GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) Endeks 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0. İmalat Sanayii

Transkript

1 TÜTÜN ÜRÜNLERİ İMALAT SANAYİİ Hazırlayan Ömür GENÇ ESAM Müdür Yardımcısı

2 78

3 1. SEKTÖRÜN TANIMI Tütün ürünleri imalatı ISIC Revize 3 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 16 no lu gruplandırma içinde yer almaktadır. Bu grup altında üçlü düzeyde ve dörtlü düzeyde birer tane alt sektör bulunmakta olup bu sektörler aşağıdaki gibidir: 16 Tütün Ürünleri İmalatı 160 Tütün Ürünleri imalatı 1600 Tütün ürünleri imalatı Sektör, NACE Revize 1.1 sınıflandırmasına göre ise ISIC Revize 3 sınıflandırılmasında olduğu gibi aynı şekilde ve aynı numara altında sınıflandırılmaktadır. 2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISI Tütün ürünleri imalatı sektöründe faaliyet gösteren firmaların önemli bir bölümü İzmir bölgesinde bulunmaktadır. İstatistikî Bölge Sınıflandırması Düzey 2 ye göre (devlet sektörünün tamamı ile özel sektörde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerini kapsayan 2001 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı sonuçlarına göre), Türkiye genelinde tütün ürünleri imalatı sektöründe faaliyet gösteren firma sayısı 25 adet olup imalat sanayii genelindeki firma sayısının %0,2 gibi oldukça düşük bir bölümünü oluşturmaktadır. Ülke genelinde yalnızca 9 bölgede tütün ürünleri imalatı sektöründe faaliyet gösteren tesis bulunmakta iken, geriye kalan 17 Düzey 2 bölgesinde ise, faaliyet gösteren herhangi bir firma bulunmamaktadır. Sektör genelinde yer alan 25 adet işyeri sayısının, %56 sı İzmir bölgesinde yer almakta iken, %12 si Samsun, %8 i Trabzon bölgesinde bulunmaktadır yılı itibariyle sektördeki firmalara ait kurulu çevirici güç kapasitesi Bg-Hp (beygir gücü) olup bunun %57,8 i İzmir bölgesinde, %16 sı Samsun, %8,4 ü Adana, %7,1 i de İstanbul bölgesindeki firmalara aittir. Sektör genelindeki kurulu çevirici güç kapasitesi, ülke geneli imalat sanayii kurulu çevirici güç kapasitesinin %0,4 ünü teşkil etmektedir. Sektör genelinde çalışanların sayısı incelendiğinde ise kişi olan sektör ortalama çalışan sayısının, Türkiye geneli imalat sanayiinde çalışan sayısının %1,5 ini oluşturduğu görülür. Yıllık ortalama çalışan sayısının %54,6 sını İzmir bölgesindeki firmalar oluşturmakta iken, %18,6 sı Samsun, %8,1 i İstanbul, %6,1 i Malatya, %5,4 ü Adana ve %3,3 ü de Trabzon bölgesindeki firmalarda istihdam edilmektedir yılı itibariyle sektör tarafından yaratılan katma değer 2.468,8 milyon YTL olup ülke geneli imalat sanayiinde yaratılan katma değerin %6,1 ini oluşturmaktadır. Yaratılan katma değerin %58,2 si İzmir bölgesindeki firmalara ait olup bunu sırasıyla %12,4 ile İstanbul ve Samsun bölgeleri, %8,6 ile Adana, %6,5 ile de Malatya bölgesi izlemektedir. 79

4 Tablo 1: Tütün Ürünleri İmalatı Sektöründe Faaliyet Gösteren Firma Sayısı Düzey 2 Bölgesi Firma Sayısı Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı Kurulu Çevirici Güç Kapasitesi Katma Değer Adet % Kişi % Bg-Hp % YTL % İstanbul 1 4, , , ,4 Tekirdağ 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Balıkesir 1 4, , , ,5 İzmir 14 56, , , ,2 Aydın 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Manisa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Bursa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kocaeli 1 4,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ankara 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Konya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Antalya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Adana 1 4, , , ,6 Hatay 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kırıkkale 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kayseri 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Zonguldak 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kastamonu 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Samsun 3 12, , , ,4 Trabzon 2 8, , , ,3 Erzurum 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ağrı 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Malatya 1 4, , , ,5 Van 1 4, , , ,9 Gaziantep 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Şanlıurfa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Mardin 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 TOPLAM , , , ,0 Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler, Kanun gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir. 80

5 3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI 3.1. Üretim Endeksindeki Gelişmeler Tütün ürünleri imalatı sektöründe üretim endeksi genel olarak yükseliş eğilimi göstermektedir de 100 olan endeks değeri döneminde yükselerek 2003 te 116 seviyesine yükselmiştir yılında 93,3 düzeyine gerileyen endeks değeri 2005 de 103,5, 2006 da ise (ilk üç çeyrek dönem ortalaması itibariyle) 122,6 düzeyine çıkmıştır. Aynı dönemde imalat sanayiine ait genel endeks değeri ise 136,2 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalama) Yıllar İmalat Sanayii Endeks Değişim % Endeks Değişim % Endeks Değişim % ,0-100,0-100, ,1 0,1 109,4 9,4 109,4 9, ,9-4,2 104,0-4,9 104,0-4, ,1 6,5 112,4 8,1 112,4 8, ,4-9,5 115,2 2,5 115,2 2, ,5 10,9 121,7 5,6 121,7 5, ,0 9,3 116,0-4,7 116,0-4, ,7 10,4 93,3-19,6 93,3-19, ,6 4,8 103,5 10,9 103,5 10, * 136,2 5,1 122,6 18,4 122,6 18,4 (*): 2006 değerleri ilk üç çeyrek dönem ortalaması itibariyledir. Endeks GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii

6 Aylar Tablo 3: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki aya göre % değişme) İmalat Sanayii Endeks Değişim % Endeks Değişim % Endeks Değişim % 2005/1 116,6-64,5-64,5-2005/2 112,1-3,9 67,7 4,9 67,7 4,9 2005/3 130,1 16,0 104,5 54,5 104,5 54,5 2005/4 129,3-0,6 96,2-7,9 96,2-7,9 2005/5 133,6 3,4 94,6-1,6 94,6-1,6 2005/6 134,1 0,3 124,0 31,0 124,0 31,0 2005/7 128,8-3,9 121,8-1,8 121,8-1,8 2005/8 130,2 1,1 151,0 24,0 151,0 24,0 2005/9 142,6 9,5 180,8 19,7 180,8 19,7 2005/10 131,3-7,9 87,1-51,8 87,1-51,8 2005/11 129,2-1,6 75,0-13,9 75,0-13,9 2005/12 137,0 6,0 74,5-0,6 74,5-0,6 2006/1 107,4-21,6 81,4 9,2 81,4 9,2 2006/2 118,5 10,3 91,6 12,5 91,6 12,5 2006/3 143,0 20,7 109,1 19,2 109,1 19,2 2006/4 139,0-2,8 103,1-5,5 103,1-5,5 2006/5 146,2 5,2 126,4 22,6 126,4 22,6 2006/6 148,8 1,8 155,1 22,7 155,1 22,7 2006/7 141,1-5,2 126,5-18,4 126,5-18,4 Endeks 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 GRAFİK 2: ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık) Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 İmalat Sanayii Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 Üretimdeki fiziki artışların bir göstergesi olan üretim endeksindeki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Ocak 2005 de 64,5 olan sektör üretim endeksinin, Ocak 2006 da 81,4 düzeyine yükseldiği dikkati çekerken, Haziran 2006 da 155,1, Temmuz 2006 da ise 126,5 düzeyinde olduğu görülür. 82

7 Sektöre ait endeks değeri, bir önceki yılın aynı ayına göre Temmuz 2005 de %7,7 oranında artış gösterirken, Temmuz 2006 da %3,9 oranında bir artış göstermiştir. Temmuz 2006 da endeks değeri bir önceki aya göre ise %18,4 oranında azalış kaydetmiştir (İmalat sanayii genelinde, bir önceki yılın aynı ayına göre Temmuz 2005 de %2,6 oranında bir azalış yaşanırken, Temmuz 2006 da %9,5 oranında bir artış gerçekleşmiştir). Tütün ürünleri imalatı sektöründe üretim, yoğun olarak yılın ikinci yarısında yapılmaktadır. Nitekim Ekim-Mart döneminde üretim endeksi 100 ün altına inerken, Nisan Eylül döneminde ise üretim endeksinin en yüksek seviyelerine çıktığı görülür. Tablo 4: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre % değişme) İmalat Sanayii Yıllık Temmuz Yedi Aylık Ortalama ,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8-2,6 9,5 2,8 6,7 16 9,4 8,1 5,6-4,7-19,6 10,9 7,7 3,9 0,4 17, ,4 8,1 5,6-4,7-19,6 10,9 7,7 3,9 0,4 17,8 83

8 3.2. Kapasite Kullanım Oranındaki (KKO) Gelişmeler Tütün ürünleri imalatı sektöründe kapasite kullanım oranı (KKO) %65-70 civarında seyretmektedir. Sektör genelinde gerçekleşen bu KKO ları, imalat sanayii genelinde gerçekleşen KKO nın (%75-80) puan daha altındadır. Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, Yıllık Ortalama,%) Yıllar İmalat Sanayii ,8 64,9 64, ,8 66,8 66, ,2 68,0 68, ,0 77,0 77, ,4 63,6 63, ,6 78,8 78, ,9 70,0 70, ,6 69,0 69, ,0 72,7 72, ,4 72,8 72, ,5 72,0 72, ,4 65,9 65, ,9 65,2 65, ,9 70,5 70, ,4 71,4 71, ,4 68,5 68, ,3 64,9 64, ,3 63,2 63, * 80,6 67,1 67,1 (*):2006 değeri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 84

9 % GRAFİK 3: KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, %) İmalat Sanayii Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, Aylık, %) Aylar İmalat Sanayii /1 76,6 60,5 60,5 2005/2 77,1 56,0 56,0 2005/3 80,5 60,7 60,7 2005/4 79,8 61,8 61,8 2005/5 81,3 60,1 60,1 2005/6 81,4 61,8 61,8 2005/7 80,6 64,2 64,2 2005/8 79,8 62,9 62,9 2005/9 82,7 63,3 63,3 2005/10 82,3 63,8 63,8 2005/11 80,9 70,4 70,4 2005/12 80,7 72,4 72,4 2006/1 75,4 71,6 71,6 2006/2 77,2 64,9 64,9 2006/3 80,7 69,1 69,1 2006/4 82,3 66,6 66,6 2006/5 82,6 68,5 68,5 2006/6 83,1 68,5 68,5 2006/7 82,2 67,3 67,3 Kapasite kullanım oranındaki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Ocak 2005 de tütün ürünleri imalatı sektöründe %60,5 olan KKO nın, Temmuz 2006 da %67,3 düzeyine yükseldiği görülür yılı ortalama KKO %63,2 85

10 düzeyinde iken, 2006 yılının yedi aylık döneminde ortalama KKO %68,1 olmuştur. imalat sanayii genelinde ise Ocak 2005 de %76,6 olan KKO nın, Temmuz 2006 da %82,2 seviyesine yükseldiği görülürken, 2005 yılı genelinde imalat sanayii genelinde ortalama KKO %80,3, 2006 yedi aylık döneminde ise %80,5 oranında gerçekleştiği dikkati çekmektedir. % GRAFİK 4: AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, %) 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii Üretim Değerindeki Gelişmeler 1 Tütün ürünleri imalatı sektöründe, 2005 yılı itibariyle toplam milyon YTL değerinde bir üretim gerçekleşmiş olup ülke imalat sanayii üretimi içindeki payı %1,3 tür. Sektör genelinde üretilen ürünlerin üretim değerinin Türkiye imalat sanayii geneli içindeki payı incelendiğinde, bu payın döneminde sürekli olarak yükseldiği, 2001 yılından sonra ise düşüş gösterdiği dikkati çekmektedir. Nitekim, 1995 de imalat sanayii üretim değeri içinde 16 no lu sektörün payı %2,5 iken bu pay, 2001 de en yüksek seviyesi olan %4 e yükselmiş, ancak bu yıldan sonra sürekli olarak azalış göstererek 2004 te %3, 2005 yılında da %1,3 düzeyine gerilemiştir. 1 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete yanıt veren firmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin (artma ya da azalma anlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete katılan firma sayısındaki değişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu bölüm, sektörün toplam üretim büyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 86

11 Tablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla) Yıllar İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL * (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir Üretim değeri USD bazında değerlendirildiğinde, sektördeki üretim artışının, imalat sanayiinin geneline oranla daha düşük kaldığı görülür. Nitekim, döneminde imalat sanayii genelinde toplam üretim artışı %82,8 olurken, tütün ürünleri imalatı sektöründe üretim değeri %17,5 oranında azalış göstermiştir yılında 2,1 milyar USD olan sektör üretimi, devamlı olarak yükseliş kaydederek 2004 te en yüksek seviyesi olan 3,8 milyar USD düzeyine yükselmesine rağmen, 2005 de, bir önceki yıla göre, %55,6 oranında gerileyerek 1,7 milyar USD olmuştur. Yıllar Tablo 8: Üretim Değerindeki Değişme (USD Değeriyle) (%) İmalat Sanayii Milyon USD Değişim % Milyon USD Değişim % Milyon USD Değişim % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir 87

12 4. DIŞ TİCARET DURUMU Tütün ürünleri imalatı sektöründe, 1995 yılı itibariyle 162 milyon USD olan toplam dış ticaret hacmi (ithalat + ihracat) yıllar itibariyle inişli çıkışlı bir gelişim göstererek 2005 yılında 215 milyon USD düzeyine yükselmiştir. Sektörün dış ticaret hacmi 2006 yılının ilk yedi aylık döneminde ise 142 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. Tablo 9: Tütün Ürünleri İmalatı Sektörü Dış Ticaret Hacmi Yıllar Bin USD Değişim % Bin USD Değişim % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir İhracattaki Gelişmeler Tütün ürünleri imalatı sektöründe ihracat miktarı (değer olarak) ithalata oranla daha yüksek seviyededir yılı itibariyle, sektörde 122 milyon USD düzeyinde bir ihracat gerçeklemiş olup bu değer, imalat sanayii genelinde yapılan ihracat tutarının %0,18 ini oluşturmaktadır döneminde sektör genelinde ihracat değeri devamlı olarak dalgalı bir seyir sergilemiştir. Sektörde ihracat tutarı 2006 yılının ilk yedi aylık döneminde ise 89 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 88

13 Tablo 10: Tütün Ürünleri İmalatı Sektörü İhracatı Yıllar Bin USD Değişim % Bin USD Değişim % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 5: YILLARA GÖRE İHRACAT Tütün ürünleri imalatı sektörünün toplam ihracatımız ve imalat sanayii ihracatı içindeki payı incelendiğinde ise, sektöre ait ihracat değerinin gerek toplam ihracat içindeki payının gerekse imalat sanayii ihracatı içindeki payının sürekli olarak azalış gösterdiği dikkati çekmektedir. Nitekim, 1995 de toplam ihracat içinde %0,63 olan sektör ihracatının payı 2005 de %0,17 seviyesine gerilerken, imalat sanayii ihracatı içinde %0,71 olan payı da %0,18 düzeyine inmiştir. 89

14 Tablo 11: Tütün Ürünleri İmalatı Sektörü İhracatının Toplam İhracat ve İmalat Sanayii İhracatı İçindeki Payı (%) Yıllar ,63 0,71 0,63 0, ,41 0,46 0,41 0, ,45 0,51 0,45 0, ,25 0,28 0,25 0, ,31 0,35 0,31 0, ,44 0,48 0,44 0, ,26 0,28 0,26 0, ,28 0,30 0,28 0, ,19 0,20 0,19 0, ,12 0,13 0,12 0, ,17 0,18 0,17 0, * 0,19 0,20 0,19 0,20 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1): Toplam ihracat içindeki payı (2): İmalat sanayii İhracatı içindeki payı 4.2. İthalattaki Gelişmeler Tütün ürünleri imalatı sektöründe 2005 yılı itibariyle, 93,5 milyon USD düzeyinde bir ithalat yapılmış olup bu ithalat tutarı toplam ithalatımızın %0,08 gibi oldukça düşük bir bölümünü teşkil etmektedir. Sektörde, 1995 yılında 25,6 milyon USD olan ithalat, döneminde %266 oranında artış göstermesine rağmen, ithalat artışı daha ziyade 2001 yılından itibaren hızlanmıştır. Sektörde ithalat tutarı 2006 yılının ilk yedi aylık döneminde ise 53 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 90

15 Tablo 12: Tütün Ürünleri İmalatı Sektörü İthalatı Yıllar Bin USD Değişim % Bin USD Değişim % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 6: YILLARA GÖRE İTHALAT Tütün ürünleri imalatı sektörünün toplam ithalatımız ve imalat sanayii ürünleri ithalatı içindeki payı incelendiğinde ise, sektöre ait ithalat değerinin gerek toplam ithalat içindeki payının gerekse imalat sanayii ithalatı içindeki payının zaman içerisinde pek fazla bir değişiklik göstermediği dikkati çekmektedir. Nitekim, 1995 de toplam ithalat içinde %0,07 olan sektör ithalatının payı 2005 de %0,08 olurken, imalat sanayii ithalatı içinde %0,09 olan payı da %0,1 düzeyinde gerçekleşmiştir. 91

16 Tablo 13: Tütün Ürünleri İmalatı Sektörü İthalatının Toplam İthalat ve İmalat Sanayii İthalatı İçindeki Payı (%) Yıllar ,07 0,09 0,07 0, ,08 0,10 0,08 0, ,09 0,11 0,09 0, ,11 0,13 0,11 0, ,11 0,13 0,11 0, ,08 0,10 0,08 0, ,10 0,12 0,10 0, ,09 0,11 0,09 0, ,08 0,10 0,08 0, ,08 0,09 0,08 0, ,08 0,10 0,08 0, * 0,07 0,09 0,07 0,09 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1): toplam ithalat içindeki payı (2): imalat sanayii ithalatı içindeki payı 4.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Tütün ürünleri imalatı sektöründe dış ticaret dengesi, Türkiye nin lehine yönelik bir görünüm arz etmesine rağmen bu görünüm zaman içerisinde olumsuz bir şekilde değişim göstermiştir. Nitekim 1995 yılı itibariyle sektör genelinde 111,3 milyon USD düzeyinde bir dış ticaret fazlası söz konusu iken, bu fazla, 2005 de 28,3 milyon USD seviyesine düşmüştür yılı ilk yedi aylık döneminde ise sektörün dış ticaret dengesi, 35,9 milyon USD fazla vermiştir yılında %535 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı (ihracat/ithalat), yıllar itibariyle devamlı düşüş kaydederek, 2000 de %289, 2004 te ise en düşük seviyesi olan %106 düzeyine gerilemiştir de %130 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2006 yılının ilk yedi aylık döneminde %168 olarak gerçekleşmiştir. 92

17 Tablo 14: Yıllar İtibariyle İhracat/İthalat Oranı Yıllar X-M (Bin USD) X / M (%) X-M (Bin USD) X / M (%) * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. % GRAFİK 7: İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M) Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı, sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA değerlerini kapsamaktadır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 ve üzerinde olan sektörler (RCA>50) Rekabet Gücü Yüksek, RCA skorları 93

18 50 den büyük, 50 den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) Rekabet Gücü Sınırda, RCA skorları 50 den küçük sektörler (-50>RCA) ise Rekabet Gücü Düşük sektörler olarak belirlenmiştir. Dış ticaret istatistikleri kullanılarak hesaplanan rekabet gücü endeksi (RCA) rakamları incelendiğinde, 16 no lu tütün ürünleri imalatı sektörüne ait RCA değerlerinin döneminde (1999, 2000 ve 2002 yılları hariç olmak üzere) devamlı azalış gösterdiği ve 1995 de 217,9 olan RCA değerinin 2006 da 30,7 değerine indiği görülmektedir. Tablo 15: Tütün Ürünleri İmalatı Sektörü RCA Değerleri RCA Ort. Yıllar ,9 217, ,6 165, ,4 165, ,8 80, ,4 102, ,6 173, ,0 99, ,5 113, ,2 82, ,7 49, ,8 72, * 30,7 30,7 Skoru 112,8 112,8 Değer Yüksek Yüksek Eğilim Azalıyor Azalıyor RCA Eğilim Azalıyor Azalıyor (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Sektörün dönemi itibariyle ortalama RCA değeri 112,8, dönemi itibariyle ise 74,6 dır. Sektör, bu iki döneme ait ortalama endeks değerleriyle yüksek bir rekabet gücüne (RCA skorunun 50 den büyük olması) sahip olmakla birlikte, her iki dönem itibariyle sektörün rekabet gücünün azalma yönünde bir eğilim gösterdiği dikkati çekmektedir. Tütün ürünleri imalatı sektörü, dönemine ait ortalama RCA değeri ile, imalat sanayiinin altında yer alan 22 alt sektör içerisinde dördüncü en yüksek RCA değerine sahip sektör olurken, son yılları kapsayan dönemindeki ortalama RCA değeriyle de beşinci sırada yer alır. 94

19 Skor GRAFİK 8: REKABET GÜCÜ ENDEKSİ 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0, VERİMLİLİK DURUMU 5.1 Üretimde Çalışanlar Endeksi 1997=100 temel yıllı üretimde çalışanlar endeksi, döneminde gerek imalat sanayii genelinde gerekse tütün ürünleri imalatı sektöründe düşüş eğilimi göstermiştir. Ancak, 1997 de 100 olan endeks değeri, döneminde, imalat sanayii genelinde %15,7 oranında azalarak 84,3 olurken, tütün ürünleri imalatı sektöründeki azalma %34,5 olmuştur Tablo 16: Üretimde Çalışanlar Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii ,0 100,0 100, ,2 92,4 92, ,2 83,0 83, ,1 90,4 90, ,7 86,2 86, ,2 83,5 83, ,7 73,5 73, ,4 68,1 68, ,8 66,7 66, * 84,3 65,5 65,5 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 95

20 Endeks GRAFİK 9: ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ (1997=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii Üretimde Çalışılan Saat Endeksi 1997=100 temel yıllı üretimde çalışılan saat endeksi döneminde, çalışanlar endeksinde olduğu gibi, gerek imalat sanayii genelinde gerekse tütün ürünleri imalatı sektöründe düşüş eğilimi göstermiştir. Ancak, 1997 de 100 olan endeks değeri, döneminde, imalat sanayii genelinde %17,3 oranında azalarak 82,7 olurken, tütün ürünleri imalatı sektöründeki azalma %42,9 olmuştur Tablo 17: Üretimde Çalışılan Saat Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii ,0 100,0 100, ,5 93,3 93, ,2 83,2 83, ,1 88,5 88, ,0 84,8 84, ,7 80,0 80, ,3 68,5 68, ,6 59,7 59, ,7 60,1 60, * 82,7 57,1 57,1 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 96

21 Endeks GRAFİK 10: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT ENDEKSİ (1997=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii Üretimde Çalışan Kişi Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Üretimde çalışan kişi başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmi verimlilik endeksi, döneminde, gerek imalat sanayii genelinde gerekse tütün ürünleri imalatı sektöründe artış eğilimi göstermiştir de 100 olan endeks değeri, döneminde, imalat sanayii genelinde %61,6 oranında artarak 161,6 olurken, tütün ürünleri imalatı sektöründe %86,8 oranında artarak 186,8 olmuştur Tablo 18: Üretimde Çalışanlar Verimlilik (Kişi Başına Üretim) Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii ,0 100,0 100, ,0 118,9 118, ,2 125,8 125, ,5 123,4 123, ,1 133,0 133, ,6 146,2 146, ,8 155,4 155, ,8 136,3 136, ,9 154,8 154, * 161,6 186,8 186,8 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 97

22 Endeks GRAFİK 11: ÜRETİMDE ÇALIŞAN KİŞİ BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ (1997=100) 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Çalışmada verimlilik analizi için kullandığımız bir başka gösterge olan üretimde çalışılan saat başına kısmi verimlilik endeks değerleri incelendiğinde, döneminde, hem imalat sanayii genelinde hem de tütün ürünleri imalatı sektöründe artış eğiliminin olduğu görülür de 100 olan endeks değeri, döneminde, imalat sanayii genelinde %64,5 oranında artarak 164,5 olurken, tütün ürünleri imalatı sektöründe %114,7 oranında artarak 214,7 olmuştur Tablo 19: Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii ,0 100,0 100, ,7 117,3 117, ,5 125,5 125, ,7 125,9 125, ,9 135,0 135, ,9 152,8 152, ,1 166,4 166, ,1 154,8 154, ,8 171,7 171, * 164,5 214,7 214,7 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 98

23 Endeks GRAFİK 12: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0, İmalat Sanayii Üretim endeksindeki artışın daha zayıf olduğu tütün ürünleri imalatı sektöründeki verimlilik artışının kaynağına indiğimizde dikkati çeken en önemli nokta; döneminde %22,6 oranında üretimde bir artış olmasına rağmen, bu dönemde istihdamda (üretimde çalışanlar endeksinde) %34,5 ve çalışılan saatte %42,9 oranında bir azalışın yaşanmasıdır. Başka bir ifadeyle, tütün ürünleri imalatı sektöründe, döneminde, üretimdeki artıştan daha fazla bir oranda, istihdamda ve çalışılan saatte bir azalma meydana gelmiştir. Söz konusu bu durum ise; sektörde birim üretim başına daha az sayıda işçinin daha fazla çalışmış olduğunu göstermektedir. 6. FİYATLARDAKİ GELİŞMELER Tütün ürünleri imalatı sektöründeki fiyat değişimleri incelendiğinde, döneminde, sektör genelindeki fiyat artışlarının hem imalat sanayiinin hem de genel Toptan Eşya Fiyat Endeksindeki (TEFE) artıştan daha yüksek düzeyde olduğu görülür. Nitekim, Ocak 1995 de 139,5 olan sektör TEFE değeri (1994=100), Aralık 2004 te ,2 olmuştur. Başka bir ifadeyle döneminde tütün ürünleri imalatı sektöründeki fiyatlar 89,2 kat artmıştır. Aynı dönemde genel TEFE değeri 55,6 kat artarken, imalat sanayii endeks değerindeki artış 54,7 kat olmuştur. 99

24 Tablo 20: TEFE deki Değişim (1994=100) (%) Yıllar Genel TEFE İmalat Sanayii ,9 80,6 85,3 85, ,0 91,2 138,3 138, ,3 47,1 41,2 41, ,9 76,7 166,2 166, ,7 29,4 10,0 10, ,6 96,1 116,6 116, ,8 29,7 28,5 28, ,9 12,6 35,3 35, ,8 14,8 11,3 11,3 % GRAFİK 13: FİYAT ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (1994=100) 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, Genel TEFE İmalat Sanayii Fiyat değişimleri Ocak 2005-Ağustos 2006 dönemi itibariyle değerlendirildiğinde ise, 2003=100 bazlı Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) nin genel olarak %15,2 oranında artış gösterdiği görülürken, imalat sanayii endeks değerinin %18,1, tütün ürünleri imalatı sektöründeki fiyat endeksinin de %12,7 oranında arttığı dikkati çekmektedir. 100

25 Tablo 21: Aylar İtibariyle ÜFE Değeri (2003=100) Aylar Genel TEFE İmalat Sanayii Ocak ,6 117,5 109,8 109,8 Şubat ,8 117,7 84,9 84,9 Mart ,3 119,5 88,1 88,1 Nisan ,7 121,8 88,1 88,1 Mayıs ,0 121,3 92,6 92,6 Haziran ,4 121,8 92,6 92,6 Temmuz ,5 121,4 92,6 92,6 Ağustos ,7 123,2 110,2 110,2 Eylül ,7 125,1 110,2 110,2 Ekim ,5 125,6 110,2 110,2 Kasım ,4 123,2 110,2 110,2 Aralık ,3 122,5 111,3 111,3 Ocak ,7 123,7 122,1 122,1 Şubat ,0 123,8 123,8 123,8 Mart ,3 124,4 123,8 123,8 Nisan ,8 126,8 123,8 123,8 Mayıs ,3 130,6 123,7 123,7 Haziran ,6 137,7 123,7 123,7 Temmuz ,8 139,7 123,7 123,7 Ağustos ,7 138,8 123,7 123,7 Not: TÜİK, Aralık 2004 tarihine kadar olan dönemde açıklamakta olduğu 1994=100 bazlı, ISIC Revize 3 sektör sınıflandırmasına göre Toptan Eşya Fiyat Endeksi ni (TEFE), Ocak 2005 tarihinden itibaren 2003=100 bazlı olarak, Nace Revize 1.1 sektör sınıflandırmasına göre Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) adı altında açıklamaktadır. 101

26 Endeks GRAFİK 14: AYLAR İTİBARİYLE ÜFE DEĞERİ (2003=100) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 Ağustos-2006 Genel ÜFE İmalat Sanayii Tablo 22: Aylar İtibariyle ÜFE Değerindeki Değişim (2003=100) Aylar Genel TEFE İmalat Sanayii Ocak Şubat ,1 0,1-22,7-22,7 Mart ,3 1,5 3,8 3,8 Nisan ,2 2,0 0,0 0,0 Mayıs ,2-0,4 5,1 5,1 Haziran ,5 0,4 0,0 0,0 Temmuz ,7-0,4 0,0 0,0 Ağustos ,0 1,5 19,0 19,0 Eylül ,8 1,5 0,0 0,0 Ekim ,7 0,4 0,0 0,0 Kasım ,9-1,9 0,0 0,0 Aralık ,0-0,6 1,1 1,1 Ocak ,0 1,0 9,7 9,7 Şubat ,3 0,1 1,3 1,3 Mart ,2 0,5 0,0 0,0 Nisan ,9 2,0 0,0 0,0 Mayıs ,8 3,0-0,1-0,1 Haziran ,0 5,4 0,0 0,0 Temmuz ,9 1,5 0,0 0,0 Ağustos ,7-0,7 0,0 0,0 102

27 7. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ISIC Revize 3 ve Nace Revize 1.1 sektör sınıflandırma sistemine göre üçlü (160) ve dörtlü (1600) bazda yalnızca bir alt sektör imalatından oluşan tütün ürünleri imalatı (16) sektörü, Türkiye de başta İzmir olmak üzere Samsun ve Trabzon Düzey 2 bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Sektörün üretim endeksi (üretim değeri ağırlıklı olarak), genel itibariyle yükseliş eğilimi göstermekle birlikte, özellikle imalat sanayii üretim endeksinin altında bir artış eğilimi göstermektedir. Sektörde üretim endeksi (1997=100 bazlı endeks değeri), döneminde %3,5 oranında artarak 2005 de 103,5 olmuştur yılı üçüncü çeyrek verilerine göre ise tütün ürünleri imalatı sektörünün ortalama (9 aylık ortalama) üretim endeksi 122,6 olarak gerçekleşmiştir. Sektörde kapasite kullanım oranı %65-70 civarında olup imalat sanayiine ait genel KKO nın (%75-80) altında bulunmaktadır. Sektör, üretim değeri itibariyle, imalat sanayii üretim değerinin %1,3 lük küçük bölümünü oluşturmaktadır. Tütün ürünleri imalatı sektörünün dış ticaret hacmi, 2005 yılı hariç olmak üzere, genel olarak düşüş eğilimi göstermektedir de 162,4 milyon USD olan dış ticaret hacmi 2004 te 151,4 milyon USD olurken, 2005 de 215,2 milyon USD seviyesine çıkmıştır. Dış ticaret hacminin %60-65 lik bölümü ise ihracattan oluşmaktadır de sektörde 121,7 milyon USD ihracat, 93,5 milyon USD ithalat yapılırken, ihracatın ithalatı karşılama oranı %130 dur. Sektörün dış ticaretteki rekabet gücü incelendiğinde, rekabet gücünün yüksek olduğu görülürken, dönemi ve dönemi itibariyle ise eğilimin azaldığı dikkati çekmektedir. Sektörün verimlilik endekslerine bakıldığında, sektör genelinde gerek üretimde çalışanlar endeksinin gerekse üretimde çalışılan saat endeksinin devamlı olarak azaldığı görülürken, 1997 de 100 olan endeks değerlerinin, 2006 da (üçüncü çeyrek dönem itibariyle) sırasıyla 65,5 ve 57,1 e gerilediği dikkati çekmektedir. Kısmi verimlilik endekslerinde ise hem kişi başına üretimin, hem de çalışılan saat başına üretim endekslerinin, imalat sanayiinin genelinde olduğu gibi, arttığı görülürken, endeks rakamının, 2006 da (üçüncü çeyrek dönem itibariyle) sırasıyla 186,8 ve 214,7 düzeyine yükseldiği dikkati çekmektedir döneminde sektörde, üretimdeki artıştan daha fazla bir oranda, istihdamda ve çalışılan saatte bir azalma meydana gelmiştir. Söz konusu bu durum; sektörde birim üretim başına daha az sayıda işçinin daha fazla çalışmış olduğunu göstermektedir döneminde sektördeki fiyat artışları, hem imalat sanayiindeki hem de genel fiyat artışlarından daha yüksek düzeyde gerçekleşirken, 2005 ve daha sonraki aylarda ise sektördeki fiyat artışları, hem genel ÜFE nin hem de imalat sanayiine ait ÜFE artışından daha düşük seviyede kalmıştır. Sektörde son üç aydır (haziranağustos döneminde) fiyat artışı yaşanmamıştır. Sonuç olarak, sektörde üretim endeksinin imalat sanayiinin geneline kıyasla düşük olmasına karşın artış eğiliminde olması ve kapasite kullanım oranlarında buna bağlı olarak bir artışın olması, sektörel üretim düzeyinin de artmasına işaret etmektedir. Sektördeki üretim endeksinde 103

28 ve dolayısıyla kapasite kullanım oranlarındaki artışların devam etmesiyle birlikte, istihdamda da artışların olacağı tahmin edilmektedir. Yine sektörde ihracatın ithalatı karşılama oranının düşmekle birlikte dış ticaret dengesinin fazla vermesi sektör açısından olumlu bir sonuçtur. Ancak dış ticaret hacminin, 2005 yılı hariç olmak üzere, genelde düşüş eğilimi göstermesi, sektör açısından olumsuz bir görünüm arz etmektedir. 104