Açıklamalı İçtihatlı - Örnekli MAL BEYANI

Transkript

1

2

3 Açıklamalı İçtihatlı - Örnekli MAL BEYANI -Mal Beyanı -Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele -Mal Beyanının Amacı -Kimler Mal Beyanında Bulunmak Zorundadır? -Kapsama Giren ve Girmeyen Kişiler Kimlerdir? -Kapsama Giren ve Girmeyen Suçlar Nelerdir? -Mal Beyanı Nereye Verilir? -Hangi Mallar Beyan Edilir? -Beyan Edilecek Servet Unsurları -Mal Beyanı Ne Zaman Verilir? -Genel Beyan, Ek Beyan, Eşlerin Mal Beyanı -Mal Varlığında Önemli Değişiklik -Mal Varlığı ve Sebepsiz Zenginleşme -Haksız Mal Edinme -Kanuna Uygun Olan ve Olmayan Gelir -Genel Ahlak, Sosyal Yaşantı -Ticaret ve Kazanç Getirici Faaliyet -Beyanların Gizliliği ve İstisnası -Amirlerin Sorumluluğu -Mali ve Cezai Sorumluluk -Beyanların Karşılaştırılması -İhtar, Suç Duyurusu, Suçun İhbarı -Soruşturma ve Kovuşturma Usulü -Mal Beyanı Suçları ve Ceza -Haksız Mal Edinene Ne Ceza Verilir? -Zoralım -Mal Beyannamesi Nasıl Doldurulur? -Örnek Mal Beyanı -Yargı Kararları -Hediye, Etik Kurulu Kararları -Saydamlığın Artırılması ve Yolsuzlukların Önlenmesi Mahalli idare seçimleriyle iş başına gelenler; -Belediye Başkanları -Belediye Meclis Üyeleri -İl Genel Meclis Üyeleri Belediyeler; -Büyükşehir Belediyeleri -İl Belediyeleri -İlçe Belediyeleri -Belde Belediyeleri İl Özel İdareleri Mahalli İdare Birlikleri; -Türkiye Belediyeler Birliği -Vilayetler Hizmet Birliği -Turizm Alt Yapı Hizmet Birlikleri Mahalli İdare Bağlı Kuruluşları; -Su ve Kanalizasyon İdareleri -ASKİ, İSKİ, ESKİ, İZSU Mahalli İdare Alt Kuruluşları; -EGO, İETT, ESHOT -Memurlar -Diğer kamu görevlileri -Yönetim kurulu üyeleri, -Denetim kurulu üyeleri, -Beyanları almak ve saklamakla görevli yetkili merciler -Bu mercilerin ilgili birimlerinin görevlileri -Denetim birimleri -Denetim elemanları -İnceleme ve soruşturma yapmakla görevli müfettiş ve muhakkikler -Personel birimlerinin yöneticileri ve görevlileri -Eğitim birimleri -Eğiticiler -Eğitilecekler Uğur SÖKMEN Maliye Bakanlığı Daire Başkanı Ankara, 2011 i

4 ii

5 Açıklamalı İçtihatlı - Örnekli MAL BEYANI Uğur SÖKMEN Maliye Bakanlığı Daire Başkanı Ankara, 2011 iii iii

6 TÜRKİYE BELEDİYELER BİRLİĞİ Atatürk Bulvarı No:229, Kavaklıdere / ANKARA Tel: (0 312) Fax: (0312) tbb@tbb.gov.tr ISBN: Baskı: Korza Yayıncılık Büyük Sanayi 1. Cadde No:95/1 İskitler / ANKARA Tel: iv

7 Gücüme güç katan, canlarım kızım Gökçe ve oğlum Gökcan a ithaf olunur. v

8 Allah korusun kanuna göre yapılması lâzım gelen işleri rüşvet ile geri bırakıp yasaya aykırı kötü bir işi işleme kadar büyük bir günâh yoktur. Ve devlet sahiplerine rüşvet hastalığı gibi ilâcı müşkil belki ilâcı yok bir devasız hastalık yoktur, îyi düşünüp bundan son derece perhiz etmek ve çekinmek lâzımdır. Meğerki kişinin kendi dostu bir hediye getire, bu hediyeyi almakta sakınca yoktur. O da bir nesne dolayısıyla olmaya; ancak sevginin artmasını sağlamak niyeti ile ola. (1714) Defterdar Sarı Mehmet Paşa vi

9 ÖNSÖZ Gelişen dünyada büyüyen ekonomilere paralel olarak rüşvet ve yolsuzluk devleti zafiyete uğratan sosyal bir yaradır. Saydamlığın artırılması ve yolsuzlukların önlenmesi çerçevesinde Ülkemizde önemli çalışmalar yapılmış, birçok kanun çıkartılmış, küreselleşme ve bilgi teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte ülke sınırlarını aşan bir yapıya bürünen rüşvet ve yolsuzluklarla mücadele için uluslararası işbirliğine yönelik sözleşmeler imzalanmıştır. Bu çalışmalardan en önemlisi 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ve bu kanunun uygulanma şeklini gösteren yönetmeliktir sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kanunu ve Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri Yönetmeliğinin yürürlüğe konulması da bu kapsamda yapılan düzenlemelerdendir. Ayrıca, Ülkemiz yolsuzlukla mücadele alanında faaliyet gösteren Avrupa Konseyinin Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubuna (GRECO) 2004 yılında üye olmuştur. Ülkemizin yolsuzluklarla mücadelede son yıllarda önemli ilerlemeler kaydettiği görülmektedir. Bu düzenlemeler ve yapılan çalışmalar ile ulaşılmak istenen haksız kazanç ve haksız rekabetin kaldırılması ve dolayısıyla yolsuzluklarla mücadeledir. Yolsuzlukla mücadele, aynı zamanda yoksullukla, adaletsizlikle mücadeledir. Demokratik kurum ve kuralların işlediği, hukukun hakim olduğu müreffeh bir Türkiye için yolsuzlukla mücadele ön şarttır. Ülkemizde devletin ekonomideki payı ve ekonomiyi yönetmesi nedeniyle kamu görevlileri özel menfaatlere konu olabilmektedir. Kamu hizmetinde ve kamu görevinde bulunanların mal beyanına tabi tutulmasıyla, hak ve adalete uygun olmayan haksız mal edinmenin ve dolayısıyla rüşvet ve yolsuzluğun önlenmesi amaçlanmıştır sayılı Kanunda mal beyanına tabi tutulanların kapsamı oldukça geniş tutulmuştur. Kapsama alınanların ortak özelliği, kamuya hizmet eden, kamuoyunun itibar etmesi beklenen ve kamuyla yüz yüze gelen kişiler olmalarıdır. İşte bu nedenle kamu hizmetinde ve kamu görevinde bulunanlara kamu hizmetçisi kavramını kullanmayı uygun bulduk. Mal Beyanı adlı bu kitapta, 2005 yılında çalışmaya konu ettiğimiz Maliye Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğü El Kitabının 9 uncusu olan 3628 sayılı Kanuna Göre Soruşturma ve Suçlar isimli kurum içi vii vii

10 kitabımdan, İç denetçiler için 2007 yılında eğitici olarak hazırladığım Soruşturma ve Disiplin ders notlarımdan, büyük ölçüde ise 2009 yılında Maliye Bakanlığı yayını olarak çıkan Kamu İdaresinde Soruşturma Kovuşturma isimli eserimden ve Mali Kılavuz Dergisinin 2010 yılı Ocak-Mart sayısında yayımlanan Kamu Hizmetinde ve Kamu Görevinde Bulunanların Servet Beyanı konulu makalemden ve kitaba kaynak teşkil eden mevzuat ve çalışmalardan faydalanmış bulunmaktayım sayılı Kanun yirmibeş madde olmasına rağmen, sadece kanunda sayılanlar şeklinde geçen bir ifade bile Kanunda ismen sayılmayanlar olduğu için kestirme bir ifadeden kapsama girenleri tespit etmek oldukça karmaşık ve güçtür. Kanunda sayılanlar ifadesi, Kanunun sadece ve kamu görevlilerinin tamamını değil, mal beyanında bulunmakla yükümlü tutulan işçi niteliği taşımayan memurlar ile diğer kamu görevlilerinin tamamını ve kamu görevlisi olmayan ancak kamu adına görev yapan bir kısım kişileri, bunların suç ortaklarını, ikinci dereceye kadar kan ve kayın hısımlarını, gelin ve damadını da kapsadığını ifade etmesi, kapsamdakilerin hepsine aynı soruşturma usulünün uygulanmaması, bazı suçların bir kısım kişiler tarafından işlenmesi halinde usulün farklı olması, Kanunun uygulamasını gösteren yönetmeliğin ayrıntıdan uzak olması, son yirmi yıl içinde reform niteliğinde örneğin Türk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu gibi tamamen değişen yasalar olması ve ayrıca, kanunda sayılanlar ifadesine herhangi bir yasayla ilişki kurulmadan özel kanunlarına göre mal beyanında bulunmak zorunda olanların dahil edilmesi de hangi yasalarla ilişki kurulduğunun çözülmesi için tarafımızdan bir çok kurumda araştırma yapılmasını ve tespit edilebilen yasaların tek tek incelenmesini gerektirmiş ve böylece kitap sistematiğinin oluşturulması bizi hayli uğraştırmış ve yormuştur. Sadece bir ifadeye ilişkin çabamdan bahsediyorum, bütünü düşünüldüğünde yaptığımız çalışmanın kolay olmadığını, tahmin edildiğinden çok fazla zorlandığımı ifade etmek istiyorum. Mal Beyanı adlı bu rehber kitap, yirmibir bölümden oluşmuştur. Birinci bölüm mal beyanı, rüşvet ve yolsuzluk, yolsuzluklara dair temel kanunlar, uluslararası sözleşmeler, saydamlığın artırılması ve yolsuzlukların önlenmesi gibi alt başlıkları içermiştir. İkinci bölümde, mal beyanı mecburiyeti başlığı altında mal beyanının tarihçesine viii viii

11 değinilmiştir. Üçüncü bölümde mal beyanının amacı açıklanmıştır. Dördüncü bölümde mal beyanının kapsamı kişiler açısından ve suçlar açısından ele alınmış, kapsama giren ve girmeyen kişiler, kapsama giren ve girmeyen suçlar başlıkları ile etraflıca işlenmiştir. Beşinci bölümde kimlerin mal beyanında bulunmak zorunda olduğu, beyanın nereye verileceği açıklanmış ve okura kolaylık olması için mal beyanında bulunmak zorunda olanlar ve verilecek merciiler tablosu oluşturulmuştur. Altıncı bölümde beyan edilecek servet unsurlarının neler olduğu tanım ve kavramlarıyla tek tek açıklanmaya çalışılmış ve yargı kararlarının özetine yer verilmiştir. Yedinci bölümde mal beyanının ne zaman verileceği konusu işlenmiş, bu bölümün alt başlıkları ise genel beyan, ek beyan, mal varlığında önemli değişiklik, mal varlığı, sebepsiz zenginleşme, haksız mal edinme, beyanın yenilenmesi, eşlerin mal beyanı, birden fazla mal beyanı konularından oluşmuştur. Sekizinci bölümde beyanların gizliliği ve istisnasına, dokuzuncu bölümde mal beyannamesi verilmesinde amirlerin sorumluluğuna değinilmiştir. Onuncu bölümde mal beyanlarının karşılaştırılması, onbirinci bölümde süresinde mal beyanında bulunmayanlara ihtar, onikinci bölümde suç duyurusu, onüçüncü bölümde suçun ihbarı, ondördüncü bölüm soruşturma ve kovuşturma usulü, on beşinci bölümde mal beyanı suçları ve cezalarına değinilmiş ve buna ilişkin yargı kararlarının özetine yer verilmiştir. Onaltıncı bölümde zoralım, onyedinci bölümde ise hediye başlığı altında kamu görevlilerinin hediye alma yasağı açıklanmış ve Etik Kurulunun kararlarına özet halinde yer verilmiştir. Onsekizinci bölümde mal beyannamesinin nasıl doldurulacağı örneklerle açıklanmıştır. Ondokuzuncu bölümde servet ve borçların açıklanmasında Tayland örneğine yer verilmiş, yirminci bölüm konuya ilişkin mevzuat, son bölüm ise; eklerden oluşmuştur. Rehber kitapta, 3628 sayılı Kanun kapsamındaki suçlardan sadece mal beyanına ilişkin suçlar incelenmiştir. Bu kitabın; Mahalli idare seçimleriyle iş başına gelen Belediye Başkanları, Belediye Meclis Üyeleri ile İl Genel Meclis Üyeleri, Belediyeler ve Özel İdareler ile Mahalli idare birliklerinde ve bunlara bağlı kuruluş veya alt kuruluşlarda aylık, ücret ve ödenek almak suretiyle kamu hizmeti gören memurları, işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri ile yönetim ve denetim kurulu üyelerine, beyanları ix

12 almak ve saklamakla görevli yetkili mercilere ve bu mercilerin ilgili birimlerinin görevlilerine, denetim birimlerine, denetim elemanlarına, inceleme ve soruşturma yapmakla görevli müfettiş ve muhakkiklere, personel birimlerinin yöneticilerine ve görevlilerine, eğitim birimlerine, eğiticilere, eğitileceklere, mal beyanı verecek olan diğer kişiler kapsamına girenlere ve konuya ilgi duyanlara yaralı bir rehber ve kaynak bir kitap olması hedeflenmiştir. Bu çalışmamın herkese ve Ülkeme faydalı olması için çaba sarf eden bir bireyim. Çalışmam mükemmel değildir, eksiklikleri olabilir. Ortaya çıkması muhtemel eksikliklerin hoş görüleceğine inanıyor, okurlardan gelecek eleştirilerin şükranla karşılanacağını ifade ediyorum. Amacım, Ülkemizde kayıt dışılığın kayıt altına alınmasında, saydamlığın artırılmasında ve dolayısıyla rüşvet ve yolsuzluklarla mücadelede bireysel katkı sağlayabilmektir. Kitabın gözden geçirilmiş ve yenilenmiş ikinci baskısının yayınlanmasında göstermiş oldukları yakın ilgi ve destek için Türkiye Belediyeler Birliği Genel Sekreter Yardımcısı Sayın Cevdet SÖKMEN e, İnsan Kaynakları ve Eğitim Müdürü H.İbrahim AZAK a, Yazı İşleri Müdürü Sayın Mahmut ÇOLAK a teşekkürü borç bilirim. Kitabın basım, yayım ve dağıtımını sağlayan Türkiye Belediyeler Birliği Genel Sekreteri Sayın Hayrettin GÜNGÖR e teşekkür ediyorum. Kitabın kullanacaklara yararlı olmasını diler, okurlardan gelecek eleştirilerin şükranla karşılanacağını belirtmek isterim. Uğur SÖKMEN Ankara, Kasım 2011 x

13 SUNUŞ Türkiye Belediyeler Birliği ülkemizdeki bütün belediyelerin doğal üye olduğu, kamu tüzel kişiliğine sahip ulusal düzeyde kurulan tek yerel yönetim birliğidir. Görevlerimiz arasında; belediyelerin çıkarlarını korumak, gelişmelerine yardımcı olmak, seçilmiş yöneticileri ile personeline yönelik eğitimler vermek, ulusal ve uluslararası düzeyde belediyeler arasında yardımlaşma ve işbirliği ile her düzeyde bilgi paylaşımını teşvik etmek, belediyecilik alanında dünyada ve Türkiye'deki iyi uygulama örneklerinin yaygınlaşmasına yardımcı olmak ve belediyelerle ilgili yasa hazırlıklarına görüş bildirmek yer almaktadır. Kanunla verilen görevlerimizden hareketle belediyelerimiz için yararlı olacağına inandığımız platformlarda çalışmalar yürütülmekte; düzenlenen etkinlik ve yayınlar ile bütün belediyelerimize ulaşılmakta ve sinerji yaratılmaktadır. Birliğimiz yayınlarında, belediyelerimizi ilgilendiren çeşitli konular ele alınarak, geniş bir yelpazede okuyucuların istifadesine sunulmaktadır. Bu kapsamda kaleme alınan Açıklamalı - İçtihatlı - Örnekli Mal Beyanı adlı eser ile sözlük anlamı mülkiyeti altında bulunan taşınır ve taşınmaz malların listelenerek istenen makama sunulması, deklarasyonu olarak açıklanan mal bildirimi konusu ele alınmıştır. Ülkemizde kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları Anayasal bir gerekliliktir. Ayrıca Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ve ilgili diğer yasal düzenlemeler de ülkemizin yolsuzlukla mücadele konusundaki kararlığını ortaya koymaktadır. Tüm kamu görevlilerini ilgilendiren mal beyanı konusunu ayrıntılı olarak işleyerek, bu kitapta derleyen Uğur SÖKMEN e teşekkür eder, yararlı olmasını temenni ederim. Aralık 2011 Hayrettin GÜNGÖR Türkiye Belediyeler Birliği Genel Sekreteri xi

14 xii

15 MAL BEYANI İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... Vİİ SUNUŞ... xi BİRİNCİ BÖLÜM... 7 MAL BEYANI, RÜŞVET VE YOLSUZLUK MAL BEYANI RÜŞVET YOLSUZLUK YOLSUZLUKLA MÜCADELEYE DAİR TEMEL KANUNLAR RÜŞVET VE YOLSUZLUKLA MÜCADELEYE DAİR ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER SAYDAMLIĞIN ARTIRILMASI VE YOLSUZLUKLARIN ÖNLENMESİ İKİNCİ BÖLÜM MAL BEYANI MECBURİYETİ SAYILI KANUN (1990) ÖNCESİ DÖNEMDE MEMURLARIN MAL BEYANNAMESİ VERME MECBURİYETİ SAYILI KANUN SAYILI KANUN SAYILI KANUN SAYILI KANUN SAYILI KANUN (1990 SONRASI) DÖNEMİNDE KAMU GÖREVLİLERİNİN MAL BİLDİRİMİNDE BULUNMA MECBURİYETİ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MAL BEYANININ AMACI RÜŞVET VE YOLSUZLUKLARI ÖNLEMEK

16 2. YÜKÜMLÜLERİN RÜŞVET VE YOLSUZLUK SUÇU İŞLEMESİNİ ÖNLEMEK DÖRDÜNCÜ BÖLÜM MAL BEYANININ KAPSAMI KİŞİLER AÇISINDAN KANUNUN KAPSAMI KAPSAMA GİREN KİŞİLER KAPSAMA GİRMEYEN KİŞİLER SUÇLAR AÇISINDAN KANUNUN KAPSAMI KAPSAMA GİREN SUÇLAR KAPSAMA GİRMEYEN SUÇLAR BEŞİNCİ BÖLÜM MAL BEYANI VERECEK KİŞİLER VE VERİLECEK MERCİLER KİMLER MAL BEYANINDA BULUNMAK ZORUNDADIR? MAL BEYANLARI HANGİ MERCİYE VERİLİR? MAL BEYANI VERECEK KİŞİLER VE VERİLECEK MERCİLER TABLOSU ALTINCI BÖLÜM BEYAN EDİLECEK SERVET UNSURLARI TAŞINMAZ MALLARI NET AYLIK TUTARININ BEŞ KATINI GEÇEN TAŞINIR MAL, HAK, ALACAK VE BORÇLARI İLE GELİRLERİ GENEL NET AYLIK PARA VE PARA HÜKMÜNDEKİ KIYMETLİ KÂĞITLARI HİSSE SENEDİ VE TAHVİLLERİ ALTIN VE MÜCEVHERATI HER TÜRLÜ KARA, DENİZ VE HAVA TAŞIT ARAÇLARI ZİRAAT MAKİNELERİ İNŞAAT VE İŞ MAKİNELERİ

17 2.9. HAYVANLARI KOLEKSİYONU EV EŞYALARI DİĞER TAŞINIR MALLARI HAKLARI ALACAKLARI BORÇLARI GELİRLERİ YEDİNCİ BÖLÜM MAL BEYANI NE ZAMAN VERİLİR? GENEL BEYAN EK BEYAN MALVARLIĞINDAKİ ÖNEMLİ DEĞİŞİKLİK BEYANIN YENİLENMESİ EŞLERİN MAL BEYANI BİRDEN FAZLA MAL BEYANI SEKİZİNCİ BÖLÜM BEYANLARIN GİZLİLİĞİ VE İSTİSNASI BEYANLARIN GİZLİLİĞİ BEYANLARIN GİZLİLİĞİNİN İSTİSNASI BİLGİ VERME ZORUNLULUĞU KAMU GÖREVLİLERİ ETİK KURULU DOKUZUNCU BÖLÜM MAL BEYANININ VERİLMESİNDE AMİRLERİN SORUMLULUĞU AMİR EN ÜST AMİR EN ÜST İDARİ AMİR ATAMAYA YETKİLİ MAKAM ATAMAYA YETKİLİ AMİR

18 2. SORUMLULUK KAMU İDARELERİNİN SORUMLULUĞU AMİR DURUMUNDA OLAN DEVLET MEMURLARININ GÖREV VE SORUMLULUKLARI AST DURUMUNDA OLAN DEVLET MEMURLARININ GÖREV VE SORUMLULUKLARI HESAP VERME SORUMLULUĞU BİLGİ VERME ZORUNLULUĞU CUMHURİYET SAVCISINA BİLGİ VE BELGE VERME ZORUNLULUĞU MAL BEYANINA İLİŞKİN MALİ SORUMLULUK MAL BEYANINA İLİŞKİN CEZAİ SORUMLULUK MAL BEYANI VERİLMESİNDE AMİRİN SORUMLULUĞU ONUNCU BÖLÜM MAL BEYANLARININ KARŞILAŞTIRILMASI YENİ BEYANIN ÖNCEKİ BEYANNAME İLE KARŞILAŞTIRILMASI ONBİRİNCİ BÖLÜM SÜRESİNDE MAL BEYANINDA BULUNMAYANLARA İHTAR SÜRELER GEÇTİKTEN SONRA İHTAR ONİKİNCİ BÖLÜM SUÇ DUYURUSU RESMİ BİLDİRİM SUÇUN İHBARI ÖZEL BİLDİRİM SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMA USULÜ SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMA USULÜ İDARİ SORUŞTURMA ADLİ KOVUŞTURMA MAL BEYANI SUÇLARI VE CEZA

19 1. İHTARA RAĞMEN SÜRESİNDE MAL BEYANINDA BULUNMAMA SORUŞTURMA İLE İLGİLİ OLARAK VERİLEN SÜRE ZARFINDA MAL BEYANINDA BULUNMAMA GERÇEĞE AYKIRI AÇIKLAMA (GİZLİLİĞE UYMAMA) GERÇEĞE AYKIRI BİLDİRİMDE BULUNMA HAKSIZ MAL EDİNME, MAL KAÇIRMA VEYA GİZLEME MÜFETTİŞ VE MUHAKKİKLERİN İHBAR VE EVRAKI TEVDİ ETMEMESİ BİLGİ VERME ZORUNLULUĞUNA UYMAMAK ZAMANAŞIMI ZAMANAŞIMI (MÜRURU ZAMAN) SÜRE DAVA ZAMANAŞIMI SÜRELERİ GÖREVLİ MAHKEME ZORALIM ZORALIM (MÜSADERE) EŞYA MÜSADERESİ KAZANÇ MÜSADERESİ ELKOYMA HEDİYE HEDİYE KAVRAMI KAMU GÖREVLİLERİNİN YURT İÇİNDE HEDİYE KABUL ETMELERİ HEDİYE ALMA VE MENFAAT SAĞLAMA YASAĞI KAMU GÖREVLİLERİ ETİK KURULUNUN YETKİ ALANINA GİREN EN AZ GENEL MÜDÜR, EŞİTİ VE ÜSTÜ KAMU GÖREVLİLERİ KAMU GÖREVLİLERİNİN YURT DIŞINDA ALDIKLARI HEDİYELER ONSEKİZİNCİ BÖLÜM

20 MAL BEYANNAMESİNİN DOLDURULMASI MAL BİLDİRİMİ KİMLİK BİLGİLERİ TAŞIMAZ MAL BİLGİLERİ KOOPERATİF BİLGİLERİ TAŞINIR MAL BİLGİLERİ DİĞER TAŞINIR MALLARI PARA, BANKA MEVDUATI VE MENKUL DEĞERLERE AİT BİLGİLER ALTIN VE MÜCEVHERAT BİLGİLERİ BORÇ ALACAK BİLGİLERİ HAKLAR VE BEYANI GEREKLİ GÖRÜLEN DİĞER SERVET UNSURLARI ONDOKUZUNCU BÖLÜM SERVET VE BOÇLARIN AÇIKLANMASI TAYLAND ÖRNEĞİ ULUSAL RÜŞVET KOMİSYONU SERVET VE BORÇLARIN AÇIKLANMASI SENATO SORUŞTURMASI CEZA YARGILAMASI YİRMİNCİ BÖLÜM MEVZUAT MAL BİLDİRİMİNDE BULUNULMASI, RÜŞVET VE YOLSUZLUKLARLA MÜCADELE KANUNU SAYILI KANUNUN GEREKÇESİ MAL BİLDİRİMİNDE BULUNULMASI HAKKINDA YÖNETMELİK YİRMİBİRİNCİ BÖLÜM EKLER KAYNAKÇA

21 KAMU HİZMETÇİLERİNİN MAL BEYANI BİRİNCİ BÖLÜM MAL BEYANI, RÜŞVET VE YOLSUZLUK 1. MAL BEYANI 1 Güncel Türkçe sözlükte mal bildirimi; mülkiyeti altında bulunan taşınır ve taşınmaz malların listelenerek istenen makama sunulması, mal beyanı olarak tanımlanmış, servet ise; varlık, zenginlik, mal mülk olarak tarif edilmiştir. Ülkemizde kamu hizmetinde ve kamu görevinde bulunanların mal beyanına tabi tutulmaları Anayasamızın gereğidir. Anayasamızın 71 inci maddesinde; kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları ve bu bildirimlerin tekrarlanma sürelerinin kanunla düzenleneceği, yasama ve yürütme organlarında görev alanların bundan istisna edilemeyeceği belirtilmiştir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 14 üncü maddesinde; Devlet memurlarının kendileriyle, eşlerine ve velayetleri altındaki çocuklarına ait taşınır ve taşınmaz malları, alacak ve borçları hakkında, özel kanunda yazılı hükümler uyarınca, mal bildirimi verecekleri düzenlenmiştir tarihli ve 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanununda 2 ; Kanunda sayılanların mal bildiriminde bulunmalarını, bildirimlerin yenilenmesini, mal edinmelerin denetimiyle, haksız mal edinme veya gerçeğe aykırı bildirimde bulunma halinde uygulanacak hükümleri, bu Kanunda belirlenen suçlarla bazı suçlardan dolayı kamu görevlileri ve suç ortakları hakkında takip ve muhakeme usulü düzenlenmiş bulunmaktadır sayılı Kanun gereğince verilecek olan mal bildiriminin şekli, düzenleniş biçimi, sayısı, neleri kapsayacağı, merciine nasıl ulaştırılacağı ve bu Kanunun uygulanmasına ilişkin diğer esas ve usulleri tarihli ve sayılı Resmi Gazete de 1 SÖKMEN, Uğur: Kamu Hizmetinde ve Kamu Görevinde Bulunanların Servet Beyanı, Mali Kılavuz Dergisi, Yıl:12, Sayı:47, Ocak-Mart S tarihli ve 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanununa kitabın sonunda ilgili mevzuat bölümünde yer verilmiştir. 7

22 yayımlanarak yürürlüğe giren 3 Mal Bildiriminde Bulunulması Hakkında Yönetmelikte düzenlenmiştir RÜŞVET Rüşvet; Yaptırılmak istenen bir işte yasa dışı kolaylık ve çabukluk sağlanması için bir kimseye mal veya para olarak sağlanan çıkardır. 5 Rüşvet suçu, Türk Ceza Kanununun ikinci kitabında, millete ve devlete karşı suçları düzenleyen dördüncü kısmın, kamu idaresinin güvenilirliğine ve işleyişine karşı suçları düzenleyen birinci bölümünde düzenlenmiştir. Türk Ceza Kanununa göre rüşvet, bir kamu görevlisinin, görevinin gereklerine aykırı olarak bir işi yapması veya yapmaması için kişiyle vardığı anlaşma çerçevesinde bir yarar sağlamasıdır. 6 Ceza Kanununun rüşvet suçu maddesine ilişkin gerekçesinde ise, kamu hizmetlerinin gerek eşitlik gerek liyakatlilik açısından adalet ilkelerine uygun yürütüldüğü, kamu görevlilerinin rüşvet kabul etmez ve satın alınamaz oldukları hususunda toplumda hâkim olan güvenin, inancın sarsılmaması gerekir. Rüşvete ilişkin suç tanımı, bu güveni korumayı amaçlamıştır. 7 Kamu görevlisinin, görevini kötüye kullanmak suretiyle maddi veya diğer şekillerde bir menfaat temin etmesine rüşvet adı verilir. Kamu görevlisine kendinden beklenen görevi yapması ya da yapmaması için armağan, komisyon ya da başka bir adla çıkar sağlanması çok kullanılan bir yöntemdir. Böyle bir durumda, vatandaşların büyük bir kısmı, yararlandıkları kamu hizmetlerinin daha hızlı bir şekilde görülmesi amacıyla ilave bir ücret ödemeyi olağan saymaktadır. Bu şekilde kurumsallaşan rüşvet sayesinde, verimlilik, rasyonellik ve etkinlik gibi ilkelerden uzak ve ağır bir biçimde işleyen bürokrasi mekanizması harekete geçmekte, rüşvetle birlikte işlerin çabuk ve ekonomik bir biçimde yürütülmesi sağlanabilmektedir tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Mal Bildiriminde Bulunulması Hakkında Yönetmeliğe kitabın sonunda ilgili mevzuat bölümünde yer verilmiştir. 4 SÖKMEN, Uğur: Kamu İdaresinde Soruşturma Kovuşturma, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayın No: 2009/400, Ankara, 2009, s SÖKMEN, Uğur: a.g.e. s s. TCK, md. 25, SÖKMEN, Uğur: a.g.e. s

23 Devleti temsil eden makamlar topluma karşı bir görev üstlenmişlerdir. Rüşvet bu görevin suistimal edilmesi ve sosyal sözleşmenin ihlal edilmesi demektir. 18. yüzyılda yaşamış olan Defterdar Sarı Mehmet Paşa nın rüşvet ve hediye konusunda Devlet Adamlarına Öğütleri nde ifade ettikleri oldukça dikkat çekicidir. 8 Allah korusun kanuna göre yapılması lâzım gelen işleri rüşvet ile geri bırakıp yasaya aykırı kötü bir işi işleme kadar büyük bir günâh yoktur. Ve devlet sahiplerine rüşvet hastalığı gibi ilâcı müşkil belki ilâcı yok bir devasız hastalık yoktur, îyi düşünüp bundan son derece perhiz etmek ve çekinmek lâzımdır. Meğerki kişinin kendi dostu bir hediye getire, bu hediyeyi almakta sakınca yoktur. O da bir nesne dolayısıyla olmaya; ancak sevginin artmasını sağlamak niyeti ile ola Rüşvet, kamu idaresinin işleyişini de bozar. Kamu idaresinin başlıca vazifesi kanunların eşit ve genel olarak uygulanmasıdır. Rüşvet veren kişi kanunların kendisi hakkında uygulanmamasını sağlamış olmaktadır. Rüşvet sonucu oluşturulan yeni statü sona erene kadar, kamu düzenini kendi niteliği ve niceliği oranında bozar ve tehdit eder. Bu nedenle rüşvet Devlet disiplinine karşı işlenmiş bir suçtur. 3. YOLSUZLUK Yolsuzluk Nedir? Yolsuzluk, yolunda yapılmayan, kurallara aykırı, uygunsuz, usulsüz iş ve davranışlardır. 9 Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük'te "yolsuzluk" kelimesi "Bir görevi, bir yetkiyi kötüye kullanma"'ya karşılık olarak almaktadır. Dünya Bankası yolsuzluğu, "Kamu gücünün özel çıkar için kullanılması" şeklinde tanımlamıştır. 4 Ocak 1999 tarihli Avrupa Konseyi Yolsuzlukla Mücadele Özel Hukuk Sözleşmesi'nin 2 nci maddesinde yolsuzluk; "...doğrudan doğruya ya da dolaylı yollardan rüşvet ve yasadışı bir menfaat temin eden kişinin yürüttüğü görevlerin veya gerekli davranışların yasalara uygun bir şekilde yerine getirilmesinde sapmalara yol açan rüşvet veya 8 (ET: ) 9 Kamu Yönetimi Sözlüğü, TODAİE,

24 başka her türlü yasadışı menfaatin talep edilmesi, teklif edilmesi, verilmesi ya da kabul edilmesi" şeklinde tanımlanmıştır. Birleşmiş Milletler Bölgeler Arası Suç ve Adalet Araştırmaları Enstitüsü (UNICRI)tarafından yolsuzluk; "kamu ve özel kuruluşların karar verme mekanizmalarındaki yozlaşma ve bozulma" şeklinde özel kesimi de kavrayacak şekilde tanımlanmıştır. Uluslararası Saydamlık Örgütü ise sadece kamu değil özel kesimdeki yolsuzluğu da dikkate alan daha genel tanımlar yapmayı tercih etmiştir. Akademisyenlerce farklı yolsuzluk tanımları yapmaktadır. Pek çok tanımlama çabalarına rağmen, yolsuzluğu tüm unsurları ile kapsayan, evrensel olarak kabul görmüş tek bir tanım bulunmamaktadır. Nitekim yolsuzlukla mücadele alanında en önemli uluslararası belge olan Birleşmiş Milletler Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi hazırlık aşamalarında da genel bir yolsuzluk tanımına ulaşılamamış; bunun için Sözleşmede yolsuzluk tanımı yerine temel yolsuzluk fiil ve tiplerinin listelenmesi yöntemi seçilmiştir. Türk hukukunda da "yolsuzluk" tanımı veya bu adda bir suç yoktur sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanununda yolsuzluk ayrı bir suç olarak değil, bir suç kategorisi olarak ele alınmıştır. Kanun, aslında bir yolsuzluk türü olan rüşveti ayrıca zikretmiştir. Yolsuzluk günümüze has bir olgu değildir. Devlet denen soyut kavramın kurumları ile tecessüm ettiği günden bu yana değişik türde yolsuzlukların da var olduğunu söylemek yanlış olmaz. Weber'e göre devlet, meşru güç kullanma tekelidir. Devletin bu tekeli elinde bulundurması nedeniyle bir takım rantlar ortaya çıkmaktadır ve rantın olduğu her yerde rüşvet ve yolsuzluk vardır. 10 Yolsuzluk, kamu görevlilerinin konumlarından kaynaklanan kamusal yetkilerini kişisel çıkarları ya da özel amaçları için yasal düzenlemelere aykırı olarak kullanmalarıdır. Yolsuzluk bu bakımdan: I - Maddesel bedel içerikli yolsuzluk: Rüşvet, haraç, zimmet. 10 Aykın, Hasan, "Rüşvetin Nedenleri Ekonomik Etkileri ve Rüşvetle Mücadele", Yaklaşım, Ağustos

25 II - Dayanışma içerikli yolsuzluk: Yakınları kayırma-nepotizm, sözü geçer kişileri kayırma, siyasi temelli kayırma. olarak iki ana kategoriye ayrılabilir. Yolsuzluğun temeli ya da özü kişisel çıkar gözetmektir. Yani çıkar çatışması olayın odağındadır. 11 Her türlü maddi ve manevi çıkar karşılığı iş yapma, yaptırma veya yetkiyi kullanmanın yanı sıra, teşvik, kredi, ihale ve siyasi içerikli atamalar, yasalara uygun olsa bile hemşericilik, bölgecilik veya ayrımcılık yaparak insan işe almak, yaşam koşulları daha kötü olan bir yerleşim birimine tayini çıkmış olan memurun tayinini başka yere yaptırmak, birini hakkı olmadığı halde kuralına uydurarak terfi ettirmek vb. gibi temel ahlak ilkeleri ve yazılı veya sözlü meslek kuralları ile yürürlükteki hukuk kurallarına aykırı tüm davranışlar yolsuzluk kavramı içinde değerlendirilebilir. 12 Osmanlı Devletinin en ihtişamlı dönemi olarak bilinen Kanuni Sultan Süleyman döneminde üç akçelik maaşını alamayan Fuzuli'nin "Selam verdim rüşvet değildür deyu almadılar/sualime cevaptan gayri nesne vermediler." şeklindeki yolsuzluğun en yaygın görünen türü olan rüşvete karşı serzenişini dile getiren dizeleri konuya ilişkin çarpıcı bir örnek teşkil etmektedir. Osmanlı Devletinin çöküş dönemine tekabül eden 19. yüzyılda ise rüşvetin yaygınlaştığını ve bu yüzden, padişah da dahil, Bab-ı Ali'deki üst düzey yöneticilerin aşağıdaki yemini ettikleri ve bu yeminin taşradaki memurlarca da halkın önünde tekrarlandığına şahit olunmuştur. Yemin metni şöyledir: "Padişahıma ve devlet-i aliyelerine sadakatten ayrılmayacağıma ve padişahımın ruhsat-ı seniyesi ile kabulü mecaz olan hedayayı resmiyeden başka memnu olan hediyeleri kabul etmeyeceğime ve emval-i miriyeyi irtikab ve telef etmeyip kimseye ettirmeyeceğime ve lüzum-u hakikisi tebeyyün etmedikçe hazine-i miriyeden masraf yaptırmayacağıma ve hazine-i miriyeye ait hiçbir nesneyi zatım için 11 8 Ocak Ocak 2009 arasında yapılan Etik Liderlik Seminerlerinde Prof. Dr. Ümit BERKMAN tarafından yapılan "Değişen Etik Anlayışı ve Yolsuzlukla Mücadele" konulu sunum metninden alınmıştır. 12 Türkiye de Saydamlığın Arttırılması ve Kamuda Etkin Yönetimin Geliştirilmesi Çalışma Raporu, Ankara, 2002, Başbakanlık Teftiş Kurulu, Maliye-Adalet-İçişleri Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve Maliye Bakanlığı Masak temsilcilerinden oluşan Yönlendirme Komitesi ve Çalışma Grubu. 11

26 kullanmayacağıma ve mücerret hatır için memur istihdamına lüzum görmeyeceğime vallahi..." 13 Yemin metninin bugünkü Türkçe ile ifadesi ise şöyledir: "Padişahıma ve Devlete sadakatten ayrılmayacağıma, hangi ad altında olursa olsun rüşvet almayacağıma, kabulü yasak olmayan hediyeler dışında kalan yasak hediyeleri kabul ve Devlet malını irtikap ve ziyan etmeyeceğime ve kimseye de ettirmeyeceğime, mutlaka icap etmedikçe Devlet hazinesinden masraf edilmesine meydan vermeyeceğime ve sadece hatır-gönül için memur kullanmayacağıma ve kullanılmasına lüzum görmeyeceğime vallahi billahi ile Kur'an-ı Kerim'e el basarak yemin ederim." 14 Yolsuzluğun, çok eskiye dayanmasına karşılık, son yıllarda yolsuzluk ve bunun etkileri konusuna ilginin giderek arttığı görülmektedir. Gittikçe artan bu ilginin ardında, 1990'lardaki ekonomik ve politik gelişmelerle birlikte başta rüşvet olmak üzere yolsuzluğun yaygınlaşarak zirve noktasına ulaşması bulunmaktadır. Yoksa bu durumu medyadaki gelişmeler neticesinde çok eskilere dayanan bir olgudan daha fazla haberdar olma şeklinde açıklamak tatmin edici olmayacaktır. 1960' lı yıllardan bu yana devletin ekonomideki artan rolü ve birçok ülkede yaşanan ekonomik dönüşüm, küreselleşme, bilişim teknolojilerindeki gelişmeler ve buna paralel olarak kara para aklama imkanlarının artması, organize suç örgütlerinin her geçen gün büyümesi ve sınır tanımaz bir nitelik kazanması yolsuzluğun son yirmi yılda hızlı bir ivme kazanmasına ve yaygınlaşarak küresel bir nitelik almasına neden olmuştur. Yolsuzluğun kazandığı bu yeni nitelik uluslararası alanda da bu tehdit ile mücadele için yeni girişim, sözleşme ve oluşumları gündeme getirmiştir. 15 Yolsuzlukla Mücadele Neden Önemlidir? Yolsuzluğun ortaya çıkardığı sonuç, sadece kamu gücünü kötüye kullanan görevlinin elde ettiği özel çıkarla sınırlı değildir. Yolsuzluk, toplumun her alanında önemli sorunları da beraberinde getirir. Örneğin, yeterli şartları taşımadığı halde rüşvetle alınan inşaat ruhsatı sadece 13 ONUR, Vedat; Tanzimat Devrinin Büyük ve Unutulmaz Devlet Adamları, Ankara, 1946, s. 41'den aktaran TUTUM, Cahit; Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma, TESAV Yayınları, 1994, s Sertoğlu, Mithat; "Rüşvet Almayacağına Yemin Eden Padişah", Hürriyet Gazetesi, Pazar Eki, 15 (ET;19/02/2011) 12