde; sahip olduğumuz değerleri girişimcilik aracılığıyla ekonomiye, tanıtıma ve markalaşmaya dönüştürmek bulunmaktadır. İstanbul, İzmir ve Bursa illerine eşit mesafede uzaklığı olan ilimiz bu üç büyük kent arasında sıkışıp kalmış ve yatırım tercihlerinde önemli bir unsur olan ulaşım alt yapı eksikliği nedeniyle Marmara Bölgesi içinde gelişmişlik sırasında alt sıralarda yer almıştır. İlçelerimiz ile de gerek karayolu gerekse deniz yolu ulaşımının yetersiz olması yeterli ekonomik ve sosyal ilişkilerin kurulmasını da zorlaştırmaktaydı. Yine ulaşım alt yapı yetersizliği nedeniyle tarihi ve coğrafi özelliklerine rağmen turizm hareketlerinden de yeterince pay alınamamıştı. Fakat 2006 yılı sonlarında gerek Çanakkale deniz limanında, gerekse hava limanında açılan sınır kapıları Çanakkale nin başta İstanbul Ankara olmak üzere Türkiyenin her bölgesine ve başta İtalya olmak üzere Avrupa ya yakınlaşmasını sağlamıştır. xiii

18 Halen haftada 4 gün Çanakkale İstanbul bağlantılı Ankara uçuşları yapılmaktadır. Ayrıca Çanakkale Bursa duble yol çalışmaları devam etmekte olup muhtemelen 2008 de tamamlanacaktır. Bu amaca ulaşmak sürekli olarak öncelikli gündemimiz olmuştur. Bu çalışmalarımız ile kaliteli duble yol bağlantılarının tamamlanması, Kaz Dağı nı Sağlık Turizmi ve ekolojik turizm açısından oldukça cazip bir noktaya taşıyacak ; Çanakkale deki meyve,sebze, hayvancılık su ürünleri gibi potansiyellerin kurulacak yeni fabrikalarla katma değer kazanmasını sağlayacaktır. Çanakkale ye, Bozcaada ya, Gökçeada ya kuvvetli rüzgara duyarlı modern feribot seferlerinin düzenlenmesi Çanakkale ye ziyaret trafiğini yaygınlaştıracaktır. Bu amaçla başta Sayın Valimiz olmak üzere Sivil Toplum Örgütlerinin ve milletvekillerimizin girişimleri ile, Çanakkale den Bozcaada ve Gökçeada ya ulaşımı kolaylaştıracak ferbot alımına, Sayın Hükümetimiz özel katkı sağlamıştır. Ulaştırma Bakanımız Sayın Binali Yıldırım ın takip ettiği bu konuya çözüm getirmek için çalışmalar devam etmektedir. Kepez Limanı nın faaliyete geçmesinden sonra Organize Sanayi Bölgesi ne yatırım yapmak isteyen sanayiciler artmıştır. Deniz taşımacılığında kazandığımız bu liman Yunanistan ve İtalya başta olmak üzere Avrupa Birliği ve Kuzey Afrika ülkeleri ile olan ticari ilişkilerimize son derece olumlu etki yapmıştır. Odamızca düzenlenen Eylül 2007 tarihleri arasında Yunanistan ın Kavala ve Bulgaristan Plovdiv şehrine yapılan ziyaretler ile ekonomik ve ticari ilişkilerimizin gelişimine katkı sağlayacak önemli adımlar atılmıştır. Kavala Ticaret ve Sanayi Odası yönetimi, Kavala liman yetkilileri, Kavala Belediye Başkanı ve Kavala Bölge Valisi ile görüşmeler yapılarak Kavala ile Kepez Limanı arasında deniz hattının açılması ile ilgili fikir alışverişi yapılmıştır. Yunanistan tarafı bu deniz yolunun açılması, bu yola bağlanan karayollarının inşa edilmesi konusunda çok olumlu görüş bildirmiştir. Sonuçta varılan mutabakatla komisyon kurulmuş, bir İyi Niyet Mektubu hazırlanmış ve bu mektup çerçevesinde komisyonun çalışmalar yapmasına karar verilmiştir. Bulgaristan ın Plovdiv Şehri ziyaretinde ise Plovdiv Sanayi Fuarı ziyaret edilerek Plovdiv Ticaret ve Sanayi Odası yetkilileri ile Avrupa Birliği projelerinde işbirliği konuları görüşülmüştür. Bu görüşmelerimizde Plovdiv Başkonsolosumuz Sayın Ümit Yalçın da bulunmuşlardır. Plovdiv Ticaret ve Sanayi Odası yetkilileriyle Plovdiv Fuarı, Plovdiv Serbest Bölgesi, Türk şirketlerinin yatırımları, Bulgaristan-Türkiye ticaret hacmi, ulaşım sorunları, vize sorunları gibi konularda görüş alışverişinde bulunulmuştur. Yine Plovdiv Ticaret ve Sanayi Odası Yönetimi Plovdiv in de Kavala ile kara yolu bağlantısının inşa edildiğini ve Kavala-Çanakkale arasındaki deniz yolu projesinde de ortak olmak istediklerini ve ayrıca bugüne kadar 18 adet AB projesi yaptıklarını bu konularda bizimle işbirliği yapmaktan çok memnun olacaklarını xiv

19 ifade etmişlerdir. Bu konularda Plovdiv Ticaret ve Sanayi Odası Avrupa Birliği Bilgi Merkezi ile Odamızın hemen temas kurması kararı verilerek Plovdiv Ticaret ve Sanayi Odası Yönetimi de Odamıza davet edilmiştir. Akabinde Plovdiv Valisi ziyaret edilerek ziyaret amacımız anlatılmıştır Ekim 2007 tarihlerinde ise Almanya da düzenlenen Anuga Gıda Fuarı nda ise 24 m² stand açılarak Çanakkale adı altında Ticaret Borsası ile müşterek katılınmıştır.16 Ekim 2007 tarihinde fuarda Köln Başkonsolosumuzun, Köln Belediye Başkan Yardımcısının ve basın mensuplarının katılımlarıyla bir basın toplantısı düzenlenmiş ve ilimiz en iyi şekilde tanıtılmaya çalışılmıştır. Odamızın bugüne kadar yurt dışında yapmış olduğu en geniş çaplı organizasyon olan Anuga Gıda Fuarına katılım ile üyelerimiz ürünlerini tanıtmak, Almanyadaki Türk ve yabancı firmalarla tanışmak fırsatı bulmuş ve işbirliği imkanları doğmuştur. Çanakkale Organize Sanayi Bölgesi ise son 2,5 yılda çok önemli ve gözle görülür gelişmeler kaydetmiş ve ivme kazanmıştır. Ulaşım sorunlarının çözülmesiyle yatırımcı için daha da cazip hale gelecek olan OSB de şu anda 18 firma inşaat aşamasındadır. Son olarak 60 dönüm yer satın alarak inşaatına başlayan İSKO Plastik ve Kalıp Sanayi A.Ş. Plastik boru imalatı ve ülke tarımında verimliliği arttıracak olan damla sulama sistemleri ile ilgili her türlü ürün ve hizmetin içinde olmayı hedeflemektedir. Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Onsekiz Mart Üniversitesi ile işbirliğine de büyük önem vermektedir. Birlikte ÇTSO üyeleri çeşitli konularda eğitilmekte ve yeni projeler üretilmeye çalışılmaktadır. Üniversitemiz için çok önem taşıyan Tıp Fakültesi nin açılışını hızlandırak için önemli bir işbirliği gerçekleştirmiştir. Ayrıca 25 Ağustos gününden itibaren Çanakkale nin il ve ilçelerde değerlerini tespit için yapılacak toplantıların en büyük destekçisi Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası olacaktır. Tabii ki başlamış ve başlayacak olan bu güzel hizmetlerin sürekli olması gayesiyle biz Çanakkalelilere büyük görev ve sorumluluk düşmektedir. Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı olarak, ilimizin en önemli sorunu olan ulaşımda Oda olarak üzerimize düşeni yapmaya, yetkililer ile işbirliği içinde olmaya hazır olduğumuzu ve bu konudaki hassasiyetimizi belirtir, emeği geçen herkese şükranlarımızı sunarız. İlhami TEZCAN Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı xv

20 xvi

21 ÇASİAD YÖNETİM KURULU BAŞKANI HÜSEYİN YALMAN IN ÖNSÖZ Ü Çanakkale İli Değerleri Sempozyumu fikrini yaratıp, organize etmenizden duyduğumuz memnuniyetle birlikte, Çanakkale Sanayici ve İşadamları Derneğinin düşünce ve değerlendirmesini, yayınınızda paylaşmaktan mutluluk duymaktayız. Bu çalışmayı değerlendirmek bizim açımızdan çok önemli olduğu kadar da kolay olmaktadır. Çünkü: 1-Çanakkale kentini oluşturan tüm aktörlerinin katılımıyla kent vizyonu; Sürdürülebilir gelişme içinde, altyapı ve ulaşım sorunlarını çözmüş, tarımı ve tarıma dayalı sanayisi gelişmiş, dünya mirası varlıklarını, doğasını, tarihini ve kültürel değerlerini koruyan ve geliştiren, yaşam kalitesi yüksek, turizm, üniversite ve barış merkezi Çanakkale olarak belirlenmiştir. 2-Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ise; eğitim ve öğretim veren, bilimsel araştırma yapan bir kurum olma özelliğinin yanı sıra, küresel, ulusal ve yerel sorunlara yönelik çözüm önerileri de üreten bir kurum konumunda olmayı misyon edinmiştir. Bu iki başlıktan da anlaşılacağı gibi belirlenen vizyon ve bu vizyonu gerçekleştirmeyi amaç edinen bir kurum var. Bu kurum da sizin ve çok değerli çalışma arkadaşlarınızın yönettiği Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi dir. Gerçekleştireceğiniz bu çalışma ilimizin kültürel,coğrafi ve ekonomik envanterini ortaya çıkararak kayıt altına alınmasını sağlayacaktır.. Çanakkale yi daha iyi yarınlara hazırlamayı ve yörenin ekonomik, sosyal ve kültürel hareketliliğine önemli katkılar sağlamayı amaçlayan bu akademik etkinliklerin çok yararlı olacağına yürekten inanıyor ve destekliyoruz. Derneğimizin amaç ve varoluş sebeplerinden birisi de kentimizin gelişimine katkıda bulunmaktır. Dolayısı ile düzenleme kurulunda sizlerle birlikte bulunmak, ilimizin sahip olduğu değerlerin ortaya konulması, bunların geliştirilerek daha iyi tanıtılması ve eksikliklerinin giderilmesi konusunda yapılacak her türlü çalışmanın bir parçası olmak bizim asli görevlerimizdendir. Çanakkale tarihi, kültürü, tarımı, coğrafi konumu ve üniversitesiyle Türkiye nin gözde illerinden biri konumuna gelmektedir. Bunu hızlandırmak ve daha ileriye götürmenin birlikte çalışmaktan geçtiğinin bilincinde olan ÇASİAD, sonuçlardan Çanakkale ye sağlanacak kazanım çalışmalarında da sizlerin her zaman yanında olacaktır. Çanakkale Değerleri Sempozyumu için ilimize gelecek olan bilim adamları, basın mensupları ve katılımcılara hoş geldiniz diyor ve başta siz rektörümüz olmak üzere tüm emeği geçenlere teşekkür ederek çalışmalarınızda başarılar diliyoruz. Hüseyin YALMAN (ÇASİAD Yönetim Kurulu Başkanı) xvii

22 xviii

23 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ Ertuğrul GÜNAY (T.C. Kültür ve Turizm Bakanı)... ÖNSÖZ Orhan KIRLI (Çanakkale Valisi).. ÖNSÖZ Ülgür GÖKHAN (Çanakkale Belediye Başkanı)... ÖNSÖZ - Prof. Dr. Ali AKDEMİR (ÇOMÜ Rektörü). ÖNSÖZ - İbrahim ÇENET (Bozcaada Kaymakamı) ÖNSÖZ - Mustafa MUTAY (Bozcaada Belediye Başkanı). ÖNSÖZ İlhami TEZCAN (Çanakkale San. ve Tic. Od. Yön. Kur. Başkanı)... ÖNSÖZ Hüseyin YALMAN (ÇASİA Başkanı)... i iii v vi ix xi xii xvii İÇİNDEKİLER İbrahim ÇENET Bozcaada'ya Bakış ve 2010 Ada Vizyonu... 1 Emel CAN Sürdürülebilir Turizm ve Bozcaada 5 Çiğdem KAPTAN AYHAN Bozcaada da Turizm Hareketlerinin Gelişimine Yerel Halkın Yaklaşımı Üzerine Bir Araştırma A. Celil ÇAKICI, Murat AKSU Bozcaada Halkının Turizm ve Çevre Bilinci Üzerine Bir Araştırma Ferah ÖZKÖK, Serhat HARMAN, Özgün YAVAŞ Bozcaada daya Gelen Yerli Turistlerin Profilini Belirlemeye Dönük Bir Araştırma Yüksel TÜREMEZ, Nur Ündey KALPAKLIOĞLU Bozcaada da Turistik Ürün Geliştirme ve Çeşitlendirme Üzerine Bir Çalışma 59 Turan TAKAOĞLU, A. Onur BAMYACI Antik Çağda Bozcaada (Tenedos).. 71 Turan TAKAOĞLU Kleostratos: Antik Tenedos lu Bir Gök Bilimci.. 83 Mithat ATABAY Osmanlı dan Cumhuriyete Bozcaada ( ) Gülgün YAZICI, İmran ŞAHİN, Mesut YAZICI Bozcaada da Osmanlı Medeniyetinin Tanıkları: Kitabeler Hamit ER Halil Hamid Paşa ve Haziresi 131 xix xix

24 Selma GÜVEN Organik Şarap Üretimi ve Önemi 141 Ali ÖZPINAR, Burak POLAT, İsmet YILDIRIM, Tuncay KALLEM Organik Bağcılıkta Bitki Koruma Uygulamaları: Bozcaada Örneği 155 Gizem Emre BULUT, Ertan TUZLACI Bozcaada Yöresinin Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkileri Ahmet Evren ERGİNAL Coğrafya ve Jeoloji Laboratuarı Bozcaada: Keşfedilmemiş Yerbilimsel Değerler Ersin KARABACAK, Ahmet Evren ERGİNAL, Hakkı ÖZMEN Bozcaada-Batıburnu Kumulu Florası ve Kumul-Vejetasyon Haritalaması Herdem ASLAN CİHANGİR Bozcaada Littoralinin Makrozoobentos Kommunitesinin Kalitatif Analizi Murat TOSUNOĞLU, Çiğdem GÜL, İbrahim UYSAL Bozcaada nın Omurgalı Faunası xx

25 BOZCAADA YA BAKIŞ VE 2010 BOZCAADA VİZYONU İbrahim ÇENET Bozcaada Kaymakamı Boğaz önü adalarından Gökçeada ile birlikte Ege denizinde ülkemizin en batı ucunda yer alan Bozcaada tarih boyunca Jeostratejik ve Jeopolitik özelliği bakımından İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının güvenliğinin sağlanmasında çağlar boyunca önemli bir yer tutmuş hatta tarihte bu yüzden Bozcaada İstanbul un Kapısı olarak nitelendirilmiştir. Bozcaada yukarıda belirttiğimiz Ülkemizin yüksek siyaseti bakımından taşıdığı önemden ayrı olarak biz bu çalışmamızda Bozcaada nın lokal olarak özelliklerini ele almayı hedeflemiş bulunmaktayız. Amacımız Bozcaada nın tarihsel, Coğrafi,Tarımsal ve Demografik sayısal verilerini ortaya bir tespit olarak koymaktan ziyade Bozcaada nın ekonomik, sosyal ve kültürel dinamiklerini belirleyerek 2010 lu yıllarda Bozcaada Vizyonunu Oluşturmaktır. Bir yerleşim biriminin gelişimini öngörebilmek ve dinamiklerini belirleyebilmek için o yerleşim biriminin coğrafi yapısına iklim ve bitki örtüsüne öncelikle bakmak gereklidir. Ege denizinin Kuzeydoğusunda bulunan Bozcaada da hakim iklim Akdeniz iklimi iken bitki örtüsü maki ve bozkırdır. Rüzgar bakımından kış aylarında sert ve soğuk olan poyraz hakim iken Yaz aylarında ise sıcak esen lodos ve kıble rüzgarı hakimdir. Gerek iklim özelliği bakımından rüzgarın etkisi,gerekse toprak verimliliği bakımından Bozcaada nın en önemli dinamiği BAĞCILIK tır. Bozcaada da bir yaşam biçimi ve başlı başına bir kültür unsuru olan Bağcılık ve Şarapçılık konusuna daha sonra kapsamlı olarak döneceğiz. Kış aylarında sessizliğin ve sükünetin yaşandığı Bozcaada Yaz mevsiminin gelmesi ile birlikte adeta bir TURİZM ADASI na dönüşür. Eşsiz koyları ve plajları ile pırıl pırıl denizi ile bozulmamış Doğal Ekosistemi ile Florası ve Faunası ile kendine özgü bitişik nizamlı evleri ve dar sokakları ile gün doğumunun ve gün batımının sanatsal bir şölene dönüşmesi ile Bozcaada Turizmi gerek Marmara Bölgesi gerekse Ülkemizde gerçek anlamda bir Cazibe Merkezi olmuştur. Bozcaada Turizm dinamiğine daha sonra yine kapsamlı olarak döneceğiz. Bozcaada yaşamını ve Turizmini tamamlayan üçüncü bir dinamik Balıkçılıktır. Bozcaada etrafı tamamen deniz sularıyla çevrili bir ada mahiyetinde bulunması Balıkçılık konusunda Bozcaada nın elini güçlendirmekte ve ziyaretçilere eşsiz lezzet ve damak tatları sunmaktadır. Bozcaada Coğrafyası, İklimi ve yer şekilleri itibari ile dört mevsim boyunca yüksek oranda Rüzgara maruz kalmaktadır. İçinde bulunduğumuz yüzyılda Küresel

26 Isınmanın ve iklim değişikliklerinin başta gelen nedenlerinden biri olarak Nükleer Enerji üretimi ve diğer kimyasal ve biyolojik unsurlar ele alınmaktadır. Bilim adamları temiz yenilenebilir ve çevre dostu alternatif enerji üretim metotlarından Rüzgar Enerjisi ni ele almakta ve üretimini teşvik etmektedirler. Bozcaada nın güçlü ve temel dinamiklerinden bir diğeri ise Rüzgardır Halihazırda Bozcaada on yedi adet Rüzgar Tribünü ile Elektrik Enerjisi üretmekte ve ürettiği enerjiyi Ulusal Elektrik Sistemimize aktarmaktadır. BAĞCILIK Yüzyıllardır kuşaktan kuşağa bir Kültür mirası olarak günümüze kadar gelen Ada bağcılığı yerleşik halkın ekseriyetinin hem geçim kaynağı hem de yaşam biçimi olmuştur. Serbest Piyasa Ekonomisinin egemen olduğu günümüzde üretim tekniklerini modernize ederek tamamen doğal ortamda Bağcılık ve Şarapçılıkta bir Bozcaada kimliği yaratılması ve Bozcaada nın başlı başına markalaşması Bağ ve Şarap üreticilerinin bir araya gelerek üretici birliği kurmaları Bağ alanlarının korunmasına yönelik İmar Planı değişikliğine gidilmesi Bağ ve Şarap üreticilerinin Anlaşmalı Bağcılık Sistemine geçmeleri Bağcılığın yan ürünlerinin de geliştirilmesi Bağcılık ve Şarapçılığın Fuarlar ve Müsabakalarla desteklenmesi Bağcılar Kooperatifinin daha etkin hale getirilmesi ve eğitsel faaliyetlere daha fazla ağırlık verilmesi oldukça önem kazanmaktadır TURİZM Bozcaada ya 1996 yılından itibaren düzenli Arabalı Vapur seferlerinin başlaması ile Ada Turizmi kademeli ve düzenli olarak olumlu yönde gelişme seyretmiş Otelcilik, Ev Pansiyonculuğu ve Restorant İşletmeciliği sektörel bazda yükselen bir trend yakalamıştır. Başlangıç bölümünde de belirttiğimiz üzere kendine özgü Tarihi ve Mimari dokusu, pırıl pırıl denizi ve tertemiz havası, bağbozumu şenliklerinin ve günbatımının sanatsal bir şölene dönüşmesi,anakaraya yakın bir mesafede bulunması Bozcaada yı yerli ve yabancı Turistler için cazip bir hale getirmiştir. Bozcaada ya olan ilginin her geçen gün artması üzerine Kanun Koyucu da Adada Turizmin gelişimi ve kalitesinin daha da artması hedefi ile 5084 sayılı Turizm Alanlarının Teşviki Kanununu çıkarmış olup Bozcaada yı da bu Kanun Kapsamına almıştır. Hali hazırda anılan kanun kapsamında müracaatlar işlem aşamasındadır. Bozcaada nın Ekonomik ve Sosyal gelişiminde başat dinamiklerden biri olan Turizm Sektörünün Adanın sahip olduğu ve Turizmin gelişmesi yönünde etkin şekilde kullanılabilecek potansiyel doğal güzellikler, Tarihi yapılar, Arkeolojik Eserler, Temiz Deniz ve Kumsallar ile Rüzgar belirli bir plan ve program 2

27 çerçevesinde kullanılabilir hale getirildiği takdirde büyük maliyetlere katlanmaksızın önemli bir iktisadi güç yaratılmış olacaktır. Ada coğrafi konumu nedeni ile uzun yıllar boyunca gözlerden ırak durmuş ve bakir halde kalabilmiş bu da Turizm Sektörüne hizmet edecek değerlerin korunmuş halde günümüze aktarılabilmesini sağlamıştır. İktisadi kalkınma çabalarına paralel olarak gelişen, Turizm sektöründe SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK kavramı üzerinde önemle durulması gereken bir hedeftir. BOZCAADA NIN TURİZM BAKIMINDAN GÜÇLÜ YÖNLERİ VE SUNDUĞU FIRSATLAR Doğal güzelliklerin, bakir doğanın, temiz havanın ve eşsiz manzaraların bulunması Floranın zengin olması İklim özelliğinin kendine özgü sofralık ve şaraplık üzüm çeşitlerinin yetişmesine ortam hazırlaması Çevre kirliliğinin bulunmaması Kültür ve Turizm varlıklarının zengin olması ve bunların Turizm açısından potansiyel arz etmesi Turizm alt yapısının güçlü olması 45 yat kapasiteli yat limanının, dalış okulu yanı sıra,güvenli dalış bölgelerinin bulunması Sualtı güzellikleri bakımından zengin flora ve faunaya sahip olması Kendine özgü tarihi ve mimari dokunun bulunması Turizm gelişim projesinin uygulanması Ada içi yolların asfalt sathi kaplama olması Güçlü bir telekominikasyon alt yapısına sahip olması Rüzgar Potansiyelinden Elektrik enerjisi elde edilmesi Çarpık yapılaşmanın bulunmaması Yapılarda eski mimari dokunun bulunması 200 adet Yat potansiyeline uygun Marina yatırımının gerçekleştirilebileceği alanın bulunması Okur yazar oranının çok yüksek olması Turizm ve seyahat işletmeciliği programının faaliyete geçmiş bulunması Bağcılık yatırımları ve buna bağlı uygun sanayileşmenin gerçekleştirilmesi Organik tarım potansiyelinin bulunması Organik tarım, Ağaçlandırma, Bağcılık ve Zeytinciliğe yönelik geliştirme projelerinin uygulanmakta olması Tarımsal kalkınma ve su ürünleri kooperatiflerinin kurulmuş olması 3

28 Turizmin Ticari ve Sosyal Faaliyetlere olumlu etki etmesi Balıkçılık faaliyetlerinin yapılması Hizmet sektörünün gelişmiş olması İşsizliğin bulunmaması Sosyo ekonomik yapı içerisinde şarap fabrikalarının önemli bir yer işgal etmesi Marka olabilecek yöresel ürünlerin bulunması Yerel Tarih Araştırma Merkezinin bulunması Mahalli İdare Başkanlığının müstakil bütçesinin bulunması Mahalli İdare Başkanlığının Tarımsal alanda uygulanan projelere destek vermesi Kalkınmada öncelikli yöre ve 5084 sayılı teşvik yasası kapsamında bulunması güçlü yönleridir Bozcaada tüketici bilincinin gelişmesi sağlıklı, kaliteli ve organik ürünlere olan talebin artması Çevrenin korunması ve geliştirilmesi konusunda artan ilgi Üretim Haberleşme ve Bilişim Teknolojilerinin giderek gelişmesi Dış pazarlara erişim imkanlarının güçlenmesi Kamu yönetiminin etkinleştirilmesi Kırsal Turizm talebinin artma eylemi Ada etrafında 17 adacığın bulunması Verimli Rüzgar potansiyelinin bulunması Marina yatırımına uygun alanın bulunması Doğal güzellikler ile Tarihi ve Kültürel zenginliklerin Turizmin gelişmesi açısından fırsat sunması Güneş enerjisinden yararlanma imkanlarının bulunması Kalkınmada öncelikli yöre ve 5084 sayılı teşvik yasası kapsamında bulunması sunduğu fırsatlardır. 4

29 SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM VE BOZCAADA Emel CAN Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Gökçeada Meslek Yüksek Okulu ÖZET Turizm, olumlu sosyal ve kültürel etkilerinin yanında ekonomik getirisi ile birçok ülke, bölge ve şehrin geliştirmeyi düşündüğü sektörlerin başında gelmektedir. Turizm, yeni ve geniş istihdam alanları yaratarak işsizlik sorununun çözümüne yaptığı olumlu katkı yanında iklim, manzara, tarihi eserler ve plajlar gibi ticari olarak satılamayan doğal ve tarihi kaynaklardan gelir yaratması bakımından da çok önemlidir. Turizm birçok bölgede sosyal, ekonomik ve çevresel gelişimin önemli bir nedeni olmakla birlikte temel amaç, gelişmenin sürdürülebilir olması, kaynakların doğru kullanımı ile bugünkü ve gelecekteki toplumların yaşam kalitesini iyileştirmek olmalıdır. Adalar son yıllarda ana karadan farklı özellikler taşımaları nedeniyle destinasyon olarak çekicilik arz etmektedir. Ancak küçük adaların bir çok noktada ana karaya bağımlı olmaları, kıt kaynakların etkin kullanımı zorunluluk haline getirmektedir. Turizm ve çevre birbiriyle yakın ilişkisi olan bir olgudur. Turizmin uzun ömürlü ve verimli olması için öncelikle doğal ve kültürel çevrenin korunması, yaşatılması ve sürekliliğinin sağlanması gereklidir. Bu yüzden de turizm faaliyetlerinin devam edebilmesi ve gelecek kuşaklarında turizm faaliyetlerinden yararlanabilmesi için turizmde sürdürülebilirliğin ilke edinilmesi gerekir. Bu çalışmada öncelikle sürdürülebilir turizm kavramı irdelenmiş, daha sonra turizmin yeri Bozcaada da sürdürülebilirlik çerçevesinde ele alınmıştır. Anahtar kelimeler: Sürdürülebilirlik, Sürdürülebilir turizm, Küçük ada ABSTRACT Tourism has became an important sector with social and cultural effects, economic gainings which is many countries, regions and cities want to improved it. Tourism makes positive contributions to solution of unemployment problems by creating new and broadly employment areas. Tourism also play an important role in creating income from climate, scenic, historical monuments and beaches. Tourism is also important reason for social, economic and environmental developments in many regions. But main goal must be sustain developments and improve quality of life for current and next generation by right use of sources. For last years islands offer some attractiveness as a destination. But small islands depend on continent and this makes effective use of poor resources necessary. Tourism and environment are both phenomenon which have close relationships with each other. To long lived and efficient tourism, protect and sustain cultural and natural environment is required. Therefore, sustainability in tourism must be accepted as a key principle to continue and benefit from tourism activities by next generations. In this study, sustainable tourism is examined firstly, then tourism in Bozcaada is mentioned based on sustainability. Key words: Sustainability, Sustainable tourism, Small island

30 GİRİŞ Turizm sektörünün var olması ve sürdürülebilirliği turizme kaynak teşkil eden bölgesel ve yerel alanlara özgü doğal ve kültürel değerlerin korunarak kullanılmasıyla gerçekleşebilir (Beyhan ve Ünügür 2005 :80). 21. yüzyılda uluslar arası turizm talebindeki değişmeler dikkate alındığında, çevre odaklı turizm hareketlerinin yerlerini gelecekte sağlamlaştıracağı yönünde güçlü deliller bulunmaktadır. Bu konuda yapılan çeşitli araştırmalar, uluslar arası kitle turizminin yapısının değişeceği, ziyaretçilerin daha sofistike olacağı, bozulmamış bir çevreye, kirlenmemiş, temiz doğal verilere sahip turistik çekim merkezlerinin ziyaretçiler nezdinde daha çekici hale geleceği ve yeşil öğeye dayalı turizm türlerinin hem ulusal hem de uluslararası alanda daha çok önem kazanmaya başlayacağı yönündeki bulgularda ortak noktalara ulaşmışlardır (Çavup ve Tanrıverdi 2000:154; Jefferson 1995). Kalkınma ya da bölgesel gelişmede önemli bir alt sektör olarak nitelediğimiz turizm, çevre ve doğal kaynaklarla olan sıkı ilişkisi nedeniyle kalkınma ve çevre çelişkisinin uyumluluğa dönüştürülmesi gereğini ortaya koymaktadır (Beyhan ve Ünügür 2005: 80). Turizm olgusu büyük ölçüde çevre kalitesine bağlıdır. Ancak çevreyi olumsuz etkileyen etmenlerin başında turizm gelmektedir. İnsanın doğayı kendi çıkarları doğrultusunda tüketmesi sonucu, doğanın insana yenik düşmesine karşın, aslında yenilen insandır. İnsan kendi yaşamı için gerekli olan yaşamsal kaynakları, varlığını sürdürebilme olanaklarını hızla tüketmekte ve dolayısıyla kendi tükenişini hazırlamaktadır. Sürdürülebilir bir turizm, insan ve çevrenin birlikte varlığı ile olasıdır (Çakılcıoğlu 2002: 1). Turizm, çevre ve sürdürülebilir kalkınma arasındaki başlıca öğelerin ilişkilendirilmesi üç temele dayanmaktadır (Tosun 2001; Kahraman 1994: 75). Turizm ile doğal ve kültürel çevre arasında sıkı bağların bulunması, çevrenin turist için başlıca çekim unsuru olması, Çevresel etmenlerin turizmi etkilemesi, Turizmin çevre üzerinde yarattığı etkiler. Turizm sektörünün kullanarak bir talep öğesine dönüştürdüğü belli başlı üç çevresel kaynak vardır. Birincisi, doğal kaynaklar (deniz kıyısı, ormanlık alanlar, ulusal parklar vb.); ikincisi, insan yapısı kaynaklar (tarihi kent dokuları, arkeolojik alanlar vb.); üçüncüsü ise, sosyo-kültürel kaynaklar (yeme-içme, merasim, vb. örf ve adetler). Özellikle doğal ve insan yapısı kaynaklar turizmin dayandığı en önemli unsurlardır. Turizmin gelişimi için bu kaynakların korunması gerekir (Akış 1999: 36). Turizmin ekonomik yönünün ağır basması, turizm ve çevre arasındaki ilişkinin uzun yıllar ihmal edilmesine neden olmuştur. Oysa turizm sadece ekonomik bir olay değildir. Turistik çekim unsurları büyük ölçüde çevre 6

31 elemanlarına bağlıdır. Kentsel ortamların insan yaşamını olumsuz yönde etkilemesi, bu ortamlarda çalışan ve yaşayan insanların doğal ortamlara gereksinimlerini arttırmıştır. Bu nedenle doğal ve kültürel çevrenin korunması ve geliştirilmesi, turistik çekiciliği büyük ölçüde artırmaktadır (Çavup ve Tanrıverdi 2000: 153). Sürdürülebilir Turizm Kavramı Sürdürülebilir turizm, insanın etkileşim içinde bulunduğu ya da bulunmadığı çevrenin bozulmadan korunup, ekolojik süreçlerin biyolojik çeşitliliğin ve yaşam devamlılığını sağlayan sistemlerin idame ettirildiği ve aynı zamanda tüm kaynakların ziyaret edilen bölgedeki turistlerin ve insanları ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçlarını karşılayacak, gelecek nesillerinde aynı ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde yönetildiği bir kalkınma şeklidir (Dinçer 1996: 342) Rio konferansı ile gündeme gelen sürdürülebilir kalkınma kavramı, tüm sektörlerin kendi iş kollarında sürdürülebilirlik faaliyetlerini şekillendirmeleri gereğinin altını çizmektedir. Sürdürülebilir kalınmanın, çevresel değerler üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olmadan, ekonomik kalkınmanın devam ettirilmesini özellikle vurguladığı göz önünde bulundurularak, sürdürülebilir turizm; sektörü besleyen doğal çevre ve insan kaynaklarını olumsuz yönde etkilemeden turizm kapasitesini ve turizm ürünlerinin kalitesini arttırmak olarak tanımlanabilmektedir (Akış 1999: 37). Dünya Turizm Örgütü nün tanımına göre sürdürülebilir turizm insanın etkileşim içinde bulunduğu çevrenin bozulmadan korunarak kültürel bütünlüğün, ekolojik süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve yaşamı sürdüren sistemlerin idame ettirildiği ve aynı zamanda tüm kaynakların ev sahibi bölgedeki insanların ve turistlerin ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçlarını doyuracak şekilde ve gelecek nesillerin de aynı ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri biçimde yönetildiği bir kalkınma şeklidir (WTO 1996). Bu çerçevede sürdürülebilir turizmin genel ilkeleri; Talebe göre değil, arza göre turistik düzenlemelerin yapılması Önceliklerin yerel halka verilmesi Toplu taşıma Toplumsal katılım Temiz enerji kullanımı Eylem durumunda dinlenme Gerçek yaşamın sahnelenmesi Mevcut yapı stoğunun kullanımı Toplumsal ve kültürel kimliğin korunması Turizm yatırımlarının esnek, gelişmeye açık ve uzun vadeli olması olarak sıralanabilir (Çakılcıoğlu 2002: 1). 7

32 Çakılcıoğlu (2002) bu ilkeler doğrultusunda sürdürülebilir turizmin amacını, turizm olayının çevreye, topluma, tarihsel, doğal ve kültürel varlıklara zarar vermeden, bölge ekonomisine ve toplumsal yaşantıya sürekli katkıda bulunacak biçimde geliştirmektir şeklinde tanımlamaktadır. Bu bağlamda alt amaçları; Tarihsel, doğal ve kültürel varlıklar ile çevreyi ve toplumu korumak Tarihsel, doğal ve kültürel varlıkları turizme kazandırmak Turizmi çeşitlendirmek ve mevsimlere yaymak Turizm gelirlerini arttırmak Ulaşım olanaklarını kolaylaştırmak Alt yapı ve hizmet sorunlarını çözmek Turizm sektöründeki işgücünün niteliğini ve niceliğini arttırmak Turizm sektöründeki yatırım olanaklarını geliştirmek Turizm amaçlı tanıtım ve pazarlama etkinliklerini arttırmak olarak açıklamaktadır. Turizm doğal kaynakların, insan yapısı kaynakların tüketimine dayanan bir olgudur. Diğer bir ifadeyle, turizmin bu kaynakları tüketmesi, doğası gereği kaçınılmazdır. Burada önemli olan, turizm amaçlı yanlış kullanımların önlenebilmesidir. Başka bir ifadeyle, turizm sektörü kaynakları koruyarak kullanmasını öğrenmelidir, bilinçsizce tüketmesini değil. Çünkü turizmle ilgili sorunların hepsi değilse de çoğu, kapasite limitlerinin aşılmasından doğmaktadır (Akış 1999:45). Bu açıdan destinasyonun taşıma kapasitesinin analizinin yapılması önemlidir. Taşıma kapasitesinin analizi, arazi kullanımı için yapılan tahsisler hakkında verilen kararlara yol göstermek amacıyla çevresel planlamada kullanılmaktadır. Bu yöntem, sahanın turizme, tarıma, endüstriye ve alt yapılara dayanabileceği azami düzeyi belirlemek için kullanılan bir tekniktir. Taşıma kapasitesinin üzerinde durduğu konular, üç esas bileşen ve boyutla ilgilidir. Bunlar; fiziksel-ekolojik bileşen, sosyo-demografik bileşen, politik-ekonomik bileşenlerdir. Fiziksel-ekolojik bileşenin kapsamı, altyapıda olduğu gibi doğal ve kültürel çevrenin sabit ve değişen bileşenlerinden oluşmaktadır. Sosyo-demografik bileşenin kapsamı, yerel topluma göre önemli olan sosyal boyutlarla ilgilidir. Bunlar: mevcut işgücü veya eğitilmiş personel gibi sosyal ve demografik konular, turizmin varlığı ve büyümesi ile ilgilidir. Politik ekonomik bileşenin kapsamı, diğer sektörlerle rekabet eden yerel ekonomik yapı ve faaliyetler gibi turizm üzerinde etkilerle ilgilidir. Politik- ekonomik göstergeler, turizm dikkate alındığında yerel toplumdaki davranışları ve değerlerdeki sapmaları açıklamak için ayrıca gerekli olabilir ( coastlearn-r/tourism/toolsacc.htm.).destinasyonun taşıma kapasitesi üzerindeki talep, sunulan hizmetin kalitesinin düşmesine ve tatminsizliğe neden olacaktır ki bu durum uzun vade de destinasyon için riski beraberinde getirir. Turizm-çevre-insan etkileşiminin yaşandığı, yalnızca doğal değil, kültürel değerlerinde hakim olduğu sektörde, tüm kaynakların bilinmesi, korunması ve 8

33 gelecek nesillere aktarılması önem taşımaktadır. Bu aktarımın başarılması etkin yönetim ve pazarlama anlayışıyla mümkün olabilir (Sezgin ve Kalaman 2005: 430). Turizm, işlediği ve turistik ürün olarak sattığı çevresel değerlerin varlığına, yaşatılmasına katkıda bulunabileceği gibi, kullandığı kaynakların zarar görmesine de neden olabilir. Kamu otoriteleri, yerel yönetimler, sendikalar, sivil toplum örgütleri ve halk, çevresel değerler olmadan turizm etkinliğinin sürdürülebilir yapıda olamayacağını anladıkları ve bu yönde eylem planları gerçekleştirdikleri ölçüde çevrenin korunması ve geliştirilmesi olanaklıdır (Kahraman 2004). Turistik kaynakların gelecek kuşaklara da aktarılabilmesi için turizm olgusu yerel ölçekte sürdürülebilirlik felsefesi altında ele alınarak bu konu daha radikal ve kararlı yaklaşımların benimsenmesi gerekmektedir. Yerel ölçekli planlama ve bu planların yerel örgütlerce yürütülmesinin merkezi planlara kıyasla daha başarılı olacağı varsayımından hareketle Çavup ve Tanrısevdi (2000) nin geliştirdiği sürdürülebilir turizm gelişme modeli, Şekil 1 de görüldüğü gibi yerel yönetim, sivil toplum kuruluşları, konusunda uzman kişilerin ve yerel halkın işbirliğinde planlama, yürütme ve kontrol sisteminin oluşturulmasını gerekli kılmaktadır. Çavup ve Tanrısevdi (2000) modelde yer alan kurul ve komitedeki tüm kesimlerin sürdürülebilir kalkınma felsefesini benimsemeleri, alanlarında uzman olmaları ve gönüllülük esasına dayanan çalışma içinde olmaları üzerinde durmaktadır. Ayrıca yerel/yerleşik halkı karar mekanizmaları içinde tutarak her kararda sorumluluk sahibi olmalarını sağlamak gereğini vurgulamaktadırlar. Bu çerçeve de sürdürülebilir turizm, 1- Eğiticidir. Turistler sadece destinasyon hakkında değil, kendi yolculuk deneyimlerini derinleştirirken destinasyonun, karakterini sürdürmeye nasıl yardım edeceğini de öğrenir. Yerleşik halk da dışarıdan gelenlere, değerler ve ilgiler açısından tanıdık ve sıradan olabileceğini öğrenirler. 2- Yerin bütünlüğünü destekler. Destinasyon bilgisine sahip gezginler, yerin karakterini mimarlık, mutfak, miras, estetik ve ekoloji konularında vurgulayan işler arayıp bulurlar. Turizm kazançları sırayla bu varlıkların fark edilen yerel değerleriyle artar. 3- Yerleşik halka fayda sağlar. Gelenler yerel malzemeleri satın alır ve yerel servisleri kullanır. 4- Kaynakları kullanır. Çevresel farkındalığa sahip gezginler, kirliliği, israfı, enerji tüketimini, su kullanımını, çevreyi kimyasallarla düzenlemeyi ve gece boyunca gereksiz aydınlatmayı azaltan işyerlerini desteklerler. 5- Yerel kültür ve geleneklere saygı gösterir. Yabancı ziyaretçiler yerel dildeki en azından birkaç nezaket kelimesinin kullanımını kapsayan yerel etiği gözlemler ve öğrenirler. Yerleşik halk, yabancıların kendilerininkine farklılık gösterebilecek beklentiyle nasıl ilgilenebileceklerini öğrenirler. 6- Ürünleri kötüye kullanmaz. Paydaşlar gelişim baskılarını önceden görürler ve ölümüne sevmek sendromunun önüne geçmek için yönetim tekniklerini ve 9