Romatoid Artrit. Hayatı aktif yaşamak. Hastalar için danışma el kitabı.

Transkript

1 Romatoid Artrit. Hayatı aktif yaşamak. Hastalar için danışma el kitabı.

2 Değerli Hastamız, İçindekiler Hastalıkla ilgili bilgiler 04 Tedaviyle ilgili bilgiler 24 Romatoid artrit ile yaşamak 44 Sözlük 58 Daha fazla bilgi 62 Profesör Dr. med. Markus Gaubitz Westfalya Münster Wilhelm Üniversitesi Manuel Tıp Akademisi Disiplinlerarası Teşhis ve Tedavi Yöntemleri Bilgi güçtür der bir atasözü ve bu deyiş, özellikle romatoid artrit gibi kronik bir hastalık söz konusu olduğu zaman geçerlidir. Bu hastalıkla bağlantılı iltihaplar kalıcı sabah sertliğinden başlayarak şiş ve ağrıyan el ve ayak parmaklarına ve hareket kabiliyetinin önemli ölçüde kısıtlanmasına varıncaya değin çok çeşitli şikâyetlere neden olabilir. Nadiren kalp veya akciğerler gibi iç organlar dahi zarar görebilir. Ancak bilgi aynı zamanda korkuya ve çaresizlik içerisinde bir hastalığa teslim olma duygusuna karşı en etkili araçtır. Dolayısıyla, bu hastalığa yakalanan herkesin bağışıklık sistemindeki belirtileri tetikleyen maddelerden başlayarak modern tedavi olanakları yelpazesi ve başka hastalarla deneyim alış verişi olanağı sunan ve en az diğerleri kadar önemli olan özyardım grupları gibi pek çok konuda kapsamlı bilgiye ihtiyacı vardır. Bu bilgilere sahip olan bir kişi hastalığıyla baş etmeyi ve hastalıkla ilişkili şikâyet ve kısıtlamaları aktif ve hedefli bir şekilde aşmayı en iyi şekilde öğrenecektir. Bu broşür bilgilenmenize bir katkı sunmak için hazırlanmıştır. romatoid artrit hakkında pek çok önemli ve güncel veri içermektedir. Son bir söz daha: Tıbbi araştırmalar sayesinde son yıllarda romatoid artrit tedavisinde büyük bir gelişme kaydedilmiştir. Özellikle biyolojik ilaçlar adı verilen yeni bir ilaç grubunun devreye girmesiyle, hastalığın ilerlemesi bugün çoğu zaman durdurulabilmektedir. Bu sayede büyük hasarlar önlenebilmekte ve ağır hastalık tabloları belirgin bir şekilde düzeltilebilmektedir. Bu nedenle, bu broşürde verilen bilgilerin amacı yalnızca hastalık hakkındaki bilginizi artırmak değil, aynı zamanda sizi cesaretlendirmek, modern romatizma tedavisi ile ilgili beklentilerinizi yükseltmek ve mütevazı iyileşmelerle yetinmemenizi sağlamaktır. Doktorunuz Profesör Dr. Markus Gaubitz olarak ilginç bir okuma diliyor ve geçmiş olsun diyorum.

3 Hastalıkla ilgili bilgiler. Romatoid artrit hakkinda en önemli özetli bilgiler. Romatoid artrit nedir? Romatoid artrit (kısaltma: RA) birden fazla organı veya organ sistemini tutabilen kronik iltihaplı bir hastalıktır. Bu nedenle bir sistem hastalığından da bahsedilmektedir. Ancak hastalığın adından da anlaşıldığı gibi ağırlıklı olarak eklemleri tutar. Artrit, eklem iltihabı demektir. Eskiden kullanılan kronik poliartrit terimi, hastalığa çoğunlukla birden fazla ( poli ) eklemin yakalandığına işaret etmektedir. Hastalık bunun dışında daha birçok şekillerde kendini gösterebilir. RA, genellikle romatizma üst kavramı altında toplanan çok sayıda kronik iltihaplı (eklem) hastalığının nispeten ağır bir şeklidir. Romatoid artrit ne kadar yaygındır? RA en sık görülen iltihaplı eklem hastalığıdır; nüfusun yaklaşık % 0,6 1 i bu hastalıktan şikayetçidir. Almanya da bu oran yaklaşık hastaya denktir. Her yıl bu gruba yeni hastalanan kişinin katıldığından hareket edilmektedir. 0 4 Hastalıkla ilgili bilgiler

4 Kimler hastalığa yakalanır? RA ilke olarak her yaşta baş gösterebilir. İnsanlar çoğunlukla 40 ile 50. yaşları arasında bu hastalığa yakalanmaktadır. Ancak çocuk ve gençler arasında da RA hastalığına rastlanmaktadır. Buna jüvenil (= genç) idiopatik artrit adı verilmektedir. Hastalık kadınlarda erkeklere göre üç kat daha sık görülmektedir. Bu dengesizliğin nereden kaynaklandığı bilinmemektedir. Romatoid artrit nasıl oluşur? RA nın nedenleri ve oluşumu henüz tam anlamıyla açıklanamamıştır. Ancak bu konuda çok fazla ipucu bulunmaktadır. Bu bağlamda bağışıklık sisteminin bir bozukluğundan hareket edilmektedir. RA bir otoimmün hastalık olarak kabul edilmektedir. Bunun anlamı, normalde enfeksiyon etkenlerini ve başka yabancı maddeleri savuşturmakla görevli olan bağışıklık sisteminin vücut dokularını da yabancı olarak sınıflandırması ve bunlara karşı antikorlar üretmesidir. Yani vücut belli bölgelerde, örneğin eklem iç zarında kendi kendisini hedef almakta ve bu durum da iltihaba, şişmeye, ağrılara ve dokunun hasar görmesine yol açmaktadır. Aileler üzerine yapılan incelemeler kalıtımsal faktörün önemli bir rol oynadığını ortaya çıkarmıştır, yani yakın bir akrabanız hastalığa yakalanmışsa, sizin de hastalanma riskiniz yüksek demektir. Ancak dış etkenlerin de muhtemel tetikleyici olarak önem taşıdığı sanılmaktadır. Bunların arasında özellikle çoğu kez hastalık öncesinde geçirilen virüs veya bakteri enfeksiyonları yer almaktadır. 06 Hastalıkla ilgili bilgiler

5 Eklemlerde neler oluyor? RA hastalığına tutulan eklemler etkilenen kemik yüzeylerinin kıkırdakla kaplı olduğu ve içi sıvıyla dolu bir boşluk (eklem boşluğu) tarafından çevrelendiği türden eklemlerdir (sinovyal eklemler). Eklem boşluğu sinovyalzarla (sinovyum), yani bağdokusundan oluşan ince bir tabakayla kaplıdır. Bu eklem iç zarı, kemiklerin arasında meydana gelen sürtünmeyi azaltmak için kayganlaştırıcı vazifesi gören koyu sinovyal sıvıyı (sinovya) üretir. Hastalığın seyri içerisinde saldırgan bağdokusunu (pannus) giderek eklem kıkırdağının üzerine yayılır ve sonunda kıkırdağa ve bitişiğindeki kemiğe kalıcı zararlar verir. Haberci madde TNF- bu bağlamda ne gibi bir rol oynar? Tümör Nekroz Faktörü alfa (TNF-a), RA nın ve diğer iltihaplıromatoid hastalıkların iltihaplanma süreçlerinde önemli bir rol oynayan, bağışıklıksistemine ait doğal bir haberci maddedir (sitokin). Bu faktörün farklı etkileri olmakla birlikte, ilk planda iltihaplanmayı tetikleyici (proinflamatuar) bir etkisi bulunmaktadır. RA hastalığına yakalanan eklemlerde büyük miktarlarda TNF-a saptanmaktadır. Burada madde, bağışıklık sistemi içerisinde özel görevler üstlenen belli hücre türleri (makrofajlar, lenfositler) tarafından üretilir. 08 Hastalıkla ilgili bilgiler

6 Hastalığın tipik semptomları nelerdir? RA hastalığında çoğunlukla birkaç eklem aynı anda iltihaplıdır. Bu bağlamda özellikle el parmaklarının ana ve orta, ayak parmaklarının ise ana eklemlerinin etkilenmesi tipiktir. Ancak ilkesel olarak her eklem etkilenebilir. Ancak parmakların uç eklemlerinin etkilendiği son derece ender görülür. Hastalığın seyri içerisinde çoğu zaman, ilerlemeyle birlikte etkilenen eklem sayısı artar. Bunun ardından iltihaplanma ellerde, kollarda (dirsek, omuz), ayaklarda ve bacaklarda (ayak bileği, diz, kalça) bulunan daha büyük eklemlere yayılır. Genelde klemler veya eklem bölgeleri vücudun her iki tarafında eş zamanlı olarak etkilenir; buna simetrik tutulma denir. İltihaptan kaynaklanan eklem kıkırdağı ve kemik hasarlarının gecikmiş veya yetersiz olarak tedavi edilmesi eklemin deformasyonuna ve hareket kabiliyetinin yok olmasına kadar varan kısıtlara yol açabilir. bilgi RA hastalığında eklemin sinovyal zarında bir iltihaplanma meydana gelir ve bunun sonucunda iltihap oluşturucu hücreler ve bağışıklık sisteminin başka hücreleri burada toplanır. İltihap hücre ve damarların aşırı büyümesine, eklem iç zarının giderek kalınlaşmasına ve eklem sıvısının salgılanmasında sağlıksız bir artışa yol açar. Bunun sonucunda eklemlerin şişmesi ve ağrıması gündeme gelir. 10 Hastalıkla ilgili bilgiler

7 Hastalığın tipik şikayetleri, etkilenen eklemin ağrıması ve şişmesidir. Ekleme bitişik yumuşak dokular da şişebilir. Hastalar çoğu kez eklemlerde ısınma ve yanma hissederler. Soğuğun etkisiyle (örneğin soğuk su altında) düzelme görülür. Bir özelliği de şikayetlerin istirahat halinde artması, hareket halinde azalmasıdır. Bazı hastalarda, özellikle dirsek ve el bileği bölgesinde derinin altında dokunulduğunda hissedilen küçük yumrular bulunur. Romatizmal nodül adı verilen bu yumrular bağdokusunun iltihabı sonucunda meydana gelir ve teşhis açısından önemli bir ateşle seyreder. Tüm vücudu etkileyen bir hastalık olan RA ya yorgunluk, bitkinlik, genel bir rahatsızlık hissi, iştahsızlık, kilo kaybı ve depresyona varan bir isteksizlik eşlik edebilir. Hastalık aktivitesinin yüksek olduğu akut ataklar çoğu kez vücut ısısının yükselmesi ve hatta hafif bir ateş bile görülebilir. Eklemlerin dışında başka organlar veya organ sistemleri de hastalığa tutulabilir; bu durumda ekstraartiküler, yani eklem dışı olgulardan söz edilir. Bunlar arasında destek ve hareket sisteminin öğeleri (tendon kılıfları, mukus keseleri ya da tıbbi adıyla bursalar), kalp ve akciğer gibi iç organlar, kan üretim sistemi, lenf damarları, sinirler ve damarlar yer alır. Bu durumlarda önemli komplikasyonlar meydana gelebilir. Romatoid artrit çeşitli nedenlerle çoğu zaman gecikmiş olarak teşhis edilmektedir. Erken safhada tipik görüntüler henüz düşük bir düzeydedir. Hastanın şikâyetleri daha ziyade genel semptomlar ve muhtemelen birinden diğerine atlayan eklem ağrılarıyla sınırlıdır. Bu durumda ne hasta, ne de doktoru için RA çok yakında bulunan bir seçenek değildir. Profesör Dr. Markus Gaubitz 12 Hastalıkla ilgili bilgiler

8 Romatoid artrit nasıl seyreder? RA hastalığının başlangıcı ve seyri hastadan hastaya çok farklı olabilir. Hastalık birdenbire akut şikayetlerle başlayabileceği gibi, gizliden gizliye ve RA için mutlaka tipik sayılmayacak çok belirsiz semptomlarla başlayabilir. Hastalık hastaların büyük bir bölümünde zamanla ve ataklar şeklinde ilerleyen bir seyir gösterir, yani şikâyetler zamanla artar. Bu atakların arasında hastalık aktivitesinin azaldığı farklı uzunlukta süreler bulunabilir. Hastalığın hastalarda bireysel olarak nasıl bir seyir göstereceğini tahmin etmek mümkün değildir. Hastalığın seyrini ve daha sonra oluşabilecek olası sonuçlarını etkilemek için eldeki tek olanak, teşhisin erken bir safhada konması ve bu teşhis doğrultusunda hızlı ve hedefe yönelik bir tedavinin uygulanmasıdır. RA eskiden tedavi edilemez olarak kabul edilirken, son yıllarda tedavilerde elde edilen başarı oranında belirgin bir artış kaydedilmiştir. Artık, modern ve etkili tedavi yöntemleri sayesinde şikayetlerin büyük ölçüde, ve hatta elverişli durumlarda tamamen ortadan kaldırılması (remisyon) sağlanabilmektedir. 14 Hastalıkla ilgili bilgiler

9 Romatoid artrit hastalığına işaret eden önemli kriterler şunlardır Her gün en az bir saat olmak üzere altı hafta boyunca devam eden sabah sertliği En az üç eklemde en az altı hafta boyunca iltihap (artrit) El parmaklarının ana ve orta, ayak parmaklarının ise orta eklemlerinde en az altı hafta boyunca iltihap (artrit) En az altı hafta boyunca simetrik eklem tutulması (yani vücudun her iki tarafında eş zamanlı) Romatizmal nodüller Kan serumunda romatizmal faktörlerin tespit edilmesi Röntgen görüntüsünde parmak ve el eklemlerinde tipik değişikliklerin tespit edilmesi RA teşhisi için bu 7 kriterden en az 4 ünün yerine gelmiş olması gereklidir. bilgi Hastalığın tipik belirtilerinden biri de eklemlerde görülen sabah sertliğidir : sabahları ya da uzun istirahatlerden sonra eklemler katı ve hantal bir durumda olur. Bu durum birkaç dakikadan başlayarak birkaç saate kadar sürebilir. 16 Hastalıkla ilgili bilgiler

10 Romatoid artrit nasıl teşhis edilir? Özellikle hastalığın başlangıcında deneyim li bir romatolog için dahi RA hastalığını teşhis etmek çok kolay değildir; hastalık belirtileri karakteristik değilse, teşhis daha da zorlaşır. Başlangıçta bazı tipik laboratuvar değerleri de henüz belirgin değildir. RA hastalığının teşhisi ağırlıklı olarak aşağıda belirtilen üç ana temele dayanır: Hastanın doktor tarafından ayrıntılı bir şekilde sorgulanması (tıbbi geçmiş) ve özellikle eklemlerinin durumu (eklem durumları) dikkate alınarak genel ve hedefli bir muayeneye tabi tutulması Görüntüleme yöntemleriyle yapılan muayeneler Laboratuvar tetkikleri RA hastalığının teşhis kriterleri daha 1987 yılında uzmanlar tarafından derlenmiş olup, bugün de geçerliliğinikorumaktadır (bkz. sayfa 17). Ancak aradan geçen zaman içerisinde teşhis olanakları yeni yöntemler aracılığıyla genişletilmiştir. Aşağıda en önemli muayene olanakları kısaca açıklanmaktadır. bilgi Eklem durum raporu, Hastalık Aktivite Skoru (Disease Activity Score, DAS) temelinde hastalık faaliyetinin saptanmasına ve sınıflandırılmasına yardımcı olur. DAS28 değeri şiş ve baskı uygulandığında ağrıyan eklemlerin sayısından (toplam 28 eklemin incelemeye tabi tutulması nedeniyle DAS28 adı verilir), bir saatlik eritrosit sedimentasyon hızından (ESR) ve hastalık aktivitesinin hasta tarafından bir ölçek bazında değerlendirilmesinden oluşur. 3,2 değerinin altında bulunan DAS28 skorları iyi kontrol edilen bir hastalık aktivitesi anlamına gelmektedir. 5 in üzerindeki skorlar yüksek bir hastalık aktivitesine işaret eder. Bu durumda doktorla tedavinin yoğunlaştırılması hakkında görüşülmelidir.

11 Laboratuvar değerleri Eritrosit sedimentasyon hızı (ESR) Bununla, dik duran ve kanla dolu olan bir tüpte kan yuvarlarının (kan hücreleri) çökme hızı kastedilir. Bir ve iki saat sonra kan hücrelerinin aşağıya kaç milimetre çöktüğü okunur. Yüksek bir ESR değeri, vücudun herhangi bir yerinde akut veya kronik bir iltihap süreci olduğuna işaret eder. Ancak bu değer çok belirsiz bir ölçüt olup, iltihabın nerede etkili olduğuna dair bilgi vermez. ESR romatoid astrit hastalığında çoğunlukla yüksek çıkar, ancak her zaman değil. C-reaktif Protein (CRP) CRP, kan serumunda oluşan belli iltihap süreçlerinde yoğunluğu birkaç saat içerisinde 1000 katına çıkabilen olan bir proteindir. CRP miktarının kan serumundaki düzeyi, iltihabın boyutu ve hastalığın seyri açısından karakteristiktir. Romatizma Faktörü (RF) Romatizma faktörleri, hastaların kendi vücudunda bulunan antikorlara (immünglobulinler) cephe alan yönelen antikorlardır; bu nedenle bunlara otoantikor adı verilir. Bunlar bazı kronik-romatoid hastalıklarda kan serumlarında tespit edilebilir (pozitif), ancak hepsinde edilemez. Romatizma faktörü RA hastalığının ilk altı ayında hastaların yaklaşık yarısında ve daha sonra hastaların yaklaşık üçte ikisinde pozitiftir. RF nadiren sağlıklı kişilerde veya karaciğer hastalarında da tespit edilebilir. Anti CCP antikorları (= siklik sitrülinli peptitlere yönelik antikorlar) Bu proteinlerin saptanması nispeten yeni bir yöntemle mümkün olup, özellikle RF ile birlikte tespit edilmesi durumunda RA hastalığı için çok spesifiktir ve tespiti hastalığın erken safhalarında da mümkündür. CRP değeri iyileşme durumunda hızla düşer ve böylece tedavinin başarılı olduğunu gösterir. Ancak CRP değeri RA hastalığında her zaman yüksek değildir. 20 Hastalıkla ilgili bilgiler

12 Görüntüleme yöntemleri Röntgen Eklemlerin alışılagelmiş (konvansiyonel) röntgen görüntüleri aracılığıyla kıkırdak ve kemiklerdeki hasarlar, örneğin kemik defektleri (erozyon) ve bir eklemi oluşturan kemiklerin arasındaki eklem boşluğunda daralmalar görülebilir. Ancak bitişik olan yumuşak dokulardaki değişiklikler bu yöntemle neredeyse hiç görülmez. Manyetik rezonans tomografisi (MR, difüzyon ağırlıklı MR) Kontrast maddeli veya kontrast maddesiz gerçekleştirilebilen MR vasıtasıyla yumuşak bölgeler de (örneğin eklem iç zarı, tendonlar) dahil olmak üzere iltihaplı değişikliğe uğrayan dokunun tüm hatları tespit edilebilir. Özellikle erken safhadaki değişiklikler röntgen görüntülerine kıyasla daha iyi ve daha erken tespit edilebilmektedir. Başka hangi hastalıklar benzer niteliktedir? RA hastalığının görüntüsü özellikle başlangıçta çok belirsiz olduğundan, birçok başka hastalık şikayetlerin nedenini oluışturabilir. Tüm mevcut bilgiler ve tanısal belirtiler göz önünde bulundurularak, mümkün olduğunca erken bir aşamada doğru teşhisi koymak üzere farklı hastalıkların birbirine karşı sınırlandırılması doktorun görevidir. RA hastalığından ayırt edilmesi gereken en önemli hastalıklar arasında dejeneratif eklem hastalıkları (artroz), gut, ankilozan spondilit (Bechterew hastalığı), sedef hastalığı eşliğinde görülen artrit (psoriasis artriti), enfeksiyon kökenli eklem iltihapları (örneğin Lyme Artrit) ve eklem ve bağdokuların başka iltihaplı ve kronik hastalıkları. Eklem sonografisi (artrosonografi) Ultrason tekniğine dayanan bu yöntem sayesinde özellikle eklem iç zarındaki iltihap süreçleri iyi bir şekilde görülebilmektedir. Bu nedenle bu yöntem RA hastalığının teşhisinde ve seyir kontrolünde giderek daha fazla önem kazanmaktadır. 22 Hasta bundan sonra hiçbir inatçı eklem şişmesine, hiçbir kalıcı eklem ağrısına ve genel sağlık durumunda herhangi bir kısıtlamaya razı olmamalı ve bunu doktora başvurmak için bir neden kabul etmelidir. Profesör Dr. Markus Gaubitz Hastalıkla ilgili bilgiler

13 Tedaviyle ilgili bilgiler. Bugün tüm mümkündür öğrenin. RA tedavisinin başlıca hedefleri ağrıları yatıştırmak, eklem tahribatının önüne geçmek ve eklem işlevselliğini korumaktır. Eskiden şikayetlerin bir nebze hafifletilmesiyle yetinilirken, günümüzde modern tedavi olanakları sayesinde hastalık görüntüsünün büyük ölçüde veya hatta tam olarak (remisyon) geriletilebilmesi ve böylece şikâyetsiz bir durumun oluşturulması mümkün olmaktadır. Tedavi sırasında düzenli aralıklarla, olası yan etkileri görmek ve / veya hastanın tedaviye yanıt verip vermediğini saptamak üzere başlı kontrol muayeneleri gerçekleştirilmelidir. Tedavinin başarısının gözetimi ve denetimi açısından DAS28 değerlerinin (bkz. sayfa 19) hastalık aktivitesinin ölçüsü olarak kaydedilmesi ve hastalığa yakalanan eklemlerin görüntüleme yöntemleri aracılığıyla kontrol edilmesi özellikle önemlidir. Eğer bir tedavi yöntemi birkaç ay içerisinde yeterince etkili olmazsa, doktor tedavi yöntemini değiştirmelidir. Tedavi genelde birkaç farklı tedavi yönteminden oluşur, bunların en önemlileri aşağıda açıklanmaktadır. 24 Tedaviyle ilgili bilgiler

14 Doktor ve hasta, hastalığın her anında tedavinin hedefi olan remisyonu göz önünde bulundurmalıdır. Belirgin şikâyetleri olan veya aldığı ilaçları tolere etmeyen bir hasta doğru tedavi edilmiyor demektir. Bu durumda tedavi rejimi gözden geçirilmeli ve değiştirilmelidir. Profesör Dr. Markus Gaubitz İlaç tedavisi RA nın tüm vücudu kapsayabilecek bir hastalık olması nedeniyle, ilaçlar genel olarak tüm vücutta etki sağlamak amacıyla içsel (sistemik) olarak uygulanır. Buna ek olarak eklemlere yapılacak lokal tedavi uygulamaları yararlı olabilir. Romatoid hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlarda, ağırlıklı olarak dört madde grubu ayırt edilmektedir. Bunlar farklı etkilere ve dolayısıyla farklı tedavi hedeflerine sahiptir. Bu bağlamda ilkesel olarak iki farklı hareket noktası bulunmaktadır: yalnızca semptomlara, özellikle de ağrılara karşı etki gösteren ilaç tedavisi ve bir şekilde hastalığın seyrine de müdahale eden ve hastalık seyrini olumlu etkileyen ilaç tedavisi (hastalığı modifiye eden ilaçlar). Çoğu kez değişik maddeler eş zamanlı veya kombineli olarak kullanılır. 26 Tedaviyle ilgili Blindtext bilgiler

15 Kortizonsuz iltihap önleyiciler Kortizonsuz iltihap önleyiciler (NSAR = non-steroid anti-romatikler; antifilojistikler) ilk planda iltihabı önleyici (antifilojistik) ve ağrı kesici (analjezik) bir etki göstermekte, yani eklem şişmesi, ısınma, sertleşme ve iltihap kaynaklı ağrı gibi iltihabi semptomları etkilemektedir. Bunlar, daha çok hafif eklem iltihaplarının tedavisinde temel öğeyi oluşturur. Ancak kortizonsuz iltihap önleyiciler hastalığın nedenlerini değil yalnızca semptomları etkiler. Bu ilaç grubundaki maddelerin bazılarının (örneğin asetilsalisilik asit, ibuprofen, diklofenak) tipik yan etki olarak mide ve bağırsak şikâyetlerine (bulantı, kanama vs.) neden olabileceği bilinmektedir. Bu etki grubunun yeni temsilcileri olan COX-2 inhibitörleri ise özel etki şekilleri sayesinde mideye daha iyi bir uyumluluk göstermektedir. Glukokortikoidler (Kortizon) Kortizon böbreküstü bezinin kabuk bölgesinde üretilen doğal bir hormon olan kortizolün yapay (sentetik) bir şekilde elde edilen bir türevidir. Kortizon insan vücuduna çok yönlü etkilerde bulunmaktadır. Kortizon preparatları (örneğin prednizolon) tıbbi terminolojide glukokortikoidler, kortikoidler veya steroidler olarak da adlandırılmaktadır. Bunlar RA hastalığında olduğu gibi pek çok hastalıkta, özellikle güçlü iltihap önleyici etkileri nedeniyle kullanılmaktadır. Hem lokal iltihaplara hem de vücuttaki sistemik iltihaplara karşı etkilidirler. Bu nedenle yalnızca iltihaplardan kaynaklanan ağrılara karşı olumlu bir etkide bulunmakla kalmayıp, aynı zamanda hastalığın genel semptomlarını ve kanda ölçülen iltihap belirtilerini de hafifletirler. Kortizonun etkisi hemen birkaç gün içerisinde, yani hastalığı modifiye edici ilaçların etkisinden (bir sonraki bölüme bakın) çok daha hızlı bir şekilde kendini gösterir. Ancak ilaçlar bırakıldıktan sonra semptomlar ve kandaki iltihap kaynaklı değişiklikler geri gelebilir. Ayrıca kortizonun tek başına, kronik iltihabın eklem kıkırdağında veya kemikte neden olduğu değişiklikleri durdurması mümkün değildir. Kortizon preparatları yan etkileri nedeniyle yalnızca kısa süreli olarak (örneğin bir atak sırasında veya tedavinin başlangıcında) yüksek dozajlarda kullanılabilir. Dozajlar uzun süreli kullanımda ağrıları ve şişliği hızla yatıştırmak için glukokortikoidleri kristal süspansiyon olarak tanımlanan bir biçimde doğrudan eklem içine (= intraartiküler) enjekte etmek mümkündür. Ancak bu işlem yalnızca belli eklemler için uygundur. 28 Tedaviyle ilgili bilgiler

16 Hastalığı modifiye edici ilaçlar Bu ilaç grubu aynı zamanda konvansiyonel immünosupresifler uzun vadede etkili olan antiromatoidler veya hastalığı modifiye eden maddeler (İngilizce: DMARDs = disease modifying antirheumatic drugs) olarak tanımlanmaktadır. Bu maddeler şimdiye değin belirtilen ilaç gruplarından farklı olarak, eklem kıkırdağı veya kemikte kronik iltihabın neden olduğu hasarları durdurmakta veya en azından belirgin bir şekilde azaltmaktadır. Günümüzde romatolojide en sık kullanılan hastalığı modifiye edici ilaçlar metotreksat, sulfasalazin ve leflunomid dir. Tüm modifiye edici ilaçlar iltihaptan kaynaklanan ağrıları hafifletir ve yerel iltihap belirtilerinin gerilemesini sağlar. Ancak bu, şimdiye değin belirtilen maddelerden farklı olarak yalnızca orta ve uzun süreli bir uygulamada geçerlidir. Hastalığı modifiye edici maddeler kortizona benzer bir şekilde sistemik iltihaplara karşı da etkili olmakta ve bu bağlamda kanda ölçülebilen iltihap belirtilerini normal düzeye döndürmektedir. Uzun etki süreli antiromatoidler, kemik tahribatını ve organlardaki değişiklikleri durdurmak için kesin teşhisi takiben mümkün olduğunca erken bir aşamada kullanılmalıdır. Hangi ilacın seçileceği hastalığın ne zamandan beri sürdüğüne ve iltihap aktivitesinin safha ve derecesine bağlıdır. Preparatların çoğu monoterapi olarak (yalnızca tek bir madde) veya başka bir maddeyle veya maddelerle kombine edilerek uygulanabilir. Hastalığı modifiye eden ilaçların çoğunda ilacın verimliliği haftalar veya aylar sonra değerlendirilebilir. Bu nedenle başlangıçta hissedilir bir iyileşme görülemese de, ilacın alınmasının kesilmemesi önem taşımaktadır. Tedavi süresinin yeterli uzunlukta olmasına rağmen tatmin edici bir etki elde edilemiyorsa, bazı preparatların dozajının artırılması beklenen başarıyı getirebilir. Aksi durumda, ilacı değiştirmek veya başka bir preparatla kombine etmek kararı doktora aittir. Uzun etki süreli tüm antiromatoidler için, tedavinin aralıksız olarak uzun bir süre devam ettirilmesi ve preparatın yalnızca düzenli alınması durumunda etkili olabileceği geçerlidir. Bu, ayrıca, bir iyileşme gerçekleşse de tedavinin sürdürülmesi veya bir etki belirlenene kadar tedavinin kesilmemesi gerektiği anlamına gelmektedir. Aksi takdirde ilaç bırakıldıktan sonra hastalıkta bir atak meydana gelebilir veya kötüleşme görülebilir. 30 Tedaviyle ilgili bilgiler

17 Her etkili tedavide olduğu gibi, hastalığı modifiye edici ilaç tedavisinde de arzu edilmeyen etkiler ortaya çıkabilir. Tedavi sırasında alışık olmadığınız şikâyetlerle karşılaşırsanız, doktorunuzu bu konuda bir an önce bilgilendirmelisiniz. Olası yan etkileri zamanında belirleyebilmek ve gerekli önlemleri alabilmek için düzenli doktor kontrolleri zorunludur. Bu kontrollerde doktorunuz sizi muayene edecek ve aldığınız ilaçların türüne göre ve belirli laboratuvar değerlerini inceledikten sonra gerekli görürse, ek muayeneler düzenleyecektir. Hastalığı modifiye edici ilaçların hemen hemen tümü için geçerli olan husus, bunların hamilelikte ve emzirme süresince kullanılmamasıdır. Doğum yapabilecek yaşta olan kadınlar tedavi süresince ve tedaviden sonra da belli bir süre olmak üzere güvenilir bir doğum kontrolü yöntemiyle korunmalıdır. Erkekler bazı preparatlarda tedavi sırasında ve kısmen tedavi sonrasında olmak üzere çocuk yapmamalıdır. Bu, aynı zamanda, çocuk sahibi olmayı arzu etmeniz durumnda doktorunuzu zamanında bilgilendirmeniz anlamına gelmektedir. En önemli modifiye edici ilaçlar aşağıda açıklanmaktadır. Bu bağlamda yalnızca en önemli bilgilere yer verilmiştir. bilgi Eğer bu ilaçlardan birini kullanıyorsanız, o preparat ile yapılan tedavi sırasında nelere dikkat etmeniz gerektiğini doktorunuzla etraflı bir şekilde görüşmelisiniz. 32 Tedaviyle ilgili Blindtext bilgiler

18 Metotreksat Sulfasalazin bilgi Metotreksat (MTX) çok yönlü etkileri olan bir ilaçtır. MTX, yüksek dozlarda hücrelerin çoğalmasını önlemektedir, bu kanser tedavisinde yararlanılan bir etkidir. MTX düşük Düşük dozlarda iltihap önleyici ve immünolojik süreçlere müdahale edici bir etki gösterir. RA hastalığında MTX düşük dozlarda kullanılmakta ve iltihap sürecine müdahale ederek bağışıklık sisteminin aşırı tepkilerini önlemek suretiyle etkide bulunmaktadır. MTX kullanıma hazır şırınga, enjeksiyon veya infüzyon solüsyonu ve tablet halinde mevcuttur ve haftada bir kez alınmaktadır. Hastanın kendisi tarafından uygulanmak üzere subkutan (yani insülin enjeksiyonunda olduğu gibi deri altı) enjeksiyon da mümkündür. Başka çoğu maddeden farklı olarak MTX genelde etkisini nispeten kısa bir süre içerisinde, yani dört ile sekiz hafta arasında göstermektedir. Tedavide başarı sağlanamazsa, dçoğu zaman önce dozaj artırılır. En önemli yan etkileri karaciğer ve kan değerlerinde görülen değişikliklerdir. Hastalar MTX tedavisi sırasında karaciğeri korumak için alkollü içkilerden uzak durmalıdır. Ayrıca güneş ışınlarına yoğun bir şekilde maruz kalmaktan kaçınılmalıdır. Sulfasalazin in etkisi daha hafiftir. Sulfasalazin tablet şeklinde ve genelde günde iki kez alınır. Dozaj başlangıçta düşük tutulmakta ve ilk haftalarda giderek artırılır. İlacın etkisinin kendisini göstermesi dört ile on iki hafta arasında beklenmektedir. Üç ay geçtikten sonra belirgin bir iyileşme olmazsa, doktor dozajın artırılması ile ilgili bir karar verir. Sulfasalazin in yeterli etkiyi gösterip göstermediği ancak altı ay sonra kesin bir değerlendirmeye tabi tutulabilir. En sık görülen yan etkileri arasında ciltte kaşıntılı döküntüler, bulantı, karın ağrısı, iştahsızlık, baş ağrısı, güçsüzlük hissi ve yorgunluk yer alır. İstenmeyen etkilerin çoğu özellikle tedavinin ilk haftalarında görülür. Yan etkilerin tam listesini ambalaj prospektüsünde bulabilirsiniz. MTX birkaç on yıldan beri RA hastalığının ve başka iltihaplı-romatoid hastalıkların tedavisinde başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. MTX romatoid artrit hastalığında en sık yazılan ilaçtır. Sayısız bilimsel araştırma MTX in başarılı etkisini ve hem tek başına, hem de başka ilaçlarla kombine edilerek uygulanabilirliğini kanıtlamıştır. Bunun dışında sıkça ağız mukozası iltihabı, iştahsızlık, bulantı, kusma, karın ağrıları ve ishal görülmektedir. Yan etkilerin tam listesini ambalaj prospektüsünde bulabilirsiniz. 34

19 Leflunomid Leflunomid RA hastalığında iltihabı, bağışıklık sisteminin bozuk tepkilerini ve doku üretiminin aşırı artışını önlemek suretiyle etki göstermektedir. Tablet şeklinde ve genelde günde bir kez alınmaktadır. Etkisi yaklaşık dört ile altı hafta arasında kendini gösterir. Tedavinin başarısı en erken dört ay sonra güvenli bir şekilde değerlendirilebilir. En sık görülen yan etkileri arasında iştahsızlık, bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal, baş ağrısı, yorgunluk, saç dökülmesi veya cilt döküntüleri yer almaktadır. Bazı hastalarda hafif bir tansiyon artışı veya geçici bir kilo kaybına rastlanır. Tedavi süresince ilk altı ay içerisinde her iki haftada bir ve daha sonra dört-sekiz haftada bir kontrol tetkikleri gerekli olmaktadır. Bu tetkiklerde tansiyon ölçülmekte ve kan ve idrar tahlilleri temelinde karaciğer ve böbrek fonksiyonları ve ayrıca vücudun kan üretimi kontrol edilmektedir. Siklosporin Siklosporin immünosupresif (yani bağışıklık sisteminin tepkisini baskılayıcı) ve iltihap önleyici bir etkide bulunur. Madde kapsül veya içilen solüsyon şeklinde mevcuttur ve dozaj vücut ağırlığına göre ayarlanır. Siklosporin genelde günde iki kez alınır. Etkinin oluşması dört ile sekiz hafta arasında, nadir hallerde altı ay kadar sürmektedir. En sık görülen yan etkileri arasında diş etlerinde değişiklikler, yüksek tansiyon, bulantı, kusma, ishal ve vücut kıllanmasının artışı yer alır. Zaman zaman karaciğer ve / veya böbrek fonksiyonunda bozukluklar, yorgunluk, rahatsızlık hissi ve titreme de gözlemlenmektedir. Enfeksiyon riski biraz yükselir. Yan etkilerin tam listesini ambalaj prospektüsünde bulabilirsiniz. 36 Tedaviyle ilgili bilgiler

20 Sıtmaya karşı kullanılan ilaçlar: klorokin, hidroksiklorokin Klorokin ve hidrosiklorokin adlı maddeler tropik bir hastalık olan sıtmanın önlenmesi ve tedavisinde de kullanılmaktadır. Bunlar, RA hastalığında immünolojik tepkileri hafifletmek suretiyle etki gösterir. Ağırlıklı olarak başka modifiye edici ilaçlarla birlikte kombinasyon halinde uygulanırlar. Etkinin meydana gelmesi üç-dört ay, bazen de altı aya kadar sürebilir. Her iki ilaç yalnızca tablet şeklinde mevcuttur. Genelde günde iki kez alınırlar. Dozaj vücut ağırlığına göre ayarlanır. Yan etkilerin çoğu özellikle tedavinin ilk haftalarında görülür. En sık görülen yan etkileri bulantı, kusma, baş ağrısı, baş dönmesi veya yorgunluktur. Tedavi sırasında güneş ışınlarına yoğun bir şekilde maruz kalmaktan kaçınılmalıdır. Tedavinin başlangıcında bazen bulanık görme, ışığa duyarlılık veya renkleri ayırt edememe gibi görme bozuklukları meydana gelebilir. Bu değişiklikler tehlikeli değildir ve kısa bir süre sonra kaybolurlar. Tedavi sırasında nadiren de olsa retinada değişiklikler meydana gelebilir, ancak göz doktoru kalıcı hasar oluşmadan bunları zamanında teşhis ederek müdahale edebilir. Altın preparatları Altın preparatları hem tablet şeklinde (oral), hem de enjeksiyon solüsyonu olarak (parenteral) uygulanabilir. Tabletler nispeten hafif etkili olup, bundan dolayı başka ilaçlarla birlikte kombinasyon halinde kullanılmaktadır. Enjeksiyon solüsyonu (örneğin sodyum aurotiomalat) intramüsküler (kaba et kasına) e njekte eedilir ve etkisi daha güçlüdür. RA hastalığının tedavisinde altın preparatlarının önemi, son yıllarda daha yeni ve etkili tedavi imkanlarının ortaya çıkması nedeniyle büyük ölçüde azalmıştır. Hastalığı modifiye edici başka ilaçlar Yukarıda belirtilenlerin haricinde RA hastalığında etkili olan azatioprin, siklofosfamid veya (D-)penisilamin gibi başka ilaçlar da vardır. Bunlar, çok ağır yan etkiler göstermeleri nedeniyle bugün artık son derece ender olarak veya yalnızca çok ağır hastalık seyirlerinde veya başka ilaçların etkisiz kaldığı durumlarda uygulanmaktadır. 38 Tedaviyle ilgili bilgiler