T.C. YÜKSEKÖĞRETİM KURULU VAKIF ÜNİVERSİTELERİ RAPORU

Transkript

1 T.C. YÜKSEKÖĞRETİM KURULU VAKIF ÜNİVERSİTELERİ RAPORU 2007

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 3 1.Giriş 4 2.Yasal Dayanak 5 3.Tarihi Gelişim 6 4.Yönetim Yapısı 9 5.Finansman 9 6.Vakıf Üniversitelerinin Performansı Eğitim-Öğretim Araştırma Faaliyetleri 15 Sonuç ve Değerlendirme 19 Ekler 22 Ek-1 Vakıf üniversitesi öğrenci sayısının yıllara göre değişimi 23 Ek-2 Vakıf üniversitesi 2005 yılı gelirleri 24 Ek-3 Yıllara göre, üniversite ve öğretim elemanı sayıları 25 Ek-4 Fakülte, Yüksekokul ve MYO Sayıları ( ) 26 Ek-5 Vakıf üniversitesi öğrenci sayıları ( ) 27 Ek-6 Öğrenci ve Öğretim Elemanı Dağılımları ( ) 28 Ek-7 Vakıf üniversitelerine ilk üç tercihine göre yerleşenlerin oranı 29 Ek-8 Vakıf üniversitesi öğretim elemanı sayıları ( ) 30 Ek-9 Üniversitelerin, öğretim üyesi başına yayın sayısına göre sıralaması 31 Ek-10 Üniversitelerin, toplam yayın sayısına göre sıralaması 33 2

3 ÖNSÖZ Türk Yükseköğretimine ilk kez 1984 de giren vakıf üniversiteleri, zaman içerisinde, artan sayıları ve büyüyen öğrenci kapasiteleriyle, bir kamu kurumu olarak, devlet üniversitelerinin yanında yer almışlardır. Raporda vakıf üniversitelerini daha yakından tanımak üzere, bu üniversitelerin yükseköğretimdeki yeri, kuruluş amaçları, yasal dayanakları, yönetim yapıları, eğitim-öğretim ve akademik performansları hakkında özet bilgilere yer verdikten sonra genel bir değerlendirme yapılmaktadır. Raporda, vakıf üniversiteleri ile ilgili önemli sayıda istatistiki bilgiye yer verilmiştir. Daha çok dönemini kapsayan bu bilgiler yıldan yıla değişmekteyse de, bu üniversiteleri ele alınan kriterler açısından birbirleriyle ve Devlet üniversiteleriyle mukayese etme ve vakıf üniversiteleri hakkında genel bir fikir edinme imkanı vermektedir. Rapordaki bilgiler, ÖSYM tarafından her yıl yayınlanan Yükseköğretim İstatistikleri ve Yükseköğretim Kurulu bünyesinde yer alan Vakıf Üniversiteleri Koordinasyon Birimi nden temin edilmiştir. Ayrıca raporun hazırlanmasında, Yükseköğretim Kurulu yayınları arasında yer alan Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi raporundan geniş ölçüde yararlanılmıştır. 3

4 1.GİRİŞ Türkiye de yükseköğretime olan talep ile arz arasında büyük bir fark bulunmakta, bu fark özellikle son 30 yıldan buyana giderek artmaktadır. Bunun bir sonucu olarak, yurtdışındaki üniversitelere olan talep artmaktadır. Ülkemizin yurt dışında eğitim gören yükseköğretim öğrenci nüfusu bakımından ilk sıralarda yer alması bu anlamda dikkate değer bir göstergedir(tablo 1). Tablo 1: Ülkelerin Yurtdışına Gönderdiği Öğrenci Sayıları (2001) Ülke Öğrenci sayısı Çin Kore Hindistan Yunanistan Japonya Almanya Fransa Türkiye Fas İtalya Malezya ABD Kanada Endonezya İspanya İngiltere Hong Kong Rusya Singapur Kaynak: OECD, Policy Brief; Internationalization of Higher Education, Ağustos, Dünyadaki yükseköğretim yapısındaki gelişmelere bakıldığında, bazı ülkelerde özel öğretim kurumlarının yükseköğretim sistemleri içersindeki payının %50 lerin üzerinde olduğu görülür(tablo 2). Yükseköğretimde özelleşme oranındaki artış belirli ülkelerle sınırlı değildir. Tablo.2: Seçilmiş Ülkelerde Özel Yükseköğrenim Kuruluşlarındaki Öğrencilerin Toplam Öğrenci Sayısı İçindeki Payı (%) Ülke Adı Toplam Öğrenciye Oranı Güney Kore 80 Japonya 76 Hindistan 75 Brezilya 71 Filipinler 67 Kolombiya 64 Belçika 63 Endonezya 60 Şili 58 Kaynak: OECD: Education Data Base,

5 Dünya genelinde, özel yükseköğretim kurumlarında okuyan öğrencilerin oranı 1985 de yaklaşık % 18 iken, günümüzde % 30 a yaklaşmıştır. 1 Bununla birlikte, Fransa ve Almanya gibi ülkelerde özel yükseköğretim kurumu oranı halen düşüktür. Türkiye de, özel yükseköğretim kurumu bulunmamakla birlikte vakıf üniversiteleri, öğrenciden alınan ücretler açısından bu statüde değerlendirilse bile ülkemizdeki bu oran %6 civarındadır. Türkiye nin, öteki alanlarda olduğu gibi, yükseköğretimin çeşitliliği anlamında dünyadaki gelişmelere kayıtsız kalması mümkün değildir. Gerek yükseköğretime olan talebin karşılanması, gerekse devlet üniversitelerinin üzerindeki kontenjan baskısının azaltılması bakımından, vakıf üniversiteleri, üzerinde durulması gereken bir seçenek durumundadır. Yükseköğretime olan aşırı talebi göz önünde bulunduran ve yükseköğretimde, devlet üniversitelerinin yanında bir çeşitliliğin olması gerektiğini düşünenler, 1970 li yıllarda özel üniversite seçeneğini gündeme getirmişlerse de bu deneyim başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Üniversite önündeki yığılmanın giderek artması, Devlet üniversiteleri yanında bu kez vakıflar aracılığı ile üniversite kurulmasını gündeme getirmiştir. İlk kez 1984 de bir vakıf üniversitesinin kurulması ile Türk yükseköğretimine giren vakıf üniversitelerinin sayısı giderek artmış ve 2006 yılı sonunda bu sayı 25 e ulaşmıştır 2. Dünyadaki gelişmeler, yükseköğretimdeki özelleşme eğilimi konusunda dikkatli olunmasını gerektirmektedir. Yükseköğretiminin özel kesim tarafından sunumunun son yıllarda birçok ülkede denetimsiz ve hızlı şekilde büyümesi, kamu hizmeti olma niteliğinin kaybolmasına ve kalite, mesleki yeterlilik, akademik tanınmanın bulunmayışı gibi pek çok sorunun ortaya çıkmasına neden olmuştur sonrasında sosyalist bloğun çözülmesiyle birlikte Doğu Avrupa ülkelerinde yükseköğretiminin kâr amacıyla denetimsiz bir biçimde ticarileşmesinin ortaya çıkardığı bu tür sorunlar, Avrupa da Bologna Süreci nin başlatılmasının temel nedenini oluşturmuştur. Benzer bir yozlaşma Hindistan da yaşanmış ve bunun sonucunda Anayasa Mahkemesi 100 özel üniversite nin kapatılması yönünde bir karar almak zorunda kalmıştır YASAL DAYANAK Vakıf üniversitelerinin yasal dayanağı, Anayasanın 130. maddesinde yer almıştır. Bu maddeye göre, kazanç amacına yönelik olmamak şartı ile vakıflar tarafından, Devletin gözetim ve denetimine tabi yükseköğretim kurumları kurulabilir. Vakıf yükseköğretim kurumlarının hangi usulde kurulacağı 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunun ek 3. maddesinde gösterilmiştir. Vakıflar tarafından kurulan üniversiteler Devlet eliyle kurulan üniversiteler gibi kanunla kurulmakta olup, kamu tüzel kişiliğine sahiptirler. Anayasanın 130. maddesinin son paragrafı uyarınca, vakıflar tarafından kurulan yükseköğretim kurumları mali ve idari konular dışındaki akademik çalışmaları ve öğretim elemanlarının sağlanması yönlerinden, Devlet eliyle kurulan yükseköğretim kurumları için Anayasada belirtilen hükümlere tabiidir sayılı kanunun ek 8, 9 ve 10. maddelerinde; Vakıflarca kurulacak yükseköğretim kurumlarındaki akademik organların, Devlet yükseköğretim kurumlarındaki akademik organlar gibi düzenleneceği ve onların görevlerini yerine getireceği, Öğretim elemanlarının niteliklerinin Devlet yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanlarının niteliklerinin aynısı olduğu, 1 OECD: Education Data Base, Paris, Mayıs 2007 de açılan yeni 5 vakıf üniversitesiyle bu sayı 30 a yükselmiştir. 3 Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s:21, Yükseköğretim Kurulu Yayınları, Şubat

6 Devlet yükseköğretim kurumlarında çalışmaları yasaklanmış veya disiplin yoluyla bu kurumlardan çıkarılmış kişilerin, vakıf yükseköğretim kurumlarında görev alamayacakları, Vakıf yükseköğretim kurumlarının eğitim - öğretim esasları, öğretim süreleri ve öğrenci hakları ile ilgili hususların 2547 sayılı Kanun hükümlerine tabi olduğu, Bu kurumların mali, idari ve ekonomik konularda Yükseköğretim Kurulunun gözetim ve denetimine tabi oldukları belirtilmektedir. 3. TARİHİ GELİŞİM İlk vakıf üniversitesi, 1984 yılında kurulan ve de eğitime başlayan Bilkent Üniversitesidir. Bunu, 1992 yılında kurulan Koç Üniversitesi, 1994 de kurulan Başkent Üniversitesi izlemiş ve vakıf üniversitesi sayısı 1996 da 8 e, 1997 de 15 e, 1999 da 20 ye 2001 de 23 e, 2002 de 24 e ve 2006 da 25 e yükselmiştir. Bu üniversitelerin dışında, üniversite ile bağlantısı olmayan vakıf meslek yüksek okulları da bulunmaktadır. Kuruluş yıllarına göre vakıf üniversitelerinin listesi, Tablo 3 de verilmiştir. (Mayıs 2007 de açılan 5 yeni vakıf üniversitesi listeye dahil edilmemiştir.) Tablo 3: Kuruluş yıllarına göre vakıf üniversiteleri Üniversite Adı Kuruluş Yılı 1. Bilkent Üniversitesi Koç Üniversitesi Başkent Üniversitesi Yeditepe Üniversitesi Sabancı Üniversitesi İstanbul Bilgi Üniversitesi Fatih Üniversitesi Işık Üniversitesi İstanbul Kültür Üniversitesi Kadir Has Üniversitesi Beykent Üniversitesi Maltepe Üniversitesi Atılım Üniversitesi Çankaya Üniversitesi Çağ Üniversitesi Bahçeşehir Üniversitesi Haliç Üniversitesi Doğuş Üniversitesi Ufuk Üniversitesi Okan Üniversitesi İzmir Ekonomi Üniversitesi İstanbul Ticaret Üniversitesi Yaşar Üniversitesi TOBB Ekonomi ve Teknik Üniversitesi İstanbul Bilim Üniversitesi 2006 Kaynak:YÖK Vakıf Üniversiteleri Koordinasyon Birimi. 6

7 Grafik 1: Vakıf Üniversiteleri Öğrenci Sayısının Yıllara Göre Değişimi Eğitim - Öğretim Yılı Öğrenci Sayısı (Lisans + Önlisans) 7

8 Grafik 2: Vakıf Üniversiteleri Öğretim Elemanı Sayısının Yıllara Göre Değişimi Öğretim Elemanı Sayısı 8

9 Vakıf üniversitelerinin öğrenci sayıları ve öğretim elemanlarının yıllara göre değişimi, Grafik 1 ve Grafik 2 de gösterilmiştir. Vakıf üniversiteleri, sayıca tüm üniversitelerin üçte birine yakınını oluşturmakla birlikte, öğrenci oranı bakımından, yalnız örgün eğitim dikkate alındığında bu oran %5.8 dir (Öğrenci oranının ve öğretim elemanı sayılarının yıllara göre değişimi Ek-1 ve Ek-2 de verilmiştir) 4. YÖNETİM YAPISI Vakıf üniversitelerinin yönetim yapısı akademik ve idari olmak üzere ikiye ayrılır. Vakıf üniversitelerinde akademik yapı, Devlet Üniversitelerinin akademik yapısında uygulanan yasal hükümlere tabidir. Akademik yönetim aynen Devlet üniversitelerinde olduğu gibi fakültelerde fakülte kurulu ve fakülte yönetim kurulu, üniversitelerde senato ve yönetim kurulu aracılığıyla 2547 Sayılı Kanun ve ilgili yönetmelik hükümlerine göre icra edilir. Vakıf üniversitelerinin yönetimini Devlet üniversitelerinden ayıran en önemli husus idari yönetimde temel yetkilerin mütevelli heyete ait olmasıdır. Vakıf üniversitelerinde öğretim elemanları sözleşme usulü ile çalıştıklarından, mütevelli heyet, öğretim elemanlarının göreve alınması, ücretlerinin tespiti, üniversite harcamalarının belirlenmesi ve genel olarak bütçesinin oluşturulması suretiyle parasal yetkiyi kullanma görevini yürütür. Rektör, mütevelli heyetin doğal üyesi olmakla birlikte, genelde, mütevelli heyet tarafından alınan kararların uygulayıcısı konumundadır. Mütevelli heyetin en önemli yetkilerinden birisi, üniversite rektörünün belirlenmesidir. Vakıf üniversitelerinin, devlet üniversitelerinden belki de en önemli farkı, rektörün seçilme yöntemidir. Kanuna göre, mütevelli heyet, rektör adayını belirleyerek olur almak üzere Yükseköğretim Kurulu nun olumlu görüşüne başvurmakta, rektör seçiminde Cumhurbaşkanlığının onayı gerekmemektedir. Oysa, Anayasa da yer alan(madde:130/6) özel hüküm uyarınca vakıf üniversitesi Rektörlerinin de Cumhurbaşkanınca atanması hukuki bir sorumluluk olmaktadır 4. Mütevelli heyet, rektör adayını belirleme ve üniversite tüzel kişiliğini temsilin yanında, dekanlar ve enstitü müdürleri gibi, bütün yöneticileri atama yetkisini de üzerinde taşımaktadır. Öteyandan Devlet üniversitelerinde dekanların ataması Yükseköğretim Kurulu tarafından yapıldığı halde, bugünkü uygulama biçimiyle vakıf üniversitelerinde, atamadan önce Yükseköğretim Kurulu nun olumlu görüşünü almak zorunda olduğu tek yönetici rektördür 5. 5.FİNANSMAN Vakıf üniversiteleri, üç ayrı finansman kaynağına sahiptir. Bunlar: (1)Kurucu vakfın katkısı, (2)Öğrenci harçları, (3) Devlet yardımıdır. Bu üç ayrı kaynaktan gelen gelirlerin oranları, vakıf üniversitelerine göre değişmektedir. Vakıf üniversitelerini gelirlerinin dağılımları bakımından iki gruba ayırmak mümkündür. İlk gruptaki vakıf üniversitelerinde güçlü bir kurucu vakıf bulunup gelirlerin büyük oranı bu kaynak tarafından karşılanmaktadır. İkinci gruptakilerde ise, üniversite gelirlerinin büyük oranı öğrenci harçlarından sağlanmaktadır. Vakıf üniversitelerinin sayıca büyük bölümü ikinci gruba girmektedir 6. Ek-3 de, 2005 yılı için, vakıf üniversitelerinde, öğrenci harçlarının 4 Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s:56 5 Ali Akyıldız, Bilgi Toplumunda Hukuk-Ünal Tekinalp'e Armağan, C. III, s , Beta, İstanbul Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s:66 9

10 toplam gelire oranının dağılımı verilmiştir. Görüldüğü gibi, üniversite gelirlerinde öğrenci katkı oranı, yaklaşık olarak %20-%90 arasında değişmektedir. Vakıf üniversitelerinin öğrenciden aldıkları öğrenim ücretleri, üniversitelere ve bir üniversite içinde programlara göre farklılık göstermektedir. (2005 yılı itibarıyla, ücretler, YTL ile YTL arasında değişmektedir). Vakıf Üniversitelerinin üçüncü gelir kaynağını, Devlet bütçesinden vakıf üniversitelerine ayrılan ödenekler oluşturmaktadır. Yapılabilecek devlet yardımı, kamu yükseköğretim kurumlarına o yıl tahsis edilen toplam bütçe ödeneklerinin örgün eğitimdeki öğrenci sayısına bölünmesiyle elde edilecek tutarın, ilgili vakıf yükseköğretim kurumunda okuyan örgün öğrenci sayısıyla çarpılması sonucu bulunacak miktarın %30 unu geçememektedir. Gerçekleşen yardım, öngörülen %30 luk en yüksek oranın çok altında kalmaktadır. Örneğin, 2002 yılında verilen Devlet yardımı miktarı %6 düzeyinde kalmıştır yılında ise vakıf üniversitelerinden 15 i devlet katkısından yararlanmamış, yararlanan 10 üniversitenin aldıkları ödenek, bütçelerinin yüzde 3,6 sı ile yüzde 0,9 u arasında değişmiştir. 8 Tablo 4: Vakıf üniversitelerinde devlet katkısı ve oranları(2005) Üniversite Adı Toplam Gelirler (YTL) Devlet Yardımı (YTL) Devlet Yardımı Oranı(%) Bilkent Üniversitesi , , Sabancı Üniversitesi , , Başkent Üniversitesi , , Koç Üniversitesi , , İst. Kültür Üniversitesi , , Çankaya Üniversitesi , , Işık Üniversitesi , , Haliç Üniversitesi , , Çağ Üniversitesi , , Ufuk Üniversitesi , , Kaynak: YÖK Vakıf Üniversiteleri Koordinasyon Biriminden alınmıştır. Sıralama, üniversitelerin toplam gelirlerine göre yapılmıştır. Vakıf üniversitelerine yapılan Devlet yardımından yararlanılması, bazı kriterlere bağlanmıştır. Bu kriterler, vakıf üniversitelerinin, öğretim üyesi yetiştirmelerini, burslu öğrenci kontenjanlarının arttırmalarını ve gelişmelerini özendirici yükümlülükler taşımaktadır. Bir vakıf üniversitesinin hangi koşullarda Devlet yardımı alabileceği, 2547 Sayılı Yasada açıklanmıştır 9. Vakıf üniversitelerine yapılan Devlet yardımı, kamuoyunda bilinenin aksine büyük bir orana sahip değildir yılı itibarıyla, vakıf üniversitelerinden Devlet yardımı alanların sayısı 10 olup bu üniversitelerde, üniversitenin toplam gelirleri içinde Devlet 7 Ahmet Kesik :Age: Tablo 62 ve 63 yardımıyla hesaplanmıştır. 8 Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s: Sayılı Yasanın Ek 18.Maddesi 10

11 yardımı oranı en çok %3-4 civarındadır. Tablo 4 de 2005 yılında devlet yardımı alan vakıf üniversitelerinde yardımın toplam gelirdeki oransal değerleri verilmiştir. Vakıf üniversitelerinin, mali ve idari konular dışında Devlet üniversitelerinin yasal düzenlemelerine ve kurallarına tabi olmaları, kazanç amacına yönelik olmadan üniversite kurup işletmeleri Anayasal olarak öngörülmesine karşın, Devlet yardımı almaları ve Devlet üniversitelerine 2547 sayılı yasanın 56.maddesinde sayılan ve bir finansal avantaj olarak kabul edilebilecek mali kolaylıklardan istifade edebilmeleri tartışma konusu olmaktadır 10. Vakıf üniversiteleri, gelirlerini harcamada, devlet üniversitelerine göre büyük bir esnekliğe sahiptir. Üniversitelerin bir bölümü bu esnekliği, eğitim öğretim harcamaları lehine kullanırken bir bölümü ise alt yapı lehine kullanmaktadır. Bunun en somut göstergesi, bazı vakıf üniversitelerinde, öğrenci başına yapılan eğitim-öğretim harcamasının, öğrenciden alınan öğretim giderinin çok altında olmasıdır. Ek-4 de verilen tabloda, bir fikir vermesi bakımından, vakıf üniversitelerinin 2005 yılında öğrenci başına yapılan eğitim-öğretim harcamaları gösterilmiştir. Bu tablodan vakıf üniversitelerinin, öğrenci başına harcamaları bakımından çok önemli bir farklılaşma içinde oldukları, öğrenci başına yapılan harcamalarda 12 kata varan bir farklılık bulunduğu görülmektedir. Tabii bu farklılık öğretim kalitesinde de bir farklılık yaratmaktadır VAKIF ÜNİVERSİTELERİNİN PERFORMANSI Devlet üniversitelerindeki gibi, vakıf üniversiteleri de üç ayrı performans kriterine göre değerlendirilebilir. Bu kriterler; eğitim-öğretim, araştırma faaliyetleri ve topluma hizmettir. Elimizde bu kriterlerden üçüncüsü için bir veri bulunmadığından, yalnız ilk ikisine göre değerlendirme yapılacaktır. 6.1 Eğitim-Öğretim Vakıf üniversitelerindeki birim sayısı, öğrenci ve öğretim elemanı dağılımı Tablo 5 de verilmiştir. Bir karşılaştırma yapabilmek için, tabloda Devlet üniversitelerine ait sayılara da yer verilmiştir. Öğrenci sayısı, yalnız lisans ve önlisansın örgün eğitim programlarını kapsamaktadır. Vakıf üniversitelerinin her birinin, öğretim elemanı ve öğrenci sayısı sırasıyla, Grafik 3 ve Grafik 4 de, birim sayıları Ek-5 de verilmiştir. Grafik 4 ve Ek-6 dan görüldüğü gibi, öğretim elemanı bakımından olduğu gibi, öğrenci sayısı bakımından da, vakıf üniversiteleri arasında büyük farklılık olduğu, tüm vakıf üniversitelerinde okuyan öğrencilerin %40 ının dört vakıf üniversitesinde(yeditepe, Bilkent, Başkent, İstanbul Bilgi) toplandığı, 16 vakıf üniversitesinin lisans öğrenci sayısının in altında olduğu dikkati çekmektedir. Tablo 5: Vakıf üniversiteleri, birim, öğretim elemanı ve öğrenci sayıları( ) Fakülte Yüksek okul MYO Öğrenci sayısı Öğretim üyesi Öğretim elemanı Devlet ,307 Vakıf Kaynak: YÖK ün Vakıf Üniversiteleri Koordinasyon biriminden alınmıştır. 10 Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s: Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s: 66 11

12 Grafik 3 : Vakıf Üniversiteleri Öğretim Elemanları Dağılımı ( ) Yeditepe Ü Başkent Ü Bilkent Ü Sabancı Ü Koç Ü İst. Kültür Ü İst. Bilgi Ü Fatih Ü Maltepe Ü Haliç Ü Atılım Ü Öğretim Üyesi Çankaya Ü. Bahçeşehir Ü. Kadir Has Ü Öğr.Gör.+ Okutman Arş.Gör. Ufuk Ü Doğuş Ü ; 17% 2502; 33% İzmir Ekon. Ü İst. Ticaret Ü Beykent Ü ; 50% Işık Ü TOBB Ek. ve Tekn. Ü Çağ Ü Yaşar Ü Okan Ü Öğretim Elemanı Sayısı 12

13 Grafik 4:Vakıf Üniversiteleri Öğrenci Sayıları Yeditepe Ü. Bilkent Ü. Başkent Ü. İst. Bilgi Ü. İst. Kültür Ü. İzmir Ekon. Ü. Çankaya Ü. Bahçeşehir Ü. Fatih Ü. Maltepe Ü. Önlisans Lisans Lisansüstü Koç Ü. Beykent Ü. Kadir Has Ü. Atılım Ü. İst. Ticaret Ü. Sabancı Ü. Haliç Ü. Işık Ü. Doğuş Ü. Çağ Ü. Okan Ü. Yaşar Ü. TOBB E.T.Ü. Ufuk Ü

14 Grafik 5 : Vakıf Üniversitelerinde Ders Veren Öğretim Elemanı Başına Düşen Öğrenci sayısı ( ) Ufuk Ü. 7 TOBB E.T.Ü. 9 Sabancı Ü. Başkent Ü. Yeditepe Ü. Koç Ü. Bilkent Ü Haliç Ü. Atılım Ü. İst. Kültür Ü. Okan Ü. Çağ Ü. Doğuş Ü Yaşar Ü. İst. Bilgi Ü. İzmir Ekon. Ü. Fatih Ü Maltepe Ü. 21 Çankaya Ü. 22 Işık Ü. 23 Kadir Has Ü. 26 Bahçeşehir Ü. 28 İst. Ticaret Ü. 33 Beykent Ü Öğrenci Sayısı (Lisans+Önlisans) / Ders Veren Öğr.Elem.Sayısı 14

15 Vakıf üniversitelerinde açılan gerek lisans gerekse önlisans program türlerine bakıldığında, mezuniyet sonrası iş bulma olasılığının yüksek olduğu programlara öncelik verildiği görülmektedir. Eğitimde niteliği etkileyen en önemli faktörlerden biri, öğretim elemanı başına düşen öğrenci sayısıdır. Bu sayı, vakıf üniversiteleri arasında farklılıklar göstermekte olup genel olarak Devlet üniversiteleri ortalamasından (2006 yılı için 28) küçüktür yılı için vakıf üniversitelerinde öğretim elemanı başına düşen öğrenci sayıları Grafik 5 de gösterilmiştir. Görüldüğü gibi, bazı vakıf üniversitelerinde bu sayı, Devlet üniversitesi ortalamasına yakındır. Öğretim elemanı başına öğrenci sayısının yüksek olduğu vakıf üniversitelerinde, tam zamanlı öğretim elemanı istihdamı yerine, ücretli öğretim elemanı istihdamının tercih edildiği dikkati çekmektedir. Ancak öğrenci sayısı/öğretim elemanı sayısı oranı bakımından vakıf üniversiteleri arasında bu kadar büyük dağılımın olması şüphesiz eğitimin niteliğinde farklılaşma anlamına gelmektedir. Vakıf üniversiteleri, lisansüstü eğitimde de gelişme içindedir eğitim-öğretim yılı itibarıyla, vakıf üniversitelerinin 23 ünde yüksek lisans, 10 unda doktora programları bulunmakta olup, yüksek lisansta toplam öğrenci sayısı , doktora öğrenci sayısı dır. Ayrıca 4 üniversitede 330 TUS öğrencisi eğitim görmektedir(ek-6). Vakıf üniversitelerine, Devlet üniversitelerindeki eşdeğer programlara giren öğrencilere göre daha düşük puanla öğrenci alınması nedeniyle, bu üniversitelerdeki eğitimin niteliği hep eleştiri konusu olmaktadır. Bu eleştirinin haklılığı, her iki üniversite türü mezunlarının istihdamlarındaki verilerle doğrulanabilir. Ancak, elimizde bu gün için bu anlamda bir veri bulunmamaktadır. Öğrencilerin vakıf üniversitelerini tercih sırası ile ilgili dikkate değer veriler bulunmaktadır. Vakıf üniversitelerine ilk 3 tercihte yerleşenlerin oranının en yüksek değeri %60, en düşük değeri %20 civarındadır(ek-7). Devlet üniversitelerinde bu oran %79 ile %5 arasında değişmektedir 12. Vakıf üniversitelerinde tercih oranının yüksek oluşu bu üniversitelerde verilen eğitimin niteliği için elbette iyi bir göstergedir. Yapılan bir araştırmaya göre, üniversite tercihinde öğrencilerin yalnız %29.7 si üniversite kadrosunun niteliğinden etkilenmektedirler. 13 O halde tercih oranının yüksek oluşunda başka etkenler de bulunmaktadır. Öğrencilerin büyük kentlerde ve ailelerinin yanında okumak istemeleri ve vakıf üniversitelerinde istedikleri programlara yerleşme şansları bulabilmeleri, bu etkenler arasındadır. 6.2 Araştırma Faaliyetleri Köklü bir geçmişe sahip olmamalarına karşın, vakıf üniversitelerinin en azından bir bölümünün, araştırma faaliyetleri bakımından bugün oldukça iyi bir konumda olduğu söylenebilir verilerine göre, değişik atıf endekslerinde yayınlanan Türkiye kaynaklı yayın sayısı sıralamasında, vakıf üniversitelerinin, tüm üniversiteler arasında, öğretim elemanı başına düşen yayın sayısı sıralamasında, ilk dört sırayı aldıkları görülür. Ayrıca, kişi başına yayın sıralamasında, ilk 10 üniversite arasında 6 vakıf üniversitesi yer almaktadır. Toplam 12 Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s: Muammer Yaylalı ve Diğerleri: Üniversite Gençliğinin Sosyo-Ekonomik Profili Araştırması, Atatürk Üniversitesi Araştırma Projesi, Erzurum.2006.s

16 Grafik 6 : 2006 Yılında Vakıf Üniversitelerinde Yayın Sayısına Göre Yapılan Sıralama BAŞKENT BİLKENT KOÇ YEDİTEPE SABANCI FATİH ÇANKAYA ATILIM DOĞUŞ TOBB EKONOMİ VE TEKNOLOJİ IŞIK İZMİR EKONOMİ KADİR HAS İSTANBUL BİLGİ BAHÇEŞEHİR İSTANBUL KÜLTÜR MALTEPE UFUK YAŞAR HALİÇ İSTANBUL TİCARET ÇAĞ BEYKENT İSTANBUL BİLİM OKAN SCI+SSCI+AHCI; 357 SCI+SSCI+AHCI; 244 SCI+SSCI+AHCI; 140 SCI+SSCI+AHCI; 105 SCI+SSCI+AHCI; 103 SCI+SSCI+AHCI; 74 SCI+SSCI+AHCI; 59 SCI+SSCI+AHCI; 52 SCI+SSCI+AHCI; 42 SCI+SSCI+AHCI; 40 SCI+SSCI+AHCI; 38 SCI+SSCI+AHCI; 31 SCI+SSCI+AHCI; 15 SCI+SSCI+AHCI; 13 SCI+SSCI+AHCI; 12 SCI+SSCI+AHCI; 12 SCI+SSCI+AHCI; 11 SCI+SSCI+AHCI; 8 SCI+SSCI+AHCI; 6 SCI+SSCI+AHCI; 5 SCI+SSCI+AHCI; 5 SCI+SSCI+AHCI; 1 SCI+SSCI+AHCI; 0 SCI+SSCI+AHCI; 0 SCI+SSCI+AHCI;

17 Grafik 7 : 2006 Yılında Vakıf Üniversitelerinde Öğretim Üyesi Başına Düşen Yayın Sayısı TOBB EKONOMİ VE TEKNOLOJİ IŞIK BAŞKENT KOÇ BİLKENT ÇANKAYA DOĞUŞ ATILIM SABANCI FATİH İZMİR EKONOMİ ORAN; 1,21 ORAN; 1,09 ORAN; 1,05 ORAN; 1,04 ORAN; 0,84 ORAN; 0,83 ORAN; 0,72 ORAN; 0,72 ORAN; 0,71 ORAN; 0,69 ORAN; 0,58 YEDİTEPE KADİR HAS YAŞAR BAHÇEŞEHİR UFUK İSTANBUL BİLGİ MALTEPE İSTANBUL KÜLTÜR İSTANBUL TİCARET HALİÇ ÇAĞ BEYKENT İSTANBUL BİLİM OKAN ORAN; 0,28 ORAN; 0,23 ORAN; 0,22 ORAN; 0,17 ORAN; 0,13 ORAN; 0,11 ORAN; 0,11 ORAN; 0,10 ORAN; 0,10 ORAN; 0,07 ORAN; 0,03 ORAN; 0,00 ORAN; 0,00 ORAN; 0,00 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 17

18 yayın sıralamasında ise vakıf üniversiteleri, ilk 20 içinde yalnız 1 üniversite ile yer alabilmektedir. 14 Bazı vakıf üniversitelerinin araştırma faaliyetlerindeki bu performanslarının yanında kişi başına yayın sıralamasında, tüm üniversiteler arasında son 20 üniversitenin, 14 ünü vakıf üniversiteleri oluşturmaktadır. Toplam yayın sıralamasında ise son 20 üniversitenin 18 i vakıf üniversitesidir. Vakıf üniversitelerinin, ürettiği yayın sayısına göre kendi aralarındaki sıralaması, Grafik 6 ve 7 de verilmiştir. Bu sonuçlara göre, araştırma faaliyetleri açısından vakıf üniversiteleri arasında ikili bir dağılım kendisini göstermektedir 15 (Ek-9,10). Bu dağılım ile vakıf üniversitelerinin bütçe kaynakları arasında yakın bir ilişki olduğu dikkati çekmektedir. Genellikle bütçesi öğrenci harçlarına dayanan vakıf üniversitelerinin, yayın performansının düşük olduğu göze çarpmaktadır. 16 Bazı vakıf üniversitelerinin yayın alanında başarılı olması, ilgili üniversitelerin araştırmaya kaynak aktarması ve bunun yanında öğretim elemanı seçmedeki esneklikleri ve performansa göre ücret belirleme politikasıyla ilgili olduğu düşünülmektedir. Araştırma faaliyetlerinde etkili olan bir başka faktör de, üniversitenin doktora programları ve araştırma görevlisi istihdamı politikasıdır döneminde, 25 vakıf üniversitesinin 10 unda muhtelif dallarda doktora programı bulunmaktadır. Diğer vakıf üniversiteleri ise doktora programı açacak asgari kriterleri henüz sağlayamamışlardır döneminde vakıf üniversitelerinde, doktora programlarına kayıtlı öğrenci sayısı 1.125, yüksek lisansa kayıtlı öğrenci sayısı dır.(ek-6) Öğretim elemanlarının, tüm üniversitelere göre oransal dağılımına bakıldığında, tüm üniversitelerdeki öğretim elemanlarının %9.4 ünün vakıf üniversitelerinde istihdam edildiği görülür. Tablo 6 da görüldüğü gibi bu oran araştırma görevlileri için %4.6 dır. Dolayısıyla vakıf üniversitelerinde araştırma görevlisi istihdamı öteki öğretim elemanlarına göre daha düşüktür. Bu durum, vakıf üniversitelerinin öğretim üyesi yetiştirmede yeterince istekli olmadıklarını ya da bu alana kaynak aktarmaya öncelik vermediklerini göstermektedir. Tablo 6: Vakıf üniversitelerinin, öğrenci ve öğretim elemanı sayı ve oranları( ) Öğrenci ve öğretim elemanı sayısı Vakıf Üniversiteleri Tüm Üniversiteler Oran(%) Öğrenci sayısı(örgün) Öğretim üyesi Araştırma görevlisi Öğretim elemanı toplamı Kaynak: Öğretim Yılı Yükseköğretim İstatistikler ve YÖK APK Birimi 14 erişim tarihi, Aralık Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s: Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s:119 18

19 7. SONUÇ ve DEĞERLENDİRME Vakıf üniversiteleri, Devlet üniversiteleri tarafından karşılanması giderek zorlaşan yükseköğretim yükünü kısmen de olsa Devletin üstünden alarak paylaşmakta olup, bir rekabet ortamı içerisinde, öğrencilerine nitelikli bir eğitim vermeyi hedeflemektedirler. Bu amaçla bir bölümü önemli denilebilecek yatırımlar yapmıştır ve yapmaya devam etmektedir. Bu pozitif tespitlerin yanında, vakıf üniversiteleri bazı sorunları henüz aşamamıştır. Bir bölümü, ilgili yasadan ileri gelen bu sorunlar ve bunlarla ilgili değerlendirmeler aşağıda özetlenmektedir. Vakıf üniversitelerinin hukuksal statüleri ile ilgili sorunlar bulunmaktadır. Mütevelli heyet ile kurucu vakıf arasındaki ilişkiler, üniversite öğretim kadrosu ile mütevelli heyet ve hatta kurucu vakıf arasındaki ilişkilerin, vakıf üniversitelerinin özerklikleri üzerindeki etkileri, bu etkinin Anayasa karşısındaki durumu ve bunlarla ilgili yargısal başvuru yollarının kullanılmasından kaynaklanacak sorunlar tartışılabilir. Rektörün seçimi ve görev süresinin, Devlet üniversitelerindeki rektörlerden farklılık göstermesi bu sorunlar arasında yer almaktadır 17. Vakıf Üniversiteleri, Devletin kamu hizmeti yükünü azaltmak amacıyla sistemimize alınmışlar, Vakıf Tüzel Kişiliği hukuksal yapısı aracılığıyla özel kesime ait gönüllü ve yeterli kimi kaynakların bu alana transferini sağlama amacı üzerine bina edilmişlerdir. Bu transferin sağlanmasında, elbette ki kamusal mali katkılar ve kolaylıklar yoluyla bazı özendirici düzenlemeler de yapılmaktadır. Ancak, bu düzenlemelerin yapılmasında da son derece dikkatli olunmalı; toplumsal kaynakların toplumun varlıklı kesimlerine aktarılması yoluyla sosyal dengeleri daha da bozucu, toplumsal vicdanı yaralayıcı, esasen kendisi yeterli bir mal varlığı koymayarak üniversite kurmaya kalkışacakların iştahlarını kabartıcı sonuçlar doğurmasının önüne geçilmelidir 18. Vakıf üniversitelerinin en önemli sorunlarından biri, önemli bir bölümünün henüz kurumsallaşamamış olmasıdır. Yönetim kademesindeki akademik kadrosunun Devlet deneyimi bulunması ve üniversite geleneğinden gelmiş olması, kurumsallaşmada pozitif etken olmakla birlikte, kurucuların bu üniversiteleri, bir kamu kurumundan çok kendi şirketleri gibi görme eğilimi, kurumsallaşma sürecini olumsuz etkilemektedir. 19 Vakıf üniversitelerinde mütevelli heyetlerinin kompozisyonları ve mütevelli heyeti başkanlarının yönetime aşırı karışması eleştiri konusu olmaktadır. Gerek dünya uygulamalarının gelişme yönü gerekse Türkiye deki Vakıf Üniversiteleri Yönetmeliğinin genel esprisi, mütevelli heyetinin ve başkanının ilke olarak yönetime ve akademik konulara karışmamasıdır. İta amirliğinin Rektörden alınarak Mütevelli Heyet Başkanına verilmesi bu ilkeyle uyum içinde değildir 20. Arkalarında, kaynak yönünden güçlü bir vakıf bulunmayan vakıf üniversiteleri, büyük ölçüde öğrenciden aldıkları ücretlerle yaşamaktadırlar. Sağlayabildikleri nitelikli öğretim elemanlarını istihdam ediyor olsalar da bunlara diğerleri kadar yüksek ücret verememekte ve daha çok ders yükü verip araştırma alanında zorlayıcı olmamaktadırlar. Bu kurumlarda, özellikle de ilk kuruluş yıllarında, konuk öğretim elemanı sayılarının oransal olarak yüksek tutulması, zaman zaman da kayırmalar yapılması, öğretim niteliğini bir ölçüde olumsuz etkileyebilmektedir. 17 A. Akyıldız, age, s A. Akyıldız, age, s Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s: Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s:56 19

20 Vakıf üniversitelerinin önemli bir bölümü, büyük kentler yakınında, kendilerine ait bir kampüse sahiptirler. Ancak sayıları az da olsa bir bölümü, kent merkezlerinde kira karşılığı tutulan mekanlarda eğitim yapmaktadırlar. Bu üniversitelerde yüksek meblağı bulan kira giderleri, kurucu vakıf yerine öğrencilerden alınan eğitim ücretlerinden karşılanmaktadır. Vakıf üniversitelerinin kuruluş amacı ile çelişen bu duruma, daha uzun yıllar seyirci kalınamaz. Henüz kurumsallaşma aşamasındaki vakıf üniversitelerinin en büyük eksikliklerinden biri de, üst ve alt birimlerinin gereksinmelerini planlayabilecekleri bir bütçe düzenlerinin olmamasıdır. Bu tür kurumlarda bütçe, bir plan çerçevesinde olmadan gerçekleştirilmekte ve akademik organların değil, akademik ortama daha uzak mütevelli heyet başkanının tercih ve önceliklerine göre oluşturulmaktadır. Bazı vakıf üniversitelerinde öğrenci başına yapılan eğitim-öğretim harcamasının öğrenciden alınan eğitim giderlerinin çok altında olması, bu tercihin eğitim-öğretim yerine altyapı yönünde kullanıldığını göstermektedir. Vakıf üniversitelerinin, düşük puanlı öğrenci almaları nedeniyle, iyi yetiştirilmemiş mezunlar verme olasılığı ortak kaygılar arasında yer almaktadır. Ancak, bu da, bu tür mezunların girecekleri işlerde başarılı olup olmamalarıyla kısa zamanda ortaya çıkacak ve bu üniversitelerin geleceklerini belirleyecektir. Devlet ya da vakıf üniversitelerinin daha kaliteli olmaları ve nitelikli mezun vermeleri, bir akademik denetim mekanizmasıyla sağlanabilir 21. Vakıf üniversitelerinin yüksek puanlı burslu öğrencilerle düşük puanlı ücret ödeyen öğrencilerin öğretimlerini birlikte gerçekleştirmeleri nedeniyle, mezunları arasında önemli nitelik farklılaşmalarının bulunmasıdır. Bu sorunun çözülmesi, büyük ölçüde Türkiye de akademik kalite değerlendirme sistemlerinin başarıyla çalışması ve vakıf üniversitelerinde de bu mekanizmanın iyi işletilmesine bağlı olacaktır 22. Vakıf üniversitelerine yönelik bir eleştiri de bu üniversitelerin, düşük puanla öğrenci almaları ve Devlet üniversitelerine giremeyen bu öğrencilerin yüksek ücretle üniversitede okuma fırsatı bulmaları nedeniyle, bu üniversitelerin eğitimde fırsat eşitliğini zedelediği yönündedir. Bu görüşe karşılık, bu üniversitelerin hiç olmazsa Devlet üniversitelerinin kontenjanları dışında kalanlardan ekonomik durumları uygun olanların Devlet üniversitelerine baskısını azalttığı ve bunlara yükseköğrenim olanağı sunarken yurt dışına gidecek önemli bir kaynağın yurt içinde kalmasını sağladığı, bu durumun Devlet üniversitelerinin kontenjanları dışında kalanlar açısından bir neden oluşturmadığı görüşü savunulmaktadır Vakıf üniversitelerinin Türk yükseköğretimindeki konumlarına yapılan en büyük eleştirilerden biri, bu üniversitelerin, devlet üniversiteleri kadrolarında yetişen öğretim üyelerini bünyelerine alarak, devlet üniversitelerini zor durumda bıraktıkları, bir bakıma öğretim üyesi yetiştirmeye kaynak ve çaba harcamadan, hazıra konma anlayışıyla kadrolarını oluşturdukları görüşüdür. Vakıf üniversitelerinin büyük bölümünün, araştırma görevlisi istihdam etmek ve öğretim üyesi yetiştirmek için ayırdığı kaynakla ilgili verileri, bu eleştiriyi haklı gösterir mahiyettedir. Vakıf üniversitelerinin önemli bir kısmı, daha çok öğrencinin ilgisini çekebilmek ve daha kısa zamanda gelişebilmek amacıyla, büyük alt yapı ve ciddi donanım gerektiren, mezunları büyük sorumluluk alacak fakülte, bölüm ve programları açma taleplerinde 21 Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s: Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi, s:168 20