ANADOLU TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ Anadolu Journal of Agricultural Sciences Uluslararas Hakemli Dergi/International Peer Reviewed Journal

Transkript

1

2 ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ Ondokuz May s University Faculty of Agriculture ANADOLU TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ Anadolu Journal of Agricultural Sciences Uluslararas Hakemli Dergi/International Peer Reviewed Journal Haziran 2014/June 2014 Cilt/Volume: 29 Say /Number: 2 Sahibi/Publisher Prof. Dr. Hüseyin AKAN (rektor@omu.edu.tr) Yaz İşleri Sorumlusu/Editor Prof. Dr. Orhan KURT (orhank@omu.edu.tr) Teknik Editörler/Technical Editors Dr. Erkut PEKŞEN (erkutp@omu.edu.tr) Dr. Miray SÖKMEN (mirays@omu.edu.tr) Dr. İsmet BOZ (ismet.boz@omu.edu.tr) Dr. Tekin KARA (tekinkar@omu.edu.tr) Dr. Orhan DENGİZ (odengiz@omu.edu.tr) Dr. Ünal KILIÇ (unalk@omu.edu.tr) Dr. Yeşim Benal YURTLU (yurtlu@omu.edu.tr) Dr. Ahmet ÖZTÜRK (ozturka@omu.edu.tr) Dr. Musa KAVAS (musa.kavas@omu.edu.tr) Dan şma Kurulu / Advisory Board Dr. Abdülbaki BİLGİÇ (abilgic@atauni.edu.tr) Atatürk Üniversitesi, Türkiye Dr. Canan CAN (can@gantep.edu.tr) Gaziantep Üniversitesi, Türkiye Dr. Cengiz SANCAK (sancak@agri.ankara.edu.tr) Ankara Üniversitesi, Türkiye Dr. David HERAK (herak@tf.czu.cz) Czech University of Life Sciences, Czech Republic Dr. Ercüment AKSAKAL Atatürk Üniversitesi, Türkiye Dr. Fikrettin ŞAHİN (fsahin@yeditepe.edu.tr) Yeditepe Üniversitesi, Türkiye Dr. H. Rüştü KUTLU (hrk@cu.edu.tr) Çukurova Üniversitesi, Türkiye Dr. Halil KIRNAK (hkirnak@erciyes.edu.tr) Erciyes Üniversitesi, Türkiye Dr. Hsin Chi (hsinchi@dragon.nchu.edu.tw) National Chung Hsing University, Taiwan, Republic of China Dr. Jozsef RATKY (jratky@@atk.hu) Res. Inst. for Animal Breeding and Nutrition, Hungary Dr. Mogens VESTERGAARD (mogens.vestergaard@agrsci.dk) University of Aarhus, Denmark Dr. Murat ŞENTÜRK (msenturk@agri.edu.tr) Ağr İbrahim Çeçen Üniversitesi, Türkiye Dr. Nebahat SARI (nesari@cu.edu.tr) Çukurova Üniversitesi, Türkiye Dr. Neil TURNER (neil.turner@uwa.edu.au) The University of Western Australia, Australia Dr. Sedat SERÇE (sedatserce@nigde.edu.tr) Niğde Üniversitesi, Türkiye Dr. Sefa TARHAN (sefa.tarhan@gop.edu.tr) Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Türkiye Dr. Servet YALÇIN (servet.yalcin@ege.edu.tr) Ege Üniversitesi, Türkiye Dr. Şenay ŞİMŞEK (senay.simsek@ndsu.edu) North Dakota State University, USA Dr. Ünal KIZIL (unal@comu.edu.tr) Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Türkiye Dr. Yüksel BEK (bek@omu.edu.tr) Ondokuz May s Üniversitesi, Türkiye Anadolu Tar m Bilimleri Dergisi Şubat, Haziran ve Ekim aylar nda olmak üzere y lda üç say olarak yay nlan r. CrossRef, ProQuest, OJS, CAB Abstract, CABI International, EBSCOhost, ULRICH S Periodical Directory, FAO AGRIS/CARIS, arastirmax, NewJour ve ULAKBIM-TUBITAK taraf ndan taranmaktad r. Anadolu Journal of Agricultural Sciences (ANAJAS) is published as three issues (February, June and October) per a year. ANAJAS is indexed and abstracted in CrossRef, ProQuest, OJS, CAB Abstract, FAO AGRIS/CARIS, EBSCOhost, ULRICH S Periodical Directory, arastirmax, NewJour and ULAKBİM- TÜBİTAK Amaç ve Kapsam Anadolu Tar m Bilimleri Dergisi yeni bulgular ortaya koyan erişilebilir ve uygulanabilir temel ve uygulamal yöntem ve tekniklerin sunulduğu bir forumdur. Tar msal alanlarda yürütülen çal şmalardan üretilen orijinal makaleleri yay nlamaktad r. Ayr ca, güncel konulardaki davetli derlemelere de yer verilmektedir. Bas m dili Türkçe ve İngilizcedir. Aim and Scope Anadolu Journal of Agricultural Sciences is a forum for presenting articles on basic and applied research, thus making new findings, methods and techniques easily accessible and applicable in practice. It publishes original papers on research in the fields of agriculture. Invited reviews on popular topics are published. Articles are published in Turkish and English. ISSN (Print): ISSN (Online): Yaz şma adresi (Contact): Anadolu Tar m Bilimleri Dergisi Ondokuz May s Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Kurupelit/SAMSUN Tel: 0 (362) Fax: 0 (362) zfyayin@omu.edu.tr

3 Baskı : Erol Ofset Matbaacılık Yayıncılık Ambalaj San. ve Tic. Ltd. Sti. Pazar Mh. Necati Efendi Sk. No.41/A İlkadım / Samsun Tel: Fax:

4 Anadolu Tar m Bilim. Derg., 2014,29(2):87-99 Anadolu J Agr Sci, 2014, 29(2):87-99 ISSN (Print) , ISSN (Online) DOI: /anajas URL: Araşt rma Research DEĞİŞİK GÖLGELEME UYGULAMALARININ SWEET CHARLIE ÇİLEK ÇEŞİDİNDE BÜYÜMEYE ETKİSİNİN KANTİTATİF ANALİZLERLE İNCELENMESİ Ahmet ÖZTÜRK* Leyla DEMİRSOY Ondokuz May s Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Kurupelit, Samsun * ozturka@omu.edu.tr Geliş Tarihi : Kabul Tarihi : ÖZET: Bu araşt rmada, değişik gölgeleme uygulamalar n n (plastik serada gölgesiz (SK), sürekli gölgeleme (SG), meyve döneminde gölgeleme (MD) ve aç kta (A) yetiştiricilik) Sweet Charlie çilek çeşidinde büyüme üzerine etkisi kantitatif analizlerle incelenmiştir. Çal şmada genel olarak kök, gövde, yaprak ve toplam bitki kuru ağ rl klar n n aç kta ve gölgeleme uygulamalar nda daha düşük olduğu saptanm şt r. Sürekli gölgede yetişen bitkilerin gövde kuru ağ rl klar meyve verim döneminde gölgelenen bitkilerden daha düşük olmuştur. Gölgelenen bitkilerin yaprak alan gölgelenmeyen bitkilerden daha yüksek olmuştur. Genel olarak oransal kök (OKA) ve oransal gövde ağ rl ğ (OGA) k ş döneminde artarken oransal yaprak ağ rl ğ (OYA) azalm şt r. OKA aç kta yetişen bitkilerde serada yetişen bitkilerden daha yüksek bulunmuştur. OGA genellikle sera kontrolde (gölgesiz) en yüksek olmuştur. OYA aç kta en düşük olurken 20 May s tan itibaren diğer uygulamalara göre daha yüksek olmuştur. Verim döneminde OGA ve OKA genel olarak azalm şt r. Oransal yaprak alan (YAO) genellikle aç kta düşük, sürekli gölge ve meyve verim dönemindeki gölgelemede yüksek olmuştur. Özgül yaprak alan (ÖYA) genel olarak aç kta düşük, gölgeleme uygulamalar nda daha yüksek olmuştur. Yaprak kal nl ğ (YK) aç kta yetişen bitkilerde en fazla, gölgeleme uygulamalar nda en az olmuştur. Net asimilasyon oran n n (NAO) genellikle aç kta yetişen bitkilerde yüksek, sürekli gölgelenen bitkilerde düşük olduğu belirlenmiştir. Nispi büyüme h z (NBH) büyümenin başlang c nda yüksek, meyve verim döneminde düşük olmuştur. Bitki büyüme parametreleri aras nda istatistiksel olarak önemli seviyede pozitif ve negatif korelasyonlar n olduğu belirlenmiştir. Bu çal şmada gölgeleme ile ilgili elde edilen sonuçlar k sa gün çileklerinde büyüme ve verimlilik ile çevre faktörlerinin ilişkilerinin belirlenmesine yönelik çal şmalarda yararl olabilecektir. Anahtar Sözcükler: Çilek, gölgeleme, kantitatif analiz, bitki kuru ağ rl klar, yaprak alan INVESTIGATING OF THE EFFECT OF DIFFERENT SHADING TREATMENTS ON GROWTH IN SWEET CHARLIE STRAWBERRY VARIETY WITH QUANTITATIVE ANALYSES ABSTRACT: This study was carried out to investigate the effect of different shading treatments (unshaded plastic greenhouse (GC), continuously shaded (CS), shaded fruiting period (FP) and the open (O) field) on the growth of Sweet Charlie strawberry variety with quantitative analyses. The results indicated that, in general, the root, the crown, the leaf and the total plant dry weights were lower in the open field and shaded plants than in the unshaded plants. The crown dry weight was lower in the plants grown under the continuous shading than in the shaded fruiting period. The leaf area was higher in the shaded plants than in the open field and in the unshaded plants. While root weight ratio (RWR) and crown weight ratio (CWR) were generally increased during the winter season, leaf weight ratio (LWR) was decreased in the same period. The RWR was higher in the open field than in the greenhouse. The highest CWR was generally obtained from the plants grown in the greenhouse control (unshaded). While the LWR was the lowest in the open field treatment than the others it was higher after the 20 th May. Generally, the RWR and CWR were decreased in the fruiting period. While the leaf area ratio was high in the continuously shading and shaded in fruiting period, it was low in the open field. Generally, the specific leaf area was higher in the shading treatments and it was low in the open field. The leaf thickness was the highest in the open field and it was the lowest in the shading treatments. Net assimilation rate (NAR) was determined higher in open field and it was low in the continuously shading. Relative growth rate (RGR) was high in earlier growing period and it was low in the fruiting period. Significant positive and negative correlations were determined among the plant growth parameters. The results obtained with shading of this study may be useful in studies to determine the relationship between growth and productivity and environmental factors in junebearing strawberry cultivars. Keywords: Strawberry, shading, quantitative analyses, plant dry weights, leaf area 1. GİRİŞ Çilek üzümsü meyveler içinde en fazla yetiştirilen türdür. Değişik yetiştirme sistemleri ve uygulamalar ile her dönem pazara meyve sunulabilmesi, taze tüketimi yan nda işlenerek tüketimi, bitkilerin ilk y ldan itibaren ekonomik olarak meyve vermeye başlamas, tesisinin büyük yat r mlar gerektirmemesi ve hemen her ekolojide kolayl kla yetişebilmesi çilek tar m na ilgiyi art rmaktad r. Çilekte büyümeye etki

5 Değişik gölgeleme uygulamalar n n Sweet Charlie çilek çeşidinde büyümeye etkisinin kantitatif analizlerle incelenmesi eden en önemli iklim faktörleri fotoperiyot (günlük ş klanma süresi) ve s cakl kt r (Darrow, 1965; Durner ve ark., 1984). Çilek meyve türleri aras nda gün uzunluğuna duyarl olmas ile bilinir. Günlük fotoperiyodun uzunluğu bitkinin y ll k gelişimi ve büyümesi üzerine en büyük etkiyi yapar. Çilekler, farkl fotoperiyotlarda çiçeklenme bak m ndan gösterdikleri farkl l klara göre genel olarak k sa gün, uzun gün ve gün-nötr çilekleri olmak üzere üç tipte incelenirler (Darrow ve Waldo, 1934; Darrow, 1965; Demirsoy ve ark., 2012). Birbirine antogonist olan çiçek ve kol oluşumu, s cakl kla ilişkili olarak gün uzunluğunun biraz karmaş k biçimde düzenlenmesini gerektirmektedir. Ülkemiz ekolojisinin yetiştiriciliğine uygun olduğu k sa gün çileklerinde, ş klanma süresinin k salt lmas çiçek oluşumunu teşvik ederken, uzun günler kol oluşumunu art rmaktad r (Darrow, 1965). K sa gün çileklerinde ilkbaharda s cakl k ve gün uzunluğunun artmas yla bitkide yaprak sap, çiçek ve çiçek salk m sap uzar, gövde ve yaprak say s artar, yaprak alan büyür; s cakl k ve gün uzunluğunun daha da artmas yla bitkideki kol say s da artar. Yaz sonlar na doğru günlerin k salmas ve s cakl ğ n azalmas yla vejetatif büyüme yavaşlar ve çiçek tomurcuğu oluşumu başlar (Darrow ve Waldo, 1934; Darrow, 1965; Dennis ve ark., 1970; Durner ve ark., 1984). Bu dönemde bitkilerin yaprak gelişimi yavaşlar, oluşan yapraklar küçük, yaprak saplar k sa olur ve bitkinin büyüme h z azal r (Jonkers, 1965; Robert ve ark., 1999). Tar mda, çevre şartlar n n ( ş k, çevre ve toprak s cakl ğ, su, vb..) etkisiyle bitki büyümesinde meydana gelen değişiklikler büyüme modelleriyle aç klanmaya çal ş lmakta ve bitki büyümesi ile verim aras ndaki ilişkilerin belirlenmesi amaçlanmaktad r (Uzun, 1996; 1997). Bitkilerde verim ve verimi belirleyen unsurlar aras nda ilişki kurmaya yarayan büyüme analizleri bitki slah ndan bitki fizyolojisi ve bitki ekolojisine kadar çok geniş bir kullan m alan bulmaktad r. (Poorter ve Garnier, 1996; Uzun, 1997). Bitki büyüme analizleri, bitki yaşam döngüleri, fenolojik gelişme safhalar ve bitkilerin değişik organlar nda biriken besinlerin belirlenmesine olanak sağlamaktad r (Evans, 1972; Uzun, 1996). Bitki yetiştiriciliğinin fizyolojik esaslar n n daha iyi anlaş lmas n sağlayan büyüme analizlerinin (matematiksel modellerin geliştirilmesi) özellikle kontrollü şartlarda yap lan bitki yetiştiriciliğinde büyük önem kazand ğ ; bu modeller kullan larak uygun tohum ekim zaman ve bitki s kl ğ n n belirlenebileceği, dikim, sulama, gübreleme, budama gibi işlemlerin zaman nda yap lmas ile verim ve kalitenin de artacağ bildirilmektedir (Evans, 1972; Lambers ve Poorter, 1992; Uzun, 1996). Bu nedenle bir bitkinin birim büyüklüğündeki kuru madde art ş veya bitki k s mlar n n say sal olarak artmas olarak tarif edilen büyümenin tan m n n oransal olarak yap lmas önem kazanmaktad r (Uzun, 1997).Çilek çeşitleri aras nda büyüme ve gelişme modeli bak m ndan farkl l klar n olduğu bildirilmektedir (Durner ve ark., 1984; Fernandez ve ark., 2001). Çileklerin büyüme ve verim modelleri, oluşan kuru maddenin miktar ve bunun değişik bitki organlar na dağ l m na bağl d r. Verimi art rmak için bitki içerisindeki asimilantlar n kullan m n anlamak esast r. Bu nedenle çilek çeşitlerinin mevsimsel büyüme farkl l klar n n tespiti, verimlilikle ilgili çal şmalarda önemli olacakt r. Bu çal şman n amac, ülkemiz çilek üretiminde yoğun olarak kullan lan Sweet Charlie çilek çeşidinin büyümesindeki değişimleri ve gölgeleme uygulamalar n n etkilerini kantitatif büyüme parametreleriyle incelemektir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çal şma, Ondokuz May s Üniversitesi Ziraat Fakültesine ait plastik sera ve aç k arazide y llar nda yürütülmüştür. Çal şmada bir k sa gün çilek çeşidi olan Sweet Charlie çeşidinin frigo fideleri kullan lm şt r. Bu çeşit ülkemiz çilek yetiştiriciliğinde yoğun olarak kullan lan, erkenci bir çeşittir. Serada örtü malzemesi olarak 0,25 mm kal nl ğ nda ve AF+AV+IR+UV (Antifog+Antivirüs+Infrared+ Ultraviyole) katk l polietilen plastik kullan lm şt r. Araşt rmada gölgeleme uygulamas için ş k geçirgenliği %50 olan koyu yeşil renkli tek katl delikli tip gölgeleme materyali (net-file) kullan lm şt r. Sweet Charlie çilek çeşidine ait frigo fideler 1 Ağustos 2002 de, plastik sera ve aç kta bahçe toprağ, çiftlik gübresi ve torf (3:1:1) kar ş m ile haz rlanan masuralara 30x30 cm mesafelerle üçgen dikim yöntemiyle iki s ral olarak dikilmiştir. Denemede sera içerisinde, Sera Kontrol (SK) (gölgesiz), Sürekli Gölge (SG) (1 Ağustos Ağustos 2003) ve Meyve Döneminde gölgeleme (MD) (21 Nisan-1 Ağustos 2003) uygulamalar ile Aç kta (A) olmak üzere 4 farkl uygulama yap lm şt r. Gölgeleme uygulamas için gölge materyali bu uygulamadaki tüm bitkileri üst ve yanlardan tamam yla örtecek şekilde sera çat s na yerleştirilmiştir. Deneme, tesadüf bloklar deneme desenine göre 4 tekerrürlü olarak kurulmuş, her tekerrürde 30 bitki kullan lm şt r. Bitkiler damla sulama sistemiyle sulanm ş ve malç materyali olarak saman kullan lm şt r. Bitkiler toprak analiz sonuçlar na göre sonbahar ve ilkbahar döneminde gübrelenmiştir (3g/bitki amonyum sülfat). Deneme süresince haftal k aral klarla deneme alan nda s cakl k (Dijital termohigrograf - Interface 171) ve ş k şiddeti (Delta-T Devices SS1 Sun ScanCanopyAnalyser aleti) ölçülmüş ve ölçülen değerler grafikler halinde verilmiştir (Şekil 1 ve 2). Denemede dikimden gün sonra başlayarak dinlenme periyodu hariç (10 Ocak-15 Mart) hasat sonuna kadar, 20 günlük aral klarla her uygulamadan üç bitki sökülmüş (Uzun, 1997), bunlarda yaprak alan (Digital Planimeter Sokisha KP-90 aletiyle), kök, gövde, yaprak ve toplam bitki kuru ağ rl klar belirlenmiştir. Bitki kuru ağ rl klar, grama duyarl dijital terazide tart larak belirlenmiştir. Bitki 88

6 A. Öztürk, L. Demirsoy Şekil 1. Deneme süresince uygulamalara göre ölçülen s cakl k değerleri (SK: Sera Kontrol, SG: Sürekli Gölgeleme, MD: Meyve Döneminde Gölgeleme, A: Aç k) Şekil 2. Deneme süresince uygulamalara göre ölçülen ş k şiddeti değerleri (SK: Sera Kontrol, SG: Sürekli Gölgeleme, MD: Meyve Döneminde Gölgeleme, A: Aç k) kuru ağ rl klar, bitkilerin kökleri ince bir elek üzerinde y kand ktan sonra her bir bitkinin kök, gövde ve yapraklar ile generatif organlar n n (çiçek, çiçek demeti, meyve ve meyve salk m sap ) ayr ayr 5-7 gün süreyle 70 o C deki etüvde kurutulmalar ile belirlenmiştir. Bitki kuru ağ rl klar ve yaprak alan değerleri kullan larak oransal kök ağ rl ğ (OKA), oransal gövde ağ rl ğ (OGA), oransal yaprak ağ rl ğ (OYA), özgül yaprak alan (ÖYA), yaprak kal nl ğ (YK), oransal yaprak alan (YAO), net asimilasyon oran (NAO) ve nispi büyüme h z (NBH) Çizelge 1 de verilen formüllerle hesaplanm şt r (Evans,1972; Uzun, 1997). Büyüme parametrelerine ait grafiklerin çiziminde Microsoft Office Excel 2010 Program kullan lm şt r. Büyüme parametreleri aras ndaki korelasyonlar SPSS 13.0 (SPSS Inc. Chicago, IL ) program kullan larak belirlenmiştir. Grafiklerde standart hata çubuklar %5 olas l k s n r na göre yerleştirilmiştir. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA 3.1. Bitki Kuru Ağ rl klar Kök ve Gövde Kuru Ağ rl klar (KKA ve GKA) Kök kuru ağ rl ğ ve gövde kuru ağ rl ğ deneme periyodu boyunca düzenli bir art ş göstermiştir. Deneme periyodu boyunca kök ve gövde kuru ağ rl klar genel olarak aç kta yetiştirilen bitkilerde en düşük olmuştur. Serada sürekli gölgelenen ve meyve döneminde gölgelenen bitkilerin kök ve gövde kuru ağ rl klar serada gölgelenmeyen bitkilerden daha düşük olmuştur (Şekil 3 ve 4). Aç kta yetiştirilen bitkilerin kök kuru ağ rl ğ 5 Temmuz dan itibaren h zl bir art ş göstermiştir (Şekil 3). Serada yap lan sürekli gölgeleme gövde kuru ağ rl ğ n sera gölgesiz ve meyve döneminde yap lan 89

7 Değişik gölgeleme uygulamalar n n Sweet Charlie çilek çeşidinde büyümeye etkisinin kantitatif analizlerle incelenmesi Çizelge 1. Bitki büyüme parametreleri ve hesaplanmas nda kullan lan formüller Parametreler Oransal yaprak ağ rl ğ (OYA) Oransal kök ağ rl ğ (OKA) Oransal gövde ağ rl ğ (OGA) Oransal yaprak alan (YAO) Hesaplama modelleri Toplam yaprak kuru ağ rl ğ (g) / Toplam bitki kuru ağ rl ğ (g) Toplam kök kuru ağ rl ğ (g) / Toplam bitki kuru ağ rl ğ (g) Toplam gövde kuru ağ rl ğ (g)/ Toplam bitki kuru ağ rl ğ (g) Toplam yaprak alan (cm 2 ) / Toplam bitki kuru ağ rl ğ (g) Özgül yaprak alan (ÖYA) Toplam yaprak alan (cm 2 ) / Toplam yaprak kuru ağ rl ğ (g) Yaprak kal nl ğ (YK) 1/ Özgül yaprak alan Net Asimilasyon Oran (NAO) [W 2 (g)-w 1 (g)/a 2 (cm 2 )-A 1 (cm 2 )] / (t 2 -t 1 ) W 1 : Birinci kantitatif analizde yaprak kuru ağ rl ğ (g) W 2 : İkinci kantitatif analizde yaprak kuru ağ rl ğ (g) A 1 : Birinci kantitatif analizde toplam yaprak alan (cm 2 ) A 2 : İkinci kantitatif analizde toplam yaprak alan (cm 2 ) T 1,2 : İki kantitatif analiz aras nda geçen süre (gün) Nispi büyüme h z (NBH) NAO * YAO Şekil 3. Kök kuru ağ rl ğ n n büyüme periyodu boyunca değişimi Şekil 4. Gövde kuru ağ rl ğ n n büyüme periyodu boyunca değişimi gölgelemeye göre azaltm şt r. Sürekli gölgede yetişen bitkilerin gövde kuru ağ rl klar meyve verim döneminde gölgelenen bitkilerin gövde kuru ağ rl ğ ndan daha düşük olmuştur (Şekil 4). Gölgelemenin gövde kuru ağ rl ğ n azaltt ğ belirtilmiştir (Svenson, 1993; Fletcher ve ark., 2002; 90

8 A. Öztürk, L. Demirsoy Öztürk ve Demirsoy, 2006). Kök ve gövde kuru ağ rl ğ bak m ndan gölgeleme uygulamalar aras ndaki bu farkl l k gölgeleme süresinin uzunluğu ve meyve verimine bağlanabilir. Sürekli gölgedeki bitkilerin meyve veriminin, meyve verim döneminde gölgelenen bitkilerden daha yüksek olmas (Demirsoy ve ark., 2007) bu uygulamadaki bitkilerin gövde kuru ağ rl klar n n daha düşük olmas na neden olmuştur. Çilekte meyve verimiyle birlikte vejetatif gelişme yavaşlamaktad r (Fernandez ve ark., 2001; Fletcher ve ark., 2002; Öztürk ve Demirsoy, 2004). Deneme periyodu başlang c nda düşük olan kök ve gövde kuru ağ rl ğ deneme periyodu sonlar na doğru doğrusal olarak art ş göstermiştir. Bu art şta artan s cakl k ve ş k şartlar etkili olmuştur (Şekil 1 ve 2). Nitekim Kandemir (2005) yüksek s cakl k ve ş kta en yüksek, düşük s cakl k ve ş kta en düşük kök ve gövde kuru ağ rl ğ n n elde edildiğini bildirmiştir. Ayr ca çilekte kök ve gövdenin bahar öncesinde büyüme gösteren organlar olduğu ve bu organlarda büyümenin çiçeklenme ve meyve veriminin başlamas yla yavaşlad ğ belirtilmektedir (Fernandez ve ark., 2001) Yaprak Kuru Ağ rl ğ (YKA) Bütün uygulamalarda dikimden itibaren 6 Ocak tarihine kadar yaprak kuru ağ rl ğ artm ş, 17 Mart a kadar azalm ş, 20 May s a kadar hafif art ş göstermiş, 20 May s tan büyüme periyodu sonuna kadar h zla artm şt r. Yaprak kuru ağ rl ğ büyüme periyodunun başlang c ndan itibaren genellikle sera kontrolde yüksek, aç kta düşük olmuştur (Şekil 5). Artan s cakl k ve ş k şartlar yaprak kuru ağ rl ğ n art rmaktad r (Kandemir, 2005). Deneme periyodunun ortalar nda yaprak kuru ağ rl ğ nda meydana gelen azalma, bu dönemde ş k ve s cakl ğ n azalmas (Şekil 1 ve 2), bitkilerin dinlenmeye girmesi ve kuruyan yapraklar n temizlenmesinden kaynaklanmaktad r. Deneme periyodu boyunca yaprak kuru ağ rl ğ n n genellikle aç kta yetişen bitkilerde düşük olmas n, daha düşük s cakl klar (Şekil 1) nedeniyle aç kta yetişen bitkilerde vejetatif gelişmenin daha az olmas ndan kaynakland ğ söylenebilir. Sürekli gölgelenen bitkilerin yaprak kuru ağ rl ğ n n meyve döneminde gölgelenen bitkilerin yaprak kuru ağ rl ğ ndan biraz düşük olduğu saptanm şt r. Büyüme periyodu sonunda (1 Ağustos) en düşük yaprak kuru ağ rl ğ meyve verim döneminde gölgelenen bitkilerde, en yüksek ise aç kta yetişen bitkilerde belirlenmiştir (Şekil 5). Meyve verim döneminde yap lan gölgelemenin yaprak kuru ağ rl ğ n azaltt ğ belirtilmiştir (Ferree ve Stang, 1988). Öztürk ve Demirsoy (2006) serada yap lan gölgelemenin kök, gövde ve yaprak kuru ağ rl ğ n azaltt ğ n bildirmişlerdir. Nitekim çilekte kök, gövde ve yaprak kuru ağ rl klar n n gölgelemeyle azald ğ bildirilmiştir (Ferree ve Stang, 1988; Chandler ve ark., 1992; Awang ve Atherton, 1995; Fletcher ve ark., 2002) Toplam Bitki Kuru Ağ rl ğ (TBKA) Toplam bitki kuru ağ rl ğ, bütün uygulamalarda dikimden itibaren 6 Ocak tarihine kadar artm ş, bitkilerin dinlenmeye girmesi ve yapraklar n kurumas yla birlikte 17 Mart a kadar azalm ş ve bu tarihten deneme sonuna kadar h zla artm şt r (Şekil 6). Öztürk ve Demirsoy (2006) çilekte nisan ay ndan itibaren toplam bitki kuru ağ rl ğ n n h zla artt ğ n bildirmişlerdir. Bu art şta artan s cakl k ve ş k şartlar etkili olmuştur. Nitekim artan s cakl k ve ş k toplam bitki kuru ağ rl ğ n art rmaktad r (Kandemir, 2005). Deneme periyodu boyunca genellikle aç kta yetiştirilen bitkilerin toplam bitki kuru ağ rl klar serada yetiştirilen bitkilerden daha düşük olmuştur (Şekil 6). Aç kta kuru ağ rl klar n az olmas, düşük s cakl k nedeniyle daha az vejetatif gelişmeden kaynaklanabilmektedir (Öztürk ve Demirsoy, 2006). Araşt rmada sürekli gölgelenen ve meyve verim döneminde gölgelenen bitkilerin toplam kuru ağ rl klar serada gölgeleme yap lmayan bitkilerden daha düşük olmuştur (Şekil 6). Kandemir (2005) Şekil 5. Yaprak kuru ağ rl ğ n n büyüme periyodu boyunca değişimi 91

9 Değişik gölgeleme uygulamalar n n Sweet Charlie çilek çeşidinde büyümeye etkisinin kantitatif analizlerle incelenmesi Şekil 6. Toplam bitki kuru ağ rl ğ n n büyüme periyodu boyunca değişimi gölgelemenin bitki kuru ağ rl ğ n azaltt ğ n bildirmiştir. Serada gölgelenen bitkilerde gölgelenmeyen bitkilerden, aç kta yetiştirilen bitkilerin ise serada yetişen bitkilerden daha düşük toplam bitki kuru ağ rl ğ na sahip olduğu bildirilmiştir (Öztürk ve Demirsoy, 2006). Büyüme periyodu sonunda (1 Ağustos) aç kta yetiştirilen bitkilerin toplam kuru ağ rl ğ nda h zl bir art ş olmuştur. Bu dönemde aç kta yetiştirilen bitkilerde seradaki bitkilere göre meyve veriminin sona ermesi bu bitkilerin daha h zl vejetatif büyümesine sebep olmuştur. Öztürk ve Demirsoy (2004) meyve veriminin vejetatif gelişmeyi yavaşlatt ğ n bildirmişlerdir. Çileğin kök, gövde, yaprak, çiçek ve meyvelerinde ilkbaharda kuru madde miktar n n artmas kuru ağ rl k art ş na neden olmaktad r (Fernandez ve ark., 2001). Genel olarak y l boyunca, uygulamalar aras nda kuru ağ rl klar bak m ndan belirgin farkl l klar olmamakla birlikte, kuru madde birikimi, sera kontrolde diğer tüm uygulamalardan nispeten daha fazla olmuştur (Şekil 3-6). Elde edilen bulgular Öztürk ve Demirsoy (2006) n n bulgular yla uyum içerisindedir Yaprak Alan (YA) Yaprak alan genellikle dikimden itibaren 6 Ocak a kadar artm ş, 6 Ocak tan 17 Mart a kadar azalm ş, bu tarihten 27 Nisan a kadar hafif artm ş, 27 Nisan dan büyüme periyodu sonuna kadar daha h zl artm şt r (Şekil 7). Yaprak alan ndaki bu değişimde s cakl k ve ş k etkili olmuştur. Azalan s cakl k ve ş k şartlar nda yaprak alan azalm ş, artan s cakl k ve ş k şartlar nda (Şekil 1 ve 2) yaprak alan artm şt r. Kandemir (2005) en yüksek yaprak alan n yüksek s cakl k ve düşük ş k koşullar nda, düşük yaprak alan n ise ş ğa bağl olmaks z n düşük s cakl k koşullar nda elde etmiştir. Sürekli ve meyve verim döneminde yap lan gölgeleme uygulamalar yaprak alan n art rm şt r. Gölgelenen bitkilerin, serada gölgelenmeyen ve aç kta yetiştirilen bitkilerden daha yüksek yaprak alan na sahip olduğu belirlenmiştir. En düşük yaprak alan aç kta yetiştirilen bitkilerde tespit edilmiştir (Şekil 7). Gölgelemenin yaprak alan n artt rd ğ bildirilmektedir (Uzun, 1997; Kevseroğlu, 1999; Öztürk ve Serdar, 2011) Oransal Kök Ağ rl ğ (OKA) Genellikle tüm uygulamalarda OKA 6 Ocak tan 27 Nisan a kadar artm ş bu tarihten sonra ise azalm şt r. OKA büyüme periyodu başlang c ndan 20 May s a kadar aç kta yetiştirilen bitkilerde yüksek, sürekli gölgelenen bitkilerde düşük olmuştur. Meyve verim döneminde yap lan gölgeleme OKA n bir miktar azaltm şt r (Şekil 8). OKA k ş döneminde artm ş, yaz döneminde azalm şt r. Oransal kök ağ rl ğ s cakl k ve ş ğ n düşük olduğu dönemde yüksek, s cakl k ve ş ğ n yüksek olduğu dönemde düşük olmuştur. Pek çok bitkide OKA artan s cakl klarla azalmaktad r (Bjorkman ve Pearson, 1998). Uzun (1997), Uzun ve Kar (2004), Öztürk ve Demirsoy (2006) ile Özbak r ve ark. (2012) nin, bitkilerde artan hava ve toprak s cakl klar n n OKA n azaltt ğ yönünde elde etmiş olduklar sonuçlarla bulgular m z uyumludur Oransal Gövde Ağ rl ğ (OGA) Oransal gövde ağ rl ğ deneme periyodunun başlang c ndan 30 Ekim e kadar azalm ş, bu tarihten 17 Mart a kadar artm ş, 17 Mart tan büyüme periyodu sonuna kadar azalm şt r. Genel olarak OGA serada gölgeleme yap lmayan bitkilerde diğerlerinden daha yüksek olmuştur. Dikimden itibaren 30 Ekim e kadar sürekli gölgelenen bitkilerde OGA en düşük olmuştur. Meyve verim döneminde yap lan gölgeleme OGA n fazla etkilememiştir. OGA genel olarak k ş mevsiminde artm ş, yaz mevsiminde azalm şt r (Şekil 9). Bu değişimde iklim şartlar da etkili olmaktad r. OGA n n yüksek olduğu dönemde s cakl klar 92

10 A. Öztürk, L. Demirsoy Şekil 7. Yaprak alan n n büyüme periyodu boyunca değişimi Şekil 8. Oransal kök ağ rl ğ n n büyüme periyodu boyunca değişimi azalm şt r (Şekil 1). Öztürk ve Demirsoy (2006). OGA n n k ş n artt ğ n, yaz n ise azald ğ n ve artan s cakl klar n azalmaya neden olduğunu bildirmişlerdir. Araşt r c lar OGA daki art ş n, k ş n çilek bitkilerinin gövdelerinde bolca yedek besin maddeleri biriktirmelerine karş l k vejetatif büyümenin bu dönemde çok az olmas na bağlanabileceğini bildirmişlerdir. Ayr ca yaz mevsiminde OGA nda meydana gelen azalmay meyve verimine de bağlayabiliriz. Meyve verimiyle birlikte çilekte gövde oluşumu yavaşlamakta, besin maddelerinin dağ l m meyve ve bitkinin diğer k s mlar na doğru olmaktad r. Nitekim çilekte meyve veriminin gövde kuru ağ rl ğ n azaltt ğ belirtilmiştir (Öztürk ve Demirsoy, 2006) Oransal Yaprak Ağ rl ğ (OYA) OYA deneme periyodu boyunca OKA ve OGA n n tersi şekilde değişim göstermiştir. Deneme periyodunun baş ndan 6 Ocak a kadar artan OYA, 17 Mart a kadar azalm ş, 20 May s a kadar hemen hemen değişmemiş, bu tarihten itibaren artm şt r (Şekil 10). OYA 7 Nisan a kadar sürekli gölgelenen bitkilerde en yüksek, aç kta en düşük olurken, 10 Haziran dan sonra aç kta en yüksek olmuştur. Serada yetiştirilen bitkilerde OYA bak m ndan çok farkl l k görülmemiştir. OYA n n s cakl k, gün uzunluğu, toprak faktörlerinin etkisiyle ve bitki yaş na bağl olarak değişiklik gösterdiği (Uzun, 1997), ş klanma ve ş ğ n spektrumlar n oluşturan unsurlardan fazla etkilenmediği bildirilmiştir (Evans, 1972) Oransal Yaprak Alan (YAO) Araşt rmada YAO 10 Ekim e kadar artm ş, 17 Mart a kadar azalm ş bu tarihten deneme periyodu sonuna kadar ise artm şt r. YAO sürekli gölgelenen bitkilerde en yüksek olurken aç kta en düşük olmuştur. Meyve verim döneminde yap lan gölgeleme YAO n 20 May s ta bir miktar azalt rken daha sonra sürekli gölgede olduğu gibi artt rm şt r (Şekil 11). Farkl renkli plastik örtüler alt nda yetişen çilek bitkilerinin şeffaf örtü alt nda yetişen bitkilere göre daha yüksek YAO na sahip olduğu belirlenmiştir (Casierra- Posadove ark., 2012). Iş ğ n bitkilerdeki kuru madde dağ l m üzerinde çok önemli etkisi olduğu, ş k 93

11 Değişik gölgeleme uygulamalar n n Sweet Charlie çilek çeşidinde büyümeye etkisinin kantitatif analizlerle incelenmesi Şekil 9. Oransal gövde ağ rl ğ n n büyüme periyodu boyunca değişimi Şekil 10. Oransal yaprak ağ rl ğ n n büyüme periyodu boyunca değişimi yoğunluğunun artmas ile YAO n n önemli derecede azald ğ bildirilmiştir (Picken ve Stewart, 1986). Ayr ca Uzun (1996), artan s cakl k ile birlikte birçok bitki türünde YAO n n art ş gösterdiğini, Kandemir (2005) yüksek ş k ve artan s cakl kla YAO n n artt ğ n bildirmişlerdir. Buna göre YAO n n aç kta düşük olmas, s cakl ğ n düşük ve ş k yoğunluğunun fazla; sürekli gölgede ve meyve döneminde yap lan gölgeleme uygulamas nda yüksek olmas ise ş k yoğunluğunun düşük ve s cakl klar n biraz yüksek (Şekil 1 ve 2) olmas ndan kaynaklanmaktad r. Çal şmada elde edilen veriler literatür ile uyumludur Özgül Yaprak Alan (ÖYA) Deneme periyodu başlang c nda yüksek olan ÖYA uygulamalara göre değişmekle birlikte 7 Nisan a kadar azalm ş, bu tarihten büyüme periyodu sonuna kadar art ş ve azal şlar göstermiştir. ÖYA aç kta yetişen bitkilerde en düşük, sürekli gölgelenen bitkilerde en yüksek olmuştur. Meyve verim döneminde yap lan gölgeleme ÖYA n 10 Haziran a kadar azaltm ş daha sonra büyüme periyodu sonuna kadar sürekli gölgelemede olduğu gibi art rm şt r (Şekil 12). ÖYA serada yetişen bitkilerde aç kta yetişen bitkilerden yüksek olmuştur. Aç kta fazla olan ş k şiddeti ÖYA n n azalmas na, sürekli gölgede ise aç ğa göre yüksek olan s cakl k ve ş k azl ğ ÖYA n n artmas na neden olmuştur (Şekil 1, 2). Birçok bitki türünde ÖYA n n s cakl kla doğru ve ş kla ters orant l olarak değişiklik gösterdiği bildirilmiştir (Uzun, 1997). Çilekte ÖYA sürekli gölgelenen bitkilerde, gölgelenmeyen ve aç kta yetişen bitkilerden daha yüksek bulunmuştur (Öztürk ve Demirsoy, 2006). Farkl renklerde plastik örtü alt nda (sar, k rm z, mavi, yeşil) yetişen çilek bitkilerinin ÖYA değerlerinin şeffaf plastik ve aç ktaki bitkilerden daha yüksek olduğu belirlenmiştir (Casierra-Posada ve ark., 2012). Bitkiler düşük ş k şartlar na ÖYA lar n 94

12 A. Öztürk, L. Demirsoy art rarak uyum sağlayabilmektedirler (Björkman, 1981). Bitkilerin özgül yaprak alanlar bitki tür ve çeşidine bağl olmakla beraber, bitkinin yetiştiği çevre koşullar na göre de çok önemli derecede değişiklikler göstermektedir (Uzun, 1997) Yaprak Kal nl ğ (YK) Büyüme periyodu boyunca yaprak kal nl ğ aç ktaki bitkilerde daha yüksek olmuş; örtüalt uygulamalar aras nda belirgin farkl l k bulunmam ş ancak sürekli gölgedeki bitkilerde daha az olmuştur. Aç ktaki bitkilerin yaprak kal nl ğ değişimindeki dalgalanma serada yetiştirilen bitkilerden daha fazla olmuştur. Meyve verim döneminde yap lan gölgeleme yaprak kal nl ğ n 10 Haziran a kadar artt rm ş daha sonra ise sürekli gölgede olduğu gibi azaltm şt r (Şekil 13). Araşt rmadan elde edilen sonuçlar daha önce yap lan benzer çal şmalarla uyum içerisindedir (Öztürk ve Demirsoy, 2006; Özbak r ve ark., 2012). Kanopideki yapraklar n kal nl ğ, absorbe edilen, alt katmanlara geçirilen ve yans yan ş ğ n oran n etkilediği için önemlidir (Uzun, 1998). Artan s cakl k ve azalan ş k yoğunluğunun yaprak kal nl ğ n azaltt ğ (Uzun, 1997), artan ş k şiddetinin yaprak kal nl ğ n art rd ğ (Uzun ve Kar, 2004) bilinmektedir. Picken ve Stewart(1986) ş ğ n bitkideki kuru madde dağ l m üzerine çok önemli etkide bulunduğunu; yüksek ş k yoğunluğunun özgül yaprak alan n n önemli derecede azalmas na ve yaprak kal nl ğ n n artmas na neden olduğunu bildirmişlerdir Net Asimilasyon Oran (NAO) Net asimilasyon oran, nispi büyüme oran n n bir unsurudur ve bitkilerin her birim yaprak alan için büyüme oranlar olarak tan mlanmaktad r (Uzun, 1997). NAO deneme periyodu başlang c ndan 10 Ekim e kadar artm ş, bu tarihten 6 Ocak a kadar azalm şt r. 6 Ocak tan itibaren 7 Nisan a kadar artan NAO bu tarihten itibaren azalmaya başlam şt r (Şekil 14). NAO genellikle büyüme periyodu boyunca aç kta yetişen bitkilerde yüksek sürekli gölgelenen bitkilerde düşük olmuştur. Şekil 11. Oransal yaprak alan n n büyüme periyodu boyunca değişimi Şekil 12. Özgül yaprak alan n n büyüme periyodu boyunca değişimi 95

13 Değişik gölgeleme uygulamalar n n Sweet Charlie çilek çeşidinde büyümeye etkisinin kantitatif analizlerle incelenmesi Şekil 13. Yaprak kal nl ğ n n büyüme periyodu boyunca değişimi Bitkilerin k ş dinlenme döneminde (6 Ocak) NAO n en düşük seviyeye inmiştir. İlkbahar gelişme döneminin başlang c nda artmaya başlayan NAO 7 Nisan dan itibaren azalmaya başlam şt r. Meyve döneminde gölgelenen bitkilerin NAO n özellikle gölgeleme periyodunun ilerlemesiyle birlikte sürekli gölgelenen bitkilerin NAO n ile benzer davran ş göstermiştir (Şekil 14). Araşt rman n başlang c ndan itibaren artan NAO n 6 Ocak tarihine kadar ş k şiddeti ve s cakl kta meydana gelen düşüşler ile birlikte azalm şt r. Nitekim bitki gelişmesinin ilk devrelerinde artan net asimilasyon oran n n zamana bağl olarak azalan s cakl klarla birlikte azald ğ belirtilmiştir (Kürklü, 1994). Ayr ca Ocak ay na doğru s cakl klarda meydana gelen azalmalar (Şekil 1) nedeniyle bitkilerin dinlenmeye girmeleri bu dönemde NAO n nda azalmalara neden olmuştur. Özbak r ve ark., (2012) azalan s cakl k ve ş ğ n NAO n azaltt ğ n, Öner ve Sezer (2007) düşük ş k miktar nda artan hava s cakl ğ n n ve yüksek s cakl kta artan ş k şiddetinin net asimilasyon oran n n azalmas na neden olduğunu bildirmişlerdir. Nitekim Heuvelink (1989), genellikle s cakl ğ n NAO üzerinde çok az etkiye sahip olduğunu, ancak optimum olmayan s cakl k derecelerinin net asimilasyon oran nda önemli değişikliklere neden olduğunu belirtmiştir. Ayr ca yüksek ş kta yetiştirilen bitkilerin düşük ş kta yetiştirilenlere oranla daha yüksek fotosentez oran na sahip olduğu (Peat, 1970; Acock ve ark., 1978; Uzun, 1996) ve bunun da NAO n art rd ğ bildirilmiştir Nispi Büyüme H z (NBH) Sweet Charlie çilek çeşidinin uygulamalara göre yetiştirme periyodu boyunca NBH nda meydana gelen değişim Şekil 15 de verilmiştir. Şekil 15 den de görülebileceği gibi NAO n n da bir göstergesi olan NBH uygulamalara göre yetiştirme periyodu boyunca NAO değişimine benzer bir değişim göstermiştir. Büyüme periyodunun başlang c nda sürekli gölgelenen bitkilerin NBH lar yüksek olurken, büyümenin ilerlemesiyle birlikte bu uygulamadaki bitkilerin NBH lar diğer uygulamalardan daha düşük olmuştur (Şekil 15). Şekil 14. Net asimilasyon oran n n büyüme periyodu boyunca değişimi 96

14 A. Öztürk, L. Demirsoy Şekil 15. Nispi büyüme h z n n büyüme periyodu boyunca değişimi Araşt rman n başlang c ndan itibaren 10 Ekim e kadar artan NBH bu tarihten itibaren ş k şiddeti ve s cakl kta meydana gelen düşüşler (Şekil 1 ve 2) ve bitkilerin dinlenmeye girmesiyle birlikte 6 Ocak tarihine kadar azalm şt r. Ayr ca Ocak ay na doğru s cakl klarda meydana gelen azalmalar (Şekil 1) nedeniyle bitkilerin dinlenmeye girmeleri bu dönemde NBH nda azalmalara neden olmuştur. Kürklü (1994) ve Uzun (1997) ş ğ n NBH n art rd ğ n bildirmişlerdir. Kandemir (2005) NBH n n düşük ş k ve s cakl k koşullar nda azald ğ n, yüksek ş k ve s cakl k (24 o C) koşullar nda artt ğ n ve zamanla NBH n n azald ğ n tespit etmiştir. Artan s cakl k ve azalan ş k şartlar nda NBH n n önce artt ğ, vejetasyon sonuna doğru azal ş gösterdiği belirlenmiştir (Köse, 2006). Bitki büyümesinin, bitki hayat n n erken devrelerinde çok h zl olduğu ve nispi büyüme h z değerinin devaml olarak değiştiği ve büyüme ile birlikte genellikle azald ğ bildirilmiştir (Fitter ve Hay, 1987). Ayr ca, nispi büyüme h z ndaki değişikliklerin oransal yaprak alan ndaki değişiklerden kaynaklanabileceği bildirilmiştir (Heuvelink, 1989). Casierra-Posada ve ark. (2012) yeşil renkli örtü alt nda yetişen çilek bitkilerinin nispi büyüme h zlar n n diğer uygulamalarda (sar, k rm z, mavi, şeffaf plastik örtü ve kontrol) yetişen bitkilerden daha az olduğunu, bu durumun da çilek bitkisinin ş k şiddeti ve kalitesine farkl tepki vermesinden kaynakland ğ n bildirmişlerdir Bitki Büyüme Parametreleri Aras ndaki İlişkilerin İncelenmesi Çilekte büyüme parametreleri aras ndaki ilişkilerin ortaya konulabilmesi amac yla korelasyon analizi yap lm şt r. Korelasyon analizleriyle ilgili ayr nt l sonuçlar Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2 incelendiğinde TBKA ile KKA, GKA, YKA ve YA aras nda, KKA ile GKA, YKA ve YA aras nda, YKA ile YA aras nda, YAO ile OYA ve YAO ile ÖYA aras nda, NBH ile OYA ve YAO aras nda pozitif bir ilişki ve ilişkinin p<0,01 düzeyinde önemli olduğu görülmektedir. Diğer taraftan, OYA ile OKA ve OGA, YK ile ÖYA ve YAO aras nda negatif fakat istatistiksel olarak p<0,01 düzeyinde önemli seviyede bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Araşt rmada en yüksek ilişki TBKA ile YKA aras nda (r 2 = 0.971) belirlenmiştir. Uzun ve Kar (2004) TBKA ile YK ve YA, YK ile NAO aras nda pozitif, YK ile ÖYA ve YAO aras nda, ÖYA ile NAO aras nda negatif yönde önemli ilişkinin olduğunu bildirmişlerdir. Araşt r c lar ÖYA ve YAO daki art ş n daha ince yapraklar n oluşmas na neden olan ÖYA yada YAO daki art ş n yaprak kal nl ğ ile ilgili olabileceğini bildirmişlerdir. Özbak r ve ark. (2012) YAO ile ÖYA aras nda pozitif, YK ile OYA ve YAO aras nda negatif çok önemli ilişkinin olduğunu belirlemişlerdir. Yine YAO ile OGA ve ÖYA, OYA ile OKA aras nda önemli negatif ilişkinin olduğu belirlenmiştir (Uzun ve Kar, 2004). Artan ş k yoğunluğunun YAO değerini azaltt ğ yap lan birçok araşt rma sonucunda belirlenmiştir (Hay ve Walker, 1989; DeKoning, 1994; Uzun, 1996; Uzun, 1997; Uzun ve Kar, 2004; Özbak r ve ark., 2012). Çizelge 2 de belirtilen korelasyon değerlerinin önceki çal şmalarla benzerlik gösterdiği görülmüştür. Bu sonuçlara göre çileğin büyüme ve gelişmesinin değişik gölgeleme uygulamalar ndan etkilendiği belirlenmiştir. 4. SONUÇ Bu çal şma ile Sweet Charlie çilek çeşidinin büyümesi üzerine değişik gölgeleme uygulamalar n n (serada gölgesiz, sürekli gölge, meyve döneminde gölgeleme ve aç k arazi) etkisi kantitatif olarak incelenmiştir. Yap lan gölgeleme uygulamalar kök kuru ağ rl ğ, yaprak alan, oransal yaprak alan ve özgül yaprak alan n art rm ş, yaprak kal nl ğ n 97

15 Değişik gölgeleme uygulamalar n n Sweet Charlie çilek çeşidinde büyümeye etkisinin kantitatif analizlerle incelenmesi Çizelge 2. Çilekte bitki büyüme parametreleri aras ndaki korelasyonlar Parametreler TBKA KKA GKA YKA YA OKA OGA OYA ÖYA YAO YK NAO KKA ** GKA ** ** YKA ** ** ** YA ** ** ** ** OKA ** ** ** OGA ** ** ** ** OYA * ** ** ** ** ÖYA ** ** ** ** * YAO ** ** ** ** ** ** YK ** ** ** * ** * ** ** NAO * * * NBH ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** *p<0.05 ve *p<0.01 azaltm şt r. Genellikle, kök, gövde, yaprak ve toplam bitki kuru ağ rl ğ serada gölgeleme yap lmayan bitkilerde yüksek, aç kta yetişen bitkilerde düşük olmuştur. K ş n (6 Ocak-27 Nisan) OKA ve OGA artarken OYA azalm ş, yaz mevsiminde (20 May s-1 Ağustos) OGA ve OKA azal rken OYA artm şt r. NAO gölgede azalm ş, aç kta artm şt r. NBH büyüme periyodunun başlang c nda artarken meyve verim döneminde azalm şt r. Çilekte maksimum verim; bitkinin tüm gelişme dönemlerinde kullan lacak besin maddelerini art rarak, büyüme ve gelişmeye yard mc olan çevresel faktörler ve kültürel işlemleri optimum yaparak sağlanabilir. Bu aç dan da çilek çeşitlerinin büyüme periyodu boyunca gösterecekleri değişimlerin doğru olarak belirlenmesi gerekmektedir. Araşt rmada gölgeleme uygulamalar n n çeşidin büyüme ve gelişmesi üzerine farkl seviyelerde etki ettikleri belirlenmiştir. Mevcut çal şmada bir k sa gün çilek çeşidi olan Sweet Charlie çeşidinde büyüme ile ş klanma aras ndaki ilişkiler ortaya konmuştur. Elde edilen sonuçlar k sa gün çileklerinde büyüme ve verimlilik ile çevre faktörlerinin ilişkilerinin belirlenmesine yönelik çal şmalarda yararl olabilecektir. 5. TEŞEKKÜR Bu araşt rman n planlanmas ve yürütülmesinde yard mlar n esirgemeyen Prof. Dr. Sezgin UZUN a katk lar ndan dolay teşekkür ederiz. 6. KAYNAKLAR Acock, B., Charles-Edwards, D.A., Fitter, D.J, Hand, D.W., Ludwig, L.J., Wilson-Warren, J., Withers, A.C The contribution of leaves from different levels within a tomato crop to canopy net photosynthesis: An experimental examination of two canopy models. J. Exp. Bot., 29: Awang, Y.B., Atherton, J.G Growth and fruiting responses of strawberry plants grown on rockwool to shading and salinity. Sci. Hort., 62 (1/2): Björkman, O Responses to different quantum flux densities. In: Physiological plant ecology. I. Responses to the physical environment. Lange,.L., P.S. Nobel, C.B. Osmond, and H. Ziegler (eds.). Springer- Verlag.Encycl. Plant Physiol. New Ser. Vol. 12A. New York, pp Bjorkman, T., Pearson, K.J High temperature arrest of inflorescence development in broccoli (Brassica oleracea var. italica L.). J. Exp. Bot., 49: Casierra-Posada, F., Penap-Olmos, J.E., Ulrichs, C Basic growth analysis in strawberry plants (Fragaria sp.) exposed to different radiation environments. Agron. Colombiana 30(1): Chandler, C.K., Miller, D.D., Ferree, D.C Shade during July and August reduces growth but not fruiting of strawberry plants. HortScience, 27(9): Darrow, G.M The Strawberry: History, Breeding and Physiology. ( c/strawberry/book/bok9te en.htm). Darrow, G.M., Waldo, G.F Responses of strawberry varieties and species to the duration of the daily light period. USDA Tech. Bul Demirsoy, L., Demirsoy, H., Uzun, S., Öztürk, A The effects of different periods of shading on growth and yield in Sweet Charlie strawberry. Europ. J. Hort. Sci., 72 (1): Demirsoy, L., Öztürk, A., Serçe, S Çileklerde (Fragaria) çiçeklenme ile fotoperiyot aras ndaki ilişkiler. Anadolu Tar. Bil. Dergisi, 27(2): DeKoning, A.N.M Development and dry matter distribution in glasshouse tomato, A Quantitative Approach. Thesis, Wageningen. Dennis, F.G., Lipecki, J.Jr., Kiang, C.L Effects of photoperiod and other factors upon flowering and runner development of three strawberry cultivars. J. Am. Soc. Hort. Sci., 95: Durner, E.F., Barden, J.A., Himelrick, D.G., Poling, E.B Photoperiod and temperature effects on flower and runner development in day-neutral, junebearing and 98

16 A. Öztürk, L. Demirsoy everbearing strawberries. J. Am. Soc.Hort. Sci., 109: Evans, G.C The Quantitative Analysis of Plant Growth. Williams Colowes and Sons Ltd., Oxford. Fernandez, G.E., Butler, L.M., Louws, F.J Strawberry growth and development in an annual plasticulture system. HortScience, 6(7): Ferree, D.C., Stang, E.J Seasonal plant shading, growth and fruiting in Earliglow strawberry. J. Amer. Soc. Hort. Sci., 113(3): Fitter, A.H., Hay, R.K.M Environmental Physiology of Plants 2 nd Edn. Academic Press. Fletcher, J.M., Sutherland, M.L., Ames, J.M., Battey, N.H The effect of light integral on vegetative growth and fruit yield of Elsanta strawberry. Strawberry research to Proceedings of the 5 th North American Strawberry Conference Hay, R.K.M., Walker, A.J An introduction to the physiology of crop yield. Longman Group UK Limited. Heuvelink, E., Influence of day and night temperature on the growth of young tomato plants. Sci. Hort., 38: Jonkers, H On the flower formation, the dormancy and the early forcing of strawberries. Meded. Landbouwhogesch. Wageningen 65(6): Kandemir, D.M Sera şartlar nda s cakl k ve ş ğ n biberde (Capsicum annuum L.) büyüme, gelişme ve verim üzerine kantitatif etkileri. Doktora tezi, OMÜ Fen Bil. Ens. Samsun. Kevseroğlu, K Bitki Ekolojisi. OMÜ Zir. Fak. Ders Kitab No: 31. Köse, B Samsun ekolojik şartlar nda tüplü asma fidan yetiştiriciliğinde ş k ve s cakl ğ n vegetatif gelişme ve fidan kalitesi üzerine etkisinin saptanmas. Doktora tezi, OMÜ Fen Bil. Ens. Samsun. Kürklü, A Energy management in greenhouses using phase change materials (PCMS). PhD Thesis. Reading University, England. Lambers, H., Poorter, H Inherent variation in growth rate between higher plants: A search for physiological causes and ecological consequences. Adv. Ecol. Res. 23: Öner, F., Sezer, İ Iş k ve s cakl ğ n m s rda (Zea mays L.) büyüme parametreleri üzerine kantitatif etkileri. Tekirdağ Zir. Fak. Dergisi, 4(1): Özbak r, M., Balkaya, A., Uzun, S Samsun ekolojik koşullar nda sonbahar dönemi alabaş (Brassica oleracea var. gongylodes L.) yetiştiriciliğinde değişik tohum ekim zamanlar n n büyüme üzerine kantitatif etkileri. Anadolu Tar. Bil. Derg., 27(2): Öztürk, A., Demirsoy, L Değişik gölgeleme uygulamalar n n Camarosa çilek çeşidinde verim ve büyüme üzerine etkileri. Bahçe, 33 (1-2): Öztürk, A., Demirsoy, L Gölgelemenin Camarosa çilek çeşidinde büyümeye etkisinin kantitatif analizlerle incelenmesi. OMÜ Zir. Fak. Dergisi, 21(3): Öztürk, A., Serdar, Ü Effects of different nursery conditions on the plant development and some leaf characteristics in Chestnuts (Castanea sativa Mill.), Aust. J. Crop Sci., 5(10): Peat, W.E Relationships between photosynthesis and light intensity in the tomato. Ann. Bot., 34: Picken, A.J.F., Stewart, K Germination and vegetative development. In: J.G. Atherton and J. Rudich (Eds), The Tomato Crop. Chapman and Hall, London : Poorter, H., Garnier, E Plant growth analysis: an evaluation of experimental design and computational methods. J. Exp. Bot., 47(302): Robert, F., Risser, G., Petel, G Photoperiod and temperature effect on growth of strawberry plant (Fragaria ananassa Duch.): development of a morphological test to assess the dormancy induction. Sci. Hort., 80: Svenson, S.E Shading and pot color influence growth and flowering of strawberry firetails. Proc. Fla. State Hort. Soc., 106: Uzun, S The quantitative effects of temperature and light environment on the growth, development and yield of tomato (Lycopersicon esculentum Mill.) and aubergine (Solanum melongena, L.). Ph.D. Thesis, Reading University, England. Uzun, S S cakl k ve ş ğ n bitki büyüme, gelişme ve verimine etkisi (I. Büyüme). OMÜ Zir. Fak. Dergisi, 12(1): Uzun, S., Kar, H Quantitative effects of planting time on vegetative growth of broccoli (Brassica oleracea var. italica L.). Pak. J. Bot., 36 (4): Uzun, S Bitkilerde ş k kesimi ve kuru madde üretimi. OMÜ Zir. Fak. Dergisi, 13(2):

17 Anadolu Tarım Bilim. Derg., 2014,29(2): Anadolu J Agr Sci, 2014, 29(2): ISSN (Print) , ISSN (Online) DOI: /anajas URL: Araşt rma Research ELMALARDA SLENDER SPINDLE VE VERTICAL AXIS TERBİYE SİSTEMLERİNİN ERKEN DÖNEM PERFORMANSI ÜZERİNE ETKİLERİ Emine KÜÇÜKER* Yakup ÖZKAN Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Tasl çiftlik, Tokat, Türkiye * emine2346@qmail.com Geliş Tarihi : Kabul Tarihi : ÖZET: Terbiye prensibi yüksek verimin hedeflendiği yerlerde en önemli etmendir ve meyve bahçesinden beklenen erkenci üretim ve yüksek meyve kalitesini doğrudan etkiler y llar içerisinde yürütülen çal şmada, GOÜ Ziraat Fakültesi Araşt rma ve Uygulama Bahçesi nde bulunan M9 anac na aş l Fuji, Jonagold, Granny Smith (Granny S) ve Golden Reinder (Golden R) elma çeşitlerinde farkl terbiye sistemlerinin etkilerinin belirlenmesi amaçlanm şt r. Araşt rmada 2007 y l Kas m ay nda dikilen fidanlara Slender Spindle (Slender S) ve Vertical Axis (Vertical A) terbiye sistemleri uyguland. Tel-herek kombinasyonu üzerinde geliştirilen ağaçlar n; vegetatif gelişimi, verim ve meyve kalite performanslar 2 y l süreyle incelendi. İkinci ürün y l nda (2009), en yüksek verim değerleri Vertical A terbiye sisteminde ve Golden R çeşidinde saptand. Ayn y lda, Fuji çeşidi en yüksek gövde kesit alan (TCA) ve taç hacmi oluşturdu. TCA terbiye sistemleri aras nda fark oluşturmazken taç hacmi, Vertical A sisteminde daha yüksekti. Meyve ağ rl ğ ve kimyasal özellikler yaln zca çeşitler aras nda farkl l k gösterdi. Anahtar Sözcükler: Elma, M9, terbiye sistemi, büyüme, verim ve meyve kalitesi EARLY PERFORMANCE OF SLENDER SPINDLE AND VERTICAL AXIS TRAINING SYSTEMS IN APPLES ABSTRACT: Training system is the most important factor where high crop yield is expected. It also has direct effect on good quality fruits and early productivity expected from the orchard. In this study that had been carried out during , it was aimed that the effects of different cultivation systems on Fuji, Jonagold, Granny Smith (Granny S) and Golden Reinder (Golden R) apple cultivars grafted on M9 apple rootstock in Horticultural Department of Agricultural Faculty of Gaziosmanpaşa University would be revealed. Slender Spindle (Slender S.), Vertical Axis (Vertical A) training systems were applied on the trees were planted in 2007 October. The vegetative growth, yield and fruit quality performances of the trees constituted on wire-stake combination system were analyzed during two years. In second yield year (2009), the highest yield values were detected on Vertical A. training system and the Golden R. cultivar. At the same year, Fuji cultivar gave the highest values in trunk cross-sectional area (TCA) and canopy volume. While TCA was the same for both training systems, canopy volume was higher in Vertical Axis system. Fruit mass and chemical properties showed difference only between varieties. Keywords: Apple, M9, training system, growth, yield and fruit quality 1. GİRİŞ Geleneksel meyve bahçelerinde ekonomik anlamda verim geç başlad ğ için bahçe tesis masraflar ndaki faiz birikimi genellikle en önemli maliyet kalemi olur (Barritt, 1992). Bodur meyvecilikte yüksek yoğunluklu dikim sistemleri ile erkencilik sağlanmakta böylece yat r m masraflar n n dönüşümü daha çabuk olmaktad r. Tüm bunlar n yan s ra daha kaliteli meyve üretimi teşvik edilmektedir (Wertheim ve ark., 2001). Terbiye sistemleri taç içerisine ş k girişini etkilemekte ve verim üzerinde etkin rol oynamaktad r (Hampson ve ark., 2004). Eğme ve bükme teknikleri uygulanarak oluşturulan terbiye sistemleri yoğun dikim sistemlerinde erkencilik aç s ndan faydal bir uygulama sağlamaktad r (Küçüker ve ark., 2011). Modern meyve yetiştiriciliğinde anaç, ağaç s kl ğ, ağaç düzenlemesi, fidan kalitesi, destek sistemi, terbiye metodu ve budama tekniği gibi hususlar meyve bahçesi sistem bileşenleridir ve her sistem bireysel olarak ele al nmal ve uygun şekilde birleştirilmelidir (Barritt, 1992). Terbiye sistemi, verim ve meyve kalitesini art rmak amac yla ş k girişini ve ş k dağ l m n optimum sağlayacak şekilde taç şeklini ve ağaç dikimini düzenleme metodudur (Hampson ve ark., 2002). Son y llarda terbiye sistemleri ile ilgili pek çok çal şma sunulmaktad r. Budama ve terbiye tekniklerinin, ağaç şeklini ve güneş ş ğ n n taç içinde dağ l m n belirlediği, böylece meyve verimi ile vejetatif gelişme aras ndaki kritik dengeyi doğrudan etkilediği bildirilmiştir (Heinicke, 1975). Fuji ve Braeburn elma çeşitlerinde Slender S ve Vertical A terbiye sistemlerini uygulayarak ağaçlar n vejetatif gelişim performanslar n n incelendiği bir çal şmada

18 E. Küçüker, Y. Özkan Vertical A sisteminin daha büyük taç hacmi oluşturduğu (Barritt, 1998), Slender S ve Vertical A sistemlerinin 4. y lda hektara kümülatif verim bak m ndan küçük farkl l klar içerdiği bildirilmiştir (Crassweller ve Smith, 2004). Polonya da, M 9 ve P 22 anac üzerine aş l Jonagold çeşidinde 3,5 x 1,0 ve 3,5 x 1,3 m mesafe ile dikilmiş fidanlarda Slender S ve 3,5 x 1,0 ve 3,5 x 0,7 m mesafe ile dikilmiş fidanlarda Vertical A terbiye sistemleri denenmiş ve sonuçta dekara en yüksek verimin M 9 üzerine aş l, Vertical A terbiye sistemi uygulanan ağaçlardan elde edildiği belirlenmiştir (Szczygie ve Mika, 2003). Slender S ve Vertical A terbiye sistemleri uygulanarak tam çiçeklenme başlang c ndan itibaren ş k dağ l m incelenen bir çal şmada örtü içerisinde ş k dağ l m üzerine terbiye sisteminin önemli bir etkisinin olduğu, Slender S sisteminde Vertical A sistemine göre gölgelemenin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (Allen ve Rom, 1998). Son 30 y ld r Amerika ve Avrupal meyve yetiştiricileri taraf ndan kullan lan terbiye sistemleri ile ekonomik elma üretimi teşvik edilmektedir (Hampson ve ark., 2004). Benzer şekilde Türkiye de de son y llarda bodur yetiştiriciliğe ilgi giderek artmakta ve M9 anac üzerinde dünya piyasas n n tercih ettiği elma çeşitleri ile s k dikim bahçeler kurularak yetiştiricilik yap lmaktad r. Ancak kurulan bu bahçelerde uygun terbiye sistemlerinin oluşturulmas nda önemli sorunlar bulunmaktad r. Yap lan bu çal şmada dünyada yayg n olarak kullan lan Slender S ve Vertical A terbiye sistemlerinin Türkiye elma yetiştiriciliğinde kullan m durumuna ş k tutabilmek ve bu sistemlerin M9 anac na aş l farkl elma çeşitlerinde verim ve meyve kalitesi üzerine etkilerini belirlemek amaçlanm şt r. 2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1. Deneme Alan Özellikleri Bu çal şma, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araşt rma ve Uygulama Bahçesi nde Aral k 2006 da kurulmuş olan destek sistemli bodur elma bahçesinin bir bölümünde yürütülmüştür Bu parselde telli destek sisteminde 8,0 x 8,5 x 350 cm ebatlar nda d ş beton direk ve 7,0 x 7,5 x 350 cm ebatlar nda iç beton direkler kullan lm şt r. Telli sistemin oluşturulmas nda 3 farkl kal nl kta telden yararlan lm şt r. Beton direklerin desteklenmesi amac yla 4 ve 5 mm lik teller, terbiye sistemlerinde ise 2 ve 3 mm lik teller kullan lm şt r. Kurulan destek sisteminde toprak seviyesinin 80 cm yukar s ndan ilk tel hizas oluşturulmuştur. İlk tel hizas yatay düzlemde birbirine paralel 3 s ral telli sistemle sağlanm şt r. Teller aras ndaki yatay mesafe 40 cm dir. İkinci tel hizas ilk tel hizas n n 80 cm yukar s ndan tek s ral ve üçüncü tel hizas ikinci tel hizas n n 100 cm üzerinden tek s ral olarak kombine edilmiştir y l kas m ay nda M9 anac üzerine aş l Jonagold, Fuji, Granny S ve Golden R çeşitleri hafif kumlu t nl toprağa kuzey-güney yönünde fidanlar n aş yerleri toprak seviyesinin 10 cm yukar s nda olacak şekilde dikilmiştir. Kök kanserine karş koruma amaçl dikimden önce köklere Nogall (20 g.l -1 ) uygulanm şt r. Dikimden sonra ağaçlar el ile sulanm ş ve dikimden 1 hafta sonra damla sulama sistemi kurulmuştur. Destek sisteminin kurulumu dikimden önce tamamlanm şt r. Meyvelerde hasat zaman nişasta testine göre belirlenmiştir. Ağaçlara 3.0 x 1.0 m dikim aral ğ ile Slender S ( ağaç/da) ve Vertical A ( ağaç/da) terbiye sistemleri uygulanm şt r Slender Spindle Sistemi Slender Spindle toprak seviyesinden itibaren ağaç yüksekliğini azaltmak, daha yüksek yoğunlukta dikim yap larak erkencilik ve yüksek verim sağlamak amac yla oluşturulan bir sistemdir (Wertheim ve ark., 2001; Robinson, 2003). Tek, çift, üç veya çok s ral sistemler ile ağaç/ha a kadar değişen çok yüksek yoğunluklarda dikilebilen konik şekilli, dar ve tam bodur bir görünüme sahiptir. Bu sistemde ağaçlar n taç genişliği 2 m den daha az, ağaç yüksekliği ise 2.5 m (Robinson, 2003) olacak şekilde terbiye edilmiştir. Sistemin oluşturulmas nda dals z fidan kullan lm ş ve toprak seviyesinin 60 cm yukar s ndan kesim yap larak ilk dal kat n n oluşumu sağlanm şt r. Bu dallar ilk y llardan itibaren ürün oluşumunu teşvik etmek için yatay olarak bağlanm şt r. Lider dal n 45 derecelik aç yla bağlanmas (Wagenmakers ve Callesen, 1995) ile hem liderin büyümesi yavaşlat lm ş hem de ağaç yüksekliği 2.5 m de s n rland r larak tüm kültürel işlemlerin toprak seviyesinden yap lmas sağlanm şt r Vertical Axis Sistemi Sistemde her çeşidin doğal büyüme habitüsü ve doğal meyve oluşturma yeteneğinden faydalan lmas amaçlanm şt r. Ağaçlar 3 m yükseklikte 3 telli sistemle desteklenmiştir. Vertical A sistemi tek bir dikey gövde üzerinde küçük çapl meyve dallar ndan oluşmaktad r. Ağaç gelişimi boyunca uç tomurcuğun hakimiyetini devam ettirmek için zay f meyve dallar n n gelişimi sağlanm şt r (Lespinasse ve Delort, 1986). Bu sistemde dikimden itibaren liderde tepe kesimi yap lmam ş ve ağaç yüksekliği 3 m (Robinson, 2003) olacak şekilde terbiye edilmiştir. Ağaçlarda vejetatif büyüme ve meyve verimi aras nda iyi bir dengenin sağlanmas için adet meyve dal oluşumu (Lauri ve Lespinasse, 2000) sağlanm şt r Kültürel Uygulamalar Bahçe her y l may s ay ndan ekim ay ortas na kadar damla sulama ile sulanm şt r. Dikim y l nda (2007) ağaçlara haftada 3 kez 5 er saat; takip eden y llarda günlük yaklaş k 3 er saat sulama yap lm şt r. 101

19 Elmalarda Slender Spindle ve Vertical Axis terbiye sistemlerinin erken dönem performansı üzerine etkileri 2007 y l nda damlat c baş na toplam su miktar 800L, 2008 ve 2009 y llar nda L aras nda değişmiştir. Sistemde dolu ve güneş yan ğ na karş file sistemi kurulmuş örtü materyali olarak plastik malç kullan lm şt r. Deneme alan n n toprak içeriğini incelemek için 20 cm derinlikten numune al nm şt r. Al nan numunenin analizleri, GOP Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü ne ait laboratuarda yap lm şt r. Deneme alan n toprak yap s n n killi, kumlu ve siltli bir yap ya sahip olduğu tespit edilmiştir. Bahçe toprağ n n analizi neticesinde gübre uygulamas olarak azot (N) uygulamas yap lmas gerektiği, fosfor ve potasyumun toprakta yeterli düzeyde olduğu saptanm şt r. Gerekli azot 3 farkl zamanda toprağa verilmiştir. Tüm ağaçlara sulama başlang c nda N-P-K ile ağaç baş na 30 g, daha sonra N-P-K ile ağaç baş na 75 g gübreleme yap lm şt r. Tüm gübrelemeler her y l 20 Ağustos ta tamamlanm şt r. Karalekeyi kontrol etmek için tomurcuklanmadan önce, pembe tomurcuk ve fare kulağ döneminde bir fungisit (Flint 15 g/100 L) uygulanm şt r. Haziran dökümünden sonra el ile meyve seyreltmesi yap lm şt r Araşt rmada İncelenen Parametreler ve İstatistik Analiz Çeşit gövde kesit alan (GKA) (mm 2 ): Dinlenme periyodunda her ağaçta aş yerinin 15 cm üzerinden gövde çaplar n n kumpas (Model No; CD-6CSX, Mitutoyo, Japan) ile her iki yönden ölçülmesi ve ortalamas n n al nmas ile ortalama gövde çap (R) belirlenmiş ve Alan=πr 2 formülü kullan larak gövde kesit alanlar hesaplanm şt r. Taç hacmi (m 3 ): Dinlenme döneminde her iki yönden tac n en değerlerinin belirlenmesinin ard ndan ilk ana daldan itibaren taç yüksekliği ölçülerek tac n geometrik şekline göre taç hacmi (V= πr 2 h/2) hesaplanm şt r (Y ld r m ve Çelik, 2003). Ağaç baş na (kg/ağaç) ve dekara verim (kg/da): Her bir ağaçtan elde edilen tüm ürünün tart lmas ile ağaç baş na verim ve ağaç baş na verim değerinin dekara düşen ağaç say s ile çarp lmas ile dekara verim bulunmuştur. Verim etkinliği (birim gövde kesit alan na düşen verim) (kg/cm 2 ): Ağaç baş na verimin gövde kesit alan na oranlanmas ile verim etkinliği tespit edilmiştir.. Ortalama meyve ağ rl ğ (g): Her ağaçtan al nan 10 adet meyvenin 0.01 g hassasl ktaki terazide (Radvag PS 4500/C/1, Poland) tart lmas ile hesaplanm şt r. Ortalama meyve eni ve boyu (mm): Her ağaçtan al nan 10 adet meyvenin en (mm) ve boylar (mm) kumpas ile ölçülmüştür. Meyve eti sertliği (MES) (kg): Her tekerrürden al nan 10 adet meyvenin ekvatoral bölgesinde üç farkl yerden kabuk kesilerek penetrometre (model FT 327; MoCormick Fruit Tech, Yakima, WA) ile 11.1 mm lik uç kullan larak ölçülmüştür. Suda çözünebilir kuru madde miktar (SÇKM) (%): Meyve eti sertliği ölçülen meyvelerden elde edilen ve filtre kağ d ndan süzülen meyve sular ndan al nan örneklerin SÇKM içerikleri el refraktometresiyle (PAL-1, McCormick Fruit Tech., Yakima, Wash.) % olarak belirlenmiştir. ph: Filtre kağ d ndan süzülen meyve sular n n ph değerleri ph metrede (Hanna, model HI9321) ölçülmüştür. İstatistik Analiz: Deneme tam şansa bağl deneme deseninde faktöriyel düzende 4 çeşit ve 2 terbiye sisteminde 3 tekerrürlü olarak kurulmuş her tekerrürde 6 ağaç kullan lm şt r. SAS paket program kullan larak varyans analizi yap lm ş uygulama ortalamalar Duncan çoklu karş laşt rma testi ile karş laşt r lm şt r. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Denemenin 1. y l nda (2008) gövde kesit alan (GKA) değerleri Jonagold, Granny S ve Golden R çeşitleri aras nda benzer ç karken Fuji çeşidinde önemli oranda daha düşük bulunmuştur. Takip eden y lda (2009) GKA, çeşitler aras nda fark oluşturmuş; en yüksek Fuji (7.43 cm²) en düşük Granny S (4.18 cm²) çeşidinde tespit edilmiştir. Her iki y lda da Vertical A (7.52 cm²) sistemi daha uzun taç yap s nda ağaçlar yapmas na rağmen Slender S (6.32 cm²) ile istatistiki bak mdan benzer değerlere sahip olmuştur (Çizelge 1). Bizim bulgular m z, ağaç yüksekliğinin gövde kesit alan na herhangi bir etkisi olmad ğ n (Barritt ve ark., 2008) göstermiş gövde kesit alan bak m ndan terbiye sistemleri aras nda fark saptanmad ğ n (Buler ve ark., 2001; Hampson ve ark., 2002) bildiren bulgular ile uyumlu olmuştur. Ağaçlarda taç gelişimini ifade etmek amac yla ölçülen taç hacmi (m³) birinci y lda (2008) Jonagold, Granny S ve Golden R çeşitleri aras nda benzer olmuş ancak Fuji çeşidi bu kriter bak m ndan önemli derecede daha düşük değerler göstermiştir. İkinci y lda (2009) ise incelenen özellikte Jonagold ve Fuji çeşitlerinden benzer sonuçlar al nm ş bu çeşitlerde taç hacmi diğer çeşitlerden daha fazla bulunmuştur. Ayn y lda en düşük taç hacmi Granny S (1.12 m 3 ) çeşidinde tespit edilmiştir. Her iki y lda Vertical A uygulanan ağaçlar Slender S. uygulananlardan daha fazla taç hacmi oluşturmuştur (Çizelge 1). Bizim bulgular m z taç yap s na çeşit ve terbiye sistemlerinin etkili olduğunu (Barritt, 1987; Barritt, 1998; Robinson ve ark. 1991; Y ld r m, 2002) bildiren bulgular desteklemektedir. Ağaç büyüklüğüne göre verimi ifade etmenin en basit yolu gövde kesit alan na düşen verimi 102

20 E. Küçüker, Y. Özkan Çizelge 1. İki terbiye sisteminde farkl elma çeşitlerinin gövde kesit alan ve taç hacmi Değişken GKA (cm²) Taç hacmi (m 3 ) Çeşit Fuji 2.60b 7.43a 0.26b 1.69a Jonagold 3.50a 5.73b 0.36a 1.81a Granny S 3.54a 4.18c 0.35a 1.12c Golden R 3.07ab 6.34b 0.43a 1.34b Terbiye sistemi Slender S 3.01a 6.32a 0.24b 1.41b Vertical A 3.54a 7.52a 0.46a 1.56a *Ayn sütun içerisinde ayn harf grubu ile gösterilen ortalamalar, Duncan (%5) e göre farkl değildir. belirlemektir (Westwood, 1995). Her iki deneme y l nda ağaca ve dekara verim değerleri hem çeşitler hem de terbiye sistemleri aras nda önemli fark oluşturmuştur. Golden R diğer çeşitlere ve Vertical A sistemi Slender S sistemine göre daha yüksek verim değerlerine ulaşm şt r (Çizelge 2). Çizelge 2. İki terbiye sisteminde farkl elma çeşitlerinin verim ve verim etkinliği değerleri Değişken Verim (kg.ağaç -1 ) Verim (kg.da -1 ) Verim etkinliği (kg.cm -2 ) Çeşit Fuji 2.93 c 8.98b d b 0.95b 7.43a Jonagold 3.53 b 9.10b b b 1.05b 5.73b Granny S 2.47 d 7.28c c c 0.84b 4.18c Golden R 4.80 a 16.23a a a 1.60a 6.34b Terbiye sistemi Slender S 2.52 b 8.91b b b 0.96b 4.32b Vertical A 4.34 a 11.88a a a 1.25a 7.52a *Ayn sütun içerisinde ayn harf grubu ile gösterilen ortalamalar, Duncan (%5) e göre farkl değildir y l nda verim etkinliği en yüksek Golden R çeşidinde tespit edilirken diğer çeşitler aras ndaki fark önemsizdi. Yine Vertical A uygulanan ağaçlar Slender S uygulanan ağaçlara göre önemli oranda yüksek değerlere sahip olmuştur. Takip eden y lda (2009) Fuji (7.43 kg.cm -2 ) diğer çeşitlere göre, Vertical A (7.52 kg.cm -2 ) sistemi Slender S a (4.32 kg.cm -2 ) göre daha yüksek verim etkinliğine sahip oldu (Çizelge 2). Bizim bulgular m za benzer şekilde; James ve Schupp (1993), farkl terbiye sistemlerini uygulayarak ağaç performans n izledikleri çal şmalar nda Vertical A sistemi uygulad klar ağaçlar n diğer sistemlere göre daha verimli olduklar n yine Szczygie ve Mika (2003), Slender S ve Vertical A terbiye sistemlerini uygulad klar çal şmalar nda dekara en yüksek verimi Vertical A uygulanan ağaçlardan elde ettiklerini bildirmişlerdir. Bu konuyla ilgili yap lan baz çal şmalar da ağaç baş na verim ve verim etkinliği bak m ndan terbiye sistemleri aras ndaki farkl l klar n, ağaç s kl ğ ve anac n ayn olduğu durumlarda daha az olduğunu ayn s ra aral ğ ndaki uzun ağaçlar n k sa ağaçlara göre daha fazla ş k tuttuğu ve daha verimli olduklar vurgulam şt r (Barritt, 1989; Palmer, 1989; Callesen, 1993; Barritt 1998; Barritt, 2000; Wertheim ve ark., 2001) ve 2009 y llar nda hem terbiye sistemleri hem de çeşitler aras nda meyve ağ rl ğ değerlerinde farkl l klar saptanm ş, Jonagold ve Granny S çeşitlerinin diğer çeşitlere göre, Vertical A sisteminin Slender S sistemine göre daha iri meyveler yapt ğ belirlenmiştir (Çizelge 3). Her iki deneme y l nda da meyve suyu ph, SÇKM ve meyve eti sertliği değerlerine sadece çeşit etkisinin önemli olduğu ve terbiye sistemleri aras nda bu değerler bak m ndan fark olmad ğ saptanm şt r (Çizelge 4). Terbiye sistemlerinin meyve karakterleri üzerine etkilerinin araşt r ld ğ bir çok çal şmada, terbiye sisteminin meyve kalite kriterleri üzerine etkisinin olmad ğ, bu özelliklerin daha çok çeşit özellikleri ve ekolojik koşullardan etkilendiği bildirilmiştir (Otaga, 1990; Antognozzi ve ark., 1993; Widmer ve Krebs, 2001). 4. SONUÇ Bu çal şma, meyve yetiştiriciliğinde gelişmiş olan ülkelerde kullan lan ve s k dikime uygun olan Slender S ve Vertical A gibi yetiştirme tekniklerinin verim, kalite ve işçilik aç s ndan sağlayacağ avantajlar ve kolayl klar dikkate al narak ülkemizde de rahatl kla uygulanabileceğini göstermiştir. 103