6360 Sayılı Yasa ve Türkiye nin Büyükşehir Belediyesi Sisteminde Değişim: Hatay Örneği

Transkript

1 6360 Sayılı Yasa ve Türkiye nin Büyükşehir Belediyesi Sisteminde Değişim: Hatay Örneği Şenol Adıgüzel * - Murat Tek ** Özet: Yerel yönetimler, katılıma ve denetime açık yapılarından dolayı demokrasi açısından çok büyük önem taşımaktadırlar. Yerel yönetim tartışmalarının önemli bir bölümü ölçek sorunu etrafında şekillenmektedir yılı sonlarında yürürlüğe giren 6360 sayılı Yasa ile başta ölçek olmak üzere büyükşehir sisteminde köklü ve kapsamlı değişiklikler yapılmıştır. Yasa ile Türkiye nin yerel yönetim dizgesinde ikili bir yapı ortaya çıkmıştır. Bu yasa kapsamında büyükşehir belediyesi kurulmuş olan illerden birisi de Hatay İli dir sayılı Yasa nın Hatay İli nde yönetsel, siyasal, sosyal, maliekonomik, kentsel vb. etkileri olacaktır. Bu çalışma ile söz konusu yasanın hem genel hem de Hatay ili özelinde etkileri değerlendirilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Yerel demokrasi, büyükşehir belediyesi, yerel yönetim modeli, 6360 sayılı yasa, Hatay ili. Law No and Change in Turkey s Metropolitan Municipality System: The Case of Hatay Metropolitan Municipality Abstract: Local Governments essential for democracy because of their open structures for participation and inspection. The debates on local government have been shaped around the problem of scale. At the end of the 2012, the major and comprehensive changes on the metropolitan municipality system have been brought by Law No. 6360, particularly in scale. The enforcement of the Law led to the emergence of a dual structure. Hatay is the one of the provinces that was formed as a metropolitan municipality under this law. Law No will have administrative, political, social, financial/economic and urban effects on the province of Hatay. This study examines and evaluates the effects of this law on Turkish municipal system in general and Hatay in particular. Key Words: Local democracy, metropolitan municipality, local government model, Law no.6360, Hatay province. * Dr., Mustafa Kemal Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü. ** Doç. Dr., Mustafa Kemal Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü. Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 23 Sayı 3 Temmuz 2014, s

2 74 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 GİRİŞ Bütün dünyada, özellikle de gelişmekte olan ülkelerde kentleşme hızı giderek artmaktadır. Hızlı ve çarpık kentleşme sonucunda kentsel örüntülere yeni kentsel alanların eklemlenmesi, bu kentsel alanların yönetilmesinde sorunlar yaratmıştır. Bu nedenle de metropoliten alanların yönetilebilmesi için farklı modeller geliştirilmeye çalışılmıştır. Dünyadaki uygulamalarda olduğu gibi Türkiye de de metropoliten alanların yönetimi konusunda, diğer kentsel alanların yönetimlerinden farklı modeller geliştirilmiş ve büyükşehir olarak nitelendirilen kentsel alanlar için normal belediyelerden farklı bir yönetim dizgesi oluşturulmuştur. Türkiye de, büyükşehir belediye dizgesi temelini 1982 Anayasası ndan almış ve bu kapsamda ilk yasal düzenleme, 1984 yılı Mart ayında 195 sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile yapılmış, aynı yılın Temmuz ayında da 3030 sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası çıkarılmıştır. Çeşitli dönemlerde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerle büyükşehir olma niteliklerine sahip olmayan bazı belediyelerin de büyükşehir belediyesine dönüştürülmesi karşısında, 2005 yılında yürürlüğe giren 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası büyükşehir belediyesi kurulmasını zorlaştırılmıştır. Bu yasa ile büyükşehir belediyesi kurulması zorlaştırılsa da orta büyüklükteki bazı Anadolu kentlerinde var olan hızlı kentleşme eğilimleri ve yaşanan değişim dinamikleri büyükşehir belediyesi olma beklentilerini arttırmıştır. Farklı özelliklere sahip Anadolu kentlerinde ortaya çıkan beklentilerin karşılanması gerekmekteydi ve bu noktada, büyük bir engel olarak görülen nüfus ölçütü sorununa, büyükşehir belediye sınırlarını ilin mülki sınırları ile örtüştürmek suretiyle çözüm getiren 6360 sayılı Yasa yürürlüğe girmiştir yılı sonunda yürürlüğe giren 6360 sayılı Yasa, yerel yönetim dizgesinde ikili bir yapının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yasa ile, otuz ilde sınırları mülki sınırlarla örtüştürülmüş ve il özel yönetimleri, belde belediyeleri ve köy yönetimlerinin olmadığı büyükşehir belediye dizgesi, diğer 51 ilde ise yerleşim esasına dayalı olarak kurulmuş olan il özel idareleri, ilçe ve belde belediyeleri ile köy yönetimlerinin bulunduğu bir yerel dizge ortaya çıkmıştır sayılı yasa kapsamında büyükşehir belediyesi kurulmuş olan 14 yeni ilden birisi de Hatay dır. Hatay İli, son dönemlerde gelişen ekonomik yapısının yanı sıra, kentsel alt yapı sorunları ve çok parçalı yerel yönetsel yapısıyla dikkat çekmektedir. Kentsel alt yapı sorunları gözle görülür derecede belirginleşirken, bu sorunların daha da ağırlaşmasına neden olan en önemli etken, Antakya kentsel alanının yönetsel anlamda çok bölünmüş olmasıdır. Antakya kentsel alanında, yılları arasında irrasyonel kararlarla bir ya da iki mahallenin birleştirilmesiyle 16 ayrı belde belediyesi kurulmuş ve bu yöntemle kentsel sorunların çözülebileceği düşünülmüştür. Dar bir alana sıkışmış yirmiye yakın belde belediyesi, kentsel sorunların çözümüne çare olmak yerine, kendileri bizzat so-

3 6360 Sayılı Yasa ve Türkiye nin Büyükşehir Belediyesi Sisteminde Değişim: Hatay Örneği 75 run üreten bir yapıya dönüşmüşlerdir. Bilindiği gibi, 1984 yılında İstanbul da büyükşehir belediyesi kurulurken, İstanbul metropoliten alanında 27 belediye örgütü bulunmaktaydı. Oysa günümüzden yirmi yıl önce Antakya kentsel alanında yirmiden fazla belediye örgütü bulunuyorsa, burada akılcı olmayan, çok farklı bir siyasal-yönetsel tercihin bulunduğunu söylemek mümkündür. Bu çok parçalı ve sorun üreten kentsel alan ile ilgili olarak en akılcı yönelim, küçük belde belediyelerini en yakın il ve ilçe belediyeleri ile birleştirmek ya da bu kentsel alanda büyükşehir belediyesi kurmak olmalıydı. Ancak, bütünleşik Antakya kentsel alanı, 5216 sayılı Yasa nın belirlemiş olduğu nüfus ölçütünü sağlayamadığından dolayı bu sorunlu yapısını günümüze kadar taşımıştır. Nihayet 2012 yılı sonlarında yürürlüğe giren 6360 sayılı Yasa ile Antakya kentsel alanı ile birlikte benzer özellikler gösteren 13 farklı ilde daha büyükşehir belediyesi kurulmuştur. Birçok farklı boyutu olan bu yeni düzenlemelerin, büyükşehir belediyesi kurulmuş olan diğer illerde olduğu gibi Hatay İli nde de yerel boyutlarda önemli yönetimsel, siyasal, kentsel, mali vb. etkileri olacaktır. Bu çalışmada, 6360 sayılı Yasa kapsamında yapılan düzenlemeler ve bu düzenlemelerin yerel dizgede yaratacağı değişimler, Hatay Büyükşehir Belediyesi örneği üzerinden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede, öncelikle Türkiye de büyükşehir belediyeciliği ve 6360 sayılı Yasa ile ilgili kısa değerlendirmeler yapılmış, sonrasında ise çalışmamızın asıl ana omurgasını oluşturan, yeni düzenlemelerin Hatay İli üzerine etkilerini irdelediğimiz Hatay Büyükşehir Belediyesi örneğine yer verilmiştir. Bu analiz ve değerlendirmeler, yeni yasanın kurgulamış olduğu yerel dizgenin ortaya çıkarmış olduğu mevcut değişimler yanında, gelecek dönemlerde yaşanması olası olan sorunlar bakımından da önem taşımaktadır. Hatay Büyükşehir Belediyesi örneğini merkezine alan bu çalışma ile daha sonra yapılacak olan görgül araştırmalara yönelik bir zemin oluşturulması da amaçlanmıştır. TÜRKİYE DE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYECİLİĞİ Bilindiği gibi, Türkiye de, büyükşehir belediye dizgesi temelini 1982 Anayasası ndan almıştır. 23 Mart 1984 tarihinde, büyükşehir yönetiminin hukuki statüsünü, hizmetlerin planlı, programlı, etkin ve uyum içerisinde yürütülmesini sağlayacak bir şekilde düzenlemek amacıyla, 195 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, daha sonra 9 Temmuz 1984 de de bu kararnamenin yerine, 3030 sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası çıkarılmıştır sayılı Yasa, belediye sınırları içerisinde birden fazla ilçe bulunan kentleri büyük kent olarak tanımlamış, büyükşehir belediyesi ve ilçe belediyesi olmak üzere iki düzeyli ve merkezi bir anakent yapısı öngörmüştür (Keleş, 2004: 375) yılındaki yerel seçimler ile bu düzenlemelere paralel uygulama İstanbul, Ankara ve İzmir de başlatılmış olup, daha sonra büyükşehir dizgesinde ikinci

4 76 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 kuşağı oluşturan Adana 1986 yılında, Bursa, Gaziantep ve Konya 1987 yılında, Kayseri de ise 1988 yılında bu düzenleme kapsamına alınmıştır. Böylece büyükşehir sayısı 8 e yükselmiştir (Özgür vd., 2007). Bu konuda 1988 yılında çıkarılan kanun hükmünde kararname ile anakent belediye sınırları içinde ilçe belediyelerinin yanı sıra, bu belediyelerin tüzel statüsüne sahip yeni belediyeler kurulması sağlanmıştır. Büyükşehir Belediyesi Yasası, büyükşehir statüsünde bulunan belediyelere ek mali olanaklar sağlamış olması nedeniyle, birçok kentte büyükşehir olma yönünde çabalar da yoğunlaşmış ve yerel kamuoylarında beklentiler oluşmuştur. Bu durum karşısında çeşitli dönemlerde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerle büyükşehir olma niteliklerine sahip olmayan bazı belediyeler de büyükşehir belediyesi haline getirilmiştir (Ulusoy - Akdemir, 2008: 287). Bu kapsamda 1993 yılında çıkarılan 504 No lu Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuş olan ve üçüncü kuşak olarak adlandırılan Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, İzmit, Mersin ve Samsun Büyükşehir Belediyeleri farklı bir statüdedir. Söz konusu 7 büyükşehir belediyesinin kurulmasını sağlayan kararnameye göre, büyükşehir belediyesinin sınırları içerisinde ilçe belediyesi kurulması koşulu aranmaksızın alt belediyeler kurulması ve bu alt belediyelerin ilçe belediyelerinin fonksiyonlarını yerine getirmeleri öngörülmüştür (1993: 504 No lu Kararname). O dönemde, var olan büyükşehir belediyelerinin ilk 8 nde ilçe belediyeleri, ikinci gruptaki 7 büyükşehir belediyesinde ise alt/ilk kademe belediyelerinin varlığı gibi bir durumla karşı karşıya kalınmıştır yılında 593 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Adapazarı Büyükşehir Belediyesi her iki grubun da özelliklerini taşıyan karma bir model ile oluşturulmuş, böylece Türkiye de büyükşehir belediyesi sayısı da 16 ya yükselmiştir yılında çıkarılan 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Yasası, büyükşehir belediyelerini: en az üç ilçe veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bu belediyeler arasında koordinasyonu sağlayan; kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; idari ve mali özerkliğe sahip ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileri, şeklinde tanımlarken, büyükşehir ve onun altında ilçe ve alt kademe belediyelerinden oluşan mevcut iki düzeyli yönetim yapısını korumuştur (5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu) sayılı yasa, yeni büyükşehir belediyesi kuruluşunu oldukça zorlaştırmıştır. Yasaya göre, büyükşehir belediyesi kurulabilmesi için bir il merkezi belediyede ve o belediyenin sınırlarına 10 kilometrelik bir mesafe içerisinde yaşayan nüfusun den fazla olması ölçütü asgari şartlardan en önemlisidir. Ayrıca yasada, bu nüfus büyüklüğünün yanı sıra, o yerin fiziki yerleşim durumu ve ekonomik gelişmişlik düzeyinin de büyükşehir belediyesi kurulması için uygun olması koşulu öngörülmüştür (Özgür vd., 2007) sayılı yasaya göre daha

5 İl/İlçe Merkezi Nüfusu Belde/Köy Nüfusu Toplam Nüfus Kır Nüfusu Oranı % 6360 Sonrası İl/İlçe Merkezi Nüfusu Belde/Köy Nüfusu Toplam Nüfus Kır Nüfusu Oranı % 6360 Sayılı Yasa ve Türkiye nin Büyükşehir Belediyesi Sisteminde Değişim: Hatay Örneği 77 nesnel ölçütler getiren 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası, mevcut büyükşehirlerin alanını Kocaeli ve İstanbul da mülki sınırlara genişletirken, diğerlerinde ise 20, 30 ve 50 km. yarıçap formülleri uygulamak suretiyle elde edilecek sınırların daha gerçekçi olması hedeflenmiştir. Yasaya göre, mevcut valilik binası merkez kabul edilmek ve il mülki sınırları içerisinde kalmak koşuluyla nüfusu bir milyona kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı 20 km., nüfusu bir milyondan iki milyona kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı 30 km. ve nüfusu iki milyondan fazla olan büyükşehirlerde yarıçapı 50 km. olan dairenin sınırı büyükşehir belediyesinin sınırı olacaktır (5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu). Tablo Sayılı Yasa Öncesi ve Sonrasında Büyükşehir Belediyeleri ve Nüfusları (2012) 6360 Öncesi 1 İstanbul ,04 1 Şanlıurfa ,64 2 Ankara ,49 2 Manisa ,81 3 İzmir ,58 3 Hatay ,95 4 Bursa ,65 4 Balıkesir ,68 5 Adana ,24 5 K. Maraş ,46 6 Gaziantep ,82 6 Denizli ,43 7 Konya ,8 7 Aydın ,21 8 Kocaeli ,56 8 Tekirdağ ,89 9 Antalya ,67 9 Van ,84 10 Mersin ,09 10 Malatya ,79 11 Diyarbakır ,44 11 Mardin ,74 12 Kayseri ,44 12 Trabzon ,68 13 Samsun ,86 13 Ordu ,9 14 Eskişehir ,99 14 Muğla ,07 15 Sakarya ,56 Türkiye , ,72 16 Erzurum ,53 Kaynak: TUİK, 2012b verileri kullanılarak hazırlanmıştır. Ancak 2012 yılının Kasım ayında çıkarılan 6360 sayılı Yasa, büyükşehir belediyesi yapısında çok önemli değişiklikleri de beraberinde getirmiştir sayılı On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Ka-

6 78 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 nun, büyükşehir tanımını değiştirmiş ve yeni tanımlamaya göre büyükşehir belediyesi sınırları ilin mülki sınırları ile örtüşmüştür. Yeni yasada, toplam nüfusu den fazla olan illerin il belediyeleri kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebilir biçiminde yapılmış olan bir düzenleme sonucunda 13 ilde daha büyükşehir belediyesi kurulmuştur. Daha sonra 2013 yılı Mart ayında kabul edilen 6447 sayılı Yasa kapsamında Ordu İli nde de büyükşehir belediyesi kurulması sonrasında Türkiye deki büyükşehir belediyesi sayısı Tablo 1 de de görüldüğü gibi 30 a ulaşmıştır SAYILI YASA VE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ YAPISI ÜZERİNE ETKİLERİ 2012 yılının Kasım ayında yürürlüğe giren 6360 sayılı Yasa, büyükşehir belediyesi yapısında çok önemli değişiklikleri de beraberinde getirmiştir sayılı On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 1, öncelikle büyükşehir tanımını değiştirmiştir. Yeni yasaya göre büyükşehir belediyesi, Sınırları il mülki sınırı olan ve sınırları içerisindeki ilçe belediyeleri arasında koordinasyonu sağlayan; idarî ve malî özerkliğe sahip olarak kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişisini ifade etmektedir. (6360, Madde 4). Görüleceği gibi, yeni tanımlamaya göre, büyükşehir belediyesi sınırları ilin mülki sınırlarını kapsamaktadır. Yeni yasa, toplam nüfusu den fazla olan illerin il belediyeleri yasayla büyükşehir belediyesine dönüştürülebilir biçimindeki düzenlemesiyle, büyükşehir olma nüfus ölçütünde artık ilin toplam nüfusunun dikkate alınacağını belirtmektedir. Yasa, bu düzenlemesiyle büyükşehir olma koşulunu daha da kolaylaştırmış ve Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Tekirdağ, Trabzon, Şanlıurfa ve Van illerinde, sınırları il mülki sınırları olmak üzere aynı adla büyükşehir belediyesi kurulması ve bu illerin il belediyelerinin büyükşehir belediyesine dönüştürülmesini sağlamıştır. Ayrıca yasa ile büyükşehir belediyesi kurulan illerde 24, Zonguldak İli nde de 2 yeni ilçe kurulmuştur. Daha sonra, 2013 yılı Mart ayında yürürlüğe giren 6447 sayılı Yasa ile de Ordu İli nde büyükşehir belediyesi ve bir yeni ilçenin kurulması sağlanmıştır. Böylece Türkiye de büyükşehir belediyesi sayısı 30 a yükselmiştir tarihinde Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 6447 sayılı Kanun kapsamında, 6360 sayılı On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun başlığında yer alan ON ÜÇ ibaresi ON DÖRT olarak, YİRMİ ALTI ibaresi YİRMİ YEDİ olarak değiştirilmiş ve 1. maddesinin 1. fıkrasında yer alan Muğla, ibaresinden sonra gelmek üzere Ordu, ibaresi eklenmiştir. Dolayısıyla 6447 sayılı Kanun ile 6360 sayılı Kanun un adı değiştirilirken, Ordu İli nde de büyükşehir belediyesi kurulmuştur.

7 Orman İçi Köy Ormana Bitişik Köy Toplam Orman Köyü Toplam Köy Belde Belediyesi Mahalleye Dönüştürülen Toplam 6360 Öncesi Yeni Kurulan Toplam 6360 Öncesi 6360 Sonrası 6360 Sayılı Yasa ve Türkiye nin Büyükşehir Belediyesi Sisteminde Değişim: Hatay Örneği 79 Tablo Sayılı Yasanın Büyükşehirlerde Yönetim Birimlerine Etkisi Tüzel Kişiliği Kaldırılan İlçeler Mahalle İL Adana Ankara Antalya Aydın Balıkesir Bursa Denizli Diyarbakır Erzurum Eskişehir Gaziantep Hatay İstanbul İzmir K.Maraş Kayseri Kocaeli Konya Malatya Manisa Mardin Mersin Muğla Ordu Sakarya Samsun Şanlıurfa Tekirdağ Trabzon Van Toplam Kaynak: (MİGM, 2011), (MİGM, 2012), (OGM, 2007) verileri kullanılarak hazırlanmıştır.

8 80 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz sayılı yasaya göre, büyükşehir belediyesi kurulmuş olan illerde bulunan belde belediyeleri ve köyler kaldırılarak, bağlı bulundukları ilçelerin birer mahallesine dönüştürülmektedir. Ayrıca, nüfusu 500 ün altına düşmüş köyler ve varsa mahalleler kaldırılırken, nüfusu 500 ün altında olan yerleşim yerlerinde mahalle kurulamaz hükmü getirilmiş, bu durumdaki yerleşim yerlerinin, en yakın yerleşim birimleriyle birleşerek ortak bir mahalle oluşturulması yoluna gidilmiştir. Yasayla diğer illerde bulunan ve nüfusu 2000 nin altına düşen belde belediyeleri de kaldırılarak köye dönüştürülmektedir. Tablo 2 ye de yansıdığı gibi, büyükşehir belediyesi kurulmuş olan illerin yönetim birimlerinde ciddi ve kapsamlı değişiklikler söz konusudur. Görüleceği gibi, yasa kapsamında büyükşehir kurulan illerde toplam 25 yeni ilçe kurulurken, bazı ilçelerin de sınırları değiştirilmiştir. Bu kapsamda, Zonguldak İli nde kurulmuş olan 2 yeni ilçe tabloya yansıtılmamıştır. Yasa ile köy ve 1358 belde belediyesinin tüzel kişilikleri sona erecektir. Tüzel kişiliğine son verilen köylerin yaklaşık olarak on bini orman içi ve ormana bitişik köylerdir ki bu köylerin ortak malları, meraları ve ormanları merkezileştirilmiş olan belediyelere devredilmektedir. Büyükşehir belediyesi olmayan diğer illerde bulunan ve nüfusunun 2000 in altına düşmesi sonucunda 153 belde belediyesi mahalleye, 559 belde belediyesi ise köye dönüştürülmüştür. Bu belde belediyelerini de eklediğimizde yeni yasa kapsamında kapanmış olan belde belediyesi sayısı Tablo 3 de görüleceği gibi toplam 1635 e yükselmiştir sayılı Yasa kapsamında, büyükşehir belediyesi kurulmuş olan illerdeki il özel idareleri statüsüne son verilmiş, diğer illerde ise il özel idarelerinin varlıkları korunmuştur. Böylece Türkiye de il özel idareleri bakımından, il özel idareli iller ve il özel idaresiz iller olmak üzere ikili bir yapı ortaya çıkmıştır. İl özel idarelerinin görev, yetki ve kaynakları, taşınır ve taşınmaz malları da farklı kurumlar arasında dağıtılmıştır. Büyükşehir belediyesi kurulan illerde, il özel idarelerinin yetkileri bakanlıklara, bağlı ve ilgili kuruluşlara, taşra teşkilatına, valiliklere, hazineye, büyükşehir belediyelerine, onların bağlı ve ilgili kuruluşlarına ve ilçe belediyelerine verilmiştir. Ayrıca yasa ile il özel idarelerinin encümen yapısı da değiştirilmiştir. Ayrıca bu illerde, Yatırım İzleme ve Koordinasyon Merkezi adıyla bir birim oluşturulmuştur. Bakanlar Kurulu kararı ile bu illere bağlı ilçeler ve diğer illerde de Yatırım İzleme ve Koordinasyon Merkezi kurulabilecektir. Yatırım İzleme ve Koordinasyon Merkezinin sevk ve idaresi, illerde valilik, ilçelerde ise kaymakamlar tarafından yerine getirilecektir. Yerelde merkezin ağırlığının artmasına da neden olabilecek bu düzenleme ile seçilmiş organları olan il özel idarelerinin yerine yetkileri genişletilmiş bir valilik kurumu yerleştirilmiştir. Bu durum, mülki idare amirleri ile belediyeler arasında sorun ve anlaşmazlıkların yaşanabilmesi riskini de beraberinde getirmektedir.

9 6360 Sayılı Yasa ve Türkiye nin Büyükşehir Belediyesi Sisteminde Değişim: Hatay Örneği 81 Çünkü bu yasa ile belediyeler yatırımda bulunacak, hizmetlerini sunmaya çalışacak ama bunun sevk ve idaresinden mülki idareler de sorumlu olacaktır. Tablo Öncesi ve Sonrasında Toplam Yerel Yönetim Birimleri Yerel Yönetim Birimleri (YYB) 6360 Öncesi Toplam YYB 6360 la Kurulan YYB 6360 la Kaldırılan YYB 6360 Sonrası Toplam YYB BŞB BŞ İlçe Belediyesi İl Belediyesi İlçe Belediyesi Belde Belediyesi Toplam Belediye Sayısı İÖİ Köy Mahalle Kaynak: (MİGM, 2011), (MİGM, 2012) verileri kullanılarak hazırlanmıştır sayılı Yasa ile getirilen önemli bir düzenleme de genel bütçe vergi gelirlerinden yerel yönetimlere aktarılmakta olan paylar konusunda, bölüşüm ilkelerinin değiştirilmesi ve yerel yönetimlerin paylarının yeniden düzenlenmesidir. Buna göre, yeni düzenleme ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının % 1.50 si büyükşehir dışındaki belediyelere, % 4.50 si büyükşehirlerdeki ilçe belediyelerine ve % 0.5 i de il özel idarelerine aktarılacaktır. Yine Özel Tüketim Vergisi Kanunu na ekli (I) sayılı listede yer alan mallardan tahsil edilen özel tüketim vergisi hariç olmak üzere, büyükşehir belediyesi sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının % 6 sı ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden büyükşehirlerdeki ilçe belediyelerine ayrılan payların % 30 u büyükşehir belediye payı olarak ayrılacaktır. Yeni yasanın vergi düzenlemeleri de söz konusudur ki bu kapsamda yapılan düzenlemelerle, büyükşehir sınırlarına dahil edilecek köylerde yaşayanlar da artık Emlak Vergisi, Çevre Temizlik Vergisi, harç ve katılım payları ödemek zorundadırlar. Ancak 6360 sayılı Yasa nın Geçici Madde 1, 15. Fıkrasına göre, bu vergi, harç ve katılım payları uygulaması beş yıl süre ile ertelenmiştir. HATAY DA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KURULMASININ GEREKLİLİĞİ ÜZERİNE Türkiye nin en eski yerleşim yerlerinden biri olan Hatay, Türkiye'nin en güneydeki ilidir ve Akdeniz'in doğu şeridinde 35 52' ' kuzey enlemleri ile 35 40' ' boylamları arasında yer alır. Yüzölçümü 5556,8 km² olan il, 548,8 km uzunluğunda sınıra sahiptir. İlin 175,6 km. (%32) uzunluğundaki batı sınırını Akdeniz oluşturur. Kuzey sınır idari bir sınır olup 96,3 km. uzunluğun-

10 82 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 dadır. Bunun 19 kilometresi Adana, 46,7 kilometresi Osmaniye, 30,5 kilometresi ise Gaziantep il sınırından oluşur. İlin doğu ve güneyindeki 276,9 km. uzunluğundaki Türkiye - Suriye sınırı ise siyasi sınır özelliğindedir (Atasoy vd., 2013). Hatay İli tarım, sanayi, turizm, doğa, tarihsel ve kültürel zenginlikler vb. özellikleri ile eşine az rastlanır bir potansiyele sahiptir. Anavatana katıldığı 1939 yılından itibaren büyük bir gelişim sergilese de mevcut potansiyeli göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu gelişimi istendik seviyelerde olmamıştır (Tek, 2009a). Hatay, il nüfusunun büyüklüğü açısından 13. sırada, nüfus yoğunluğu bakımında da 6. sırada yer almaktadır. İl ve ilçe merkezi nüfusu açısından ise 16. sırada bulunmaktadır. Ancak Tablo 4 de görüleceği gibi, Hatay İli nüfus büyüklüğünün yanı sıra, azımsanmayacak bir kırsal (belde ve köy) nüfusuna sahiptir. Belde ve köy nüfusunun büyüklüğü açısından Türkiye de 2. sırada yer almaktadır. Kırsal nüfusun toplam nüfusa oranı açısından bakıldığında ise % lük değer ile 8. sırada yer almaktadır. Hatay İli nin bu oranla, Muğla ile birlikte büyükşehir belediyeleri ortalamasının üzerinde bir kırsal nüfusa sahip olması, hem nedenleri hem de yol açabileceği sonuçlar bakımından dikkatle değerlendirilmesi gereken bir karakteristik özellik olarak belirmektedir. Tablo 4. Hatay İlçelerinin Şehir ve Kır Nüfusları (2012 ADNKS) Antakya Şehir Erzin Şehir Kumlu Şehir MB MB MB Harbiye İT İT Hıdırbey Hassa Şehir Reyhanlı Şehir Serinyol MB MB Şenköy Aktepe İT İT İT Samandağ Şehir Altınözü Şehir İskenderun Şehir MB MB MB Karaçay Babatorun Uluçınar İT Yiğityolu İT Yayladağı Şehir İT Kırıkhan Şehir MB Belen Şehir MB Kışlak MB Yalangoz Yeditepe İT İT İT

11 6360 Sayılı Yasa ve Türkiye nin Büyükşehir Belediyesi Sisteminde Değişim: Hatay Örneği 83 Dörtyol Şehir İLT MB MB: Merkez Bucağı Yakacık İT: İlçe Toplam İT İLT: İl Toplamı Kaynak: (TUİK, 2012b) verileri kullanılarak hazırlanmıştır. Hatay İli, yoğun bir kentli nüfus barındırmasa da ülke sanayisine katkısı bakımından son dönemlerde yükselişe geçmiş, TÜİK (2012) verilerine göre, ülke ihracatına katkıda tüm iller arasında 9. sırada bulunurken, ithalatta 7. sırada, gelişmişliğin önemli bir göstergesi olan elektrik tüketiminde de ise 8. sırada bulunmaktadır. Hatay İli nin merkez ilçesi Antakya, kuzeyde Amanos Dağları (Nur Dağları) ile güneyde Kel Dağ (Cebel-i Akra) arasında kalan Aşağı Asi Vadisi nin başlangıcında, Habib Neccar Dağı nın eteklerinde yer almaktadır. Antakya kentinin kuzeydoğusunda, Hatay çöküntü alanının ortasında yer alan Amik Ovası, ilin en geniş düzlüğünü oluşturmaktadır. Söz konusu alanda, 1980 li yıllara kadar varlığını sürdürmüş olan Amik sulak alanı bulunmaktaydı (Demir, 1996). Antakya kentsel alanı, merkez ilçe Antakya etrafında gelişmiş ve biçimlenmiştir. Ortasında merkez ilçe Antakya nın bulunduğu bu kentsel alan, son yıllarda artan nüfusu ve gelişen ekonomik yapısıyla daha nitelikli yerel hizmet beklentisi içerisine girmiştir. Ancak bu kentsel alanda, kuzey-güney doğrultusunda 30 km. ve doğu-batı doğrultusunda 20 km. büyüklüğünde, neredeyse kesintisiz bir biçimde devam eden dağınık, yaygın ve plansız bir yerleşim deseni oluşmuştur. Antakya kentine kuzey yönünden yaklaşıldığında, Antakya ilçe merkezine 25 km. kala başlayan ve aralıksız devam eden bir yapılaşma örüntüsü ile karşılaşılmaktadır. Söz konusu yapılaşma, belirli bir bütünsellikten yoksun, plansız, parçalı, dağınık, estetik açıdan sorunlu ve çarpık bir durum sergilemektedir. Balık kılçığı formunda dağılım gösteren bu yapılaşma biçimine dışarıdan bakan bir gözlemcinin, kent merkezini kestirmesi ve yerleşim birimlerinin sınırlarını tahmin etmesi oldukça güçtür. Antakya nın kuzey bölgesi için geçerli olan durum, Antakya nın batı, doğu ve güney bölgeleri için de geçerlilik göstermektedir (Adıgüzel - Tek, 2011: 83) sayılı Yasa nın yürürlüğe girmesi öncesindeki Antakya kentsel alanının yönetsel yapısı değerlendirildiğinde, Antakya Belediyesi nin başta sınırdaş belde belediyeleri olmak üzere, belde belediyeleri ve köyler ile çevrelenmiş ve sıkıştırılmış bir durumda olduğunu söylemek mümkündür. Antakya ilçe merkezinde 21 belde belediyesi ve 70 köy bulunmaktaydı sayılı Yasa kapsamında tüzel yapıları sona erecek olan bu belde belediyelerinin büyük bölümü Antakya çevresinde ve Samandağ-Antakya-Kırıkhan aksının üzerinde yer almaktadır. Bu belde belediyeleri, ikisi dışında Antakya kentsel alanı içerisinde

12 84 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 bulunmakta ve Tablo 5 e yansıdığı gibi, mesafe olarak il merkezine çok yakın konumları nedeniyle de Antakya Belediyesi ni sıkı bir şekilde çevrelemektedirler. Tablo 5. Antakya Kentsel Alanında Bulunan Belediyelere Ait Bazı Veriler Adı Kuruluş Yılı Mahalle İl Merkezine Uzaklık (km.) Antakya Çekmece Dursunlu Ekinci Gümüşgöze Güzelburç Harbiye Karaali Karlısu Kuzeytepe Küçükdalyan Maşuklu Narlıca Odabaşı Serinyol Subaşı Toygarlı Turunçlu Yeşilpınar Kaynak: Adıgüzel ve Tek, Antakya kentsel alanını da çok yakından ilgilendiren, belde belediyeleri sorunu gerek ulusal gerek yerel düzeyde işleyen kısır ve kısa vadeli politik hedeflerin sonucunda ortaya çıkmış bir sorundur. Türkiye genelinde de yaygın olarak görülmekte olan bu sorun, 1990 lı yıllarda çevresine doğru yayılan ve saçaklanan Antakya kentsel alanında çok can yakıcı bir şekilde yaşana gelmiştir. Bu süreçte, batıdaki banliyöleşme (suburbanisation) sürecine benzer bir eğilim gözlenmiş, 1990 lı yıllarda ise ana kentin çevresinde yer alan yerleşim alanlarında, Güneş (2004) in de vurguladığı gibi, irrasyonel kararlarla bir ya da iki mahal-

13 6360 Sayılı Yasa ve Türkiye nin Büyükşehir Belediyesi Sisteminde Değişim: Hatay Örneği 85 leden ya da köylerden oluşturulan küçük belde belediyeleri kurulmuştur. Başta Çekmece, Dursunlu, Küçükdalyan, Odabaşı, Turunçlu Beldeleri olmak üzere, Antakya Belediyesi ile sınırdaş olan söz konusu yerleşim birimleri ve belediyeler birbirleriyle iç içe girmiş durumdaydılar. Bu düzenlemeler sonrasında kendi dar sınırlarına hapsedilmiş olan Antakya Belediyesi, kentsel anlamda nefes alamaz duruma getirilmiştir. Daha çok siyasal kaygıların biçimlendirdiği ve akılcı olmayan düzenlemelerle ortaya çıkmış olan bu çok parçalı yapı, Antakya Belediyesi nin verimli yerel hizmet sunumunu engellediği gibi, çok önemli tarihi, kültürel, doğal, ekonomik vb. zenginlikleri ile eşsiz bir konuma sahip olan Antakya kentsel alanının çok önemli kentsel sorunlarla karşı karşıya kalmasına da neden olmuştur. Bu belde belediyeleri elde ettikleri yetkilerle, kurulmuş oldukları dönemlerde, kendi sorumlu oldukları kentsel alanlarda imar ve yapılaşmaya yön vermeye başlamış, ancak soyut olarak ellerinde bulunan yön verme yetkileri, somut anlamda çağdaş kentin ve kentlinin gereksinimlerini karşılama hedefinin uzağında kalmıştır. Böylelikle, belde belediyeleri kurulurken öngörülmüş olan, demokratik ve nitelikli kentsel hizmet sunumu hedeflerine ulaşılamamıştır. Daha sonraki dönemlerde, ortasında sıkışmış Antakya Belediyesi ile birlikte, etrafında kentsel ranta yönelik olarak büyümesini sürdüren yirmiden fazla belde belediyesi, çok parçalı ve bütüncül kentleşme dinamiklerinden yoksun bir Antakya kentsel alanı nın oluşmasına neden olmuşlardır. Bu sorunlu kentleşme sürecinden yalnızca yeni ortaya çıkan kentsel alanlar etkilenmemiş, çok önemli tarihsel ve kültürel zenginlikleri içerisinde barındıran Antakya kent dokusu da bu süreçten payını almıştır. Bu tür kentsel sorunlarla karşılaşıldığında yapılması gereken en akılcı yönelim, korunması zorunluluk arz edenlerin dışında, küçük belde belediyelerinin en yakın il ve ilçe belediyeleri ile birleştirilmesi olmalıydı. Böylece kentlerin gelişiminde plan bütünlüğünün sağlanması, yerel yönetimin daha etkili ve bütüncül hizmet üretmesi ve başta alt yapı yatırımları olmak üzere, ölçek ekonomilerinden yararlanılarak kaynakların daha akılcı kullanılması sağlanabilirdi. Ancak sorunlu olarak nitelendirdiğimiz Antakya kentsel alanında, var olan çok parçalı ve bizzat kendisi sorun üreten yerel dizgenin değiştirilmesi ya da Antakya Belediyesi ile birleştirmelerini de içeren bütüncül bir yapıya dönüştürülmesi, ne özekte bulunan Antakya Belediyesi, ne de çevresinde bulunan belde belediyeleri için bir öncelik oluşturabilmiştir (Tek, 2009b). Bu sorunlu yerel dizgeden kurtulmanın bir diğer yolu ise Antakya kentsel alanının büyükşehir statüsüne kavuşturulması olabilirdi. Ancak büyükşehir statüsüne kavuşmak 5216 sayılı Yasa hükümleri çerçevesinde zorunlu ve somut bir nüfus önkoşuluna bağlanmıştır. Yasanın belirlemiş olduğu nüfus ölçütü, büyükşehir statüsüne kavuşma özlemi taşıyan birçok kenti olduğu gibi, Antakya yı da hayal kırıklığına uğratmıştır yılı genel seçimleri sürecinde

14 86 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 gündeme gelen Antakya Büyükşehir Belediyesi tartışmalarının yapıldığı dönemde, Antakya Belediyesi nin ve kent özeği ile arasında kentbilim açısından ilişki kurulabilecek yerleşim birimlerinin nüfuslarının toplamı ancak civarındaydı ki, bu da büyükşehir kurulabilmesi için gerekli ölçütün çok altında bulunmaktaydı. Bu nedenle de Antakya ve diğer beklenti içerisinde olan orta büyüklükteki kentlerde büyükşehir belediyesi kurulabilmesi için, ya 5216 sayılı Yasa nın koymuş olduğu nüfus ölçütü aşağıya çekilmeli ya da farklı bir büyükşehir belediyeciliği yaklaşımı ile yeni bir yasal düzenlemeye gidilmeliydi. İşte 6360 sayılı Yasa bu yeni yaklaşımın bir ürünüdür. HATAY DA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KURULMASININ YÖNETSEL ETKİLERİ 6360 sayılı Yasa ile Hatay da büyükşehir belediyesi kurulması ve sınırlarının ilin mülki sınırı ile örtüştürülmesi, Hatay ın yerel boyutlarda yönetsel yapısının da değişmesine neden olacaktır sayılı Yasa kapsamında, diğer büyükşehir belediyesi kurulan illerde olduğu gibi Hatay İli nde de öncelikle il özel idaresi tüzel kişiliğine son verilmiştir. Ayrıca ilde Antakya, Arsuz, Defne ve Payas gibi yeni ilçeler kurulmuştur. Tablo 6. Hatay İli nde Kurulan Yeni İlçeler İlçe Bağlanan Belde Bağlanan Bağlanan Köy Belediyesi Sayısı Mahalle Sayısı Sayısı Antakya Arsuz 7-25 Defne Payas Kaynak: 6360 sayılı Yasa Düzenlemeler çerçevesinde daha önce farklı ilçe sınırları içerisinde bulunan belde belediyeleri, mahalle ve köyler, yeni kurulmuş olan ilçelere bağlanırken, 1 belde belediyesi ve 7 köy de Yayladağı İlçesi ne bağlanmıştır. Yasa ile Hatay da yeni ilçeler kurulurken, bazı ilçelerin sınırlarında da önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Ancak yeni ilçelere bağlanmış olan belde belediyeleri ve köylerin tüzel kişilikleri, önümüzdeki yerel seçimlerde sona erecek ve diğer belde belediyeleri ve köylerle birlikte birer mahalleye dönüşeceklerdir. Bu dönüşümler ile ilgili veriler Tablo 7 de verilmeye çalışılmıştır.

15 6360 Sayılı Yasa ve Türkiye nin Büyükşehir Belediyesi Sisteminde Değişim: Hatay Örneği 87 Hatay Tablo Sayılı Yasanın Hatay İlindeki Yönetim Birimlerine Etkileri İlçe Tüzel Kişiliği Kaldırılan Bucak Belde Köy 6360 Öncesi Mahalle 6360 Sonrası Yeni Mahalle Sayısı 1 Antakya Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa İskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağı Toplam Tabloda da görüleceği gibi, Hatay İli nde 21 bucak ile 64 belde belediyesinin tüzel kişiliği sonlandırılmıştır. 50 si orman içi köy ve 97 si ormana bitişik köy olmak üzere toplamda 368 köyün tüzel kişiliği kaldırılmıştır sayılı Yasa öncesinde kentsel alanlarda toplam 149 mahalle bulunurken, 64 belde belediyesi ve 368 köy yönetiminin yasa gereğince mahalleye dönüştürülmesi ile birlikte, 432 yeni mahalle ortaya çıkacak, böylece Hatay İli nde mahalle sayısı 581 e ulaşmış olacaktır. HATAY DA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KURULMASININ OLASI ETKİLERİ 6360 sayılı Yasa ile Hatay İli nde Hatay Büyükşehir Belediyesi nin kurulmuş olmasının gelecek dönemlerde de il üzerinde birçok etkisi ortaya çıkacaktır. Bu bölümde Hatay da büyükşehir belediyesi kurulmasının siyasal, kentsel ve mali yapı üzerinde yaratabileceği olası etkiler irdelenmiştir. Siyasal Yapıya Etkileri Bilindiği gibi, Hatay İli nde 6360 sayılı Yasa öncesinde 1 il merkezi, 11 ilçe ve 64 belde belediyesi olmak üzere toplam 76 belediye bulunmaktaydı. Yeni yasayla Hatay da bazı ilçelerin sınırları değiştirilerek 4 yeni ilçe kurulmuş, ancak belde belediyeleri kapatılmış olduğundan dolayı, 1 i büyükşehir ve 15 i ilçe

16 88 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 belediyesi olmak üzere belediye sayısı 16 ya düşmüştür. Hatay İli nde büyükşehir belediyesi kurulması, kuşkusuz ki ilin siyasal dengelerini de derinden etkileyecektir. Bu siyasal etkiler iki temel başlık altında incelenebilir. Birincisi, il sınırlarının büyükşehir sınırları, buna paralel olarak da ilçe sınırlarının ilçe belediye sınırları ile eşleştirilmesinin yerel seçim sonuçlarına nasıl yansıyacağıdır. İkincisi ise yeni kurulan ilçeler ve buna koşut olarak bazı yerleşim birimleri sınırlarının değiştirilmesinin yol açacağı muhtemel siyasi sonuçlardır. Tablo Yerel Seçimlerinde Hatay da Bazı Siyasal Partilerin İl Genel Meclis Üyeliği Oy Oranları Birimler MHP DSP DTP CHP BBP ÖDP DP SP AKP Hatay Kent 21,33 1,82 2,54 24,20 2,40 1,51 7,39 2,94 34,13 Kır 18,10 6,80 0,51 29,97 1,47 0,85 5,90 2,90 30,78 Altınözü Kent 10,45 0,24 0,00 38,42 1,00 0,00 0,27 3,19 45,82 Kır 16,36 2,45 0,00 10,71 1,10 0,00 6,52 3,34 58,69 Dörtyol Kent 41,88 0,95 9,93 8,74 1,40 0,72 1,63 1,95 31,78 Kır 41,38 0,37 2,34 11,49 0,80 0,13 4,72 3,06 34,89 Hassa Kent 28,45 0,50 0,00 17,73 0,92 0,00 5,73 16,66 29,38 Kır 34,28 0,30 0,00 4,16 1,30 0,00 1,94 9,17 48,02 Antakya Kent 11,78 1,43 0,27 32,38 4,06 0,19 0,91 1,81 45,55 Kır 7,90 12,32 0,42 46,45 0,98 1,01 5,52 1,42 21,15 İskenderun Kent 15,54 1,06 3,27 32,43 2,09 0,21 15,67 1,30 26,59 Kır 16,83 3,31 0,55 31,12 3,18 0,18 8,77 2,62 26,97 Kırıkhan Kent 36,51 0,70 0,00 4,63 0,86 0,10 20,73 3,70 32,23 Kır 28,27 1,01 0,00 5,24 1,25 0,14 16,41 4,95 42,09 Reyhanlı Kent 32,86 0,00 0,00 7,63 3,53 0,00 0,54 14,07 40,45 Kır 18,85 0,00 0,00 10,61 2,20 0,00 1,60 13,78 51,17 Samandağ Kent 2,19 13,26 0,00 39,15 0,32 21,67 5,02 0,12 10,69 Kır 9,50 16,51 0,03 50,21 0,42 4,26 2,77 0,30 13,84 Yayladağı Kent 42,83 1,03 0,00 6,57 0,50 0,00 2,21 0,90 44,63 Kır 16,84 2,14 0,00 17,32 1,93 0,00 2,52 2,75 54,63 Erzin Kent 20,92 0,48 12,76 24,38 1,32 0,10 5,85 1,27 31,97 Kır 34,10 0,33 0,24 15,87 2,26 0,09 3,40 2,98 40,22 Belen Kent 44,40 0,35 0,00 9,05 1,35 0,00 0,00 4,06 40,37 Kır 33,48 0,59 0,00 8,64 1,67 0,00 0,00 0,79 53,87 Kumlu Kent 24,22 17,21 0,00 12,56 9,72 0,00 7,41 0,45 27,87 Kır 22,10 4,11 0,00 9,33 4,65 0,00 7,17 3,47 48,15 Kaynak: (TUİK, 2013) verileri kullanılarak hazırlanmıştır.

17 6360 Sayılı Yasa ve Türkiye nin Büyükşehir Belediyesi Sisteminde Değişim: Hatay Örneği 89 Çalışmanın bu bölümünde, öncelikle 2009 yılında yapılmış olan yerel seçimlerle ilgili olarak, Tablo 8 ve 9 a yansıyan, Hatay İli, il genel meclisi ve belediye başkanlığı seçim sonuçları değerlendirilmeye çalışılmıştır. Tablo Yerel Seçimlerinde Hatay da Bazı Siyasal Partilerin Belediye Başkanlığı Seçimi Oy Oranları Birim MHP DSP CHP DP SP AKP ÖDP Birim MHP DSP CHP DP SP AKP ÖDP TÜRKİYE 16,49 2,87 24,69 3,62 5,39 38,65 0,10 İskenderun 12,78 0,00 32,92 24,59 0,71 26,15 0,00 Hatay 19,34 6,16 26,71 9,85 2,27 29,48 1,70 Azganlık 45,94 0,00 0,00 0,00 0,45 53,61 0,00 Altınözü 1,33 0,00 47,30 0,27 0,65 49,70 0,00 Bekbele 28,13 0,00 0,00 0,00 18,11 31,03 0,00 Altınkaya 50,60 0,00 0,00 0,00 1,31 48,09 0,00 Denizciler 25,35 0,00 0,00 23,55 1,41 46,63 0,00 Hacıpaşa 0,00 0,00 0,00 54,85 0,87 44,29 0,00 Karaağaç 0,38 5,96 52,90 0,00 0,13 0,57 0,00 Karbeyaz 2,02 9,93 31,20 27,59 0,26 29,00 0,00 Karayılan 38,99 1,96 9,27 2,22 1,11 13,34 0,00 Dörtyol 46,47 0,30 5,45 0,65 1,18 35,32 0,00 Nardüzü 0,19 23,89 50,37 25,37 0,00 0,19 0,00 Altınçağ 22,70 0,00 21,77 26,33 1,10 28,10 0,00 Sarıseki 14,37 0,00 5,93 16,14 6,94 21,09 0,00 Karakese 51,57 0,00 0,00 0,90 1,16 43,57 0,00 Arsuz 1,11 0,00 50,19 8,44 0,07 40,19 0,00 Kuzuculu 48,72 0,00 9,39 0,00 0,43 40,76 0,00 Akçalı 0,24 9,97 47,24 42,34 0,08 0,12 0,00 Yeniyurt 29,62 0,00 0,29 35,94 0,22 33,93 0,00 Gökmeydan 0,18 8,08 37,49 48,11 0,00 0,00 0,00 Yeşilköy 36,70 0,00 21,78 0,00 1,07 37,28 0,00 Gözcüler 0,23 6,37 54,14 38,83 0,05 0,38 0,00 Payas 54,25 0,00 9,87 0,74 2,25 31,16 0,00 Madenli 0,32 0,00 67,63 27,80 0,04 4,21 0,00 Hassa 28,79 0,00 17,13 7,31 22,75 23,80 0,00 Üçgüllük 0,79 2,89 87,73 7,98 0,09 0,51 0,00 Akbez 26,09 0,00 0,00 0,00 30,78 43,13 0,00 Kırıkhan 41,42 0,89 1,46 29,04 2,99 23,88 0,00 Ardıçlı 55,64 0,00 0,00 0,00 1,44 42,92 0,00 Kurtlusoğuksu 54,70 0,00 0,00 0,00 0,13 45,11 0,00 Söğüt 60,92 0,00 0,00 0,00 1,63 37,45 0,00 Reyhanlı 36,33 0,00 6,46 0,00 14,42 42,42 0,00 Aktepe 45,70 0,00 0,00 0,00 2,02 52,13 0,00 Samandağ 0,00 19, ,00 0,46 13,54 34,2 Küreci 39,11 0,00 0,00 0,00 4,07 56,82 0,00 Aknehir 0,00 19,81 33,95 0,00 0,00 0,07 46,7 Merkez 9,10 0,59 36,21 0,27 1,26 48,32 0,40 Koyunoğlu 0,00 48,70 51,26 0,00 0,04 0,00 0,00 Avsuyu 0,00 0,00 0,13 37,64 0,17 37,98 0,00 Kuşalanı 0,00 0,00 94,88 0,00 4,82 0,30 0,00 Dursunlu 0,00 29,58 61,75 0,00 0,06 0,14 8,40 Mağaracık 0,00 13,43 58,34 0,00 0,04 28,19 0,00 Küçükdalyan 0,19 20,06 31,06 8,18 0,17 1,69 0,00 Mızraklı 0,00 43,37 55,10 1,07 0,25 0,21 0,00 Maşuklu 0,00 43,26 53,90 0,00 0,18 2,66 0,00 Sutaşı 0,00 3,73 58,67 0,00 0,42 37,19 0,00 Narlıca 26,78 0,00 0,00 0,00 3,57 69,65 0,00 Tekebaşı 0,00 13,09 39,72 4,69 0,28 42,22 0,00 Harbiye 0,00 0,00 56,96 42,12 0,16 0,34 0,00 Değirmenbaşı 0,00 49,23 50,60 0,00 0,17 0,00 0,00 Gümüşgöze 0,00 32,61 47,43 19,81 0,07 0,07 0,00 Tavla 0,00 47,06 50,96 0,00 0,05 0,00 1,90 Yeşilpınar 0,00 36,01 39,84 24,11 0,04 0,00 0,00 Tomruksuyu 0,00 15, ,00 0,00 0,06 31,8 Çekmece 1,89 51,39 41,05 3,86 0,14 1,67 0,00 Uzunbağ 0,00 44,14 54,82 0,00 0,22 0,00 0,00 Ekinci 0,00 40,86 52,65 0,00 0,00 0,03 6,40 Yaylıca 0,00 62,30 29,44 5,77 0,05 2,44 0,00 Güzelburç 0,00 0,00 50,77 41,75 0,30 7,18 0,00 Yayladağı 50,50 1,54 0,00 1,19 0,63 45,98 0,00 Karlısu 0,00 0,00 52,98 0,00 5,74 41,28 0,00 Kışlak 5,79 0,00 40,92 0,00 1,21 52,09 0,00 Kuzeytepe 0,00 48,22 29,49 0,00 0,13 0,16 21,9 Yeditepe 43,29 0,00 0,00 0,00 0,32 56,39 0,00

18 90 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 Odabaşı 2,81 40,74 38,88 0,00 0,88 13,79 0,00 Karaköse 28,48 0,00 0,00 21,73 0,00 24,07 0,00 Subaşı 0,00 0,00 87,55 0,00 0,43 12,02 0,00 Erzin 16,94 0,15 25,29 7,29 0,56 35,90 0,00 Toygarlı 0,00 40,20 59,38 0,00 0,43 0,00 0,00 Belen 49,48 0,00 6,80 0,00 3,29 40,28 0,00 Turunçlu 0,00 37,52 61,90 0,00 0,29 0,29 0,00 Kumlu 38,10 24,13 0,00 0,00 0,20 37,49 0,00 Serinyol 0,00 47,83 42,93 0,37 0,07 8,61 0,00 Karaali 0,00 32,32 28,10 9,02 0,06 26,27 4,20 Ovakent 60,10 0,00 0,55 0,00 0,78 30,19 0,00 Şenköy 0,00 0,00 2,02 0,00 1,84 76,67 0,00 Kaynak: (TUİK, 2013) verileri kullanılarak hazırlanmıştır. Bu seçim sonuçlarının değerlendirilmesi bize bir takım veriler sunmakla birlikte, şu noktaları da belirtmekte yarar bulunmaktadır. Nispi temsil ile geniş seçim çevresi sisteminin uygulandığı il genel meclisi seçimlerinde, seçmenler parti tercihlerinde ısrar etmekte ve hangi partiyi destekliyorlarsa ona oy verme eğilimi içerisinde olmakta; buna karşılık basit çoğunluğun uygulandığı belediye başkanlığı seçimlerinde, seçmenler kendi partilerine yönelik görüşlerinde ısrarlı olduklarında oylarının boşa gidebileceğini ve/veya istemedikleri adayın kazanabileceğini dikkate almak durumunda kalmaktadırlar. Bu durum, belediye başkanlığı seçimlerinde, siyasal parti tercihi ve adayın iktidar partisinden olup olmaması önemli rol oynamakla birlikte, seçmenlerin farklı stratejiler üretmelerine, asıl parti tercihlerinden ayrılarak adayların özelliklerini ve önerilerini daha fazla dikkate almalarına neden olabilmektedir (Kamalak vd., 2013:7). Bu durum stratejik oy kullanma davranışı olarak nitelendirilmektedir. Bayraktar ve arkadaşlarının il genel meclislerini konu aldıkları bir çalışmada (2011) bu yönde somut veriler ortaya çıkmıştır. Kamalak (2013) ın aktarmış olduğu bu çalışmaya göre, siyasal partilerin bir seçim çevresinde il genel meclisi seçimlerinde yakalamış oldukları oy oranları, aynı seçim çevresinde bulunan belediye başkanlığı seçimlerinde çok önemli değişkenlikler göstermektedir. Buna göre seçmenler, partisinin belediye başkan adayının seçimi kazanma olasılığının düşük olduğu durumlarda, parti aidiyeti güçlü ise il genel meclisi seçimlerinde kendi partisine oy verirken, belediye başkanlığı seçimlerinde stratejik oy verme davranışı göstererek oy tercihlerini değiştirebilmektedir. Aynı çalışmada yapılan analize göre, stratejik oy verme eğilimleri belediyeler küçüldükçe artmakta, ayrıca büyükşehirden beldeye doğru inildikçe ulusal siyasetin yerel seçimler üzerindeki etkisi azalmaktadır yılı Mart ayında yapılacak olan yerel seçimlerde, elbette ki seçim sonuçlarını etkileyecek çok farklı değişkenler de olacaktır. Örneğin partilerin bir seçim çevresinde il genel meclisi seçimlerinde almış oldukları oy oranlarının, aynı seçim çevresindeki belediye seçimlerinde önemli oranlarda değişmesine neden olabilecek, başta belediye başkan adaylarının özellikleriyle ilgili olmak üzere bir takım yerel etkenler ortaya çıkabilecektir. Ayrıca, 6360 sayılı Yasa kapsa-

19 6360 Sayılı Yasa ve Türkiye nin Büyükşehir Belediyesi Sisteminde Değişim: Hatay Örneği 91 mında Hatay İli nde yeni ilçeler kurulurken, bu ilçelerin sınırlarının tespitine yönelik olarak, Hatay yerelinde farklı tepkilerin ortaya çıkmış olduğunu, diğer yandan Suriye de yaşanmakta olan iç savaş ortamının Türkiye ye yansımalarının coğrafi konumu nedeniyle Hatay da çok daha farklı hissedildiğini, dolayısıyla bu gelişmelerin Hatay da yerel seçimleri de etkileyebileceğini vurgulamak gerekir. Tüm bu yerel etkilerin yanı sıra, genel ülke siyaseti ile ilgili olarak 2013 yılı Aralık ayında ortaya çıkan ve genel siyaseti derinden sarsan gelişmeler ve bu gelişmelerin yaratmış olduğu siyasal gerilim ve kutuplaşma ortamı, yerel seçim yarışının genel seçim atmosferine dönüşmesine neden olmuştur. Bu gelişmeler, elbette ki 30 Mart 2014 tarihinde yapılacak olan yerel seçimlerde tüm ülkeyi etkileyeceği gibi, Hatay yerelini de derinden etkileyecektir. Tablo 10.Hatay İl inde Belediye Başkanlığı Kazanan Partiler ve Sayıları (2009) CHP AKP MHP DSP DP ANAP ÖDP İlçe Belediyesi Belde Belediyesi Toplam Hatay İli özelinde, tüm bu yerel ve genel boyutları olan farklı değişkenler ve duyarlılıkların, 30 Mart 2014 tarihinde yapılacak olan yerel seçimlerde, sonuçlar üzerinde önemli etkileri olacaktır. Ancak burada, 2009 yılında yapılmış olan yerel seçim verileri göz önünde bulundurulmak suretiyle, 6360 sayılı Yasa nın Hatay İli nde ortaya çıkarmış olduğu yeni yerel yapının, önümüzdeki yerel seçimleri ne yönde etkileyebileceği değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda, yerel seçimler ile ilgili öngörülerimizi şu şekilde özetlemek mümkündür: Stratejik oy verme eğilimlerinin belediyeler küçüldükçe artmakta olduğu ve büyükşehirden beldeye doğru inildikçe ulusal siyasetin yerel seçimler üzerindeki etkisinin azalmakta olduğu tespitinin, 2009 Yerel Seçimleri nin Hatay İli sonuçları değerlendirildiğinde, doğrulanmış olduğu gözlenmiştir. Bu seçim sonuçlarına göre, Tablo 10 da da görüleceği gibi, CHP biri ilçe olmak üzere toplamda 29 belediye başkanlığı, AKP dördü ilçe olmak üzere 18 belediye başkanlığı, MHP ise altısı ilçe olmak üzere toplam 16 belediye başkanlığı kazanmıştır. Ayrıca DSP nin 6, DP nin 3, ANAP ın 2 belde belediye başkanlığı, ÖDP nin ise biri ilçe olmak üzere 2 belediye başkanlığına sahip olduğu görülmektedir. Bu sonuçlara göre, günümüzde parlamentoda temsil edilemeyen küçük siyasal partiler, Hatay da biri ilçe olmak üzere toplam 13 belediye başkanlığı kazanmışlardır sayılı Yasa ile belde belediyelerinin kapatılmış olması, küçük siyasal partilerin aleyhine, büyük siyasal partilerin ise lehine, yeni siyasal sonuçların ortaya çıkmasına neden olacaktır. Küçük siyasal partilerin yerel seçimlerde baş-

20 92 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 ta belde belediyeleri olmak üzere, yakalamış oldukları görece başarılı performans, belde belediyelerinin kapatılması ile birlikte artık son bulacaktır. Bu partilerin, büyükşehir belediye ve ilçe belediye başkanlığı kazanma olasılıkları oldukça düşüktür sayılı Yasa ile Hatay İli nde ortaya çıkacak yeni yerel dizgenin kuşkusuz ki büyük siyasal partiler üzerinde de etkileri olacaktır. Bu yeni dizgenin en belirgin etkisi, Hatay kırsalında, yani köy ve beldelerde güçlü olan CHP nin oy oranlarında görülecektir yerel seçim sonuçlarını yansıtan Tablo 8 ve 9 da görüleceği gibi, Hatay ın belli kırsal alanlarında CHP güçlü bir siyasal partidir ki bu durum, 2014 yerel seçimlerinde bazı ilçe belediyelerini kolaylıkla kazanmasını sağlayabilecektir. İl genel meclisi seçim sonuçlarına göre özellikle Hatay ın merkez ilçesi olan Antakya ve İskenderun ilçelerinde güçlü bir konumda olan CHP, 6360 sayılı Yasa ile bu ilçelerin bölünmesi ve bu ilçeler içerisinde tartışmalı sınırları ile yeni ilçelerin kurulmuş olması, farklı yeni sonuçların ortaya çıkmasına neden olabilecektir. Gelecek yerel seçimlerde CHP nin, yalnızca yeni kurulmuş olan küçük ilçelerde güçlü konumunu devam ettirebileceğini söyleyebiliriz. Ancak sınır değişikliği sonucunda ortaya çıkan yeni yerel yapının, CHP nin, Antakya ve İskenderun gibi çok önemli ilçelerin belediye başkanlıklarını kazanma konusundaki güçlü konumunu ciddi bir biçimde tehdit edebileceğini söylemek mümkündür. Son yapılan yerel seçim (Tek, 2009c, TUİK, 2013) sonuçları incelendiğinde ve CHP nin Samandağ, Defne ve Arsuz; MHP nin Payas belediye başkanlığını kazanacağı, geriye kalan 11 ilçe ve büyükşehir belediye başkanlıklarının ise büyük bir olasılıkla AKP tarafından elde edileceği tahmin edilmektedir. Ancak seçimler öncesinde özellikle AKP nin, ülke genelinde ve Hatay yerlinde izleyeceği siyaset önem taşımakta ve bu muhtemel sonuçların muhalefetten ziyade iktidarın sergileyeceği performans ile değişebileceği öngörülmektedir. MHP 2009 yerel seçimlerinde 6 ilçe belediye başkanlığı kazanmışken, bu başarılı performansını yeni seçimlerde elde etmesinin giderek güçleşeceği görülmektedir. Tablo 8 ve 9 da da görüleceği gibi, ilçe merkezlerinde MHP nin güçlü konumu, 6360 sayılı Yasa doğrultusunda ilçe belediye başkanlığı seçimlerinde, seçim çevresinin artık o ilçenin mülki sınırı ile örtüştürülmüş olması nedeniyle sarsılabilir. Çünkü MHP nin belediye başkanlığı kazanmış olduğu ilçelerin genelinde kır oyları AKP ye göre daha düşüktür ve ilçe belediye başkanlığı seçimlerine kır seçmeni eklendiğinde, bu ilçelerde ciddi bir MHP-AKP rekabeti söz konusu olacaktır. Özellikle Yayladağı, Kumlu, Hassa ilçelerinde belediye başkanlıklarını AKP nin kazanma olasılığı daha yüksektir. Ayrıca MHP nin Kırıkhan ve Belen ilçelerinde oy oranlarının AKP nin altında kalması da olasıdır. Geriye ise Dörtyol ilçesi kalmaktadır. Bu ilçe sınırları dâhilinde yer alan ve MHP nin çok güçlü olduğu Payas ın ilçe statüsü kazanmış olması, Payas da ilçe