ORTA ANADOLU İ HRACATÇI Bİ RLİ KLERİ

Transkript

1 ORTA ANADOLU İ HRACATÇI Bİ RLİ KLERİ O D U N D I Ş I O R M A N Ü R Ü N L E R İ ( O R M A N TA L İ Ü R Ü N L E R İ ) SEKTÖR RAPORU A Ğ U S T O S Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği Adres : Mahatma Gandhi Cad. No: 103 G.O.P ANKARA Tel : (312) (pbx) Faks: (312) e-posta : oaib@ekonomi.gov.tr WEB : /

2 ORTA ANADOLU İ HRACATÇI Bİ RLİ KLERİ İ Ç İ N D E K İ L E R SAYFA NO GİRİŞ 1 ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ SINIFLANDIRMASI 3 DÜNYADA ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ 4 -Dünya Odun Dışı Orman Ürünleri İhracatı 4 -Dünya Odun Dışı Orman Ürünleri İthalatı 5 TÜRKİYE DE ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ 6 -Türkiye de Odun Dışı Orman Ürünleri Üretimi 6 -Türkiye nin Odun Dışı Orman Ürünleri İhracatı 7 -Türkiye nin Odun Dışı Orman Ürünleri İthalatı 9 ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ SWOT ANALİZİ 11 ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 12 SONUÇ 14 KAYNAKLAR 15 TÜRKİYE DEKİ ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ ÜRETİCİ VE İHRACATÇILARI LİSTESİ 16 Hazırlayanlar: Sevil SAKARYA/Şeref CANLI AĞUSTOS 2011 Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği Adres : Mahatma Gandhi Cad. No: 103 G.O.P ANKARA Tel : (312) (pbx) Faks: (312) e-posta : oaib@ekonomi.gov.tr WEB : /

3 G İ R İ Ş Odun Dışı Orman Ürünleri Raporu Türkiye bitki tür çeşitliliği, yaban hayatı kaynakları ve endemik türler bakımından zengin kaynaklara sahiptir. Türkiye'de farklı bitki türü bulunmaktadır. Bunun %32'si (3.400 adedi) endemik türlerdir. Orman içi ve açıklıklarında yetişen, insanların ve diğer canlıların kendi ihtiyaçlarını karşılamak veya gelir sağlamak için yararlandıkları her türlü bitkisel veya hayvansal ürünler odun dışı orman ürünleri olarak tanımlanmaktadır. Ekonomik üstünlüklerinden dolayı bazı türler özel arazilerde de üretilmektedir. Ancak, odun dışı orman ürünlerine ilişkin tanımlarda farklı yaklaşımlar görülmektedir. Av hayvanları ve yabanıl hayvan kaynakları ile su üretim havzaları ve hayvan yemi kaynakları, Türkiye için ayrı ayrı ele alınması gerekecek kadar büyük önem taşıdığından odun dışı orman ürünleri kapsamı dışında bırakılmıştır. Ancak, bazı çevreler odun dışı orman ürünlerinin sadece, orman içi ve açıklıklarda yetişen bitkisel ve hayvansal ürünlerle sınırlandırılamayacağını, bu kavramın, orman kaynağından elde edilen odun ürünü hariç tüm yararlanmaları (rekreasyon, hayvan otlatma, CO2 tutma, oksijen oluşturma, gen kaynağı sağlama, bilimsel amaçlı yararlanma, su rezervi ve erozyon kontrolü sağlama vb. gibi) içermesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu bağlamda, ülkemizde şimdiye kadar kalkınma planları kapsamında değerlendirilen odun dışı orman ürünlerinin genellikle bitkisel kaynaklı odun dışı orman ürünleri olduğu ve tali ürün kavramına karşılık geldiği görülmektedir yılında Endonezya da yapılan bir toplantıda FAO nun non-wood forest products (NWFP)=odun dışı orman ürünleri için kabul ettiği tanım şu şekilde belirtilmiştir NWFP hem odundan başka biyolojik kökenli ürünlerden hem de ormanlar ve bitişiğindeki arazi kullanımlarından kaynaklanan hizmetlerden meydana gelmektedir. Daha sonra, bu tanımın ormanın sosyal, kültürel, dinsel, dekoratif, çevresel ve koruma fonksiyonları gibi diğer önemli odun dışı orman işlevlerini içermediğinden eksik olduğu dile getirilmiş ve bu nedenle bahsedilen boşluğu doldurmak üzere yeniden bir tanım yapılması önerilmiştir. Odun dışı orman ürünlerinin içeriği yabanıl besin bitkileri, tıbbi bitkiler, aromatik bitkiler, boya bitkileri, soğanlı bitkiler, mantarlar, bal şeklinde örneklendirilebilir. Bunlar: Fıstık çamı, ıhlamur, ceviz, meşe, kestane, fındık, kızılcık, alıç, badem, akasya, ardıç, okaliptus, orman gülü, keçiboynuzu, sığla, defne gibi türlerin çevresel fonksiyonları yanında odun, kabuk, meyve, çiçek ve yaprakları, Acı çiğdem, sumak, kuşdili, dağ çayı, beyaz zambak, çöven, adaçayı, kekik, frenk üzümü, kardelen, oğul otu, güzel avrat otu, cehri, kral tacı, sümbül, nergiz, çoban lalesi, eğrelti otu, orkide, yoğurt çiçeği vb. gibi bitkilerin çiçek, yaprak ve soğanları, Böğürtlen ve kuşburnu gibi bitkilerin meyve ve çiçekleri, Yenilebilir doğal mantarlar, Liken, yosun ve kamış gibi bitkilerdir. Dünya Sağlık Örgütüne (WHO) göre, dünyada çeşitli amaçlarla kullanılan bitki sayısı civarındadır. Bunlardan i bitkisel ilaç olarak yaygın bir şekilde kullanılırken, yaklaşık %10'unun ticareti yapılmaktadır. Türkiye de tıbbi olarak kullanılan bitkilerin sayısının 500 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Ancak, doğadan toplanarak ticareti yapılan bitki türlerinin sayısının 346 olduğu ve bunların 98 inin ihraç edildiği, 24 ünün endemik olduğu ve endemik türlerin 7 sinin de halen ihraç Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 1

4 edildiği belirtilmektedir. Örneğin adaçayı, kekik, çöven ve şalba nın bazı türleri endemik olup ihraç edilen türlerdir. Bunun yanı sıra; doğadan toplanan ve aktarlar, semt pazarları ve marketler aracılığıyla ticareti yapılan türlerin sayısının da 179 olduğu tespit edilmiştir. Bu çerçevede; bazı orman ağaç ve ağaççıklarının gövdelerine tekniğine uygun metotla yara açmak suretiyle elde olunan reçine, sığla yağı v.s., gibi balzami yağlar, defne, okaliptüs v.s. gibi ağaç ve ağaççıkların yaprakları, mazı, palamut, sumak, defne, mahlep, menengiç, çam fıstığı gibi meyveler, bazı ağaç ve ağaççıkların gövde kabukları, ince dal ve sürgünleri ile, gerek orman altı florayı teşkil eden gerekse orman rejimine giren sahalarda yayılış gösteren kekik, adaçayı, eğrelti otu, nane, pelin otu, hardal v.s. gibi ağaççık, çalı, çalımsı görünüşteki bitkiler ile, otsu, rizomlu, yumrulu ve soğanlı bitkiler odun dışı orman ürünleri (orman talî ürünleri) olarak adlandırılmaktadır. Asli ürün üretimi esnasında açığa çıkan ağaç kabukları, kozalaklar, çalılar, yongalar, kökler ile mantarlar, orman toprağı ve örtüsüde aynı grupta yer almaktadır. Bu ürünlerden reçine, sığla yağı, çıra ve şimşir gibi bazılarının üretimi, yıllık üretim programı dahilinde yapılmakta, diğerleri ise 6831 sayılı Orman Kanununun 37. ve 40. maddesine göre değerlendirilmektedir. Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 2

5 ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ SINIFLANDIRMASI Odun dışı orman ürünleri sektörüne giren ürünlerin adı ve G.T.İ.P. numaraları şu şekildedir: ÜRÜN TANIMI ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ GTİP NO KEKİK DEFNEYAPRAĞI MEYAN KÖKÜ SİNSENG KÖKÜ IHLAMUR ADAÇAYI DİĞERLERİ BİBERİYE LAK SAKIZ, REÇİNE, DİĞER BİTKİSEL ÜRÜNLER VE HÜLASALAR MEŞE PALAMUDU, AT KESTANESİ, MEYVE POSALARI (ÜZÜM POSASI HARİÇ) Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 3

6 DÜNYADA ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ Odun Dışı Orman Ürünleri Raporu Dünya Odun Dışı Orman Ürünleri İhracatı: Sektörün dünya ihracatı 2006 yılında 5,7 milyar $ düzeyinde iken, 2010'da 8,5 milyar $'a yükselmiştir. Dünya Odun Dışı Orman Ürünleri İhracatı (Milyon $) Milyon $ Kaynak: Trademap, 2011 Dünya odun dışı orman ürünleri ihracatından en büyük payı 1,3 milyar $ la 2010 yılında Çin almıştır. Dünya ihracatının %15,8 ini gerçekleştiren Çin i, 939 milyon $ la Hindistan takip etmektedir. Dünya ihracatından %11 pay alan Hindistan ı 908 milyon $ la ABD üçüncü sıradan takip etmektedir. Bu üç ülkeden sonra odun dışı orman ürünleri sektöründe söz sahibi olan ülkeler sırasıyla Almanya (%8,6) ve Mısır (%3,5) olmuştur. Türkiye ise 196 ülke arasından dünyanın en fazla odun dışı orman ürünü ihracatı yapan 21. ülkesi olarak yerini almıştır. Dünya Odun Dışı Orman Ürünleri İhracatı (Bin $) Sıra Ülkeler Değ (%) % Pay 1 Çin ,6 15,8 2 Hindistan ,3 11,0 3 A.B.D ,6 10,6 4 Almanya ,4 8,6 5 Mısır ,3 3,5 6 Fransa ,4 3,3 7 İspanya ,5 3,3 8 Nijerya ,6 2,7 9 İtalya ,6 2,0 10 Kanada ,7 2,0 11 Meksika ,7 1,9 12 İngiltere ,0 1,9 13 Belçika ,1 1,8 14 Hollanda ,4 1,7 15 Şili ,2 1,7 16 Kuzey Kore ,1 1,6 17 Filipinler ,4 1,4 18 İsviçre ,3 1,3 19 Endonezya ,5 1,3 20 Brezilya ,2 1,2 21 Türkiye ,2 1,2 Diğerleri ,0 20,3 Toplam ,7 100,0 Kaynak: Trademap, 2011 Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 4

7 Dünya Odun Dışı Orman Ürünleri İthalatı: döneminde dünya odun dışı orman ürünleri ithalatı, 2009 yılı dışında, son beş yıldır sürekli artış göstermiştir yılında 6,3 milyar $ değerinde olan ithalatın 2010 yılında 9,0 milyar $ a kadar çıktığı görülmektedir. Dünya Odun Dışı Orman Ürünleri İthalatı (Milyon $) Milyon $ Kaynak: Trademap, yılında dünyanın en büyük odun dışı orman ürünleri ithalatçısı 1,3 milyar $ lık ithalatı ile ABD dir. Onu sırasıyla Almanya (%8), Japonya (%5,8), Fransa (%4,5) ve Hong Kong (%4,4) takip etmiştir. Türkiye, odun dışı orman ürünleri ithalatı yapan 219 ülkeden 32. si olarak dünya sıralamasında yerini almıştır. Dünya Odun Dışı Orman Ürünleri İthalatı (Bin $) Sıra Ülkeler Değ (%) (%) Pay 1 A.B.D ,0 14,8 2 Almanya ,0 8,0 3 Japonya ,3 5,8 4 Fransa ,5 4,5 5 Hong Kong ,4 4,4 6 Çin ,1 4,4 7 İngiltere ,7 3,5 8 İtalya ,5 3,0 9 İspanya ,0 2,6 10 Hollanda ,2 2,6 11 Kanada ,7 2,4 12 Güney Kore ,6 2,4 13 Belçika ,4 2,3 14 Nijerya ,3 2,2 15 Rusya Fed ,2 1,9 16 Meksika ,0 1,8 17 Hindistan ,3 1,8 18 Polonya ,6 1,7 19 Vietnam ,8 1,5 20 Singapur ,7 1,5 32 Türkiye ,9 0,5 Diğerleri ,7 26,5 Toplam ,3 100,0 Kaynak: Trademap, 2011 Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 5

8 TÜRKİYE DE ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ 1.Türkiye de Odun Dışı Orman Ürünleri Üretimi: Türkiye odun dışı orman ürünleri üretimi bakımından büyük bir potansiyele sahiptir. Bu kaynakların yönetiminde önemli sıkıntılarla karşılaşılmaktadır. Bunlardan bazıları üretim, bazıları da kaynakların pazarlanması ile ilgilidir sayılı Orman Kanununun gün ve 2896 sayılı kanunla değişik 37. maddesi gereğince; devlet ormanlarından çıkarılacak tomruk, tel direk, maden direk, sanayi odunu, sırık, çubuk, yakacak odun, reçine, sığla yağı, çıra ve şimşir gibi yıllık üretim programına alınmış orman ürünlerinin dışındaki her nevi orman ürün ve artıklarının üretimi; Orman Genel Müdürlüğünce tayin olunacak mıntıka ve süreler içersinde yapılmaktadır. Öncelik sırasına göre 40. maddede belirtilen Orman Köylerini Kalkındırma Kooperatiflerine veya iş yeri civarındaki orman işlerinde çalışan köylülere ilanen duyurulmak suretiyle ve tarife bedeli ödemeleri şartıyla izin verilerek yaptırılmaktadır. Bu yerlerin halkının veya kooperatiflerinin bu işe istekli olmadıkları yada iş güçlerinin yeterli bulunmadığının tespit ve tevsiki halinde ise; yıllık üretim programına alınmamış bu ürün ve artıkların toplanması için diğer isteklilere aynı şartlarla izin verilerek veya Orman Genel Müdürlüğünce üretilerek satılabilmektedir. Odun dışı orman ürünlerinin yıllık üretim programı yapılırken; amenajman, silvikültür ve işletme planlarının verileri, ormanların aktüel durumları, yol durumu, ağaçlandırma ve orman imar-ıslah projeleri, önceki yıllardan devreden stok miktarları, bu ürünlere olan iç ve dış talepler göz önünde bulundurulmaktadır. Üretim programına alınmamış ürünlerin üretimi ise, bu ürünlerin devamlılığını tehlikeye sokmayacak biçimde tehdit ve tahrip faktörleri dikkate alınarak, her ürün için uygun olan hasat mevsimine bağlı kalınarak, envanter çalışmaları neticesi elde edilen değerlere göre hazırlanacak hasat planlarıyla yapılmaktadır. Bu çerçevede, yıllık üretim programına alınmış ürünlerin yılı ve bütçesi kesinleştikten sonra Orman İşletme Şefliklerince yapılacak üretim, taşıma ve satış programları düzenlenmekte, buna bağlı olarak işletmelerin ve en son olarak da Bölge Müdürlüklerinin iş programları hazırlanmaktadır. Yılı ve mevsiminde değerlendirilmesi lüzumlu, üretim programına alınmayan kestane keçiboynuzu, çam fıstığı meyveleri gibi odun dışı orman ürünlerinin hasat plânları yapılmakta, mahallen taliplisi olmaması halinde de değerlendirilmesi ve ekonomiye kazandırılması sağlanmaktadır. Devlet ormanlarından, üretim programındaki odun dışı orman ürünlerine ait üretim işleri, Devlet Orman İşletmesi ve Döner Sermayesi Yönetmeliği nin 19.maddesi gereği; öncelikle iş yerindeki veya civarındaki orman köylerini kalkındırma kooperatiflerine ve iş yerindeki köylülere veya iş yeri civarındaki orman işlerinde çalışan köylülere, kalifiye orman işçisini gerektiren işlerde sürekli kalifiye işçi çalıştırılması kaydıyla birim fiyatla, taahhütle veya idarece gündelikle yaptırılabilir. Bu işlerin vahidi fiyat, eksiltme ve gündelikle yaptırılmasına bir parasal limite bağlı olmaksızın doğrudan İşletme Müdürlükleri yetkilidir. Üretim programına alınmayan işlerin yaptırılması, Orman kanununun 37.maddesi gereğince; tayin olunacak mıntıka ve süreler içinde toplayıp çıkarmaları, konulan şartlarda üretim yapmak kaydıyla öncelik esasına göre, Orman Kanununun 40.maddesinde belirlenen orman köylerini kalkındırma kooperatiflerine ve iş yerindeki veya civarındaki köylülere ilanen duyurulmak suretiyle ve tarife bedeli karşılığı yaptırılmaktadır. İzin verilebilecek taliplilerin olmaması veya ürünün tarife bedeli karşılığı toplanmasının ormanda zarar husule getirebileceğinin ve özel bir üretim tekniği gerektirdiğinin tespit ve tevsiki halinde bu ürünlerde, söz konusu tebliğde belirlenecek usul ve esaslarla vahidi fiyat, taahhüt veya gündelikle yaptırılabilmektedir. Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 6

9 2. Türkiye nin Odun Dışı Orman Ürünleri İhracatı: Değer Bazında Türkiye'nin Odun Dışı Orman Ürünleri İhracatı 110 Milyon $ ,6 95,0 95,1 80,1 65,8 58,2 55,1 49,3 47,4 44,0 38, Kaynak: TÜİK verileri Son on yıllık gelişimine bakıldığında; Türkiye nin odun dışı orman ürünleri ihracatı, 2002 yılından sonra sürekli artmış ve 2009 yılındaki ekonomik krizle birlikte bir düşüş yaşamış ancak 2010 yılında tekrar toparlanmıştır. Türkiye, 2000 yılında 44 milyon $ değerinde odun dışı orman ürünü ihraç ederken, 2010 yılına gelindiğinde söz konusu sektörden ihracatını 95 milyon $ a kadar yükseltmeyi başarmıştır. Ülkelere Göre Türkiye'nin Odun Dışı Orman Ürünleri İhracatı ($) Sıra Ülke Miktar (kg) Değer ($) Miktar (kg) Değer ($) Değişim Pay (%) (%) 1 Çin ,0 15,0 2 A.B.D ,3 9,3 3 Almanya ,6 9,3 4 Vietnam ,7 7,9 5 İspanya ,2 6,0 6 Polonya ,6 3,0 7 Hollanda ,4 2,6 8 İtalya ,2 2,3 9 Japonya ,7 2,2 10 G.Kore ,4 1,8 Diğerleri ,9 40,6 TOPLAM ,7 100,0 Kaynak: TÜİK verileri 2010 yılında Türkiye nin odun dışı orman ürünleri sektöründen en fazla ihracat yaptığı ülke Çin dir. Anılan sektörde Türkiye nin toplam ihracatının %15 i Çin e yapılmakta olup, 2010 yılında bu ülkeye 14,2 milyon $ değerinde ihracat gerçekleştirilmiştir. Sektör ihracatında ikinci sırada yer alan ABD ise 8,8 milyon $ la toplam ihracattan %9,3 oranında pay almaktadır. Bu ülkeleri sırasıyla Almanya (%9,3), Vietnam (%7,9) ve İspanya (%6) takip etmiştir. Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 7

10 Mal Gruplarına Göre Türkiye'nin Odun Dışı Orman Ürünleri İhracatı GTİP Ürün Tanımı Miktar (kg) Değer ($) Miktar ($) Değer ($) Miktar (kg) Değer ($) Yaban Kekiği (Ezilmemiş, Öğütülmemiş) Diğer Kekiği (Ezilmemiş, Öğütülmemiş) Kekik (Ezilmiş, Öğütülmüş) Kekik Toplam Biberiye (Ezilmemiş, Öğütülmemiş) Biberiye (Ezilmiş, Öğütülmüş) Biberiye Toplam Ihlamur; Küçük Paketler İçerisinde Bitkisel Çay Olarak Kullanılanlar Ihlamur; Diğer Ihlamur Toplam Adaçayı; Küçük Paketler İçerisinde Bitkisel Çay Olarak Kullanılanlar Adaçayı; Diğer Adaçayı Toplam Diğer Bitkilerin Kısımları; Küçük Paketler İçerisinde Bitkisel Çay Olarak Kullanılanlar Bitki Kısımlarının Diğerleri Diğerleri Toplam Meşe Palamudu, At Kestanesi, Meyve Posası(Üzüm Posası Hariç) Diğerleri Meşe Palamudu, At Kestanesi, Meyve Posası(Üzüm Posası Hariç) Toplam Debagatte Kullanılan Bitkisel Menşeli Hülasalar ve Tanen Tuzları, Türevleri Defne Yaprağı Ginseng Kökü Meyan Kökü Lak; Sakız, Reçine ve Diğer Bitkisel Özsu ve Hülasalar Örülmeye Elverişli Bitkisel Maddeler; Tarifenin Başka Yerinde Belirtilmeyen veya Yer Almayan Bitkisel Ürünler TOPLAM Kaynak: TÜİK verileri yılında odun dışı orman ürünleri sektöründen en fazla ihracat yapılan kalem 28,1 milyon $ la kekik olmuştur. Onu 25,6 milyon $ la defne yaprağı, 23,3 milyon $ la ise örülmeye elverişli bitkisel maddeler izlemiştir. Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 8

11 3.Türkiye nin Odun Dışı Orman Ürünleri İthalatı: yılları arasında inişli çıkışlı bir trend gösteren Türkiye nin odun dışı orman ürünleri ithalatı, 2000 yılında 26,3 milyon $ iken 2010 yılında 55,2 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Değer Bazında Türkiye'nin Odun Dışı Orman Ürünleri İthalatı ,4 51,9 48,1 42,2 40,5 48,3 42,8 55,2 Milyon $ ,3 24,0 31, Kaynak: TÜİK verileri 2010 yılında Türkiye nin en fazla odun dışı orman ürünü ithal ettiği ülke 7,5 milyon $ la Almanya olmuştur. Türkiye nin toplam ithalatının %13,7 si Almanya dan yapılmış olup, onu %10,4 le Hindistan, %9,1 le Çin, %8 le Fransa ve %6,2 yle İtalya takip etmiştir. Ülkelere Göre Türkiye'nin Odun Dışı Orman Ürünleri İthalatı ($) Sıra Ülke 2010 Pay Miktar (kg) Değer ($) Miktar (kg) Değer ($) Değişim (%) (%) 1 Almanya ,5 13,7 2 Hindistan ,6 10,4 3 Çin ,5 9,1 4 Fransa ,1 8,0 5 İtalya ,5 6,2 6 Arjantin ,4 5,5 7 A.B.D ,9 4,5 8 Fas ,6 4,1 9 Danimarka ,1 3,2 10 Arnavutluk ,7 3,1 Diğerleri ,4 32,2 TOPLAM ,0 100,0 Kaynak: TÜİK verileri Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 9

12 Mal Gruplarına Göre Türkiye'nin Odun Dışı Orman Ürünleri İthalatı GTİP Ürün Tanımı Miktar (kg) Değer ($) Miktar (kg) Değer ($) Miktar (kg) Değer ($) Yaban Kekiği (Ezilmemiş, Öğütülmemiş) Diğer Kekiği (Ezilmemiş, Öğütülmemiş) Kekik (Ezilmiş, Öğütülmüş) Kekik Toplam Biberiye (Ezilmemiş, Öğütülmemiş) Biberiye (Ezilmiş, Öğütülmüş) Biberiye Toplam Ihlamur; Küçük Paketler İçerisinde Bitkisel Çay Olarak Kullanılanlar Ihlamur; Diğer Ihlamur Toplam Adaçayı; Küçük Paketler İçerisinde Bitkisel Çay Olarak Kullanılanlar Adaçayı; Diğer Adaçayı Toplam Diğer Bitkilerin Kısımları; Küçük Paketler İçerisinde Bitkisel Çay Olarak Kullanılanlar Bitki Kısımlarının Diğerleri Diğerleri Toplam Meşe Palamudu, At Kestanesi, Meyve Posası(Üzüm Posası Hariç) Diğerleri Meşe Palamudu, At Kestanesi, Meyve Posası(Üzüm Posası Hariç) Toplam Debagatte Kullanılan Bitkisel Menşeli Hülasalar ve Tanen Tuzları, Türevleri Defne Yaprağı Ginseng Kökü Meyan Kökü Lak; Sakız, Reçine ve Diğer Bitkisel Özsu ve Hülasalar Örülmeye Elverişli Bitkisel Maddeler; 14 Tarifenin Başka Yerinde Belirtilmeyen veya Yer Almayan Bitkisel Ürünler TOPLAM yılında odun dışı orman ürünleri sektöründe Türkiye nin en fazla ithalat yaptığı kalem 32,1 milyon $ la lak, sakız, reçine ve diğer bitkisel hülasalar olmuştur. İkinci mal grubu ise 7,9 milyon $ la debagatte kullanılan bitkisel menşeli hülasalar olmuştur. Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 10

13 ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNÜN SWOT ANALİZİ Güçlü Yönler 1. Türkiye nin bitki tür çeşitliliği, yaban hayatı kaynakları ve endemik türler bakımından zengin kaynaklara sahip olması 2. Odun dışı orman ürünleri sektörünün bir devlet politikasıyla sisteme kavuşturulmasıyla güçlendirilmesi ülke ekonomisi için de büyük bir adım olma olanağı taşıması Zayıf Yönler 1. Odun dışı orman ürünlerinin sağlıklı bir şekilde kayıt altına alınamaması 2. Ürün fiyatlandırma politikalarının sağlıklı olmaması 3. Arz açığı 4. Sektörde Ar-Ge çalışmalarının yetersizliği Fırsatlar 1. Türkiye de kırsal alanda yaşayanlar için odun dışı orman ürünleri sektörü bir şanstır 2. Sektörün gelişimi sonucunda ortaya çıkacak faydanın çok yönlü (ekonomik, sosyal, kültürel, ekolojik...) oluşu Tehditler 1. Odun dışı orman ürünleri gelirinin paylaşımının kırsal kesimin yararına olmaması 2. Odun hammaddesi üretimi ve ağaçlandırmalar sırasında bu kaynaklara zarar verilmesi Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 11

14 ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Türkiye de odun dışı orman ürünleri sektörünün sorunları ve çözüm önerilerini şu şekilde sıralamak mümkündür: Odun dışı orman ürünleri gelirinin paylaşımının kırsal kesimin yararına olmaması sorun olarak görülmektedir. Odun dışı orman ürünleri üretiminde faaliyet gösterenler, topladığı ya da kültürünü yaptığı ürünün bir bölümünü kendi ihtiyaçları için kullanmakta, kalanını ise aracılara satmaktadır. Aracılar, ürünleri büyük kentlerde bulunan ihracatçı firmalara ulaştırmaktadır. Yapılan bir araştırmaya göre; odun dışı orman ürünleri ticaretindeki toplam gelirden Orman Genel Müdürlüğü %3 oranında, orman köylüleri %30 oranında, aracı ve ihracatçılar ise %67 oranında pay almaktadır. Yaratılan gelirin paylaşım oranının uygun olmadığı düşünülmektedir. Odun dışı orman ürünlerinin sağlıklı bir şekilde kayıt altına alınamaması önemli bir sorundur. Devlet orman işletmeleri odun dışı orman ürünleri için tarife bedeli uygulamaktadır. Ancak, kaçak taşınan ve kırsal kesimin kendi ihtiyaçları için sakladığı odun dışı orman ürünlerinden tarife bedeli alınamamaktadır. Tarife bedeli alınan ürünler Orman Genel Müdürlüğü kayıtlarına girmekte, ancak odun dışı orman ürünlerinin gerçek üretim miktarına ulaşılamamaktadır. Türkiye`de tarife bedeli genelde aracılar tarafından ödenmektedir. Diğer bir ifadeyle, ürün birim fiyatı aracılar tarafından belirlenmektedir. Ürünü toplama işini yürüten orman köylüleri topladıkları ürün miktarıyla orantılı olarak gelir sağlamaktadır. Yine ürüne yönelik bürokratik işlemler çoğunlukla aracılar tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle, odun dışı orman ürünlerinin kayıt altına alınabilmesi için köy temsilcilerinin ve yerel aracıların takip edilmesi oldukça önemlidir. Odun hammaddesi üretimi ve ağaçlandırmalar sırasında bu kaynaklara zarar verilmesi büyük bir sorundur. Her ne kadar odun dışı orman ürünlerinin Türkiye deki yayılışları genel olarak biliniyorsa da bu türlerin ancak %62 sinin envanteri tamamlanabilmiştir. Üretim planlarında büyük bir boşluğun yaşanması ve orman envanteri ve amenajman planlarının bu boyuta ilgi göstermemesi büyük sorun teşkil etmektedir. Orman Genel Müdürlüğü nün kekik, defne ve çam fıstığı toplayıcılarından aldığı tarife bedeli düşüktür. Orman Genel Müdürlüğü söz konusu tarife bedelini, toplanan ürünün kayıt dışında kalmasını önlemek ve yurt dışında ihracatçıların kolay rekabet edebilmesi için maliyetleri arttırmamak nedeniyle düşük tutmaktadır. Bu bağlamda, Orman Genel Müdürlüğü`nün odun dışı orman ürünleri fiyatlandırma politikasının uygunluğunun hem kurumun sürdürülebilirliği hem de ürünün sürdürülebilirliği bağlamında sorgulanması gerektiğini düşünen kesimler bulunmaktadır. Devlet ormanlarında genel hatları ile bakıldığında, halen ticari olarak özellikle yabancı pazarlara sunulabilecek odun dışı orman ürünlerinin bulunduğu ve iyi bir pazarlama programıyla ülke ve kırsal kalkınma için kaynak oluşturabilecek bir fırsatın var olduğu düşünülmektedir. Bununla beraber, kekik ve defnenin son yıllarda ihracat miktarının arttığı ancak ihracat birim fiyatlarının düştüğü göz önüne alınırsa; pazarlama aşamasında fiyatlandırma kararlarının üretici ve toplayıcılar için biran önce sağlıklı bir yönteme kavuşturulması gerektiği Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 12

15 düşünülmektedir. Çünkü ürün fiyatı; aracı, perakendeci veya ihracatçı firmanın kontrolünde belirlenmektedir. Bu ürünlerin ormanın uygun kesimlerinde yoğunlaştırılması ve özellikle orman köyleri yakınında kültüre alınmasının desteklenmesi, bütün bunlara taban oluşturmak üzere odun dışı orman ürünlerine ilişkin bir politikanın oluşturulması gerekmektedir. Arz açığı ve karşılaştırmalı üstünlükleri bulunan odun dışı orman ürünlerinin teşvik edilmesi önem taşımaktadır. Gelişmelerin önünü açmak üzere odun dışı orman ürünleri alanında ülkeye özgü bir sertifikalandırma sisteminin oluşturulması gerekmektedir. ARGE çalışmalarındaki odun dışı orman ürünlerine ilişkin çalışmaların payının artırılması, bu doğrultuda araştırma enstitülerinden birinin bu konu temelinde örgütlenmesi sektörün gelişimine fayda sağlayacaktır. Üretimin programlanması, ürünlerin toplanması, işlenmesi, sertifikalandırılması ve pazarlanması gibi sürecin farklı aşamalarında çalışan kurum, firma, kooperatif, köy tüzel kişileri, sivil örgüt, dernek... vb. oluşumların katılımıyla bir ulusal kurulun meydana getirilmesi gerekmektedir. Ulusal kurulun yanında, bu sektörün içinde yer alan öğelerin bütünleşmesi, uyumu, çıkarlarının korunması, tanıtım, iletişim, bilgilendirme işlevlerini gerçekleştirecek bir sivil toplum örgütünün (dernek, vakıf, oda...) oluşturulması büyük önem taşımaktadır. Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 13

16 S O N U Ç Ortaya çıkan faydanın çok yönlü (ekonomik, sosyal, kültürel, ekolojik...) oluşu, faydalanan kitlenin ve faydalanma alanlarının genişliği göz önüne alındığında odun dışı orman ürünleri sektörünün önemi daha net anlaşılmaktadır. Odun dışı orman ürünleri, iç ve dış pazarlarda değerlendirilebildiği için gelir sağlamaktadır. Türkiye de odun dışı orman ürünleri ihracatı büyük çoğunlukla hammadde veya yarı-mamul olarak yapıldığından sağlanan gelir, potansiyel gelirin çok altındadır. Defnenin yaprak, kekiğin ise ezilmemiş biçimde işlenmeden ihraç edildiği gerçeğine bakıldığında; Türkiye de odun dışı orman ürünlerinin hammadde yerine işlenmiş olarak ihracına yönelik çalışmaların hızlı ve düzenli bir şekilde desteklenmesi ve güçlendirilmesi gerekliği açıkça ortaya çıkmaktadır. Odun dışı orman ürünleri sektörü, daha çok orman içi ve orman kenarı köylülerini ilgilendirmekte gibi görünse de kırsal kalkınma yönünden çok büyük bir potansiyel taşıdığından aslında ülke ekonomisi için de hayatidir. Türkiye de orman köylerine en çok parasal ve reel gelir sağlayan ikinci sektör odun dışı orman ürünleridir. Bu çerçeveden bakıldığında; Türkiye de kırsal alanda yaşayanlar için düşük gelir düzeyi, yetersiz sermaye birikimi, tarımsal üretim risklerinin bulunması, ürettikleri ürünlerin fiyatının aracı ve tüketicilerin kontrolünde oluşması, sağlık, sosyal olanaklardaki belirsizlikler, kentlere göç eğilimi gibi kaygıları olduğu düşünülürse; göçün durdurulması için odun dışı orman ürünleri sektörü bir şans olarak görülebilir. Uzun yıllardan beri devam eden orman köylülerini kalkındırmak ve göçlerini durdurmak yönündeki destekleyici çalışmalar, bu şekilde yürütülen planlı bir politika ile hayat bulacaktır. Türkiye de odun dışı orman ürünleri sektörünün bir devlet politikasıyla sisteme kavuşturulmasıyla güçlendirilmesi ülke ekonomisi için de büyük bir adım olma olanağı taşımaktadır. Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği 14

17 ORTA ANADOLU İ HRACATÇI Bİ RLİ KLERİ K A Y N A K L A R Kekik, Defne ve Çam Fıstığının Üretimi ve Pazarlaması, İsmail ŞAFAK, Taner OKAN, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü/Doa Dergisi /2004 T.C.Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, İşletme ve Pazarlama Dairesi Başkanlığı, Tebliğ No:283, Tasnif No:IV-1434, Orman Tali Ürünlerinin Üretim Ve Satış Esasları, ANKARA Trademap ( Orman Genel Müdürlüğü ( TÜİK verileri Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği Adres : Mahatma Gandhi Cad. No: 103 G.O.P ANKARA Tel : (312) (pbx) Faks: (312) e-posta : oaib@ekonomi.gov.tr WEB : /

18 TÜRKİYE'DEKİ BAŞLICA ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ ÜRETİCİ VE İHRACATÇILARI LİSTESİ (2010) UNVAN ADRES ILCESI ILI TEL FAKS 1 WEB KUTAS TARIM URUNLERI DIS TIC. VE SAN.A.S S.NO.57 ZEYTINLIK C. KONAK İZMIR kutas@kutas.com.tr ÜRÜN TARIM ÜR.İTH.İHR.TİCARET VE SANAYİ LTD.ŞTİ. TORBALI MAH. KEMALPAŞA YOLU NO:10 TORBALI İZMIR info@uruntarim.com TÜRER BİTKSEL ÜR.HAY.İNŞ.SU ÜR OR.ÜR.TAR.GIDA SAN.VE TİC.A.Ş. TEPECİK MAHAHALLESİ AKÇAKAYA KÜMEEVLER NO:1 SEFERİHİSAR İZMIR turer@turer.com ORİGANUM GIDA TARIM VE ORMAN ÜR.İTH.İHR.SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ. ARMUTLU ORG.SAN.BÖL.SAN.CAD. NO:96 HAYVAN KIRAN MEVKİİ KEMALPAŞA İZMIR DEFNE DIŞ TİC.VE TARIM ÜR.A.Ş. ANKARA ASFALTI 21.KM NO:184 KEMALPAŞA İZMIR defnesa@turk.net BELMAR DIŞ TİCARET A.Ş. AKDENİZ CAD. NO:1 REYENT HAN İZMIR ÇALIŞKAN TARIM ÜR.İNŞ.TAAHHÜT TEKSTİL SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ. TOPRAKLIK MAH.630 SOK.NO.9/B SANTRAL GARAJ ARKASI DENIZLI caliskan@caliskantarim.com İNCOM ENDÜSTRİYEL MAKİNALARI İTH.İHR.VE TİC.A.Ş. ÇAY MH.6489 SK.NO:6 ZEMİN KAT AKDENİZ MERSIN incom@incomas.com DEMAR ITHALAT IHRACAT TAR.ÜR. SAN. VE TIC.A.Ş. Ş.FETRHIBEY CAD.NO:49 PEN-PAR IŞHANI KAT:5/502 KONAK İZMIR nalan@demar.com.tr ALTUNTAŞ BAHARAT SAN.VE TİC.AŞ. İZMİR ASFALTI BOZBURUN YOLU ÜZERİ MERKEZ DENIZLI altuntasspice@superonline.com DAPHNA TARIM GIDA VE ORMAN ÜR. SAN.TİC.LTD.ŞTİ. ANKARA ASFALTI 30 KM.YUKARI MAH.NİF DEPOLARI NO:1 KEMALPAŞA İZMIR HİSS KAMIŞ SANAYİ TİCARET VE İHRACAT LTD.ŞTİ. ÇAY MAH SOKAK NO:13 AKDENİZ MERSIN hisskamis@superonline.com FAHRETTIN IZMIRLI ESENYURT YOLU ÜZERI NO:160 AVCILAR İSTANBUL afroditltd@superonline.com MARTİN BAUER BİTKİ MEYVE ÇAYLARI ÜRETİM A.Ş. GAZİ MUSTAFA KEMAL MAH. VESKAR SOK. NO:7 KARAKUYU BELDESİ TORBALI İZMIR suat.meral@mbme-tr.com TEKNOLOJI YATIRIMLARI VE DANŞ. SAN. TIC. A.Ş. DOLAYOBA SAN. BÖLG. SAN. CAD. NO:42 PENDİK İSTANBUL info@endemix.com.tr AFRODIT GIDA SAN.VE TIC. LTD.ŞTI. ESENYURT YOLU ÜZERI NO:160 AVCILAR İSTANBUL afroditltd@superonline.com MACOLIVE TARIM URUNLERI SAN.VE TIC.LTD.STI. SEHIT FETHIBEY C.NO:49 K:5/5 01 TİRE İZMIR evrim@demar.com.tr TAMSAN GIDA ÜRÜNLERİ SANAYİ VE TİCARET LTD.ŞTİ. GÜRPINAR MAH.7004 SOK. NO:33/A-B BORNOVA İZMIR oregano@superonline.com CELSAN İTH.İHR.VE TİC.LTD.ŞTİ. KAVAKLIDERE KÖYÜ BORNOVA İZMIR ali.guler@turertarim.com.tr DORUK TARIM ÜRÜNLERİ DIŞ TİC. VE SAN. A.Ş. ŞEHİT FETHİ BEY CAD.NO:49 D:404 KONAK İZMIR bulentdogu@doruktarim.com BAYAMTAŞ İTHALAT İHRACAT AŞ. MÜCAHİTLER CAD.NO:24 MERSIN ÖMEROĞLU TARIM ÜRÜNLERİ SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ. KEMALPAŞA YOLU KIZILÜZÜM KÖYÜ MEVKİİ KEMALPAŞA İZMIR info@omeroglu.com.tr WBT TAR.ÜRÜNL.SAN.TIC.A.Ş. AKDENIZ ORG.SAN.BÖLG. PK:642 DÖŞEMEALTI ANTALYA wbtas@superonline.com GÜRKAN DIŞ TİC.LTD.ŞTİ. RÜSTEMPAŞA MAH.KANUNCU RIZA SK SERDAROĞLU APT.K:1 SAPANCA SAKARYA TURER TARIM VE ORMAN URUNLERI ITH.IHR.SAN.VE TIC.LTD.STI. KAVAKLIDERE KOYU BORNOVA İZMIR turer@turertarim.com.tr BULUTOĞLU GIDA VE LOJISTIK HIZMETLERI A.Ş. TEKSTILKENT KOZA PLAZA A BLOK K:27 NO: ESENLER İSTANBUL m.asamdir@bulutoglu.com PHRAGMA SU ÜRÜNLERİ TARIM İNŞ. ENERJİ SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ. ÇAY BOLVADİN KARAYOLU 5.KM ÜZERİ ÇAY AFYON UFAY TARIM GIDA VE ORMAN ÜRÜN. SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ. ŞEHİT FETHİ BEY 45/303 KONAK İZMIR info@ufay.net TİMTAŞ TARIM İLAÇ VE MAHS. TİC.A.Ş SOKAK NO:7 PK 339 KONAK İZMIR arditi@timtas.com.tr AROMA İÇ VE DIŞ TİC.LTD.ŞTİ SOKAK NO:17 K:7 D:701/702 BORNOVA İZMIR info@agromeisters.com TİCARET EVİ İTHALAT İHRACAT TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ ŞEHİT FETHİ BEY CAD. NO:49/304 KONAK İZMIR murat@ticaretevi.com NETA TARIM ÜRÜNLERİ SAN.VE TİC LTD.ŞTİ. HALİT ZİYA BULV.NO:6 K:6 D:606 KONAK İZMIR info@netatarim.com.tr AKDENİZ EKOLOJİK ÜRÜNLER ORMAN GIDA SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ. SABAHATTİN ÇAKMAKOĞLU CAD. GAMA KONUTLARI NO:122 ERDEMLİ MERSIN ekolojik@ttnet.net.tr DOĞADAN GIDA ÜRÜN.SAN.PAZ.A.Ş. OĞUZLAR MAH. 28.SOK.NO:7/D ANKARA dogadan@ada.net.tr ARMADA GIDA TİC.SAN.LTD.ŞTİ. İ.İNÖNÜ BULV.KURTULUŞ MEYDANI NO:78 KLAS PLAZA A/BLK.K:3/5-6 MERKEZ MERSIN armada@armadafoods.com BAKKALIM TAR.ORM.VE GIDA ÜRÜN. MAD.TEKS.HAYV.SAN.VE LTD.ŞTİ. ÇAY MH.6489 SK.NO:6 KAT:2 MERSIN CEMAY MEYAN KÖKÜ SANAYİ VE DIŞ TİCARET LTD.ŞTİ. MARAŞAL ÇAKMAK CAD.DENİZ APT. A/BLOK NO:33/1 İSKENDERUN HATAY info@sabay.com.tr ARSLAN ZİRAİ ÜR.SOĞUK HAVA DEP VE PAK.TES. SAN.TİC.LTD.ŞTİ. 4.SOKAK NO.29 BORNOVA İZMIR info@arslanzirai.com.tr TUNALAR MADENCİLİK İNŞ.NAKLİYE TAAH.SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ. SİNDEL HÖYÜK KASABASI DEVELİ KAYSERI tunalarhasircilik@hotmail.com NECDET BÜKEY TARIM ÜRÜNLERİ MATBAACILIK SAN.VE TİC.A.Ş. SANAT CAD.NO.28 BORNOVA İZMIR nbukeyasexp@superonline.com ISTANBUL TARIM ÜR.VE GIDA SAN. TIC.LTD.ŞTI. ISTOÇ 22.ADA NO:52 BAĞCILAR İSTANBUL istanbultarim@gmail.com GAP PAZ.A.Ş KORE ŞEHİTLERİ CAD. NO:8 ESENTEPE ŞİŞLİ İSTANBUL baharokcu@calik.com ÜNİLEVER SAN.VE TİC.TÜRK A.Ş. KÜÇÜKSU CAD. SARAY MH. SOKULLU SK. NO:8 ÜMRANİYE İSTANBUL cuneyt.gunduz@unilever.com HEMSİ TAR.ÜRN.TİC.VE SAN.LTD.ŞTİ. SEHIT FETHI BEY C. NO:43/801 TİRE İZMIR hemsi@hemsi.com.tr MELİS İTH.İHR.SAN.TURİZM TİC LTD.ŞTİ S.S.KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ 10.BLOK NO:10 MUĞLA info@yalabik.com BİRLİK BAHARAT SAN.TİC.LTD.ŞTİ 1145/4 SOKAK NO:10 KONAK İZMIR info@birlikbaharat.com.tr ZİRVE İNŞAAT-AV SAN.VE TURİZM İŞLTM.SAN.TİC.LTD.ŞTİ. ATATÜRK CAD.GÖL DÜĞÜN SALONUYANI BEYŞEHİR KONYA amil_us@hotmail.com AZİM GIDA SANAYİ LTD.ŞTİ. HARAPARASI MAH.YAVUZ SELİM CAD.ZÜHALİYE ÖKTEN İŞH. A BLOK KAT:1 NO:38 ANTAKYA HATAY export@azimgida.com KORHAN PAZARLAMA VE DIŞ TİC. A.Ş. B.HAYRETTİN PAŞA MAH.1058 SOK. NO.38 GAZİOSMANPAŞA İSTANBUL DEFLAS MOTORLU ARAÇL.GIDA TAR. ORM.ÜR.SAN.VE TIC.LTD.ŞTI. SAKARYA CAD. ULUYOL GIRIŞI 250.SOKAK NO:1 SAKARYA deflas.com