İlköğretim Okullarında Müfettişlerce Yapılan Rehberlik ve Denetim Çalışmalarının İşlevselliği

Transkript

1 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 11(4) Güz/Autumn Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. İlköğretim Okullarında Müfettişlerce Yapılan Rehberlik ve Denetim Çalışmalarının İşlevselliği Abdurrahman EKİNCİ a Mardin Artuklu Üniversitesi Mehmet KARAKUŞ Zirve Üniversitesi Öz Bu çalışmada, rehberlik ve denetim raporlarında saptanan problemlerin ne oranda çözülebildiği ve bu bağlamda ilköğretim okullarında yapılan rehberlik ve denetim ziyaretlerinin ne kadar işlevsel olduğunun saptanması amaçlanmaktadır. Bu amaçla, nitel araştırma yaklaşımıyla, iki aşamalı olarak veriler toplanmış ve NVivo 7 programıyla analiz edilmiştir. Birinci aşamada Yozgat ilindeki okullar arasından tesadüfî olarak seçilen kırk ilköğretim okulunun öğretim yılındaki rehberlik ve denetim raporları Eğitim Müfettişleri Başkanlığından alınmış ve karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. İkinci aşamada on eğitim müfettişiyle mülakat yapılmıştır. Araştırmanın sonuçları, altı kategorinin her birinde (fizikî durum, eğitim ve öğretim durumu, büro işleri, öğrenci işleri, personel işleri, hesap, ayniyat ve taşınır mal işlemleri) çözülememiş olan bazı problemlerin bulunduğunu göstermektedir. Özellikle maddi kaynak gerektiren fiziksel problemlerin ve yeni müfredatla ilgili bazı yeterlikleri gerektiren öğretimsel problemlerin okulların çoğunda çözülememiş olduğu ortaya çıkmıştır. Okullara yeteri kadar bütçe ayrılması ve okul yöneticileri ile öğretmenlerin, problemleri çözmek için gerekli olan yeterliklerle donatılmaları önerilmektedir. Anahtar Kelimeler Rehberlik, Denetim, Eğitim Müfettişleri, Okul Yöneticileri, Öğretmenler. Değişmekte olan çevreyle dinamik bir etkileşim içerisinde bulunan eğitim örgütlerinin amaçlarından sapmaması ve etkililiğini devam ettirebilmesi için belli aralıklarla denetlenmesi gerekmektedir. Yöneticilerin, öğretmenlerin ve genel anlamda okulların değişime uyum sağlayabilmeleri, bireysel ve kurumsal olarak yaptıkları hataların anında düzeltilebilmesi ve gelişimlerini sürdürerek varlıklarını devam ettirebilmeleri için rehberlik ve denetime ihtiyaçları bulunmaktadır. a Dr. Abdurrahman EKİNCİ. Eğitim Yönetimi ve Denetimi alanında Yardımcı Doçenttir. Çalışma alanları arasında örgütlerde sosyal sermaye, liderlik, eğitim denetimi ve öğretmen yetiştirme konuları yer almaktadır. İletişim: Mardin Artuklu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Yenişehir Yerleşkesi, Mardin, Türkiye. Elektronik Posta: aekinci74@yahoo.com. Tel: Fax: Aydın (1986) denetimi, örgütsel eylemlerin kabul edilen amaçlar doğrultusunda, saptanan ilke ve kurallara uygun olup olmadığının anlaşılması süreci olarak tanımlamaktadır. O halde eğitim ve öğretimi değerlendirerek amaçlarla tutarlılığı ve bu çerçevede sürecin unsurlarının niteliğini geliştirmek denetimin temel işlevidir. Çağdaş denetim anlayışında temel yaklaşım, sürece dayalı olarak eğitim ve öğretimi geliştirmektir. Bu bakımdan çağdaş yaklaşım insan ilişkilerine, düzeltme ve geliştirmeye, grup çalışmasına, işbirliğine, mesleki yardıma, rehberliğe ve motivasyona dayalı teknik ve sosyal bir süreç olarak görülmektedir (Aydın, 1986; Başar, 1998). Böylece denetim, öğrenme ve öğretim ortam ve etkinliklerinin analizi, değerlendirilmesi ve sürecin geliştirilmesi gibi görevleri üstlenmiştir. Bu anlayışta denetim, sürecin geliştirilmesinde okul yöneticileri ve öğretmenler başta olmak üzere temel paydaşlara yardım 1849

2 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ ve destek sağlayan ve böylece doğrudan öğretimsel ürünün niteliği üzerinde etkide bulunan bir işleve sahiptir (Ünal, 1989). Üretkenlik ve örgütsel etkililik üzerinde denetimin olumlu etkilerinin bulunduğu bu konuda yapılan araştırmalarla saptanmıştır (Başar, 1998). Okulların etkililiğini sağlamak ve etkili bir öğrenme ortamı oluşturmak için denetimin etkili bir şekilde yapılması gerekmektedir (Sergiovanni ve Starrat, 1993; Sullivan ve Glanz, 2004). Aynı zamanda etkili bir denetim, okullarda kalitenin arttırılması için kullanılabilecek en önemli araçlardan birisidir (De Grauwe, 2007). Bürokratik, engelleyici, insanın doğasına olumsuz bakan, bundan dolayı da personelin sürekli dışsal denetim altında tutulması gerektiğini varsayan klasik denetim anlayışı günümüzde istendik sonuçlara ulaştırma konusunda yetersiz görülmektedir (Sullivan ve Glanz, 2000). Denetimin etkililiğinin ve işlevselliğinin sağlanması için çağdaş denetim yaklaşımları çerçevesinde; müfettişle öğretmen arasında eşitlik ve ortaklık temeline dayalı ilişkiler, denetleme sonunda katılımcı bir şekilde karar verme, yansıtıcı dinleme ve uygulamalar, öğretmenin kendini değerlendirmesi ve kendini yönlendirmesi gerektiği ifade edilmektedir (Hoy ve Forsyth, 1986; Glanz, 2000). Bu anlayışın sonucu olarak öğretmenlerin, müfettişin de yardımıyla, kendi öğretimsel uygulamalarını iyileştirme süreçlerinin bütün sorumluluğunu üstlenebilecek bir gelişim düzeyine ulaşmaları beklenmektedir (Grashel, 1997). Türk Eğitim Sisteminde Müfettişlerin Görevleri Türk eğitim sisteminde denetim işlemlerini bakanlık müfettişleri ve eğitim müfettişleri yürütmektedir. Bakanlık müfettişleri, bakanlığın merkez, taşra, yurt dışı teşkilâtı ile bağlı ve ilgili kuruluşlarının her türlü faaliyet ve işlemleriyle ilgili olarak denetim, inceleme ve soruşturma işlerini yürütmek, bakanlığın gözetim ve denetimine tabi diğer okul ve kurumlarda teftiş ve denetlemelerde bulunmakla yükümlüdür (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 1993). Eğitim müfettişleri başkanlığı da taşrada iller düzeyinde örgütlenmiş olup bakanlıkça yapılan düzenlemeler çerçevesinde, ilköğretim ve ilköğretim düzeyindeki her türlü eğitim kurumu ile sorumluluk alanlarındaki diğer eğitim ve öğretim kurumlarının denetiminden sorumludur. Eğitim müfettişleri başkanlıkları bünyesinde örgütlenmiş olan eğitim müfettişlerinin görev ve yetkilerine ilişkin alanlar şu şekilde sıralanmaktadır (MEB, 1999): (i) Rehberlik ve iş başında yetiştirme, (ii) Teftiş ve değerlendirme, (iii) İnceleme, (iv) Soruşturma, (v) Araştırma. Eğitim müfettişlerinin sıralanan beş başlıktaki görevlerinden birisi olan rehberlik ve iş başında yetiştirme, eğitim ve öğretim uygulamalarına ilişkin süreci denetleme sonucu yapılan değerlendirme ışığında eğitim ve öğretim etkinliklerini geliştirmeye yönelik iş ve işlemleri kapsamaktadır. Bu kapsamdaki iş ve işlemlere ilişkin esaslar Millî Eğitim Bakanlığı Eğitim Müfettişleri Başkanlıkları Rehberlik ve Teftiş Yönergesi (MEB, 2001) çerçevesinde düzenlenmiştir. Eğitim müfettişleri söz konusu yönerge doğrultusunda görevli oldukları il sınırları içerisinde Eğitim Müfettişleri Başkanlığı nca oluşturulan gruplar ve bu grupların sorumluluk alanındaki bölgeler kapsamında çalışma planlarını oluşturarak çalışırlar. Her teftiş grubu, grupça hazırlanan ve onaylanan yıllık ve aylık çalışma programına göre teftiş bölgelerindeki kurumların rehberlik ve denetiminden sorumludur. Eğitim müfettişleri yıllık ve aylık planları çerçevesinde görev bölgelerindeki kurumlarda, kurum teftişi, yönetici teftişi, öğretmen teftişi, diğer personel teftişi, seminer ve kurs teftişi yaparak değerlendirme çalışmalarında bulunurlar. Kurumların Denetlenmesi ve Rehberlik Çalışmaları Kurumların denetlenmesi, sistemdeki yeniliklerin ilgili kurumlara iletilmesi, kurumun çalışmalarını güçleştiren veya zayıflatan nedenlerin belirlenmesi, gerekli önlemlerin yerinde ve zamanında alınması, kurumun amaçlarını gerçekleştirmede insan ve madde kaynakları ile bunlardan yararlanılma durumunun gözlenerek yerinde ve etkili bir biçimde kullanılmasının sağlanması, eğitim-öğretim ve yönetim etkinliklerinin geliştirilmesi, öğretme-öğrenme ve yönetim sürecinin etkili duruma getirilmesi için objektif verilere, yasa, tüzük, yönetmelik, genelge, emir ve kararlara dayalı olarak gözlenmesi, kontrol edilmesi ve ölçütlere göre değerlendirilerek geliştirilmesini kapsamaktadır (MEB, 2001). Kurumların denetlenmesi eğitim-öğretim ve yönetim etkinliklerinin tümünü kapsar. Kurumlar denetlenirken; yöneticiler, öğretmenler ve diğer personelin de denetiminin yapılması esastır. Bu kapsamda rehberlik yapılarak meslekî yardım ve iş başında yetiştirme hizmetleri verilir. Kurumların denetlenmesinde dikkat edilecek alanlar ve hususlar Eğitim Müfettişleri Başkanlıkları Rehberlik ve Teftiş Yönergesi nde belirlenmiştir (MEB, 2001). Eğitim müfettişlerince yapılan reh- 1850

3 EKİNCİ, KARAKUŞ / İlköğretim Okullarında Müfettişlerce Yapılan Rehberlik ve Denetim Çalışmalarının İşlevselliği berlik ve denetim çalışmaları da bu çerçevede yapılmaktadır. Buna göre kurumların denetlenmesinde incelenecek durumlar şu şekilde düzenlenmiştir: (i) Fizikî durum, (ii) Eğitim ve öğretim durumu, (iii) Büro işleri, (iv) Öğrenci işleri, (v) Personel işleri, (vi) Hesap, ayniyat ve taşınır mal işlemleri. Bahsedilen altı ana başlıkta ifade edilen alanlarda rehberlik ve kurum teftişi yapılır. Yapılan kurum teftişi neticesinde kurumun özelliğine göre kurum teftiş raporu yazılır. Kurumlarda genel olarak öğretim yılının ilk yarıyılı rehberlik yapılarak mevcut durum ve görülen eksiklikler, aksaklıklar ve öneriler doğrultusunda kuruma ilişkin iki adet rehberlik tebliği hazırlanarak biri kuruma, diğeri ise başkanlığa sunulur. Kuruma bırakılan rehberlik tebliği doğrultusunda kurum yöneticileri öğretmen ve diğer personelle yapacağı ilk toplantıda tebliğde beyan edilen olumlu ve olumsuz durumları tartışır. Belirlenen eksikliklerin giderilmesine ilişkin bir planlama yaparak görev paylaşımında bulunur. Eğitim müfettişleri grup olarak ilk yarıyıl rehberliğini yaptıkları kurumları, ikinci yarıyıl denetime tâbi tutarak belirlenen sorunların ne düzeyde giderildiği, yönetimsel ve öğretimsel alanlarda gelişmenin ne ölçüde gerçekleştiğini değerlendirirler. Kurumlarda yapılan denetim sonucunda öğretmen ve yöneticilere, yönetici ve öğretmen teftiş formlarındaki ölçütlere göre değerlendirme puanları verilir. Ayrıca kurumlarda görevli ve değerlendirmeye alınan bütün yönetici ve öğretmenlerin almış oldukları puanların toplamının aritmetik ortalaması alınarak da kurum başarı puanı belirlenir. Yapılan teftiş sonucu kurum teftiş raporu veya teftiş formlarında yetersizliklerinden dolayı hizmet içi eğitim gereksinimi belirlenen yönetici, öğretmen ve diğer personelin hizmet içi eğitim gereksinimi, alanlarına göre gruplandırılarak Mayıs ayının son haftası içerisinde grup başkanı tarafından başkanlığa sunulur. Başkanlık, eğitim ve öğretim etkinliklerinin yapılmadığı bir zamanda, ilgili birimlerle eşgüdüm yaparak yerel olanaklarla hizmet içi eğitim gereksinimlerinin giderilmesini sağlar (MEB, 2001). Eğitim Müfettişleri Başkanlıkları Rehberlik ve Teftiş Yönergesinin (2001) ekinde yer alan, yöneticilerin ve öğretmenlerin teftiş formlarına göre, okul yöneticilerine ve öğretmenlere yönelik olarak farklı boyutlarda rehberlik ve denetim faaliyetleri yapılmaktadır. Okul yöneticilerine yönelik olarak; kurumun fiziki durumu, eğitim-öğretim ve değerlendirme, büro işleri, yönetim ve çevre ilişkileri ve kendini yetiştirme olmak üzere beş boyutta rehberlik ve denetim yapılmaktadır. Öğretmenlere yönelik ise; derslerin eğitim-öğretime hazırlık durumu, eğitim-öğretim durumu ile yönetim, çevre ilişkileri ve mesleki gelişim olmak üzere üç boyutta rehberlik ve denetim yapılmaktadır. Erol (2010) tarafından yapılan araştırmada okul yöneticileri özellikle; okul kültürü, okul iklimi ve çalışanların moral motivasyonunun yükseltilmesine katkı sağlamaları, eksikliklerin giderilmesi ve sorunların çözümü için öneriler geliştirmeleri, okulun paydaşları arasında sağlıklı ve güçlü bir iletişim ve işbirliğinin gelişmesi için yardımcı olmaları ve öğretmenlerin mesleki gelişimlerini sağlamaları konularında müfettişlerin yardımlarına ve rehberliklerine her zaman ihtiyaç duyduklarını ifade etmişlerdir. Türkiye de eğitim kurumlarının ve öğretmenlerin denetimi ve müfettişlerin rehberlik faaliyetleri ile ilgili olarak yapılan çok sayıda araştırmanın sonucu, çağdaş denetim yaklaşımlarının yeterince uygulanmadığını ve klasik denetimin olumsuz sonuçları arasında sayılan çeşitli problemlerin mevcut olduğunu göstermektedir. Töremen ve Döş (2009), öğretmenlerin çoğunluğunun müfettişlerin uygulamalarından memnun olmadığını ve müfettişlere yönelik olumsuz bir bakış açısına sahip olduğunu saptamışlardır. Can (2004), öğretmenlerin tüm yönleriyle, rehberlik ve mesleki yardım anlayışı içerisinde ve bir bütün olarak denetlenemediğini ve bu durumun da denetimin etkililiğini azaltmakta olduğunu saptamıştır. Altun ve Memişoğlu (2008), yapılan denetimin istenilen düzeyde olmadığı ve beklentileri karşılamadığı; ayrıca çağdaş denetim ilkeleriyle tutarlı olmadığı ve öğretmenlere rehberlik etmediği sonucuna ulaşmıştır. Ovalı (2010), okul yöneticileri ve öğretmenlerin; kurumun fiziksel durumu, eğitim-öğretim ve değerlendirme, büro işleri, yönetim ve çevre ilişkileri ve kendini yetiştirme ile ilgili olarak eğitim müfettişlerinin rehberlik rollerini tam olarak yerine getiremedikleri yönünde olumsuz bir algıya sahip olduklarını saptamıştır. Konu ile ilgili araştırmalarda, eğitim müfettişlerinin çeşitli konulardaki rehberlik görevlerini tam olarak yerine getiremedikleri yönünde, denetlenen konumundaki öğretmenlerde ve okul yöneticilerinde genel bir kanı bulunduğu görülmektedir. Eğitim müfettişlerinin rehberlik rollerini etkin olarak yerine getirmeleri halinde, rehberlik çalışmalarında tespit edilen problemlerin büyük ölçüde denetim çalışmalarında düzeltilmiş olması beklenebilir. Bu çalışmada, eğitim müfettişleri tarafından eğitim-öğretim yılının birinci yarıyılında yapılan rehberlik çalışmaları sonucu düzenlenen rehber- 1851

4 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ lik tebliğlerinde ve ikinci yarıyılında yapılan denetim çalışmaları sonucu düzenlenen denetim tebliğlerinde tespit edilen problemler karşılaştırmalı olarak analiz edilmektedir. Özellikle rehberlik çalışmalarında tespit edilen problemlerin, denetim çalışmaları sırasında ne oranda düzeltilmiş olduğuna bakılarak rehberlik ziyaretlerinin ne kadar işlevsel olduğu, bir diğer ifadeyle amacına ne kadar hizmet ettiği incelenmektedir. Ayrıca hem bu karşılaştırmalı analizlerin sonuçları hem de genel anlamda bu iki tip ziyaretin işlevselliği konularında araştırma kapsamındaki okullara ziyarette bulunan eğitim müfettişlerinin görüşleri ve problemli konular için çözüm önerileri alınmaktadır. Araştırmanın Amacı Eğitim müfettişlerinin yaptıkları rehberlik çalışmaları sonucu okul yönetimine hitaben sundukları rehberlik tebliğlerinde belirtilen hususlarda ne düzeyde ilerleme sağlandığını, yapılan denetim çalışmaları sonucu kuruma yönelik yazılan denetim tebliğinde görmek mümkündür. Bu çalışmada, aynı öğretim yılı içerisinde yapılan teftiş çalışmalarında eğitim müfettişlerinin grup olarak yaptıkları kurum teftişi sonucu okul yönetimine yönelik olarak yazdıkları rehberlik tebliğleri ve denetim tebliğleri karşılaştırılmış ve bu konuda müfettişlerin görüşleri alınmıştır. Bu yolla rehberlik tebliğlerinde tespit edilen problemlerin ne oranda çözülebildiğinin ve hangi problemlerin çözümünde ne tür güçlükler yaşandığının tespit edilmesi amaçlanmakta ve rehberlik ve denetimin işlevselliği sorgulanmaktadır. Mevcut denetim sistemimizin problemleri çözme anlamında yeterli olup olmadığının anlaşılması ve müfettişlerin bakış açısıyla çözülemeyen problemlerin kaynağının tespit edilmesi açısından bu araştırmanın alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Araştırmada Kullanılan Yöntemler Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi ve görüşme yöntemi kullanılmıştır. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Görüşme yönteminde ise, yarı yapılandırılmış görüşme yoluyla görüşme formu yaklaşımı kullanılmıştır. Görüşme formu yöntemi, benzer konulara yönelmek yoluyla değişik insanlar arasındaki görüş paralelliği veya farklılığını saptamak ve buna göre karşılaştırmalar yapma esasına dayanmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Araştırmanın veri toplama süreci iki aşamada gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada rehberlik ve denetim tebliğleri; fizikî durum, eğitim ve öğretim durumu, büro işleri, öğrenci işleri, personel işleri, hesap, ayniyat ve taşınır mal işlemleri olmak üzere altı kategori altında doküman incelemesi yöntemiyle karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Ardından hem buradan elde edilen verileri hem de başka soruları içeren yarı yapılandırılmış görüşme formu eğitim müfettişlerine uygulanmıştır. Böylece hem genel anlamda hem de buradan elde edilen verilere ilişkin müfettişlerin görüşleri ve çözüm önerileri alınmıştır. Araştırmada elde edilen verilerin çözümlenmesinde ise içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. İçerik analizi, örneklemden alınan yazılı verilerin sistemli şekilde kodlanarak nicelleştirilmesi, bir başka deyişle yazılanların kategorileştirilmesi ve ne sıklıkta olduklarının kaydedilmesi süreci olarak tanımlanabilir (Balcı, 2001). Çalışma Grubu Araştırmanın evrenini, Yozgat merkez, ilçe ve köy ilköğretim okulları oluşturmaktadır. Araştırmanın çalışma grubu ise öğretim yılında Yozgat merkez, ilçe ve köylerinden tesadüfî olarak seçilen 40 ilköğretim okulundan oluşmaktadır. Bu ilköğretim okullarından 18 tanesi il merkezinden, 13 tanesi ilçe merkezlerinden ve 9 tanesi ise köylerden seçilmiştir. Ayrıca, görüşme formu kullanılarak aynı ilden 10 eğitim müfettişiyle görüşme yapılmış ve bu müfettişlerin görüşleri esas alınarak değerlendirme yapılmıştır. Müfettişlikteki kıdemleri 3 ila 15 yıl arasında ve yaşları 30 ila 52 arasında değişen bu müfettişlerden 8 i erkek, 2 si ise bayandır. Nitel araştırmalarda örnekleme alınacak kişi sayısı için ilgili alan yazında kesin sayılar verilmemektedir. Araştırmada toplanan verilerin teorik olarak doyuma ulaştığı (theoretical saturation) noktada nitel araştırma için yeterli kişiye ulaştığı söylenebilir. Kategoriler belirginleştiğinde, bu kategoriler arasındaki ilişkiler netleştiğinde ve artık elde edilecek yeni bilgi kalmadığı kanaatine varıldığında araştırmanın teorik açıdan doyuma ulaştığı söylenebilir (Strauss ve Corbin, 1998). Guest, Bunce ve Johnson (2006) yaptıkları nitel araştırmada, görüşülen 60 kişi içinde, 12. kişiden itibaren verilerin doyum noktasına ulaştığını tespit etmişlerdir. Bu araştırmada da örnekleme alınan okulları denetleyen müfettişler arasından tesadüfî olarak seçilmiş olan 10 eğitim müfettişi ile görüşüldükten sonra elde edilen verilerin doyum noktasına ulaştığı kanaatine varılmıştır. 1852

5 EKİNCİ, KARAKUŞ / İlköğretim Okullarında Müfettişlerce Yapılan Rehberlik ve Denetim Çalışmalarının İşlevselliği Verilerin Toplanması ve Analizi Araştırmadan elde edilen veriler, örneklemde bulunan ilköğretim okullarında aynı eğitim-öğretim yılında müfettişler tarafından yazılan rehberlik ve denetim raporlarından ve müfettişlerle yapılan görüşmelerden elde edilmiştir. Öğretim yılının ilk yarısında okulda rehberlik yapan eğitim müfettişleri mesleki rehberlik ve iş başında yetiştirme ilkesi uyarınca yaptıkları çalışmaların sonucunu yazılı bir tebliğ olarak kuruma sunmaktadırlar. Okul yöneticileri ve öğretmenlerden beklenen görev, rehberlik tebliğlerinde belirtilen hususlar doğrultusunda ve buna dayalı bir çalışma planı uyarınca eğitim müfettişlerinin tespit ettikleri eksiklikleri gidermek ve öneriler ışığında çalışmalarını sürdürmektir. Benzer şekilde öğretim yılının ikinci yarısında rehberlik çalışmalarında kuruma bırakılan rehberlik tebliği esas alınmak üzere yapılan denetim çalışmasında da görülen eksiklik ve aksaklıklar ile tavsiyeleri içeren denetim tebliği kuruma bırakılmaktadır. Denetim tebliğinde, kurumun bir önceki rehberlik tebliğinde belirtilen eksiklikler ve öneriler doğrultusunda ne düzeyde ilerleme sağladığını tespit etmek mümkündür. Bu bakımdan araştırma kapsamında, rehberlik ve denetim tebliğleri hem ayrı ayrı hem de karşılaştırılarak incelenmiş ve NVivo 7 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Verilerin kodlanmasında, her bir tebliğde de ana başlıklar olarak yer alan altı kategorinin her biri ana tema olarak kodlanmış ve her bir ana temayla ilgili olarak tespit edilen problemler ise alt temalar şeklinde kodlanmıştır. Araştırmacılar öncelikle rehberlik tebliğlerini incelemişler ve müfettişler tarafından her bir okul için rapor edilen problemleri tespit ederek bunların isimlerini ve atıf sayılarını programda kodlamışlardır. Ardından her bir okul için ayrı ayrı denetim tebliğleri incelenmiş, rehberlik tebliğlerinde tespit edilen her bir problemin söz konusu okullarda düzeltilip düzeltilmediğine teker teker bakılmış ve elde edilen veriler kodlanmıştır. Bunun ardından, yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla eğitim müfettişlerinin görüşleri alınarak; hem bu tebliğlerin analizi sonucunda elde edilen veriler ışığında hem de genel anlamda ilköğretim okullarında en fazla tespit edilen sorunlar veya durumlar, okul yöneticileri tarafından düzeltilemeyen ya da düzeltilmesinde güçlükler yaşanan problemler ile bunların sebepleri ve çözüm önerileri tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırma sonuçlarının geçerliğini artırmak amacıyla, doküman analizi sonucunda elde edilen bilgilerle yetinilmemiş, araştırmacılar tarafından bu dökümanların kaynağı konumunda olan eğitim müfettişleriyle de görüşmeler yapılmış ve elde edilen bulgular bu yolla teyit edilmeye çalışılmıştır. Eğitim müfettişlerine uygulanan açık uçlu sorulardan oluşan görüşme formu, araştırmacılar tarafından, uzmanlara ve deneyimli müfettişlere de danışılarak oluşturulmuştur. Bu görüşme formunda, üç ana başlıkta ve her ana başlık altında rehberlik yapılan alanlar çerçevesinde altı alt başlıkta müfettişlerin görüşlerini yazmaları istenmiştir. Ana sorular şu şekilde sorulmuştur: (i) Sizce rehberlik kapsamında okullara yapılan ziyaretler ve burada sunulan rehberlik tebliğleri, problemleri düzeltme anlamında ne kadar işlevseldir? (ii) Okullarda müfettişler tarafından saptanıp rehberlik veya denetim tebliğlerinde yer almasına rağmen, bu tebliğleri izleyen süreçte bazı problemlerin çözülmesinde veya bazı eksikliklerin giderilmesinde güçlükler yaşanmaktadır. Bugüne kadar yaptığınız gözlemleri dikkate alarak, okulların veya okul yöneticilerinin en çok hangi problemlerin çözülmesinde veya eksikliklerin giderilmesinde güçlükler yaşadığını açıklayınız. (iii) Aşağıda, rehberlik tebliğlerinde tespit edilen problemlerin ne kadarının denetim tebliğleri sırasında çözülmüş olduğunu gösteren araştırmamızın sonuçları verilmektedir. Lütfen bu sonuçlara bakarak, burada tespit edilen problemlerin çözümünde neden zorluklar yaşandığını, belli problemlerin rehberlik tebliğlerinde yer almasına rağmen denetim sürecine kadar neden hâlâ çözülemediğini tecrübelerinize dayanarak açıklamaya çalışınız. Her ana başlığın altında, altı rehberlik ve denetim alanı alt başlıklar olarak verilmiş ve bunların her birine ilişkin müfettişlerin görüşleri alınmıştır: (i) Fiziki durum, (ii) Eğitim-öğretim, (iii) Büro işleri, (iv) Öğrenci işleri, (v) Personel işleri, (vi) Hesap-ayniyat ve demirbaş işleri. Bu alanlar, Millî Eğitim Bakanlığı Eğitim Müfettişleri Başkanlıkları Rehberlik ve Teftiş Yönergesinde (2001) belirlenen, rehberlik ve denetimde göz önünde bulundurulacak alanlar esas alınarak düzenlenmiştir. Görüşme formundaki ilk iki soru müfettişlerin genel anlamda araştırmanın konusuyla ilgili kişisel değerlendirmelerini tespit etmeye çalışmaktadır. Son soruda ise doküman analizi sonucunda elde edilen bulgular sıralanmış ve bunlara ilişkin müfettişlerin değerlendirmeleri ve önerileri tespit edilmeye çalışılmıştır. 1853

6 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Bulgular ve Yorumlar Bu kısımda, altı kategoriden her birine ilişkin olarak öncelikle rehberlik ve denetim tebliğlerinin karşılaştırmalı analizi sonucunda elde edilen veriler sunulmakta, ardından hem bu sonuçlara yönelik olarak hem de genel anlamda müfettişlerin her bir kategorideki görüşlerine ve önerilerine yer verilmektedir. Müfettişlerden elde edilen bulgular sunulurken, bazen doğrudan bazen de dolaylı aktarımlar yapılmıştır. Yapılan dolaylı aktarımlarda, parantez içinde gösterilen kesirli sayılar ( /10), örneklemde bulunan toplam 10 müfettişten kaçının orada belirtilen görüşü ifade ettiğini göstermektedir. Tablolarda, NVivo programındaki terminolojiye uygun şekilde, her bir temanın kaç adet rehberlik veya denetim tebliği içinde yer aldığını göstermek üzere kaynak sütunu, her bir temanın bu tebliğlerin içinde ne kadar atıf (attribute) aldığını göstermek üzere ise atıf sütunu oluşturulmuştur. Fiziki Durum Kategorisinde Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar Tablo 1. Fiziki Durum Kategorisinde Tespit Edilen Problemler Kategoriler Rehberlik Tebliğleri Denetim Tebl. Düzeltilenler Kaynak Atıf Kaynak Atıf Atatürk köşesi Bahçe Bayrak Brifing dosyası Isınma İlgi ve etkinlik köşeleri Koridorlar Levhalar ve tabelalar Okul çatısı Sınıf kitaplıkları Sivil savunma ve yangından korunma önlemleri Su şebekesi Temizlik ve genel düzen Tuvalet Araştırma kapsamındaki okullarla ilgili olarak, müfettişlerin fiziki durum kategorisinde yer alan değerlendirmeleri Tablo 1 de yer almaktadır. Buna göre, rehberlik tebliğinde tespit edilen problemlerden brifing dosyası düzenlenmesi, koridorlar ve okul çatısı ile ilgili sorunların tamamen düzeltilmiş olduğu denetim tebliğlerinden tespit edilmiştir. Bu problemlerden Atatürk köşesinin düzenlenmesi, Türk bayrağı ile ilgili usul ve esasların uygulanması, ısınma sorunu, ilgi ve etkinlik köşelerinin amaca uygun düzenlenmesi, okul ve sınıf levhaları ve tabelalarının temini, sınıf kitaplıklarının düzenlenmesi, sivil savunma ve yangından korunma önlemlerinin alınması, temizlik, genel düzen ve tuvalet ile ilgili problemlerin, okulların yarıdan fazlasında çözülmüş olduğu görülmektedir. Rehberlik tebliğlerinde fiziki sorunlar olarak ifade edilen yukarıdaki problemler genel olarak okul yönetimleri ve öğretmenlerin kendi çabaları ile ve yerel kaynakları da bir ölçüde harekete geçirerek sınırlı düzeyde çözebileceği sorun alanlarıdır. Ancak, bahçe ile ilgili problemlerin okulların yarıdan azında çözüldüğü, su şebekesi ile ilgili olan problemlerin ise hiç çözülememiş olduğu görülmektedir. Fiziki durum başlığı altında bu araştırmada tespit edilen problemlerin çoğu, çözüm için maddi kaynak gerektiren problemlerdir. Özellikle okulun su şebekesinin, köyün şebekesiyle bağlantısının olmaması (3 ve 7) ya da bahçe kapısının (5) ve bahçe duvarının (11) olmaması gibi problemlerin çözümü maddi olarak bu okullara ağır gelebilecek niteliktedir. Bu sonuçlar, araştırma kapsamındaki ilköğretim okullarının yeterli bir bütçeye sahip olmamasından dolayı finansal kaynak gerektiren sorunlarını çözmede zorluklarla karşılaştıklarını göstermektedir. Bu sebeplerden dolayı, okulların fiziki sorunları genel olarak il/ilçe milli eğitim müdürlüklerine, okul müdürlüklerince yazılı veya sözlü olarak iletilmesi sonucu yapılan planlama doğrultusunda kısmen çözülebilmektedir. Eğitim müfettişlerinin görüşlerine göre, fiziki sorunların giderilmesinde okullarda yapılan rehberlik ve denetim çalışmaları yeterince işlevsel değildir (9/10). Eğitim müfettişlerine göre bu alanda yapılan tespitlerin çözümsüz kalmasının en önemli nedeni, fiziki sorunların giderilmesinde maddi olanakların önem taşıması ve ilköğretim okullarının da bu imkânlardan yoksun olmasıdır (8/10). Örneğin bir eğitim müfettişi Herhangi bir ilköğretim okulunda okul ihata duvarının yapılması, kurum tanıtım levhasının değiştirilmesi, tıkanan tuvaletin açılması, okulun boyanması, kırılan çatı kiremitlerinin ya da pencerelerin yenilenmesi talepleri rehberlik ve denetim tebliğlerinde yer almakta, ancak, bu talepler milli eğitim müdürlükleri ya da yardımseverler eliyle çözülebilmektedir. Okulların kendi öz imkânlarıyla bunu gidermesi çok güç olmaktadır. Bu durumda rehberlik tebliğlerinde yer alan bu tür ifadelerin daha çok durum tespitiyle sınır- 1854

7 EKİNCİ, KARAKUŞ / İlköğretim Okullarında Müfettişlerce Yapılan Rehberlik ve Denetim Çalışmalarının İşlevselliği lı kaldığı düşünülmektedir. şeklinde görüş bildirmiştir. Bu bakımdan, rehberlik tebliğlerinde fiziki durum kapsamında tespit edilen sorunların çözüme kavuşması sınırlı kalmaktadır. Bir başka müfettiş ise bu konuda şöyle demektedir: Finansman konusunda okullar arasında ciddi bir eşitsizlik bulunmaktadır. Velilerden yeterince bağış toplayabilen okullar fiziksel problemlerini kolayca çözmekte, ancak bağış toplamakta zorlanan okullar fiziksel problemlerini çözememektedir. Tespit edilen fiziki sorunların çözümü konusunda eğitim müfettişleri ağırlıklı olarak ilköğretim okullarına bir bütçe tahsis edilmesi (7/10) ve okul müdürlerinin sorun çözme ve liderlik potansiyelinin geliştirilmesi gerektiği yönünde görüş ifade etmişlerdir (3/10). Eğitim-Öğretim Durumu Kategorisinde Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar Tablo 2. Eğitim-Öğretim Durumu Kategorisinde Tespit Edilen Problemler Kategoriler Rehberlik Tebliğleri Denetim Tebl. Düzeltilenler Kaynak Atıf Kaynak Atıf Araç-gereçler Etkinlik köşeleri Etkinlikler Kaynaştırma eğitimi Matematik dersleri Okul öğrenci kurulu Okul aile birliği Okuma yazma Öğrenci merkezlilik Öğrenci kazanımları Ölçme değerlendirme Performans ve proje görevleri Planlar Rehberlik çalışmaları Sosyal kulüpler Tarih şeridi Toplantılar Müfettişlerin eğitim-öğretim durumu kategorisinde yer alan değerlendirmeleri Tablo 2 de yer almaktadır. Buna göre, rehberlik tebliğinde tespit edilen problemlerden etkinlik köşeleri, etkinlik temelli öğretim, okul öğrenci kurulunun oluşturulması ve işlevsel hale getirilmesi, performans görevleri ve proje çalışmaları, rehberlik çalışmaları ve toplantılar ile ilgili olanların büyük ölçüde düzeltilmiş olduğu denetim tebliğlerinden tespit edilmiştir. Matematik derslerinin etkinlik temelli işlenmesi, okul-aile birliğinin mevzuatına uygun işletilmesi, okuma yazma çalışmaları, ölçme değerlendirme uygulamaları, ünitelendirilmiş yıllık planlar, kulüp çalışmalarının sosyal etkinlikler yönetmeliğine uygun yapılması ve tarih şeridinin yeni programın içeriğine uygun düzenlenmesi ile ilgili olan problemler okulların çoğunda çözülememiş durumdadır. Öğretim materyalleri ve araç-gereçler, kaynaştırma eğitimine ilişkin uygulamalar, derslerin öğrenci merkezli işlenmesi ve öğrenci kazanımlarının öğretim sürecinde temel alınması ile ilgili olan problemlerin ise hiçbir okulda çözülememiş olduğu görülmektedir. Elde edilen sonuçlar incelendiğinde, rehberlik tebliğlerinde belirlenen eğitim-öğretim alanındaki sorunlardan somut iş ve işlemlerin (etkinlik köşeleri, okul öğrenci kurulunun oluşturulması ve işlevsel hale getirilmesi, rehberlik çalışmaları ve toplantılar gibi) daha kolay giderildiği ancak; öğretim sürecine dair sorunların yapılan denetimde de halen devam ettiği görülmektedir. Bu durum, öğretim sürecinin uzun vadeli çalışmalara dayalı olarak geliştirilebilmesi ve yenilenen öğretim programı çerçevesindeki yeni yaklaşım ve uygulamaların okul yönetimi ve öğretmenlerce yeterince uygulanamamasından kaynaklanabilir. Özellikle, öğretim materyallerinin etkin kullanımı, derslerin öğrenci merkezli işlenmesi ve öğrenci kazanımlarının öğretimde temel alınması gibi öğretim sürecine ilişkin önemli sorunlar yenilenen ilköğretim programının iyi anlaşılması ve etkin uygulanması ile çözümlenebilecek temel sorun alanlardır. Eğitim müfettişlerinin görüşlerine göre eğitimöğretim alanında belirlenen problemlerin çözümünde rehberlik ve denetim kısmen etkili olabilmektedir (8/10). Eğitim-öğretim sürecine ilişkin rehberlik ve denetim tebliğlerinde belirlenen sorunlar uzun vadeli ve sürece dayalı olarak çözüme kavuşabildiği için çoğu zaman bu sorunların ne düzeyde çözüldüğünü belirlemek güç olmaktadır. Ayrıca, rehberlik faaliyetlerinde belirlenen hususlar önemli ölçüde durum tespiti ile sınırlı kalmakta ve genel ifadeler olarak tebliğlerde yer almaktadır. Genel ifadelerin çözümünün sonuçsuz kalması da daha muhtemel bir durum arz etmektedir (2/10). Eğitim müfettişlerine göre, eğitim-öğretim alanında okul yöneticileri ve öğretmenlerin en fazla zorluk çektikleri konular, yenilenen ilköğretim prog- 1855

8 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ ramının uygulanması, yeni anlayışa uygun alternatif ölçme ve değerlendirme materyallerinin kullanılması, sosyal etkinliklerin ve kulüp faaliyetlerinin ilgili yönetmeliğe göre yapılamamasıdır (7/10). Eğitim müfettişleri eğitim-öğretim durumu kategorisinde çözülemediği tespit edilen problemlerin çözümsüz kalmasını önemli ölçüde okul yöneticileri ve öğretmenlerin yenilenen ilköğretim programına ilişkin yeterlik düzeylerindeki düşüklüğe (6/10), okul yöneticileri ve öğretmenlerin sorun çözme ve takım çalışması becerilerinin yetersiz oluşuna, mesleki tükenmişliğe ve ilgisizliğe bağlamaktadırlar (4/10). Bir eğitim müfettişi Eğitimöğretim alanında ilköğretim okullarında rehberlik sürecinde eğitim müfettişlerince belirlenmiş olan problemlerden denetim sürecinde de halen çözülememiş olduğu tespit edilenlerin çoğu yenilenen ilköğretim programlarının sisteme getirdiği yeni yaklaşım ve yeterlik alanları ile ilgilidir (okuma yazma öğretimi, ölçme değerlendirme, planlar, sosyal kulüpler ve tarih şeridi ile ilgili olan problemler, materyal kullanımı, kaynaştırma eğitimi, öğrenci merkezlilik ve öğrenci kazanımları vb.). Bu bakımdan yenilenen ilköğretim programları ile ilgili okul yöneticileri ve öğretmenlerin öğretim sürecinin geliştirilmesi çerçevesinde hizmet içi eğitim alması gerekmektedir. Ayrıca, sayılan alanlardan bir kısmı sadece bir öğretim yılı içerisinde değil ancak sürece dayalı olarak çözülebilecek problem alanları olmasından dolayı, denetimde her yıl gözlenen ilerlemenin de ayrıca belirlenmesi önemli bir gelişimsel rehberlik programı niteliğinde olacaktır. şeklinde görüş belirtmiştir. Büro İşleri Kategorisinde Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar Tablo 3. Büro İşleri Kategorisinde Tespit Edilen Problemler Kategoriler Rehberlik Tebliğleri Denetim Tebl. Düzeltilenler Kaynak Atıf Kaynak Atıf Arşiv Belgeler klasörü Defterler Dosyalar Yazışmalar Müfettişlerin büro işleri kategorisinde yer alan değerlendirmeleri Tablo 3 te yer almaktadır. Buna göre, rehberlik tebliğinde yer alan problemlerden; arşivin düzenlenmesi ve ilköğretim okullarında tutulması gereken defter ve dosyalar ile ilgili olanların okulların yarıdan fazlasında çözülmüş olduğu, belgeler klasörünün düzenlenmesi ve yazışmalar ile ilgili olan sorunların ise okulların yarıdan azında çözülmüş olduğu görülmektedir. Bu sonuçlara göre, okul yöneticilerinin okulda verdikleri belgelerin bir nüshasını ilgili bir dosyada sistematik bir şekilde düzenlemede ve resmi yazışmalar konusunda mevcut sorunları gidermede kısmen güçlük yaşadıklarını söylemek mümkündür. Eğitim müfettişleri, rehberlik tebliğlerinde büro işleri kapsamında belirlenen problemlerin denetimde önemli ölçüde çözüldüğü, dolayısıyla bu kapsamda yapılan rehberliğin önceki alanlara göre daha işlevsel olduğu yönünde görüş ifade etmişlerdir (9/10). Eğitim müfettişleri okul yöneticileri veya öğretmenlerin bu kapsamda yaptıkları eksik veya yanlış iş ve işlemlerin rehberlik sürecinde ilgili konudaki açıklamalar doğrultusunda büyük ölçüde giderilebildiğini ifade etmişlerdir. Bir eğitim müfettişi, okul yöneticileri ve öğretmenlerin yaşadıkları sorunlar ağırlıklı olarak bu konulardaki iş ve işlemler ile ilgili yasal mevzuat konusundaki yetersizliklerdir. Ayrıca, ilgisizlik ve tükenmişlik gibi psikolojik faktörler de bunda önemli rol oynamaktadır. Fakat son yıllarda artık büro, personel ve öğrenci işlerine ilişkin iş ve işlemler e-okul ortamında yürütüldüğü için bu alandaki iş yükü oldukça azalmıştır. Rehberlik ve denetim tebliğlerinin karşılaştırılması sonucu elde edilen büro kapsamındaki sorunlardan belgeler klasörü ve yazışmalar ile ilgili problemlerin temel sebebini eğitim müfettişleri; vekâleten veya müdür yetkili olarak yürütülen yöneticilik görevi (5/10), sık yönetici değişimi (2/10), büro iş ve işlemlerine ilişkin bilgi eksikliği (2/10) ve evrak işlerindeki yoğunluk (1/10) olarak ifade etmişlerdir. Öğrenci İşleri Kategorisinde Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar Tablo 4. Öğrenci İşleri Kategorisinde Tespit Edilen Problemler Kategoriler Rehberlik Tebliğleri Denetim Tebl. Düzeltilenler Kaynak Atıf Kaynak Atıf Belge defteri Devamsızlık Okul-öğrenci-veli sözleşmeleri Öğrenci dosyaları Öğrenci kayıt defterleri Öğrencilerin puanları Sınıf geçme defteri

9 EKİNCİ, KARAKUŞ / İlköğretim Okullarında Müfettişlerce Yapılan Rehberlik ve Denetim Çalışmalarının İşlevselliği Müfettişlerin öğrenci işleri kategorisinde yer alan değerlendirmeleri Tablo 4 te yer almaktadır. Buna göre, rehberlik tebliğlerinde saptanan problemlerden; öğrenci devamsızlıkları, okul-öğrenci-veli sözleşmeleri, öğrenci kayıt defterlerinin usulüne göre düzenlenmesi ve öğrencilerin puanlarının ilgili evraklara usulüne uygun işlenmesi ile ilgili olanların okulların çoğunda çözülmüş olduğu, belge defteri tutulması ve işlenmesi ile öğrenci dosyaları ile ilgili olanların ise okulların çoğunda çözülememiş olduğu görülmektedir. Öğrenci işleri başlığında tespit edilen sorunların, denetimde önemli ölçüde giderildikleri görülmektedir. Ağırlıklı olarak evrak iş ve işlemlerinden oluşan öğrenci işleri kapsamındaki sorunların çözümü okul içerisinde yönetici ve öğretmenlerin işbirliği ile kolay şekilde giderilebilmektedir. Belge defteri tutulması ve öğrenci dosyalarının eksik işlenmesi gibi sorunların devam ettiğine ilişkin elde edilen sonuçları, bu kapsamdaki birçok iş ve işlemin e-okulda yapılıyor olmasından dolayı okul yöneticilerinin bu kapsamdaki tespitleri göz ardı ettiği şeklinde yorumlamak mümkündür. Nitekim, Aralık 2008 de e-okul sistemine uyarlanan Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları Yönetmeliği gereği öğrenci dosyalarının artık ilköğretim okullarında sadece e-okul sisteminde düzenleneceği esası benimsenmiştir. Ayrıca, ilgili belgelerin de e-okul çıktısı olarak alınmasından dolayı belge defterinin de herhangi bir işlevinin kalmadığını söylemek mümkündür (MEB, 2008). Eğitim müfettişleri rehberlik ve denetim tebliğlerinin öğrenci işleri kategorisinde önemli ölçüde işlevsel olduğu görüşündedir (7/10). Özellikle öğrenci işlerinin önemli ölçüde e-okul kapsamında elektronik ortama aktarılması ve yapılacak iş ve işlemlerin belirli bir takvime bağlanması bu alanda rehberliğin işlevini arttırmış ve yaşanan problemleri azaltmıştır (3/10). Bir eğitim müfettişi bu alanda yapılan rehberliğin işlevsellik kazanmasını şu şekilde açıklamaktadır: Okul yöneticileri ve öğretmenlerin öğrenci işleri ile ilgili sorumlulukları ve yapmaları gereken iş ve işlemler genel olarak ilgili yönetmelik ve yönergelerle belirlenmiştir. Belirlenen eksiklikler bilgi eksikliği veya yanlış anlama ve uygulamalardan kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla usulüne uygunluk bakımından yapılan denetim ve değerlendirmelerin sonucunda yapılan, yapılmayan, eksik veya yanlış yapılan iş ve işlemlerin rehberlik tebliğlerine yazılarak denetimde ne düzeyde giderildiklerini kontrol etmek mümkündür. Eğitim müfettişlerine göre, bu alanda okul yöneticilerinin karşılaştığı en önemli sorun, devamsız öğrencilerin devamını sağlamak ve bu konudaki iş ve işlemleri yerine getirmektir (8/10). Eğitim müfettişleri öğrenci işleri alanında rehberlik tebliğlerinde tespit edilmesine rağmen denetim tebliğlerinde giderilemediği tespit edilen belge defteri ve öğrenci dosyalarının tutulmaması veya eksik doldurulması sorunlarının temel sebepleri olarak ilgili konulardaki bilgi yetersizliği ve deneyimsizlik (4/10) (kırsal kesimde sık yönetici ve öğretmen sirkülâsyonu), yönetici ve öğretmenlerin ilgisizliği (4/10) ile iş yükünün fazla oluşu, fiziki ve mali sorunlar (2/10) gibi faktörleri göstermişlerdir. Personel İşleri Kategorisinde Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar Tablo 5. Personel İşleri Kategorisinde Tespit Edilen Problemler Kategoriler Aday öğretmenlerin yetiştirilmesi İdari yıllık çalışma progr. Rehberlik Tebliğleri Denetim Tebl. Düzeltilenler Kaynak Atıf Kaynak Atıf İzin defteri Nöbet defteri Personel kişisel dosyası Personel çalışmalarını izleme defteri Personel devamdevamsızlık defteri Personel sicil defteri Müfettişlerin personel işleri kategorisinde yer alan değerlendirmeleri Tablo 5 te yer almaktadır. Buna göre, rehberlik tebliğlerinde tespit edilen problemlerden; aday öğretmenlerin yetiştirilmesi, idari yıllık çalışma programlarının hazırlanması, izin defteri tutulması ve işlenmesi, nöbet defteri tutulması ve düzenli işlenmesi, personel şahıs dosyası ve personel devam-devamsızlık defterinin usulüne uygun tutulması ile ilgili olanların okulların çoğunda çözülmüş olduğu, personel çalışmalarını izleme defteri ve personel sicil defteri tutulması ve usulüne uygun işlenmesi ile ilgili olanların ise okulların sadece yarısında çözülmüş olduğu görülmektedir. 1857

10 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Bu sonuçlar, okullarda personel işleri kapsamında rehberlik sürecinde tespit edilen problemlerin denetim dönemine kadar önemli ölçüde çözüme kavuşturulduğunu göstermektedir. Ancak, personel çalışmalarının izlenerek değerlendirilmesi başlığında ifade edilen sorunun denetim sürecinde de devam eden bir problem olarak tespit edilmiş olması oldukça dikkat çekicidir. Zira okul müdürü, okulda çalışan öğretmen ve diğer personelin birinci sicil amiri olmasından dolayı, çalışanların performansını öncelikle değerlendirecek kişidir. Adil ve doğru bir değerlendirmede de kuşkusuz öğretmenlerin çalışmalarını ders içi ve ders dışı gözleme ve kaydetme önemli veri sunacak bir kaynaktır. Bu bakımdan çalışanların performansını değerlendirme konusunda okul yöneticilerinin geliştirilmesinin önem taşıdığını söylemek mümkündür. Yapılan görüşmeler sonucunda bazı eğitim müfettişleri rehberlik ve denetimin personel işleri kapsamında önemli ölçüde (5/10) işlevsel olduğunu bazıları ise kısmen (4/10) işlevsel olduğunu ifade etmişlerdir. Eğitim müfettişlerine göre okul yöneticilerinin bu kapsamda yaşadığı en önemli sorunlar, personel dosyasının standartlara uygun tutulmaması, raporların izne çevrilmemesi ve kayıt altına alınmaması ile sicil iş ve işlemlerinin usulüne uygun olarak yapılmamasıdır (6/10). Eğitim müfettişleri, okul müdürlerinin personel çalışmalarını izleme defteri tutulması ve personel sicil defterinin doldurulması konularında sorunlarla karşılaşmalarının ana sebeplerini, okul yöneticilerinin personel değerlendirme alanındaki formasyon yetersizlikleri (4/10) ve ilgili konulara ilişkin bilgi yetersizlikleri ve ilgisizlikleri (8/10) olarak ifade etmişlerdir. Personel işlerinde yaşanan problemlerin kaynağı ve bu problemlerin çözümünde yaşanan zorluklarla ilgili olarak bir eğitim müfettişi, Personel işleri ile ilgili sorunların önemli bir kısmı bilgi yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. Bu alandaki yetersizliklerin giderilememesinin sebeplerinden biri de okul müdürlerinin bilgi eksiklerini veya uygulamaya ilişkin deneyim isteyen durumlara dair gereksinimlerine ilişkin eğitim müfettişlerinden mesleki rehberlik talep etmemeleridir. Eksiklerini gizleme ve var olan sorunlara ilişkin savunmacı bir yaklaşım geliştirme denetim ve rehberlik sürecinin verimliliğini olumsuz etkilemektedir. şeklinde görüşlerini ifade etmiştir. Hesap-Ayniyat ve Taşınır Mal İşlemleri Kategorisinde Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar Tablo 6. Hesap-Ayniyat ve Taşınır Mal İşleri Kategorisinde Tespit Edilen Problemler Kategoriler Rehberlik Tebliğleri Denetim Tebl. Düzeltilenler Kaynak Atıf Kaynak Atıf Defterler Komisyonlar Sayım kurulu Taşınırların numaralandırılması ve listelenmesi Müfettişlerin hesap-ayniyat ve taşınır mal işleri kategorisinde yer alan değerlendirmeleri Tablo 6 da yer almaktadır. Buna göre, rehberlik tebliğlerinde tespit edilen problemlerden; ilgili komisyonların ve sayım kurulunun oluşturulması ve çalıştırılması ile ilgili olanların okulların çoğunda çözülmüş olduğu; ancak defterler ve taşınırların numaralandırılması ve listelenmesi ile ilgili olanların okulların çoğunda hâlâ çözülememiş problemler olduğu görülmektedir. Bu kapsamda rehberlik sürecinde belirlenen sorunların denetim zamanında da önemli ölçüde devam etmesinin en önemli sebebini, Taşınır Mal Yönetmeliği nin (MEB, 2006) köklü bir değişikliğe uğraması ve bu değişikliğe ilişkin yeterli tanıtım ve bilgilendirmenin yapılamamış olması şeklinde yorumlamak mümkündür. Eğitim müfettişleri ile yapılan görüşmelerde rehberlik ve denetimin hesap-ayniyat ve demirbaş işleri kapsamında yeterince işlevsel olmadığı (7/10) ifade edilmiştir. Kısmen etkili olduğu yönündeki (2/10) görüşlerin yanında, oldukça işlevsel olduğunu düşünen sadece bir kişi olmuştur. Hesap ve ayniyat işleri, ilköğretim okullarında önemli sorun alanlarından biridir. Eğitim müfettişlerine göre bu konudaki sorunların temel sebebi ders ücretlerine ilişkin esaslarda ve ayniyat yönetmeliğinde son yıllarda yapılan köklü değişikliklerdir (8/10). Bir eğitim müfettişine göre, Sorunlar ağırlıklı olarak her iki konu ile ilgili yönetmeliklerde son yıllarda yapılan değişiklikler ve bu yeniliklerin takip edilememesi sonucu oluşan bilgi yetersizliğinden kaynaklanmıştır. Bu kapsamdaki sorunların giderilmesinde eğitim müfettişleri, özellikle ders ücretlerinin hesaplanması ve mali işler ile ayniyat yönetmeliğinin uygulanmasına ilişkin bilgi eksikliğinin gözlendiği ve okul yöneticilerinin bu konularda hizmet içi eğitime alınmalarının gerekli olduğunu belirtmektedirler (7/10). 1858

11 EKİNCİ, KARAKUŞ / İlköğretim Okullarında Müfettişlerce Yapılan Rehberlik ve Denetim Çalışmalarının İşlevselliği Tartışma, Sonuç ve Öneriler Araştırmada, eğitim müfettişlerinin okullarda rehberlik ve denetim sürecinde tespit ettikleri sorunlar ve bu sorunların okul yönetimlerince ne düzeyde çözüme kavuşturulduğu incelenmiştir. Bu amaçla okullara rehberlik ve denetim sonucunda ayrı ayrı sunulan tebliğler karşılaştırmalı olarak incelenmiş ve sorunların giderilme düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırma sonucunda ortaya çıkan sonuçlara ilişkin eğitim müfettişlerinin de görüşlerine başvurulmuş ve elde edilen sonuçların daha kapsamlı incelenmesine imkân sağlanmıştır. Fiziki durum kapsamında rehberlik sürecinde tespit edilen sorunlardan bireysel çaba ve okul çalışanlarının işbirliği ile giderilebilecek sorunların okulların yarısından fazlasında çözülmüş olduğu denetim tebliğlerinin incelenmesi sonucu tespit edilmiştir (Atatürk köşesinin düzenlenmesi, Türk bayrağı ile ilgili usul ve esasların uygulanması, ısınma sorunu, ilgi ve etkinlik köşelerinin amaca uygun düzenlenmesi, okul ve sınıf levhaları ve tabelalarının temini, sınıf kitaplıklarının düzenlenmesi, sivil savunma ve yangından korunma önlemlerinin alınması, temizlik, genel düzen vb.). Ancak, sadece okul yönetimleri ve öğretmenlerin çabaları ile çözümlenemeyecek sorunların (bahçe kapısı ve ihata duvarının yapılması, su şebekesinin okulla bağlantısının sağlanması vb.) ise çok düşük düzeyde çözüme kavuştuğu görülmektedir. Fiziki durum başlığı altında tespit edilen problemlerden özelikle maddi kaynak gerektiren problemlerin çözümünde daha fazla güçlükler yaşandığını söylemek mümkündür. Nitekim eğitim müfettişlerinin görüşleri de bu yöndedir. Eğitim müfettişlerine göre bu alanda yapılan tespitlerin çözümsüz kalmasının en önemli nedeni, fiziki sorunların giderilmesinde maddi imkânların önem taşımasıdır. Bu imkândan yoksun olan ilköğretim okullarının özellikle fiziki sorunlarının üstesinden gelmesi de oldukça güçtür. Bu bakımdan ilköğretim okullarına sorunlarının çözümü ve ihtiyaçlarının giderilmesinde kullanabilecekleri bir bütçenin tahsis edilmesi oldukça önem taşımaktadır. Ayrıca, okul yöneticilerinin de sorun çözme ve girişimcilik özelliklerinin geliştirilmesi kapsamında yetiştirilmelerinin sorunların çözümüne önemli katkı sağlayacağını söylemek mümkündür. Okulun merkezden aldığı bütçe ile çözülemeyen konularda, bir lider olarak okul yöneticisinin girişimci bir şekilde problemlerin çözümünde aktif rol alması, okulun fiziksel imkânlarını artıracak projelerin yazılmasını ve hayat geçirilmesini teşvik etmesi ve öğrenci velileri ile iyi ilişkiler geliştirerek onların bu tür konularda harekete geçmesini sağlaması faydalı olabilir. Yıldırım ve Dönmez in (2008) elde ettikleri bulguların da gösterdiği gibi, okul yöneticisinin okul-aile işbirliğini geliştirmesi, okulun finansman bakımından rahatlamasını, başarısının artmasını ve yükünün hafiflenmesini sağlamakta ve okulun fiziksel problemlerini çözmesine katkıda bulunmaktadır. Türk eğitim sisteminde temel eğitim zorunlu ve parasızdır (MEB, 1961). Zorunlu ve parasız olan temel eğitimi verecek eğitim kurumlarına bir bütçe sağlanmaması çelişki oluşturmaktadır. Kuşkusuz okulların personel ve yakıt giderlerinin dışında da giderleri vardır. Bu giderleri velilerden bağış yoluyla toplayan okullardan, velilerinin maddi olanakları iyi olan okullar finansman sorunu yaşamazken, bağış alamayan okullar ciddi sorunlar yaşamaktadır. Öğretimin niteliği üzerinde de etkili olan finansal kaynaklar zamanla okullarda imkân eşitliği çerçevesinde değerlendirilebilecek dengesizliklere de yol açmaktadır. Elde edilen sonuçlar incelendiğinde öğretim sürecinde rehberlik tebliğlerinde belirlenen eğitimöğretim alanındaki sorun ve önerilerin önemli bir kısmı denetim sürecinde de halen devam etmektedir. Devam eden sorunlar öğretim sürecinin en önemli alanlarını teşkil etmektedir. Öğretim sürecinin niteliği ile ilgili bu sorunların devam etmesi, rehberlik sürecinin etkililiği ile okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin yeterlikleri gibi konularda birçok önemli soru işaretleri oluşturmaktadır. Görüşlerine başvurulan eğitim müfettişleri rehberlik tebliğlerinde tespit edilmesine rağmen, denetim sürecinde çözülemediği görülen problemlerin temel sebebini önemli ölçüde okul yöneticileri ve öğretmenlerin yenilenen ilköğretim programına ilişkin yeterlik düzeylerindeki düşüklüğe, okul yöneticileri ve öğretmenlerin sorun çözme ve takım çalışması becerilerinin yetersiz oluşuna ve mesleki tükenmişlik ile ilgisizliğe bağlamaktadır. Ayrıca, bu kapsamda devam ettiği tespit edilen sorunlardan önemli bir kısmı, yenilenen ilköğretim programlarının eğitim-öğretim sürecine getirdiği anlayış ve uygulamalarla ilgilidir. Bu bakımdan, tespit edilen sorunların giderilmesinde, ilköğretim programlarının yöneticiler ve öğretmenler tarafından özümsenmesini sağlayacak hizmet içi programlar geliştirmek oldukça önem taşımaktadır. Eğitim müfettişlerinin bu kapsamdaki problemlerin çözülmesinde engel olarak öne sürdükleri yönetici ve öğretmen yeterliklerine ilişkin sorunlar öncelikle rehberlik ve denetim sürecinde eğitim müfettişlerince geliştirilmesi gereken alanlardır. Bu amaçla rehberlik ve işbaşında yetiştirme gibi rolleri üstlenen eğitim müfettişleri rehberlik sürecinde belirlenen sorunları sadece kurum tebliğine yazmakla yetinmemeli, aynı zamanda sorunların çözümüne ilişkin etkili bir rehberlik de yapmalıdır. Bu kapsamda Gökalp ın (2010) yaptığı araştırmada, öğretmenlerin genel anlamda müfettişlerin eğitim-öğretimin 1859

12 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ denetimi konusundaki görevlerini tam olarak yerine getirmedikleri yönünde bir algıları olduğu saptanmıştır. Gün ün (2001) yaptığı araştırmada, öğretmen algılarına göre müfettişlerin öğretmenlere yönelik rehberlik rollerini yeterince yerine getiremedikleri ve mesleki sorunlarına ilişkin kaynaklık edemedikleri yönünde sonuçlara ulaşılmıştır. Bu sonuçlara göre mevcut denetim sisteminin öğretmenlerin işbaşında yetişmelerine yeterli düzeyde katkı sağlamadığını söylemek mümkündür. Oysa çağdaş rehberlik ve denetim anlayışında, okul yöneticileri ve öğretmenlerin mesleki gelişimini, motivasyonunu ve işbirliğini esas alan bir anlayış kabul görmektedir (Ünal, 1989; Aydın, 1987). Bu anlayış ve yaklaşım eğitim müfettişlerinin öğretimsel liderlik rolleri ile doğrudan ilişkilidir. Öğretimsel lider olarak müfettiş, öğretim ve öğrenme üzerinde odaklanmalıdır (Çelik, 2002). Bu odaklanma, okul yöneticisi ve öğretmenin öğretim sürecini geliştirme ve yeterlik düzeylerini artırmaya dönük aktiviteleri içermelidir. Bu yaklaşımda öncelikle eğitim müfettişlerinin liderlik rollerini geliştirmeye dönük çalışmalar esas alınmalıdır. Dağlı nın (2001) bu kapsamda yaptığı araştırmada ilköğretim öğretmenleri, eğitim müfettişlerinin gösterdikleri liderlik davranışlarını yetersiz olarak değerlendirmektedirler. Bu bakımdan bir anlamda eğiticilerin eğiticisi niteliğindeki eğitim müfettişlerinin de etkili ve işlevsel bir rehberlik ve denetim yapmalarına katkıda bulunacak ve yeterlik düzeylerini artıracak çalışmalar yapılması, öğretmen ve okul yöneticilerinin yeterliklerini artırma açısından önem taşımaktadır. Okullarda tespit edilen öğretimsel alandaki problemlerin çözülebilmesi için, öğretmenlerin ve öğretmenlere bu konuda rehberlik etmesi beklenen okul yöneticileri ile eğitim müfettişlerinin öğretimsel konularda gerekli bilgi ve becerilerle donatılmalarında fayda görülmektedir. Rehberlik ve denetim tebliğlerinin karşılaştırılması sonucu büro işleri kategorisinde rehberlik tebliğlerinde ifade edilen sorunların önemli ölçüde okul yönetimlerince giderildiği tespit edilmiştir. Eğitim müfettişleri de bu kapsamda yapılan rehberlik çalışmalarının daha işlevsel olduğu ve denetimde sorunların önemli ölçüde giderildiğinin gözlemlendiğini ifade etmişleridir. Bu kapsamdaki iş ve işlemlerin daha somut, net ve okul yönetimlerince doğrudan çözüm üretilebilecek nitelikte olduğundan dolayı daha kolay giderilebildiği görülmektedir. Öğrenci işleri kategorisinde de büro işlerinde olduğu gibi sorunların okul yönetimlerince önemli ölçüde giderildiği tespit edilmiştir. Bu kapsamda rehberlik sürecinde tespit edilen (öğrenci devamsızlıkları, okul-öğrenci-veli sözleşmeleri, öğrenci kayıt defterlerinin usulüne göre düzenlenmesi ve öğrencilerin puanlarının ilgili evraklara usulüne göre işlenmesi gibi) sorunların önemli ölçüde rutin iş ve işlemler olduğu ve bu kapsamda göz ardı edilen veya bilgi yetersizliğinden dolayı yaşanan sorunların çözümünde rehberlik sürecindeki desteğin önemli bir işleve sahip olduğunu ifade etmek mümkündür. Rehberlik ve denetim tebliğlerinin karşılaştırılması sonucunda, müfettişlerin personel işleri kategorisinde ifade ettikleri sorunlardan birçoğunun, okulların önemli bir kısmında çözülmüş olduğu tespit edilmiştir. Personel çalışmalarını izleme defteri ve personel sicil defteri tutulması ve usulüne uygun işlenmesi ile ilgili problemlerin ise okulların önemli bir kısmında henüz giderilememiş olduğu görülmektedir. Bu sonuçlara göre, okul yöneticilerinin okulda çalışan öğretmen ve diğer personelin performanslarının değerlendirilmesi ve bu alanla ilgili kayıtlarının tutulmasında yetersizlikler yaşadığını söylemek mümkündür. Eğitim müfettişleri ile yapılan görüşmelerde, okul yöneticilerinin personel değerlendirme alanındaki formasyon yetersizlikleri, ilgili konulara ilişkin bilgi yetersizlikleri ve ilgisizliklerinin bu konuda yaşanan problemlerin temel kaynakları olduğu ifade edilmiştir. Bu alanda yaşanan sorunların önemli ölçüde yönetici yeterlikleri ile ilgili olduğu görülmektedir. Bu kapsamda yönetici yeterliklerinin geliştirilebilmesi için, hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim programlarının düzenlenmesi ve eğitim müfettişlerinin iş başında yetiştirmeye daha fazla ağırlık vermelerinde fayda görülmektedir. Eğitim müfettişlerinin okullara sundukları rehberlik ve denetim tebliğlerinde hesap-ayniyat ve taşınır mal işleri kategorisinde yer alan değerlendirmelerinden taşınır malların numaralandırılması ve listelerinin ilgili birimlere asılması ile ilgili olanların okulların çoğunda hâlâ çözülememiş problemler olduğu tespit edilmiştir. Taşınır mal işlemlerine ilişkin yönetmelikte yapılan değişikliklerin henüz yeterince anlaşılamamış olmasının, bu kapsamdaki sorunların devam etmesinin en önemli sebeplerinden birisi olduğunu söylemek mümkündür. Bu konuda yaşanan bilgi eksikliği ve farklı yorumlar uygulamaya ilişkin sorunlara sebep olmaktadır. Bu bakımdan eğitim müfettişlerince belirlenecek ortak standartlar sonucunda okul yöneticilerine yönelik işbaşında yetiştirme çalışmaları ve düzenlenecek hizmet içi eğitim programları ile sorunun çözümüne katkı sağlanabilmesi mümkün olabilecektir. Bu araştırmadan elde edilen veriler, eğitim müfettişlerinin rehberlik rolleri ve bununla bağlantılı olarak işbaşında yetiştirme çalışmalarının yeterince etkili olmadığını göstermektedir. Danyeri (2001), Özdayı ve Özcan (2002) tarafından yapılan araştırmalarda da eğitim müfettişlerinin rehberlik rollerini yeterince yerine getiremedikleri ve 1860

13 EKİNCİ, KARAKUŞ / İlköğretim Okullarında Müfettişlerce Yapılan Rehberlik ve Denetim Çalışmalarının İşlevselliği okul yöneticileri ile öğretmenlerin işbaşında yetişmelerine sağladıkları katkının yetersiz olduğu yönünde sonuçlara ulaşılmıştır. Altun ve Memişoğlu (2008) tarafından yapılan araştırmada, mevcut denetim sisteminde öğretmenlere yeterince rehberlik sağlanmadığı tespit edilmiştir. Benzer şekilde Can (2004) tarafından yapılan araştırmada da eğitim müfettişlerinin daha çok inceleme, soruşturma ve denetim ağırlıklı çalıştıkları ve rehberliğin yeterince yapılmadığı saptanmıştır. İlköğretim okullarında yapılan rehberlik ve denetim çalışmalarında esas alınan temel alanlar fiziki durum, eğitim ve öğretim, büro işleri, öğrenci işleri, personel işleri ile hesap-ayniyat ve taşınır mal işlemleri olmak üzere altı kategoride ele alınmıştır. Rehberlik ve denetim tebliğlerinin altı kategoride karşılaştırılması sonucu tespit edilen sorunlardan önemli bir kısmının okul yönetimlerince çözülmüş olmasına rağmen, bazı sorunların denetim sürecinde de halen devam ettiği tespit edilmiştir. Denetimde çözülmüş sorunlar incelendiğinde, teftişin etkililiğinin ve okul yöneticilerinin sorun çözme becerilerinin özellikle kayıt, evrak işleri, kırtasiye vb. rutin işlerde daha yüksek olduğu görülmüştür. Ancak, özellikle finansal kaynak, işbirliği ve organizasyon gerektiren fiziki sorunlar ile bilgi, deneyim, yaratıcılık, araştırma ve inceleme, öğrenme ve bilgi paylaşımı gibi belirli bir formasyon gerektiren eğitim-öğretim sorunlarının çözümünde sorunlar yaşandığını, bu alanlarda rehberlik ve işbaşında yetiştirmenin yeterince işlevsel olmadığını söylemek mümkündür. Nitekim Soylu (2003) tarafından yapılan araştırmada, öğretmen denetimlerinde rehberliğe ilişkin ilkeleri uygulama konusunda eğitim müfettişlerinin, öğretmenler tarafından yetersiz olarak algılandıkları saptanmıştır. Benzer şekilde Kapusuzoğlu (2002) ve Memişoğlu (2001) tarafından yapılan araştırmalarda da eğitim sisteminde mevcut denetim modelinin kendisinden beklenen işlevi yerine getiremediği ve okul yöneticileri ve öğretmenlerin mesleki gelişimlerinde arzu edilen düzeyde bir katkı sağlamadığı ve mevcut haliyle denetimin daha çok bürokratik bir işleve sahip olduğu yönünde sonuçlara ulaşılmıştır. Bu araştırmadan elde edilen sonuçlar, rehberlik ve denetimin işlevsellik düzeyinin düşük olduğunu, okul yöneticileri ve öğretmenlerin tespit edilen sorunların giderilmesine ilişkin işbaşında yeterli düzeyde yetiştirilemediğini göstermektedir. Nitekim Ekinci (2010) tarafından yapılan araştırmada, müdür ve öğretmenlerin denetim sistemini bir sorun alanı olarak gördükleri saptanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre okul müdürleri ve öğretmenler mevcut denetim uygulamalarının objektif, etkili ve işlevsel olmadığı yönünde görüş belirtmişlerdir. İşbaşında yetiştirme, eğitim müfettişleri, okul yöneticileri ve öğretmenlerin okulun örgütsel amaçlarına uygun şekilde işbirliği içinde çalışmalarını gerektiren kapsamlı bir süreçtir. Eğitim müfettişlerinin bu çerçevede liderlik ve takım çalışması kapsamında yeterliklerinin geliştirilmesi önem taşımaktadır. Gökçe (2009) tarafından yapılan araştırmanın sonuçlarının gösterdiği gibi, eğitim müfettişlerinin kendilerini eğitsel takımın üyeleri olarak kabul ettikleri bir anlayışla yetişmeleri mesleki rehberliğin etkililiğini artıracaktır. Bu araştırmanın sonuçları, fiziki sorunların çözümüne ve eğitim-öğretimin niteliğine katkı getirecek bir bütçenin okullara tahsis edilmesinin gerekli olduğunu göstermektedir. Bunun yanında, okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin, karşılaştıkları yönetimsel ve öğretimsel problemleri çözebilecek şekilde gerekli yeterliklerle donatılmalarında ve yapılacak mesleki rehberlik faaliyetleri ile hizmet içi eğitim programlarında bu konunun dikkate alınmasında fayda görülmektedir. Kayıkçı (2005), müfettişlerin genel olarak Türk denetim sisteminde ciddi yapısal problemler bulunduğunu düşündüklerini saptamıştır. Koçak ın (2006) da ifade ettiği gibi, ülkemizdeki müfettiş odaklı denetim sisteminin objektif, güvenilir ve işlevsel olmadığı, bu nedenle eğitim ve öğretimde kalite ve verimliliği artırmaya yönelik, çoklu veri kaynaklı, katılımcı, şeffaf, işlevsel, objektif ve güvenilir bir denetim sistemine acil ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır. Bu araştırmadan elde edilen sonuçlar çerçevesinde; müfettişlerin bürokratik, hiyerarşik ve katı denetim rolleri yerine, öğretmenleri iş başında yetiştiren, onları destekleyici, geliştirici ve yetiştirici kişiler olarak rehberlik rollerini merkeze alan yeni bir denetim anlayışının hayata geçirilmesinin faydalı olacağı düşünülmektedir. Rehberlik tebliğlerinde tespit edilen problemlerin, denetim tebliğlerinde hâlâ düzeltilmemiş olmasının sebeplerinden birisi de ilgili okullardaki idarecilerin ve öğretmenlerin bu tebliğlerde tespit edilen problemleri çözme ve eksiklikleri giderme konusunda gerekli gayreti göstermemeleri olabilir. Nitekim Erdem (2010), öğretmenlerin ve okul yöneticilerinin müfettişlere karşı olumsuz tutumlar içinde olduklarını ve yapılan rehberlik çalışmalarına katılma konusunda isteksiz olduklarını saptamıştır. Öztürk (2009) ise, söz konusu tebliğlerde rapor edilen problemleri düzeltme konusunda okulların yeterince gayret göstermediklerini saptamıştır. Bu tebliğlerdeki problemlerin neden tam olarak çözülemediği ve bu anlamda rehberlik ve denetim çalışmalarının işlevselliğinin nasıl artırılabileceği konusunda okulların diğer paydaşları olan okul yöneticileri, öğretmenler, öğrenciler ve velilerin de görüşlerinin alınarak bu konunun araştırılmasında fayda görülmektedir. 1861

14 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 11(4) Autumn Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. The Functionality of Guidance and Supervision Visits Made by Supervisors in Primary Schools Abdurrahman EKİNCİ a Mardin Artuklu University Mehmet KARAKUŞ Zirve University Abstract In this study, it was aimed to determine to what extent the problems detected at the guidance and supervision reports could be solved and in this context, to what degree these visits were functional. So, with a qualitative research approach, data were obtained at two stages and analyzed through NVivo 7 software. At the first stage, the guidance and supervision reports of academic year were obtained from Education Supervisors Board and were analyzed comparatively for forty primary schools which were randomly selected from the schools in the city center of Yozgat. At the second stage, ten education supervisors were interviewed. The results of the research showed that there were some problems unsolved at each of the six categories (physical situation, instructional situation, clerical works, student affairs, personnel affairs and affairs of budget and movable goods). Especially the physical problems that necessitate pecuniary resource and instructional problems that require some competencies related to the new curriculum were revealed to remain unsolved in most of the schools. It was recommended for schools to be allocated a sufficient budget and for school administrators and teachers to be equipped with necessary competencies to solve problems. Key Words Guidance, Supervision, Education Supervisors, School Administrators, Teachers. The primal approach in modern supervision is developing education and instruction in a processbased way. So, modern supervision is viewed as a process that is based on human relations, improvement and development, team work, cooperation, professional assistance, guidance, and motivation (Aydın, 1986, 1987; Başar, 1998). Thus, supervision takes responsibilities of analyzing, evaluating and developing teaching and learning activities and environments. In this approach, supervision has a function of providing support and assistance for a PhD. Abdurrahman Ekinci is currently an Assistant Professor at the Department of Educational Sciences, Educational Administration and supervision. His research interests include social capital in organizations, leadership, educational supervision and teacher training. Correspondence: Assist. Prof. Abdurrahman Ekinci, Mardin Artuklu University, Faculty of Literature, Department of Educational Sciences, Mardin/Turkey. aekinci74@yahoo.com Tel: Fax: stakeholders such as teachers and administrators for developing the process, therefore, has an effect on the quality of instructional outcomes (Ünal, 1989). The related research showed that supervision has a positive effect on efficiency and effectiveness of educational organizations (Başar, 1998). Effective supervision is needed for ensuring school effectiveness and developing an effective learning environment (Sergiovanni & Starrat, 1993; Sullivan & Glanz, 2004). Also, effective supervision is among the most important tools for improving the quality of schools (De Grauwe, 2007). Classical supervision approach -that is bureaucratic, suppressing, having a negative view on the nature of human and so assuming that personnel should be under the pressure of external supervision- is viewed as inefficient for causing educational organizations to succeed in getting desired outcomes (Sullivan & Glanz, 2000). In the context of modern supervision approaches, in order 1862

15 EKİNCİ, KARAKUŞ / The Functionality of Guidance and Supervision Visits Made by Supervisors in Primary Schools to ensure the effectiveness and functionality of supervision, cooperation and equality based relations between supervisor and teacher, participative decision-making at the end of the supervision, reflective listening and applications, self-evaluation, and self-direction of teachers are advised (Glanz, 2000; Hoy & Forsyth, 1986). As a result of this approach, teachers are expected to attain a development level to take all the responsibilities of improving their own instructional applications with the professional assistance of supervisor (Çelik, 2002; Grashel, 1997). The Responsibilities of Supervisors in Turkish Education System Supervision tasks are performed by ministry supervisors and education supervisors in Turkish education system. Ministry Supervisors are responsible for performing the duties of supervision and inquiry about the central, provincial and external organization of the Ministry and they are responsible for supervising all the activities of the subordinate bodies and schools of the Ministry (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 1993). The board of the education supervisors is organized in the cities and provinces and is responsible for the supervision of the all educational organizations in primary level. The duties and responsibilities of the education supervisors are: (i) Guidance and on the job training, (ii) Supervision and evaluation, (iii) Inspection, (iv) Inquiry and (v) Scrutiny (MEB, 1999). Guidance and on the job training, as one of the five primary duties of the education supervisors, include the supervision and evaluation process performed for improving the educational activities. The essentials of this process were determined in the Guidance and Supervision Guideline of Education Supervisors Board (MEB, 2001). Education supervisors perform their duties according to this guideline in the border of the cities they were assigned by Ministry of National Education and they make supervision plans within the supervision groups they were assigned by Education Supervisors Board. Each supervision group is responsible for the guidance, supervision and evaluation of the educational organizations within their assigned supervision area and they perform their duties according to the annual and monthly work plans prepared by their supervision groups. Supervision of Organizations Supervision of organizations means; informing organizations about innovations in the system, determining the factors which weaken organizations and cause difficulties in effective functioning, taking necessary measures duly and suitably, making human and material resources to be utilized appropriately and effectively for attaining the goals of organization, monitoring and evaluating managerial, educational and instructional activities according to the rules and guidelines and improving these processes (MEB, 2001). Supervision of organizations contains all the managerial, educational, and instructional activities. Managers, teachers and all the other personnel should be supervised in supervision of organizations. In this context, guidance, professional aid and on the job training services are given. The nota bene of the supervision of organizations were declared in the Guidance and Supervision Guideline of Education Supervisors Board (MEB, 2001). The guidance and supervision activities of the education supervisors were performed in this legal framework. According to this legal framework supervisors should notice these six headlines during the supervision of organizations: (i) Physical situation, (ii) Instructional situation, (iii) Clerical works, (iv) Student affairs, (v) Personnel affairs and (vi) Affairs of budget and movable goods. Guidance and supervision of organizations were performed in the abovementioned six categories. The result reports of the supervision of organizations are written under these six categories and according to the type of the organizations. At the first semester, guidance visits are performed by the supervisors and guidance reports are given both to the visited school as a feedback and to the Supervisors Board. In these guidance reports, current situation is stated expressly, shortages and deficiencies are listed and recommendations for improvement are cited. In accordance with the guidance report given to the related school by the supervisors, managers of this school discuss with the teachers and other personnel about the pros and cons of the current situation, how the problems can be solved, how the shortages can be made up, how the deficiencies can be supplied and how the current situation can be improved. Then, managers make a plan for improvement and allocate the duties to their personnel. At the second semester, education supervisors perform supervision visits to the schools which they performed guidance visits at the first semester. At 1863

16 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE supervision visits, supervisors evaluate the current situation of these schools in comparison with the former situation as determined at guidance visits. Supervisors evaluate whether the problems have been solved or not and to what degree managerial and instructional improvements have been actualized. As a result of the supervision visits, evaluation scores are reported for managers and teachers according to the criteria at supervision forms for teachers and managers. Also, feedback score of organization is determined by taking the mean of the evaluation scores of all teachers and managers working at the related organization. As a result of the supervision visits, the competency levels of managers, teachers and other personnel are determined and their in-service training needs are designated according to their inefficiencies. Inservice training needs of the personnel are grouped according to the competency areas and the related report is conveyed to the Supervisors Board within the last week of May. The Supervisors Board arranges in-service training activities for managers, teachers and other personnel according to the reports of the supervisors and in coordination with the related units and organizations (MEB, 2001). The results of many researches performed about the supervision of educational organizations in Turkey showed that the supervisees think; supervisors do not meet their expectations (Altun & Memişoğlu, 2008), do not play guidance roles efficiently (Can, 2004; Ovalı, 2010), they are always in need of supervisors guidance in many matters (Erol, 2010), but they are generally not satisfied with supervisors actions (Töremen & Döş, 2009). The related research showed that there are some problems in performing the duties of supervision and guidance. If the supervisors perform efficiently their guidance roles, it could be expected that the problems determined at guidance visits might be solved at supervision visits. So, in this study, the reports of the guidance and supervision visits are analyzed comparatively. Especially for determining the functionality of guidance visits, supervision reports were analyzed for quantifying to what degree the problems determined at the guidance visits were solved. Besides, the views and recommendations of the supervisors were taken for solving the problems. Purpose The purpose of this study is to determine to what extent the problems detected at the guidance and supervision reports could be solved and in this context, to what degree these visits are functional. Method This study was designed on the basis of qualitative research approach. The data were obtained at two stages and analyzed through NVivo 7 software. At the first stage, the guidance and supervision reports of forty primary schools were analyzed comparatively with document analysis. This sample of forty primary schools was randomly selected from the primary schools in the city center of Yozgat in academic year. At the second stage, ten education supervisors were interviewed. These supervisors were selected randomly from the education supervisors working at Yozgat city at academic year. A semi-structured interview form (Yıldırım & Şimşek, 2006) was employed to interview with the supervisors. After ten supervisors were interviewed, it was concluded that the collected data reached a level of theoretical saturation, because of the categories and the relationships among these categories became clear (Guest, Bunce, & Johnson, 2006; Strauss & Corbin, 1998). This interview form included items requesting supervisors comments related to the findings of the document analysis at the first stage and items about the functionality of guidance and supervision visits. The data were coded and categorized with content analysis approach (Balcı, 2001). Results According to the Guidance and Supervision Guidelines, there are six categories that should be examined by the supervisors: (i) Physical situation, (ii) Instructional situation, (iii) Clerical works, (iv) Student affairs, (v) Personnel affairs and (vi) Affairs of budget and movable goods. The results of this research showed that there were some problems unsolved at each of the six categories. The physical problems that cannot be solved by administrators and teachers own efforts and necessitate pecuniary resource (such as constructing and/or repairing garden wall and water main) remained unsolved. According to the views of the supervisors, neither guidance nor supervision is functional in the category of physical situation, because of the lack of pecuniary resource and budgetary limitations. Some problems related to the new curriculum were not solved in most of the schools (such as actionbased teaching in math, reading and writing works, measurement and evaluation applications) and some of them were not solved at any of the schools (such as, instructional materials, student-centered teaching, focusing on students acquisitions at 1864

17 EKİNCİ, KARAKUŞ / The Functionality of Guidance and Supervision Visits Made by Supervisors in Primary Schools teaching). Supervisors view that most of the problems related to instructional situation are generally not instant events but rather results of long-time process-related variables. So guidance and supervision visits are partially effective and not fully functional for resolving these kinds of problems. Under the category of clerical works, school administrators had difficulties in writing some official correspondences and registration of these official documents. As supervisors pointed out, these relatively less important problems stemmed from the school administrators lack of experience. Under the category of student affairs, school administrators had some problems with students folders and some official documents related to students. But supervisors stated these problems became less important as the e-school system was accommodated. According to the Guideline of Primary Schools (MEB, 2008), in primary schools, e-school system was adopted, so students files no longer need to be edited. Under the category of personnel affairs, the problems related to personnel registry and monitoring the works of personnel remained unsolved. According to the supervisors, this stemmed from the school administrators low levels of competency and their lack of experience. At the category of affairs of budget and movable goods, problems related to enumerating and listing movable goods and registries were unsolved at most of the schools. Supervisors pointed out that this was due to school administrators lack of knowledge about the new regulations on the related instructions. Because, The Guideline of Movable Properties (MEB, 2006) was changed and school administrators were not informed enough about this change. Conclusions, Discussions and Implications In this study, both the document analysis and interviews with education supervisors were carried out within the framework of the above-mentioned six categories. As previous research showed (Altun & Memişoğlu, 2008; Can, 2004; Dağlı, 2001; Danyeri, 2001; Ekinci, 2010; Gökçe, 2009; Gün, 2001; Kapusuzoğlu, 2002; Memişoğlu, 2001; Özdayı & Özcan, 2002; Soylu, 2003;), there were some problematic areas in Turkish supervision system and supervisors were inefficient in some matters such as guidance and professional development. The findings of this study also showed there were many problems remained unsolved under the six categories. These findings raised doubts on the functionality of guidance and supervision visits and the efficiency of supervisors in some matters. Under the category of physical situation, the problems that could be solved with schools individual efforts were found to be solved at most of the schools, while the problems that necessitate pecuniary resource were not solved in most of them. This result showed that allocation of a sufficient budget was necessary for schools to surmount these kinds of problems, because Turkish education system is compulsory and basic education is free of charge (MEB, 1961). Also, as Yıldırım and Dönmez (2008) found out, it would be helpful for school administrators to develop school family cooperation for solving financial and physical problems of their schools. Under the category of instructional situation, instructional problems that required some competencies related to the new curriculum were revealed to remain unsolved in most of the schools. Besides, school administrators lack of cooperative working skills, their burnout, and indifference levels were deemed by supervisors among the reasons of these unsolved instructional problems. These problems may have stemmed from the supervisors lack of guidance; as it was pointed out by Gökalp (2010) that most of the teachers perceive supervisors as incompetent in guiding them for solving instructional problems. It was recommended for supervisors, school administrators and teachers to be equipped with necessary competencies to solve problems. Also, educational authorities should show interest in these personnel for healing their individual problems that may result in some instructional problems. Under the categories of clerical works, student affairs, personnel affairs and affairs of budget and movable goods, there were relatively few and less important problems unsolved stemming from the administrators and teachers lack of knowledge, skill and experience. The problems at these categories seem more surmountable in comparison with the physical and instructional problems. In order to solve physical problems, some complex legal problems need to be tackled and additional financial resources need to be found. Similarly, to solve instructional problems, some process related variables need to be surmounted by exerting extra effort for a long time. Some structural problems in supervision system may have prevented some problems from being solved. As Kayıkçı (2005) stressed that supervisors think there were some structural problems in Turk- 1865

18 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE ish education system that impede the functionality of supervision. Koçak (2006) indicated that the current supervisor-oriented system was not effective to solve problems and a more objective, supervisee-oriented and participative supervision approach is needed. School administrators and teachers lack of effort may be another reason for some problems remained unsolved. Erdem (2010) and Öztürk (2009) confirmed that teachers and school administrators did not exert adequate effort and did not work with supervisors cooperatively so as to solve the problems. It would be helpful to take the views of the other stakeholders of schools such as school administrators, teachers, students, and parents to understand why some problems remained unsolved and how supervision activities became more effective. References/Kaynakça Altun, S. A. ve Memişoğlu, S. P. (2008). Performans değerlendirmesine ilişkin öğretmen, yönetici ve müfettiş görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 53, Aydın, M. (1986). Çağdaş eğitim denetimi. Ankara: İM Eğitim Araştırma Yayın Danışmanlık A.Ş. Aydın, M. (1987). Bir hizmet içi eğitim olarak denetim. Hacettepe Eğitim Bilimleri Dergisi, 2, Balcı, A. (2001). Sosyal bilimlerde araştırma. Ankara: PegemA Yayıncılık. Başar, H. (1998). Eğitim denetçisi. Ankara: PegemA Yayıncılık. Can, N. (2004). İlköğretim öğretmenlerinin denetimi ve sorunları. Milli Eğitim Dergisi, 161, Çelik, V. (2002). Eğitimsel liderlik. Ankara: PegemA Yayıncılık. Dağlı, A. (2001). İlköğretim öğretmenlerinin algılarına göre ilköğretim denetmenlerin liderlik davranışları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 26, Danyeri, Ö. (2001). İlköğretim müfettişlerinin rehberlik rollerini gerçekleştirme düzeylerinin belirlenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. De Grauwe, A. (2007). Transforming school supervision into a tool for quality improvement. International Review of Education, 53 (5-6), Ekinci, A. (2010). İlköğretim okullarında çalışan müdür ve öğretmenlerin mesleki sorunlarına ilişkin görüşleri. İlköğretim Online, 9 (2), Erdem, H. B. (2010). İlköğretim müfettişlerinin görevlerini yerine getirirken karşılaştığı sorunlar (Kahramanmaraş ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. Erol, S. Y. (2010). İlköğretim okulu müdürlerinin denetim sürecinde ilköğretim müfettişlerinden beklentileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya. Glanz, J. (2000). Supervision for the millennium: A retrospective and prospective. Focus On Education, Fall, Gökalp, S. (2010). İlköğretim müfettişlerinin öğretmen teftişlerindeki denetim görevlerini yerine getirme derecelerine ilişkin ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin algılarının incelenmesi (Mersin merkez örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin. Gökçe, F. (2009). İlköğretim denetçilerinin takım rolleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 57, Grashel, J. N. (1997). The impact of the use of developmental supervision by principals on teachers efficacy, expectations, collegiality, trust and commitment. Unpublished doctoral dissertation, University of Kansas. Guest, G., Bunce, A., & Johnson, L. (2006). How many ınterviews are enough?: An experiment with data saturation and variability. Field Methods, 18 (1), Gün, A. N. (2001). İlköğretim müfettişlerinin rehberlik rolleri ile öğretmenlerin algıları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Hoy, W. K., & Forsyth, P. B. (1986). Effective supervision: Theory into practice. Retrieved July 29, 2009 from Kapusuzoğlu, Ş. (2002). Denetçilerin değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12 (3), Kayıkçı, K. (2005). Milli Eğitim Bakanlığı müfettişlerinin denetim sisteminin yapısal sorunlarına ilişkin algıları ve iş doyum düzeyleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 44 (Güz), Koçak, R. (2006). Öğretmen Performans Değerlendirme Envanteri (ÖPDE) geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 6, Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (1961). 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu, tarih ve sayılı Resmi Gazete. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (1993). Millî Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu Yönetmeliği, Sayılı Resmi Gazete. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (1999). Eğitim Müfettişleri Başkanlıkları Yönetmeliği, Tarih ve Sayılı Resmî Gazete (İsim Değişikliğinin Kabul Tarihi: 4/6/2010, Kanun No. 5984). Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2001). Millî Eğitim Bakanlığı Eğitim Müfettişleri Başkanlıkları Rehberlik ve Teftiş Yönergesi, 2521 Sayılı Tebliğler Dergisi (İsim Değişikliğinin Kabul Tarihi: 4/6/2010, Kanun No. 5984). Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2006). Taşınır Mal Yönetmeliği, Tarih ve Sayılı Resmi Gazete. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2008). Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları Yönetmeliği, Tarih ve Sayılı Resmi Gazete. Memişoğlu, S. (2001). Çağdaş eğitim denetimi ilkeleri açısından ilköğretim okullarında öğretmen denetimi uygulamalarının değerlendirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu. Ovalı, Ç. (2010). İlköğretim müfettişlerinin rehberlik rollerini yerine getirme düzeyine ilişkin müfettiş, yönetici ve öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir. 1866

19 EKİNCİ, KARAKUŞ / The Functionality of Guidance and Supervision Visits Made by Supervisors in Primary Schools Özdayı, N. ve Özcan, Ş. (2002, Mayıs). Teftiş sürecindeki geribildirimlere göre teftişin öğrenen örgüt kültürüne katkılarının öğretmen görüşleriyle değerlendirilmesi. Öğrenme ve Öğretme Sempozyumu nda sunulan bildiri, Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, İstanbul. Öztürk, Ş. (2009). İlköğretim okullarının kurum denetiminde karşılaşılan sorunlara ilişkin müfettiş ve okul müdürü görüşleri (Kütahya ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla. Sergiovanni, T. J., & Starratt, R. J. (1993). Supervision: A redefinition. New York: McGraw-Hill, Inc. Soylu, E. (2003). İlköğretim müfettişlerinin öğretmen denetiminde denetim ilkelerini uygulama düzeyine ilişkin müfettiş ve öğretmen görüşleri (Gaziantep ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Strauss, A., & Corbin, J. (1998). Basics of qualitative research. Thousands Oaks, CA: Sage. Sullivan, S., & Glanz, J. (2000). Alternative approaches to supervision: Cases from the field. The Journal of Curriculum and Supervision, 15 (3), Sullivan, S., & Glanz, J. (2004). Supervision that improves teaching: Strategies and techniques. Thousand Oaks, CA: Corwin Press. Töremen, F. ve Döş, İ. (2009). İlköğretim öğretmenlerinin müfettişlik kavramına ilişkin metaforik algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 9, Ünal, I. (1989). Eğitim örgütlerinde örgütsel değişme aracı olarak denetim. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 22 (1 2), Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin. Yıldırım, M. C. ve Dönmez, B. (2008). Okul-Aile işbirliğine ilişkin bir araştırma (İstiklal İlköğretim Okulu örneği). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (23),

20 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE 1868