Küresel Isınma Sorunu Hakkında Eğitim Alanında Yapılan Çalışmalardan Bir Derleme *

Transkript

1 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 11(3) Yaz/Summer Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Küresel Isınma Sorunu Hakkında Eğitim Alanında Yapılan Çalışmalardan Bir Derleme * Aykut Emre BOZDOĞAN a Giresun Üniversitesi Öz Bu araştırmada dünyadaki ve Türkiye deki eğitim kademelerinde küresel ısınma sorunu ile ilgili yapılan çalışmalar incelenmiştir. Betimsel tarama yöntemine göre gerçekleştirilen çalışmada Ebsco Host, Science Direct, Taylor and Francis ve Web of Science veri tabanlarında indekslenen dergilerdeki makaleler başta olmak üzere alanyazın geniş bir perspektifte taranmıştır. Araştırmaya yılları arasında küresel ısınma sorunu konusunda yayınlanan toplam 62 bilimsel yayın dâhil edilmiştir. Tarama sonucunda ulaşılan makaleler amaç, sonuç ve öğretim kademeleri göz önünde bulundurularak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda dünyada ve Türkiye de birbirini tamamlayan bazı çalışmalara rastlanmaktadır. Ancak çoğunlukla benzer amaçlar doğrultusunda çalışmalar yapıldığı ve benzer sonuçlara ulaşıldığı görülmüştür. Betimsel çalışmalar küresel ısınma ile ilgili eğitimin bütün basamaklarında benzer kavram yanılgılarının olduğunu ve medyanın bu süreçteki olumsuz etkisini ortaya koymuştur. Deneysel çalışmalar ise öğrencilerin aktif olduğu öğretim yöntemlerinin, görsel materyallerin ve okul dışı sosyal faaliyetlerin küresel ısınma sorunu konusunda daha bilinçli öğrenciler yetiştirmede etkili yöntemler olduğunu göstermiştir. Anahtar Kelimeler Küresel Isınma, Sera Etkisi, Çevre Eğitimi. * Bu çalışma Giresun Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir. Proje Kodu: 08/02 a Dr. Aykut Emre BOZDOĞAN. Fen Eğitimi alanında Yardımcı Doçenttir. Çalışma alanları arasında okul dışı çevrelerin fen eğitiminde kullanımı, bilim ve teknoloji müzelerinde fen eğitimi, işbirlikli öğrenme ve sosyal yapılandırmacılık yer almaktadır. İletişim: Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, Güre Yerleşkesi, Giresun. Elektronik posta: aykut.emre.bozdogan@ giresun.edu.tr & aykutemre@gmail.com. Tel: / 185. Son yıllardaki hızlı nüfus artışı, sanayileşme, kentleşme ve doğal kaynakların bilinçsizce kullanılması gibi faaliyetler doğal denge üzerinde birçok olumsuz etkiler yapmakta ve bu olumsuzluklara bağlı olarak da çevre sorunları ortaya çıkmaktadır (Yıldız, Sipahioğlu ve Yılmaz, 2000). Günümüzde karşılaşılan çevre sorunlarının başında ise küresel ısınma gelmektedir. Küresel ısınma, sera gazları olarak bilinen H 2 O (su buharı), CO 2 (karbondioksit) ve CH 4 (metan) olmak üzere çeşitli gazların güneşten gelen ışınların dünyadan yansıdıktan sonra tekrar atmosfer dışına çıkışını kısmen engellemesi sonucu dünyanın olması gerekenden daha fazla ısınması (Lynas, 2008) şeklinde tanımlanabilir. Sera etkisi sonucu iklim sisteminin değişmesine neden olan küresel ısınma, insanoğlunun etkisiyle (bilimsel, politik, ekonomik ve etik alanlar) ortaya çıkan ve 21. yüzyılda üzerinde tartışılan en önemli çevre sorunudur (Schreiner, Henriksen ve Hansen, 2005). Küresel ısınma sadece bu gazların salınımına neden olan ülkeleri değil yeryüzünün tüm bölgelerini etkilemektedir. Yakın geçmiş incelendiğinde Amerika dan Avrupa ya, Asya dan Antarktika ya kadar birçok kıtada çok şiddetli doğa olaylarına şahit olunmaktadır. Amerika ve Japonya daki kasırga ve tayfun sayısının ve şiddetinin artması, kutuplardaki buzulların hızla erimesi, Asya nın güneyinin 1609

2 K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ sellerle boğuşması, Avustralya daki orman yangınlarının hiç beklenmedik oranda tahribata yol açması hem binlerce insanın ölümüne hem de önemli miktarda maddi hasara yol açmıştır (Lynas, 2008). Bu tahribatlar karşısında dünya devletlerinin ortak hareket etmesi zorunlu hale gelmiştir. Devletler sera gazlarının salınımının azaltılması konusunda birçok önemli çalışmalar yapmakta (1985 te Viyana Konvansiyonu, 1987 de Montreal Protokolü, 1992 de Rio Deklerasyonu, 1997 de Kyoto Protokolü, 1998 de Buenos Aires İklim Zirvesi, 2001 de Marakeş Antlaşması, 2007 de Bali İklim Değişikliği Konferansı, 2008 de Ponzan İklim Konferansı ve 2009 Kopenhag İklim Zirvesi vs.) ancak ozon tabakasının incelmesi sorununda olduğu gibi güçlü işbirliği sergileyememeleri bu gazların salınımının artarak devam etmesine neden olmaktadır. Bu noktada küresel ısınma gibi çevre sorunlarının çözümünde politik, ekonomik ve teknolojik çözüm arayışlarının yanı sıra çevre sorunlarının bilincinde olan ve ortadan kaldırılması için hangi önlemlerin alınması gerektiğini bilen eğitilmiş birey sayısının arttırılması son derece önemlidir. Bu nedenle çocuklarımız için yapılacak olan çevre eğitimi yatırımı, dünyamıza yapılan bir yatırım olarak algılanmalıdır (Atasoy ve Ertürk, 2008; Bozkurt ve Cansüngü, 2002; Yılmaz, Morgil, Aktug ve Göbekli, 2002). Dünyada ve Türkiye de konu ile ilgili birçok betimsel ve deneysel çalışma yapıldığı göz önüne alındığında bu çalışmaların incelenerek ortak bir payda da toplanmasının alan yazındaki eksikliği dolduracağı ve daha sonra yapılacak çalışmalara ışık tutacağı düşünülmektedir. Küresel ısınma sorunu konusunda öğrencilerin bilgilendirilmesi ve bilinçli bir toplum oluşturulması amacıyla yapılan bu çalışma için, dünyadaki ve Türkiye deki eğitim kademelerinde yapılan ve önemli veri tabanlarındaki dergilerce indekslenen çalışmalar incelenmiştir. İncelenen bu çalışmalar arasındaki ilişkileri ortaya koymak ve kıyaslama yapabilmek için de çalışmalar amaç, sonuç ve öğretim kademeleri açısından analiz edilerek değerlendirilmiştir. Araştırmanın Deseni Yöntem Yapılan çalışmada betimsel tarama yöntemi kullanılmıştır. Küresel ısınma sorunu konusunda geçmişte yapılan çalışmaların ayrıntılı olarak betimlenmesi ve yorumlanması düşünüldüğü için bu metot kullanılmıştır. Bu kapsamda dünyadaki ve Türkiye deki değişik eğitim kademelerinde yapılan çalışmalar Ebsco Host, Science Direct, Taylor and Francis ve Web of Science veri tabanlarında indekslenen dergilerde yayımlanan makaleler başta olmak üzere alanyazın taranmıştır. Bu taramada küresel ısınma, çevre eğitimi, ilköğretim, ortaöğretim, üniversite, çevre sorunları ve sera etkisi olmak üzere toplam 7 anahtar kelime kullanılmıştır. Tarama sonucunda küresel ısınma sorunu konusunda yılları arasında yayınlanan toplam 62 bilimsel yayın araştırmaya dâhil edilmiştir. Alan yazın taraması sonucunda ulaşılan makaleler amaç, sonuç ve öğretim kademeleri göz önünde bulundurularak analiz edilmiştir. Yapılan çalışmalar iki başlık altında toplanarak sunulmuştur. Bunlardan birincisi küresel ısınma sorunu konusunda araştırma gruplarının görüşlerinin alınarak durumun ortaya konduğu betimsel çalışmalar, diğeri ise bu sorunun giderilmesi ve bilinçli bireyler oluşturulması için eğitim alanında uygulanabilecek yarı deneysel ve deneysel çalışmalardır. Bulgular İlköğretim düzeyinde yapılan betimsel araştırmalardan birisi olan ve İngiltere de gerçekleştirilen çalışmada öğrencilerin küresel ısınmanın nedenlerisonuçları ve alınması gereken önlemler ile ilgili bilgi düzeyleri incelenmiştir. Araştırma öğrencilerin çevre sorunlarının farkında olduğunu ancak çevre problemleri arasında neden-sonuç ilişkisi kurmakta sıkıntı çektiğini ortaya koymuştur (Boyes ve Stanisstreet, 1993). ABD de yapılan benzer bir çalışmada da ilköğretim öğrencilerin küresel ısınmanın nedeni ve sonucu ile ilgili sınırlı önbilgiye sahip olduklarını ortaya koymuştur (Rye, Rubba ve Wiesenmayer, 1997). Yine ABD de yapılan ve 2900 lise öğrencisinin katıldığı araştırma öğrencilerin ilköğretim düzeyinde bilgi sahibi olduğunu ve yaklaşık üçte ikisinin temel çevre kavramları ile ilgili olarak bilgi seviyelerinde lise sürecinde hiçbir değişme olmadığını göstermiştir (Gambro ve Switzky, 1996). Andersson ve Wallin tarafından İsveç te yapılan ve 2000 yılında yayınlanan bir diğer çalışmada ise lise öğrencilerinin sera etkisi, ozon tabakasının incelme problemi ve karbondioksit emisyonunun azaltılması için toplumsal görevlerimiz hakkındaki bilgi düzeyleri incelenmiştir. Araştırma öğrencilerin konu ile ilgili çeşitli bilgilerinin olduğu ancak verilen bütün cevapların neredeyse tamamının eksik ama geliştirilebilir düzeyde olduğu ortaya koymuştur. İngiltere de yapılan bir diğer çalışmada lise öğrencilerinin sera etkisi ile ilgili bilgi düzeylerinin son 10 yıl içerisindeki değişimi incelenmiştir. Araştırma sonuçları, öğrencilerin sera etkisi ile il- 1610

3 BOZDOĞAN / Küresel Isınma Sorunu Hakkında Eğitim Alanında Yapılan Çalışmalardan Bir Derleme gili bazı bilimsel fikirlere sahip olduklarını ancak bunun yanı sıra birçok yanlış bilgi ve kavram yanılgısına sahip olduklarını ortaya koymuştur (Boyes ve Stanisstreet, 2001). Üniversite düzeyinde yapılan betimsel çalışmalardan birisi ise Boyes ve Stanisstreet in 1992 yılında yayınlanan çalışmalarıdır. İngiltere de yapılan çalışmada, üniversite 1. Sınıf öğrencilerinin sera etkisi ile ilgili görüşleri incelenmiş ve öğrencilerin çeşitli kavram yanılgılarına sahip oldukları tespit edilmiştir. Benzer sonuçlara ABD de yapılan başka bir çalışmada da rastlanmıştır (Read, Bostrom, Morgan, Fischhoff ve Smuts, 1994). Yine Boyes, Chambers ve Stanisstreet (1995) yaptıkları çalışmada da öğretmen adaylarının liseden gelen ve hala sürdürdükleri bazı kavram yanılgıları olduğunu belirtmiştir yılında yayınlanan bir başka çalışmada ise İngiltere deki öğretmen adaylarının sera etkisi, ozon tabakasının incelmesi ve asit yağmurları ile ilgili bilgi düzeyleri incelenmiştir. Araştırma sonucunda yine bazı kavram yanılgılarına rastlanmıştır (Dove, 1996). ABD de 4 farklı fakültedeki toplam 330 üniversite öğrencisiyle yapılan bir diğer çalışma sonucunda, öğrencilerin büyük çoğunluğunun sera etkisiyle ilgili eksik bilgiye ve kavram yanılgılarına sahip olduğu ortaya çıkmıştır (Groves ve Pugh, 1999). İngiltere de yapılan ve ilköğretim öğretmenlerinin ve öğretmen adaylarının katıldığı diğer iki çalışmada da, öğretmenlerin biyolojik çeşitlilik, karbon döngüsü, ozon ve küresel ısınmayı algılama ve kavrama seviyeleri incelenmiş ve bazı eksik kavramlara ve kavram yanılgılarına sahip oldukları görülmüştür. Bu yanılgıların giderilmesi ve temel kavramlarla ilgili bilgilerinin geliştirilmesi için rehberler yardımıyla etkili bilgilendirme programları yapılabileceğini ve bu şekilde sürdürülebilir gelişim ve çevre eğitimine katkı sağlayacağını dile getirmiştir (Summers, Kruger, Childs ve Mant, 2000, 2001). Khalid 2001 ve 2003 yıllarında ABD de yaptığı 2 farklı araştırmada gerek öğretmenlerin gerekse öğretmen adaylarının küresel ısınma, sera etkisi, ozon ve asit yağmurları ile ilgili birçok kavram yanılgısına sahip olduğunu tespit etmiştir. Bu yanılgıların nedeninin öğretmen adaylarının bu konular hakkında yüzeysel bilgiye sahip olmasında ve eksik bilgilerini görsel ve yazılı medyadan tamamlamalarından kaynaklandığını ifade etmiştir. Yunanistan da yapılan 2 farklı çalışmada da gerek öğretmenlerin gerekse öğretmen adaylarının iklim değişikliği, sera etkisi, asit yağmurları ve ozon tabakasının incelmesi konuları hakkındaki bilgi düzeylerini incelemiştir. Araştırma sonucunda hem öğretmenlerin hem de öğretmen adaylarının bilgi seviyelerinin yetersiz olduğu, iklim değişikliğinin önlenmesi için alınması gereken tedbirlerin farkında olmadıkları ve bazı kavram yanılgılarına sahip oldukları tespit edilmiştir (Michail, Stamou ve Stamou, 2007; Papadimitriou, 2004). İlköğretim düzeyinde Türkiye deki ilk betimsel çalışmalardan birisi ise Bozkurt ve Cansüngü (2002) tarafından 350 ilköğretim öğrencisi ile gerçekleştirilmiştir. Çalışma öğrencilerin, sera etkisi konusunda yeterince bilgilendirilmedikleri için birçok kavram yanılgısına sahip olduklarını göstermiştir. İlköğretim düzeyinde yapılan diğer çalışmalarda öğrencilerin sera etkisi, ozon tabakası ve asit yağmurları ile ilgili oldukça düşük seviyede bilgiye sahip olduklarını ortaya çıkmıştır (Bozkurt ve Aydoğdu, 2004; Bozkurt, Aydın, Yaman, Uşak ve Gezer, 2005; Darçın, Bozkurt, Hamalosmanoğlu ve Köse, 2006; Yılmaz, Boone ve Andersen, 2004) yılında yayınlanan bir diğer araştırmada lise 2. sınıf öğrencilerinin küresel ısınmanın fiziksel sonuçları ve küresel ısınmanın azaltılması için alınması gereken tedbirler hakkında oldukça iyi bilgi sahibi olduklarını ancak çeşitli kavram yanılgılarına da sahip olduklarını ortaya koymuştur (Kılınç, Stanisstreet ve Boyes, 2008). Biyoloji öğretmen adaylarının ozon tabakası, biyosfer, sera etkisi, asit yağmuru gibi kavramlar hakkındaki bilgi düzeylerinin incelendiği bir diğer araştırmanın sonucunda öğretmen adaylarının ancak üçte birinin tüm bu kavramlarla ilgili doğru bilgilere sahip olduğunu tespit edilmiştir. Araştırmada kimya öğretmen adaylarının cevaplarının daha da düşük olduğu ifade edilmiştir (Soran, Morgil, Yücel, Atav ve Işık, 2000). 393 öğretmen adayı ve 228 ortaöğretim öğrencisinin çevre, çevre kavramları ve sorunları konusundaki düşüncelerini ortaya koymak amacıyla yapılan bir diğer çalışma, çevre konusunda verilen eğitimin yetersiz kaldığını, araştırmaya katılanların çevre ile ilgili kavramlar (sera etkisi, fauna, flora, asit yağmurları, biyosfer, ozon tabakası vs.) ve çevre sorunları (hava, su, toprak gürültü kirlilikleri vs.) hakkında çok fazla bilgi sahibi olmadıklarını ve ortaöğretimde öğrenim gören öğrencilerin öğretmen adaylarından daha bilgili olduklarını gözler önüne sermiştir (Yılmaz ve ark., 2002). Bahar ve Aydın (2002) ise sınıf öğretmeni adaylarının sera gazları ve küresel ısınma ile ilgili bilgi düzeylerini belirlemek amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Çalışma öğrencilerin %75 inin yetersiz bilgi ve kavram yanılgısına sahip olduklarını göstermiştir. 247 fen bilgisi öğretmen adayı ve lise öğrencisiyle yapılan bir diğer çalışmada da çeşitli bilgi eksikliklerine ve kavram yanılgılarına rastlanmıştır (Pekel, 2005). Öztaş ve Kalıpçı (2009) 248 öğretmen adayının çevre kirliliği ile ilgili temel bilgilerini tespit et- 1611

4 K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ mek için bir çalışma yapmışlardır. Anket formu ile elde ettikleri verilerin sonuçları, öğretmen adaylarının çok sınırlı çevre bilgisine sahip olduklarını ve çevre sorunları ile ilgili belli başlı kavramları tam anlamıyla algılayamadıklarını ortaya koymuştur. Erol (2005), 225 sınıf öğretmeni adayı üzerine yaptığı çalışmada, sera etkisi kavramını öğrencilerin ancak üçte birinin doğru tanımladığını saptamıştır. Görüldüğü gibi yapılan çalışmalarda ortaya çıkan birçok kavram yanılgısı mevcuttur. Gerek Türkiye de gerekse yurt dışında yapılan çalışmalarda en sık karşılaşılan kavram yanılgısı küresel ısınma ile ozon tabakası arasında doğrudan ilişki bulunduğunun zannedilmesidir. İlginç olan bu yanılgının ilköğretim öğrencilerinde (Boyes ve Stanisstreet, 1993; Bozkurt ve Aydoğdu, 2004; Bozkurt ve Cansüngü 2002; Bozkurt ve ark., 2005; Darçın ve ark., 2006; Hansen, 2009; Koulidis ve Christidou, 1999; Rye ve ark., 1997), orta öğretim öğrencilerinde (Boyes ve Stanisstreet, 2001; Boyes, Stanisstreet ve Papantoniou, 1999; Kılınç ve ark., 2008; Pekel, 2005) ve öğretmen adaylarında/öğretmenlerde (Bahar ve Aydın, 2002; Boyes, Chambers ve Stanisstreet, 1995; Boyes ve Stanisstreet, 1992; Bozdoğan 2009; Dove, 1996; Groves ve Pugh, 1999; Khalid, 2001, 2003; Matkins ve Bell, 2007; Michail ve ark., 2007; Papadimitrio, 2004, Pekel ve ark., 1994; Soran ve ark., 2000; Summers ve ark., 2000, 2001) kısacası her kademe ve yaştaki bireylerde en sık karşılaşılan kavram yanılgısı olmasıdır. Araştırmalara katılanlar genellikle ozon tabakasının incelmesi sonucu küresel ısınmanın artacağını düşünmektedir. Yine yapılan çalışmalarda en sık karşılaşılan kavram yanılgılarından birisi de sera etkisi/küresel ısınma sonucu sıcaklık artışının cilt kanserine neden olacağının sanılmasıdır. Bu kavram yanılgısına da ilköğretimde (Boyes ve Stanisstreet, 1998; Darçın ve ark., 2006), ortaöğretimde (Boyes ve Stanisstreet, 2001; Kılınç ve ark., 2008), ve yükseköğretimde (Groves ve Pugh, 1999; Khalid, 2001) yapılan çalışmalarda rastlanmaktadır. Bu kavram yanılgılarının yanında küresel ısınmadaki artışın kalp krizine neden olacağı (Boyes ve Stanisstreet, 1993, 2001; Kılınç ve ark., 2008), CO döngüsünün yapılmaması sonucu sera etkisinin artacağı (Bahar 2 ve Aydın, 2002), küresel ısınmanın depremlere neden olacağı (Boyes ve Stanisstreet, 2001; Groves ve Pugh, 1999; Kılınç ve ark., 2008), kurşunsuz benzin kullanımının küresel ısınmayı azaltacağı (Boyes ve Stanisstreet, 1992, 1993; Kılınç ve ark., 2008) ve sera etkisi sonucunda gıda zehirlenmeleri görüleceği (Bozkurt ve Cansüngü, 2002; Kılınç ve ark., 2008) gibi birçok kavram yanılgılarına da yapılan çalışmalarda rastlanmıştır. Norveç te yapılan bir diğer çalışmada ise yılları arasında değişen müfredat programlarının ve görsel medyanın öğrencilerin sera etkisi ve ozon tabakası ile ilgili bilgi düzeylerinin gelişimine etkisi incelenmiştir. Araştırma 16 yıllık süreçte sera etkisine neden olan etmenler ile ilgili olarak öğrencilerin bilgi düzeylerinde kısmen de olsa gelişme olduğunu ancak bazı kavram yanılgılarının da arttığını ortaya koymuştur. Kavram yanılgılarındaki bu artışa informal eğitim kaynağı olan medyanın etkisi olabileceği ifade edilmiştir (Hansen, 2009). Geçmişte yapılan çalışmalar da bu sonucu destekler niteliktedir. Araştırmalar gerek öğrencilerin gerekse öğretmenlerin çevre sorunlarıyla ilgili bilgileri televizyon başta olmak üzere daha çok yazılı ve görsel medyadan öğrendiklerini ortaya koymaktadır (Andersson ve Wallin, 2000; Boyes ve Stanisstreet, 2001; Groves ve Pugh, 1999; Khalid, 2001; Kılınç ve ark., 2008; Öztaş ve Kalıpçı, 2009; Spellman, Field ve Sinclair, 2003; Yılmaz ve ark., 2002). Küresel ısınma sorunu ile ilgili etkili bilgi verme, kavram yanılgılarını giderme bilinçli bir toplum oluşturmak için olumlu tutumlar geliştirme konusunda ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kademelerinde çeşitli deneysel çalışmalar da yapılmıştır. Bunlardan birisi ilköğretim 5. sınıf öğrencilerinin sera etkisi ve küresel ısınma ile ilgili sahip oldukları kavram yanılgılarının değişimine sınıf ortamında uygulanan küçük grup ve büyük grup tartışma teknikleri ile sağlanan sosyo-bilişsel aktivitelerin etkisi incelenmiştir. İtalya da yapılan ve 22 öğrencinin katıldığı araştırmanın sonuçları sınıf içi tartışma teknikleri şeklinde yapılan aktivitelerin öğrencilerin sahip olduğu ön kavramları geliştirmesine ve yeni kavramlar kazanmasına olanak sağladığını göstermiştir (Mason ve Santi, 1998). Oluk ve Özalp (2007) ise Türkiye de yaptıkları çalışmada küresel ısınma, ozon tabakasının incelmesi ve asit yağmurları gibi küresel çevre sorunlarının öğretiminde çizgi filmlerin ve karikatürlerin geleneksel öğretim yöntemlerine göre ilköğretim öğrencilerinin bilgi düzeylerinde ve sorunlara ilişkin farkındalıklarının artmasında daha etkili olduğunu tespit etmişlerdir. Çizgi filmlerin ve karikatürlerin bu sorunların öğretimini kolaylaştırdığı, konuya olan dikkatleri arttırdığı ve dersi daha eğlenceli hale getirdiği görülmüştür. Devine-Wright, Devine-Wright ve Fleming (2004) İngiltere yaptıkları çalışmada okul dışında oluşturulan işbirlikli öğrenme ortamlarının ilköğretim öğrencilerinin küresel ısınma sorununa bakış açılarına etkisini incelemişlerdir. 141 öğrencinin katıldığı araştırma sonuncunda işbirlikli öğrenme ortamlarının küresel ısınma sorunuyla ilgili olarak öğren- 1612

5 BOZDOĞAN / Küresel Isınma Sorunu Hakkında Eğitim Alanında Yapılan Çalışmalardan Bir Derleme cilerin bireysel farkındalığında ve algılamalarında anlamlı ve olumlu etki yapabildiğini belirtmişlerdir. ABD de yapılan bir diğer çalışmada da ilköğretim öğrencilerinin küresel ısınma ve sera etkisi ile ilgili bilgi düzeylerinin tespit edilmesi ve sosyal etkinliklerin bu bilgilerin gelişimine sağladığı katkılar araştırılmıştır. 611 ilköğretim öğrencisi ile yapılan araştırma, çevre sorunları kapsamında yapılan sosyal aktivitelerin, öğrencilerin konu ile ilgili bilgi seviyelerini arttırdığını ve buna benzer sosyal sorunlara karşı yetişkinlere göre daha duyarlı olduklarını ortaya koymuştur. Araştırmacılar yapılacak sosyal aktivitelerin öğrencilerin sosyal sorunlara olan ilgilerini arttıracağını dile getirmiştir (Lester, Maa, Lee ve Lambert, 2006). Bir diğer çalışmada Yunanistan daki ilköğretim öğrencilerinin çevre sorunları kapsamında (küresel ısınma, sera etkisi, ozon tabakasının incelmesi, asit yağmurlar vs.) bilgi seviyelerindeki artışa ve tutumlarındaki gelişmeye karşı geleneksel öğretim ile bilgisayar destekli öğretimin etkileri karşılaştırılmıştır. 10 hafta süren çalışmaya 297 öğrenci katılmıştır. Araştırma sonuçları her iki grubun da bilgi seviyesinde anlamlı bir artış olduğunu ama bilgisayar destekli öğretim gerçekleştiren grubun tutum puanlarının daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur. Bu sonuçlar ışığında araştırmacılar bilgisayar destekli eğitimin çevre sorunlarına karşı olumlu yönde tutum geliştirdiğini ama bu eğitimin pedagojik bilgilerle donanımlı öğretmenler tarafından verilmesinin önemli olduğunu belirtmiştir (Aivazidis, Lazaridou ve Hellden, 2006). Bilgisayar destekli öğretimin kavram yanılgılarının giderilmesinde başarılı olabileceği daha önceki çalışmalarda da dile getirilmiştir (Boyes ve Stanisstreet, 2001). Avustralya da 29 ilköğretim öğrencisi ile yapılan bir diğer çalışmada etkili görsel eğitim araçlarının öğrencilerin küresel ısınma ve iklim değişikliği ile ilgili bilgi seviyelerini önemli ölçüde geliştirdiğini ortaya koymuşlardır. Bunun yanı sıra yapılan aktivitelerin ve görsel eğitim araçlarının öğrencilerin konu ile ilgili yeteneklerine de olumlu etki yaptığı görülmüştür (Taber ve Taylor, 2009). ABD genelindeki öğretmen yetiştirme programlarının çevre eğitimi açısından yeterliliğinin incelendiği bir çalışmada da 715 eğitim kurumunun eğitim programları incelenmiş; sadece bir kaç okulun eğitim programlarının yeterli düzeyde olduğu görüşmüştür. Birçok okulda çevre eğitimini verecek öğretmen adaylarına sistematik bir bilgi akışının sağlanamadığı tespit edilmiştir. Bu nedenle ABD de öğretmen yetiştiren kurumlarda çevre eğitimi müfredatının geliştirilmesi gerektiğini vurgulanmıştır. (Mckeown-Ice, 2000). Bunun yanı sıra çevre sorunlarının öğretimine ilişkin eğitim kurumlarında workshop çalışmalarının öğretmenlerde olumlu etkiler bıraktığı görülmüştür (Paul ve Volk, 2002). Kanada da yapılan bir diğer çalışmada öğretmen adaylarına kişisel gelişim programı uygulayarak onların çevre davranışlarındaki değişimleri incelenmiştir. Araştırma sonucunda 25 öğretmen adayının tamamının buradaki faaliyetleri günlük yaşamda uyguladıkları, kendilerini daha iyi hissettikleri görülmüştür. Bunun yanı sıra eğitim alırken yaptıkları aktiviteleri öğrencilerine de uygulamaya çalıştıkları tespit edilmiştir (Pruneau ve ark., 2006). Matkins ve Bell (2007) ABD de 15 sınıf öğretmeni adayı ile 1 dönem yaptığı çalışmada bağlamsallaştırılmış fen eğitiminin bilimin doğası, küresel iklim değişikliği ve küresel ısınma ile ilgili kavramların öğretiminde etkili olduğunu belirtmiştir. Bunun yanı sıra bağlamsallaştırılmış fen eğitiminin öğretmen adaylarının fene olan tutumlarına da olumlu etki ettiği tespit edilmiştir. Bu kapsamda etkileşimli aktiviteler yapılmasının öğretmen adaylarının bu konularla ilgili daha kalıcı öğrenmelerine yardımcı olacağı dile getirilmiştir. Türkiye de yapılan çalışmalardan birisi ise Kostova ve Atasoy un 2008 yılında yayınlanan çalışmalarıdır. Yapılan çalışmada çevre eğitimindeki başarılı olan öğretim yöntemlerini araştırmışlardır. Araştırma sonucunda en yüksek başarının, alan gezileri, laboratuar çalışmaları ve modeller oluşturma etkinlikleri ile olduğu görülmüştür. En az etkili olan yöntem ise öğretmen tarafından olayların anlatılması ve analiz edilmesidir. Bu kapsamda bu etkinlikleri yerine getirebilecek öğretmenlerin donanımlı ve yeterli düzeyde nitelikli olmalarının dikkati çekilmiştir. Doğru (2008) 102 fen bilgisi öğretmen adayı ile yaptığı deneysel çalışmada, çevre sorunlarının (küresel ısınma, sera etkisi, asit yağmurları vs.) çözümünde geleneksel öğretim metotları ile problem çözme metodunun öğretmen adaylarının bilimsel süreç becerileri, tutum ve akademik başarılarına etkisini incelemiştir. Araştırmanın sonucunda çevre sorunlarının çözümünde problem çözme metodu kullanılmasının geleneksel metotlara göre daha etkili olduğu ortaya konmuştur. Küresel ısınma sorunuyla ilgili yapılan bu çalışmalarla beraber alan yazında öğrencilerin çevre sorunları hakkındaki bilgi düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından karşılaştırıldığı araştırmalarda bulunmaktadır. Bunlardan birisi 1999 yılında yayınlanan ve ABD deki 2200 lise öğrencisinin, sera etkisi, küresel ısınma, asit yağmurları gibi çevre sorunları ile enerji ve kirlilik ilişkisi hakkındaki bilgi düzeylerinin incelendiği araştırmadır. Araştırma sonucu, öğrenim düzeyi yüksek ebeveynleri olan 1613

6 K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ öğrencilerin, fen dersi iyi olan öğrencilerin ve kızlara göre erkek öğrencilerin daha üst düzeyde bilgi seviyesine sahip olduğunu ortaya koymuştur. Araştırmacılar öğrencilerin çevre konularıyla ilgili bilgi seviyelerinin arttırılmasında öğretmenlere büyük görevler düştüğü ve özellikle uygulamalı çalışmalarla öğrencilere bilgi verilmesi gerektiği belirtmişlerdir (Gambro ve Switzky, 1999). Yine Spellman, Field ve Sinclair (2003) tarafından İngiltere de yapılan çalışmada, lise öğrencilerinin ozon tabakasının incelmesi ve sera etkisi/küresel ısınma sorunları konusunda bilgi düzeyleri incelenmiş ve çeşitli değişkenler açısından karşılaştırılmıştır. 400 öğrenci ile gerçekleştirilen çalışma sonucunda, öğrencilerin ozon tabakası sorunu konusunda küresel ısınma sorununa göre daha bilgili oldukları görülmüştür. Bunun yanı sıra fen derslerinde başarılı öğrencilerin diğer öğrencilere göre daha yeterli düzeyde bilgi sahibi oldukları ortaya çıkmıştır. Avustralya da lise öğrencileri ile yapılan bir diğer çalışmada da, küresel ısınmanın azaltılması için yapılması gerekenler ile öğrencilerin isteklilikleri arasındaki ilişkiyi incelenmiştir. Araştırma sonunda öğrencilerin çevre sorunlarının çözümünde ne kadar istekli olurlarsa, bunları davranış haline getirmelerinin de o kadar kuvvetli olduğu sonucuna varılmıştır (Boyes, Skamp ve Stanisstreet, 2008). Yine aynı çalışmanın devamı şeklinde bir diğer çalışmada Erol ve Gezer (2006), 225 sınıf öğretmeni adayının çevre ve çevre sorunlarına karşı tutumlarını incelemişlerdir. Araştırma bulgularına göre; öğrencilerin çevre ve çevre sorunlarına karşı tutumları genel olarak zayıf olduğunu tespit etmişlerdir. Bunun yanı sıra kızların erkeklere göre, yaşı büyük olan öğrencilerin yaşı küçük olanlara göre, annesi çalışanların annesi ev hanımı olanlara göre, hiç kardeşi olmayanların kardeşi olanlara göre daha olumlu tutumlara sahip olduğu istatistiksel olarak ortaya konmuştur. İlköğretim düzeyinde yapılan benzer bir çalışmada da öğrencilerinin çevre sorunlarına bakış açılarını farklı değişkenler açışından incelemişlerdir. 458 öğrencinin katıldığı araştırmanın sonucunda fen derslerinde başarılı olan öğrencilerin çevre sorunlarına karşı daha olumlu tutumlar geliştirdiği ortaya çıkmıştır. Ayrıca kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre çevre sorunlarına karşı daha duyarlı oldukları tespit edilmiştir. Yine yüksek gelirli ve şehirlerde yaşayan öğrencilerin düşük gelirli ve kırsal kesimde yaşayan öğrencilere göre çevre sorunlarına karşı daha olumlu tutumlara sahip oldukları görülmüştür (Yılmaz ve ark., 2004). Şama nın 1997 yılında yayınlanan çalışmasında da kız öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarının erkeklere göre daha olumlu olduğunu ve büyük kentlerde yaşayan öğrencilerin küçük kentlerde yaşayanlara göre daha olumlu tutuma sahip olduğunu tespit etmiştir. Demirkaya (2008) ise öğretmen adaylarının küresel ısınma konusu ile öğrenme stilleri arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma sonunda öğretmen adaylarının yarısından fazlasının küresel ısınma konusunda çok genel ifadeler kullandığını ve küresel ısınmayı anlama düzeyleri ile öğrenme stilleri arasında bir ilişki olmadığını belirtmiştir. Sonuç ve Tartışma ABD ve Avrupa başta olmak üzere birçok ülkede ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kademesinde yapılan betimsel ve deneysel çalışmalar amaç açısından şu başlıklar altında toplanabilir; Küresel ısınma sorununun nedenleri ve sonuçları ile ilgili öğrencilerin bilgi seviyelerinin ve kavram yanılgılarının tespit edilmesi; bu sorunun çevreye zararları ve giderilmesi için alınması gereken toplumsal önlemler ile ilgili öğrenci görüşleri, Çeşitli çevre sorunları ile ilgili öğrencilerin sahip oldukları kavram yanılgılarının giderilmesinde ve olumlu tutum ve davranışlar kazandırılmasında sınıf ortamında uygulanan alternatif öğretim stratejilerinin (bireysel etkinlikler, küçük grup ve büyük grup tartışma teknikleri, görsel eğitim araçları, bilgisayar destekli öğretim vs.) ve okul dışı çeşitli sosyal etkinliklerin (öğrenci toplulukları vs.) etkisinin incelenmesi, Öğretmen adaylarının çevre eğitimi ve çevre sorunlarının öğretimi ile ilgili görüşlerinin incelenmesi, Öğretmen adaylarının çeşitli çevre sorunları ile ilgili kavram yanılgılarının giderilmesinde ve çevreye karşı olumlu tutum ve davranış kazanmalarında alternatif öğretim stratejilerinin etkisinin incelenmesi. Küresel ısınma sorunu ile ilgili ABD ve Avrupa başta olmak üzere diğer ülkelerde ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kademelerinde yapılan betimsel ve deneysel çalışmalar sonuç açısından incelendiğinde şu başlıklar altında toplandığı görülmektedir; Öğrenciler/öğretmen adayları/öğretmenler genel olarak küresel ısınmanın nedenleri ve sonuçları ile ilgili olarak sınırlı denilecek seviyede bazı ön bilgilere sahip olup bunun yanı sıra birçok kavram yanılgısına da sahiptir. Hemen hemen bütün çalışmalarda görülen kavram yanıl- 1614

7 BOZDOĞAN / Küresel Isınma Sorunu Hakkında Eğitim Alanında Yapılan Çalışmalardan Bir Derleme gısı sera etkisi sonucu oluşan küresel ısınma ile ozon tabakasının incelmesi arasında bir ilişkinin olduğunun zannedilmesidir. Öğrenciler/öğretmen adayları/öğretmenler küresel ısınmanın çevreye etkileri ve alınması gereken tedbirler konusunda yeterli denilebilecek düzeyde bilgiye sahiptir. Ancak tedbir alma konusunda gerekli davranışları göstermede çok az kısmı isteklidir. Alınacak tedbirlerin uygulama konusunda kız öğrenciler erkek öğrencilere göre daha isteklidir. Küresel ısınma sorunu başta olmak üzere çevre sorunları ile ilgili öğrenciler/öğretmen adayları/öğretmenler yüzeysel bilgiye sahiptir ve bilgi kaynakları genellikle görsel ve yazılı medyadır. İyi eğitimli aileye sahip olan ve iyi bir eğitim alan öğrenciler, küresel ısınma gibi çevre sorunlarına karşı daha duyarlıdır ve toplumsal sorumluluklarının farkındadır. Küresel ısınma başta olmak üzere çeşitli çevre sorunları konusunda var olan kavram yanılgılarının giderilmesinde, yeni kavramlar ve olumlu tutumlar kazanılmasında sınıf içi tartışma teknikleri şeklinde yapılan aktiviteler, sosyal faaliyetler ve bilgisayar destekli eğitim öğrencilerin küresel ısınma ile ilgili bilgi seviyelerini arttırmakta ve çevre sorunları konusunda yetişkinlere göre daha duyarlı olmalarını sağlamakta ve çeşitli çevre sorunları konusunda olumlu tutumlar kazanmasına olanak sağlamaktadır. Bireysel aktiviteler ve etkili görsel eğitim araçları öğrencilerin küresel ısınma ve iklim değişikliği ile ilgili bilgi seviyelerini geliştirmektedir. Bunun yanı sıra yapılan aktiviteler ve görsel eğitim araçları öğrencilerin konu ile ilgili yeteneklerine de olumlu etki yapmaktadır. Türkiye de ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kademesinde yapılan betimsel ve deneysel çalışmalar amaç açısından incelendiğinde şu başlıklar göze çarpmaktadır; Öğrencilerin küresel ısınma sorunu ile ilgili bilgi seviyelerinin, kavram yanılgılarının ve çevreye karşı tutumlarının tespit edilmesi; öğrencilerin çeşitli çevre kavramlarını algılama düzeyleri ile öğrenme stilleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi Öğrencilerin çevre bilgi ve tutumlarının çeşitli değişkenler (cinsiyet, sınıf, anne-baba eğitim durumu vs.) bakımından incelenmesi; öğrencilerin çevre bilgi ve tutumlarının karşılaştırılması ve aralarındaki ilişkinin incelenmesi. Çevre eğitiminde başarılı olan öğretim yöntemlerinin tespit edilmesi Küresel ısınma sorunu ile ilgili Türkiye deki ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kademelerinde yapılan betimsel ve deneysel çalışmalar sonuç açısından incelendiğinde ise şu başlıklar göze çarpmaktadır; Türk öğrenciler/öğretmen adayları/öğretmenler küresel ısınmanın nedenleri ve sonuçları ile ilgili olarak sınırlı denilecek seviyede bazı ön bilgilere ve çeşitli kavram yanılgılarına sahiptir. Bu kavram yanılgılarının başında diğer çalışmalarda olduğu gibi sera etkisi sonucu oluşan küresel ısınma ile ozon tabakasının incelmesi arasında bir ilişkinin olduğunun zannedilmesidir. Türk öğrenciler/öğretmen adayları/öğretmenler küresel ısınmanın çevreye etkileri ve alınması gereken tedbirler konusunda yeterli denilebilecek düzeyde bilgiye sahiptir. Türk öğrencilerin/öğretmen adaylarının/öğretmenlerin küresel ısınma sorunu konusunda ilk bilgi kaynakları yazılı ve görsel medyadır. Öğretmen adaylarının çevre ve çevre sorunlarına karşı tutumları genel olarak zayıftır. Bunun yanı sıra kızların erkeklere göre, yaşı büyük olan öğrencilerin yaşı küçük olanlara göre, annesi çalışanların annesi ev hanımı olanlara göre, hiç kardeşi olmayanların kardeşi olanlara göre daha olumlu tutumlara sahiptirler. Öğretmen adaylarına çevre konusunda verilen eğitim yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle çevre ile ilgili kavramlar ve çevre sorunları hakkında çok fazla bilgi sahibi olmadıkları, ortaöğretimde öğrenim gören öğrencilerin öğretmen adaylarından daha bilgili oldukları görülmüştür. Çevre eğitimi ve çevre sorunlarının öğretiminde başarılı olan öğretim yöntemleri, alan gezileri, laboratuar çalışmaları, problem çözme metodu ve modeller oluşturma etkinlikleridir. En az etkili olan yöntem ise öğretmen tarafından olayların anlatılması ve analiz edilmesidir. Yapılan çalışmalar tek bir çerçevede değerlendirildiğinde, dünyada ve Türkiye de birbirini tamamlayan bazı çalışmalara rastlanmakla birlikte genel olarak benzer amaçlar doğrultusunda çalışmalar yapılmış ve benzer sonuçlara ulaşılmıştır. İlköğretim ve ortaöğretim kademelerinde yapılan çalışmalar öğrencilerin küresel ısınmanın nedenleri konusunda birçok kavram yanılgısına sahip olduğunu ortaya koymuştur. Bu durumun çeşitli kavram yanılgılarına sahip öğretmenlerin sınıf içi çalışma- 1615

8 K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ larının yetersiz olmasından ve öğrencilerin bilgiyi büyük oranda yazılı ve görsel medyadan sağlamasından kaynaklandığı görülmüştür. Bunun en güzel örneği 2001 yılında yapılan bir çalışmada ortaya konmuştur. Metan gazı karbondioksit gazından daha tehlikeli bir sera gazı olmasına rağmen medyada karbondioksit salınımından daha sık söz edildiği için yapılan çalışmada öğrencilerin daha sıklıkla karbondioksit gazı üzerinde durduğuna dikkat çekmiştir (Khalid, 2001). Yapılan bir çalışmada da, toplumun küresel iklim değişimi gibi çevre sorunlarına karşı sahip oldukları tutum ve davranışlarına yazılı ve görsel medyanın çok büyük etkisi olduğunu ortaya koymuştur (Fortner ve ark., 2000). Araştırmada ortaya çıkan ilginç bir sonuçta öğrencilerin küresel ısınmanın nedeni ile ilgili birçok kavram yanılgısına sahip olmasına rağmen küresel ısınmanın sonuçları ve alınması gereken tedbirlerle ilgili olarak oldukça iyi denilebilecek düzeyde bilgiye sahip olduklarının tespit edilmesidir. Araştırmacılar bu süreçte de yine medyanın yönlendirmesinin etkili olduğu düşünmektedir. Bu kapsamda yazılı ve görsel medyanın, küresel ısınma başta olmak üzere çeşitli çevre sorunları karşısında öğrencilerde olumlu ve olumsuz etkiler bıraktığı; bu nedenle daha doğru ve sorumlu yayınlar yapmaları gerektiği ortaya çıkmaktadır. Çünkü yapılan bazı yayınlarda uzman görüşleri alınmaksızın konunun abartılması ve halka yanlış bilgi vermeleri söz konusudur. Ama yazılı ve görsel medya da iyi örneklerde mevcuttur. Örneğin Türkiye de özellikle yaz aylarında NTV ekranlarında yayınlanan NTV Yeşil Ekran gibi programlar donanımlı ve sorumlu bir çizgi çizmektedir. Bu programda çevre sorununun olduğu yere giderek ve birçok alan uzmanlarının görüşlerini alarak halka bilgi sunulmaktadır. Ayrıca bu bilgiler de görsel olarak desteklenmektedir. Yapılan çalışmaların başka bir boyutu ise okullarda verilen eğitimin kalitesinin arttırılması gerektiğini ortaya koymaktadır (Negev, Sagy, Garb, Salzberg ve Tal, 2008; Rye ve ark., 1997). Çünkü öğrencilerin küçük yaşlarda eğitilmesiyle, uzun vadede toplumun olumlu yönde değişimine ve olumlu tutum ve davranışlar kazanmalarına olanak vereceğini belirtilmiştir (Boyes ve Stanisstreet, 1993, 1998). Bu nedenle sera etkisi gibi soyut kavramların öğretiminde, öğrencilerin aktif olduğu etkinliklerin (sınıf içi tartışma metotları, grup çalışmaları, proje çalışmaları, işbirlikli öğrenme, bilgisayar ve internet destekli öğrenme vs.) yapılması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca bilgilerin merak uyandıran ve öğrencinin ilgisini çeken bir yolla verilmesi gerektiği ve derslerin de çeşitli materyallerle (tepegöz, slâyt, görsel materyaller vb.) zenginleştirilmesinin önemli olduğunu söylenmiştir (Darçın ve ark., 2006; Lenzen ve Murray, 2001; Meadows ve Wiesenmayer, 1999; Yılmaz ve ark.,, 2004). Özellikle okul dışı sosyal faaliyetlerin de (Ajiboye ve Silo, 2008) bu gibi çevre sorunları hakkında öğrencilerin bilinçlendirilmesinde etkili olduğu ve yetişkinlere göre daha duyarlı olmalarını sağladığı belirtilmiştir. Bir başka önemli sonuç ise küresel ısınma sorunu konusunda ilköğretim kademesinde karşılaşılan kavram yanılgılarının, orta öğretim ve yüksek öğretim kademelerinde de aynı şekilde görülmesidir. Bu sonuç kavram yanılgılarının giderilmesinde ve yeni kavramlar kazandırılmasında ilköğretim hatta okul öncesi dönemin önemini ortaya koymaktadır. Bu kapsamda dünyadaki çalışmalarla paralel olarak Türkiye de de çevre eğitimi ile ilgili çeşitli müfredat düzenlemeleri yapılmıştır. Çevre eğitimi 1991 yılından itibaren örgün eğitimde verilmeye başlanmış (Erol ve Gezer, 2006), 1993 yılında çevre eğitimi fen müfredatına (Demiröven, 1999) adapte edilmiş ve 2004 yılında kabul edilen yeni fen ve teknoloji programıyla da çevre kavramlarına daha fazla önem verilmiştir (Yılmaz ve ark., 2002). Bunun yanı sıra küresel ısınmaya yönelik Milli Eğitim Bakanlığı ilk kez öğretim yılında bir genelge yayınlamıştır ( Tarih ve 7997 Sayılı Yazısı ve 2007/66 No lu Küresel Isınma Genelgesi). Bu genelge doğrultusunda ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerine küresel ısınmaya karşı alınması gereken önlemler hakkında bilgi verilmesini istemiştir. Bunun için çeşitli görsel materyaller kullanılmıştır. Bunun yanı sıra çeşitli okullarda ağaç dikme çalışmaları, fotoğraf sergileri, şiir, resim ve proje yarışmaları düzenlenmiştir (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2007). İlköğretim ve ortaöğretim düzeyinde yapılan çalışmalar küresel ısınma gibi çevre sorunları hakkında bilinçli öğrenciler oluşturulmasında neler yapılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Ancak bu etkinlikleri düzenleyecek öğretmenlerin de iyi bir donanıma sahip olması gerekmektedir. Çünkü yapılan çalışmalar öğretmen adaylarının çevre eğitimi dersinde kullanabilecekleri öğretim stratejileri hakkında bilgi sahibi olmadığını (Lane, Wilke, Champeau ve Sivek, 1994) ve çevre eğitimi ile ilgili öğretim tekniklerini ve uygulamaları konusunda oldukça fazla yardıma ihtiyaç duyduklarını (Moseley ve Utley, 2008) ortaya konmuştur. Öğretmen adaylarının bu ihtiyaçlarının nedeni alan bilgisine yani konuya hakim olamamalarından kaynaklanmaktadır. Çünkü yapılan bir çalışma çok iyi alan bilgisine sahip öğretmen adaylarının, konunun öğreti- 1616

9 BOZDOĞAN / Küresel Isınma Sorunu Hakkında Eğitim Alanında Yapılan Çalışmalardan Bir Derleme minde de daha donanımlı pedagojik bilgiye sahip olduğunu ortaya koymuştur (Kaya, 2009). Bu kapsamda öğretmen adaylarına küresel ısınma başta olmak üzere diğer çevre sorunları ile ilgili donanımlı öğretim elemanları yardımıyla bilgiler verilmesi, özellikle görsel materyaller kullanılarak sunumlar yapılması etkili olabilir. Ayrıca öğretmen adaylarının aktif olduğu sınıf içi etkinlikler yapılması (problem çözme, işbirlikli öğrenme vs.), çeşitli sosyal etkinlikler düzenlenmesi de (öğrenci toplulukları kurulması, stantlar, tanıtım broşürleri hazırlanması vs.) olumlu sonuçlar verebilir. Çünkü öğretmen adaylarının aktif olduğu sınıf içi ve sınıf dışı çeşitli etkinlikler yapılması onların özgüvenlerinin artmasına ve derste gördükleri bu etkinlikleri öğretmen olduklarında sınıflarında daha rahat uygulayabilmelerine olanak sağlayacaktır. Sonuç itibariyle özellikle öğretmen adaylarına başta küresel ısınma olmak üzere çeşitli çevre sorunları ile ilgili yeterli bilgi verilmemesi, onların önceki eğitim kademelerinden getirmiş olduğu kavram yanılgılarını ve eksik bilgilerini sürdürmesine neden olmaktadır. Bu öğretmen adaylarının da birincil kaynaklarının yazılı ve görsel medya olduğu düşünüldüğünde, öğretmenlik mesleğine başlamasından itibaren de eğitim verdikleri ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerine de bu kavram yanılgılarını aktarması kısır bir döngü şeklinde bu yanılgıların devam etmesine neden olmaktadır. Bu nedenle bilgi ve pedagojik olarak donanımlı öğretmen adaylarının yetiştirilmesi, dolaylı olarak ilköğretim ve ortaöğretim kademlerinde karşılaşılan bu sorunların büyük kısmının çözülmesine olanak sağlayabilecektir. 1617

10 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 11(3) Summer Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. A Collection of Studies Conducted In Education About Global Warming Problem * Aykut Emre BOZDOĞAN a Giresun University Abstract The studies global warming problem conducted in education discipline in the world and in Turkey were analysed for this study. The literature was reviewed extensively especially through the articles in the indexed journals of Ebsco Host, Science Direct, Taylor and Francis and Web of Science databases and this study was conducted according to the descriptive method. 62 scientific publications about global warming which were published between the years 1992 and 2009 were included in the research. The articles obtained as a result of this review process were analyzed by taking the aims, results and the education levels into consideration. As a result of the research, some studies which didn t complement one another both in the world and in Turkey were encountered. However, for the most part the studies conducted had similar purposes and they had the same results. Descriptive studies introduced that similar misconceptions related to global warming existed in all levels of education and the media had negative effects during this process. Experimental studies revealed that the education methods where the students are active, visual materials and social activities outside the school were more effective methods in educating more conscious students about global warming. Key Words Global warming, Greenhouse Effect, Environment Education Phenomenon such as the rapid population growth, industrialisation, urbanisation, and exploitation of natural resources implicitly cause a lot of negative effects on natural balance and these problems cause environmental problems to occur (Yıldız, Sipahioğlu, & Yılmaz, 2000). Global warming is the primary environmental issue that is encountered today. Global warming can be defined as the gradual increase in the earth s surface temperature because greenhouse gases, such as CO 2 (carbon dioxide), CH 4 (methane), H 2 O (water vapor), and * This study was supported by Giresun University, Scientific Research Projects Unit. Project Code: 08/02. a Correspondence: PhD. Aykut Emre BOZDOGAN is currently an Assistant Professor at the Department of Science Education. His research interests include informal learning environments, science education in science and tecnology museums, cooperative learning and social constructivism. fluorinated gases let the heat from the Sun into the atmosphere but partially prevent the heat escape back into the atmosphere (Lynas, 2008). Global warming, which causes the climate system change as a result of the greenhouse effect is the most important environmental issue which emerged because of the human beings (scientific, political, economic and ethical fields) and it is a much debated question of the 21 st century (Schreiner, Henriksen, & Hansen, 2005). Global warming affects not only the countries which cause the release of these gases but also all the regions on the earth. When the recent past is analysed, a lot of devastating natural events have been witnessed in a lot of continents ranging from America to Europe, Asia to Antarctica. The increase in the number and in the strength of hurricanes and typhoons in the States and Japan, the rapid melting of glaciers at the poles, fighting floods in the south of Asia, the unexpected destruction caused by the forest fires in Australia led to the deathes of a lot of people and a considerable amount of material damage (Lynas, 2008). 1618

11 BOZDOĞAN / A Collection of Studies Conducted In Education About Global Warming Problem There is not only political, economic and technological search for the solutions of environmental problems such as global warming but also the increasing number of the educated individuals who are aware of environmental problems and who know which precautions to be taken to prevent them is extremely important. Therefore, environmental education investment made for our children must be perceived as an investment made for the world (Atasoy & Ertürk, 2008; Bozkurt & Cansüngü, 2002; Yılmaz, Morgil, Aktug, & Göbekli, 2002). When a lot of descriptive and experimental studies conducted in the world and Turkey are taken into consideration, it is considered that the collection of these studies under common terms after being analysed will fill the gap in the literature and pave the way for the other studies to be conducted. The studies which were carried out in the world and in Turkey and which were indexed by the journals of important databases were analysed for this study and it was done so with the purpose of informing students and forming a conscious society. The studies were evaluated by analysing the purposes, results and levels of education in order to compare and contrast and to bring up the relationships between them. Research Design Method Descriptive method was the main method used in this study. This method was used because the studies conducted in the past about global warming were thought to be described and interpreted in detail. The literature was scanned with the studies conducted in the world and in Turkey at different education levels and especially with the articles published in the indexed journals of Ebsco Host, Science Direct, Taylor and Francis and Web of Science databases. Seven key words called as global warming, environmental education, primary education, secondary education, university, environmental problems and greenhouse effect were used. As a result of the scanning, 62 scientific publications which were published about global warming between the years 1992 and 2009 were included in the research. The articles which were obtained as a result of literature search were analysed by taking into consideration the purposes, results and education levels. Results Descriptive studies carried out at primary education level, revealed that the students had limited information and different conceptual misconceptions about the problem of global warming (Andersson & Wallin, 2000; Boyes & Stanisstreet, 1993; Gambro & Switzky, 1996; Rye, Rubba, & Wiesenmayer, 1997). In another study conducted it was found that the high school students had some scientific knowledge about greenhouse effect but they also had a lot of wrong information and conceptual misconceptions (Boyes & Stanisstreet, 2001). It was determined in the descriptive studies conducted at the university level that the students had different conceptual misconceptions (Boyes & Stanisstreet, 1992; Read, Bostrom, Morgan, Fischhoff, & Smuts, 1994). Boyes, Chambers and Stanisstreet (1995) determined in their study that the trainee teachers had some conceptual misconceptions which they brought from their high schools and they still carried on. It was seen in other studies that the preservice teachers had some misconceptions related to greenhouse effect, the thinning of ozone layer and acid rains (Dove, 1996; Groves & Pugh, 1999). Moreover, the studies conducted with the teachers revealed that the teachers had missed some concepts and conceptual misconceptions related to the biological diversity, carbon cycle, the thinning of ozone layer and global warming (Summers, Kruger, Childs, & Mant, 2000, 2001). Khalid who conducted two different studies in the USA in 2001 and 2003 found out that both the teachers and the preservice teachers had a lot of misconceptions about global warming, greenhouse effect, ozone and acid rain. He stated that the reason for these misconceptions resulted from the teachers having superficial knowledge about these subjects and not completing their lack of knowledge both from visual and print media. The two different studies conducted in Greece introduced that not only the teachers but also the preservice teachers had inadequate information about climate change, greenhouse effect, acid rain and the thinning of ozone layer (Michail, Stamou, & Stamou, 2007; Papadimitriou, 2004). One of the first descriptive studies at primary education level was conducted by Bozkurt and Cansüngü (2002) and it showed that because the students were not well-informed about greenhouse effect, they had a lot of conceptual misconceptions about it. The other studies conducted at primary school education level also revealed that the students had considerably low level of knowl- 1619

12 E D U C A T I O N A L S C I E N C E S : T H E O R Y & P R A C T I C E edge about greenhouse effect, ozone layer, and acid rains (Bozkurt, Aydın, Yaman, Uşak, & Gezer, 2005; Bozkurt & Aydoğdu, 2004; Darçın, Bozkurt, Hamalosmanoğlu, & Köse, 2006; Yılmaz, Boone, & Andersen, 2004). Another study showed that although the 2 nd grade high school students had a good knowledge about the results of global warming and the precautions to be taken to slow down global warming, they had different conceptual misconceptions (Kılınç, Stanisstreet, & Boyes, 2008). In the studies conducted at university level, the preservice teachers had various misconceptions about ozone layer, biosphere, greenhouse effect, acid rains (Bahar & Aydın, 2002; Erol, 2005; Pekel, 2005; Öztaş & Kalıpçı 2009; Soran, Morgil, Yücel, Atav, & Işık, 2000;), and the environmental education was inadequate (Yılmaz, Morgil, Aktug, & Göbekli, 2002). As it is understood, there are a lot of conceptual misconceptions which emerged in the studies conducted. The most frequently encountered conceptual misconception in the studies which were conducted not only in Turkey but also abroad was to think that there was a direct relationship between global warming and the ozone layer. What is interesting is that this misconception was the most frequently encountered conceptual misunderstanding with the primary school students (Boyes & Stanisstreet, 1993; Bozkurt & Aydoğdu, 2004; Bozkurt & Cansüngü 2002; Bozkurt et al., 2005; Darçın et al., 2006; Hansen, 2009; Koulidis & Christidou, 1999; Rye et al., 1997), secondary school students (Boyes & Stanisstreet, 2001; Boyes, Stanisstreet, & Papantoniou, 1999; Kılınç et al., 2008; Pekel, 2005) and the preservice teachers / teachers (Bahar & Aydın, 2002; Boyes et al., 1995; Boyes ve Stanisstreet, 1992; Bozdoğan 2009; Dove, 1996; Groves & Pugh, 1999; Khalid, 2001, 2003; Michail et al., 2007; Matkins & Bell, 2007; Papadimitrio, 2004; Pekel, 2005; Read et al., 1994; Soran et al., 2000; Summers et al., 2000, 2001) in short, with students at every level and age. The participants taking part in the researches usually think that global warming will increase because of the thinning of ozone layer. But, one of the most frequently encountered misconceptions is to think that the increase in the temperature due to greenhouse effect / global warming will lead to skin cancer. This misconception exists in the studies which were carried out in primary (Boyes & Stanisstreet, 1998; Darçın et al., 2006), secondary (Boyes & Stanisstreet, 2001; Kılınç et al., 2008), and university levels (Groves & Pugh, 1999; Khalid, 2001). Besides this conceptual misconceptions, a lot of conceptual misconceptions such as the increase in global warming will cause heart attack (Boyes & Stanisstreet, 1993, 2001; Kılınç et al., 2008), green house effect will increase because CO cycle isn t 2 formed (Bahar & Aydın, 2002), global warming will cause earthquakes (Boyes & Stanisstreet, 2001; Groves ve Pugh, 1999; Kılınç et al., 2008), the use of unleaded gas will decrease global warming (Boyes & Stanisstreet, 1992, 1993; Kılınç et al., 2008) and food poisoning will be experienced as a result of greenhouse effect (Bozkurt & Cansüngü, 2002; Kılınç et al., 2008) were encountered in the studies conducted. It was stated in a study conducted in Norway that the media which is an informal education source may have a negative effect on the students development of knowledge level which is related to greenhouse effect and ozone layer (Hansen, 2009). The studies carried out in the past are likely to support this result. The researches introduce that both the students and the teachers mostly learn the information about environmental issues via visual and print media, especially television (Andersson & Wallin, 2000; Boyes & Stanisstreet, 2001; Groves & Pugh, 1999; Khalid, 2001; Kılınç et al., 2008; Öztaş & Kalıpçı, 2009; Spellman, Field, & Sinclair, 2003; Yılmaz et al., 2002). Various experimental studies about global warming problem were conducted. It was stated in a study that in-class discussion techniques were effective in correcting the conceptual misconceptions of the primary school students about greenhouse effect and global warming (Mason & Santi, 1998). Oluk and Özalp (2007) stated in the study which they conducted in Turkey that, cartoons and animations made learning easier while teaching global environmental issues such as global warming, the thinning of ozone layer and acid rains, they increased /caught the attention of the students about the subject and made the classes more interesting. Devine-Wright, Devine-Wright and Fleming (2004) determined that collaborative learning environment had a positive and meaningful effect on the individual differences and perceptions of the students about global warming. It was stated in another study that doing social activities will increase the attention of the students about the social problems (Lester, Maa, Lee, & Lambert, 2006). Another study stated that computer assisted education has a positive effects on understanding of environmental problems but this education must be given by the teachers who are equipped with pedagogical knowledge (Aivazidis, Lazaridou, & 1620