INTERNATIONAL 8th KNOWLEDGE, ECONOMY & MANAGEMENT CONGRESS PROCEEDINGS ULUSLAR ARASI 8. BĐLGĐ, EKONOMĐ VE YÖNETĐM KONGRESĐ BĐLDĐRĐLER KĐTABI

Transkript

1 HASTANE YÖNETCĐLERĐNĐN ALGILADIKLARI LĐDERLĐK DAVRANIŞLARI ÜZERĐNE ĐSTANBUL DAN BĐR ALAN ARAŞTIRMASI Burhanettin UYSAL * Ekrem TATOĞLU ** Mehmet TOP *** Ömer GĐDER **** Mehmet YORULMAZ ***** Özet: Bu araştırma, hastanelerde yöneticilerin algıladıkları liderlik davranışlarının belirlenmesini ortaya koymak amacıyla tanımlayıcı olarak planlanmıştır. Bu araştırma, hastanelerde yöneticilerin algıladıkları liderlik davranışlarını saptamak amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Araştırmada hastane başhekimleri, başhekim yardımcıları, hastane müdürleri, hastane müdür yardımcıları, başhemşireler ve başhemşire yardımcıları üzerinde yapılmıştır. Araştırmada hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim liderlik davranışı boyutlarının düzeylerini belirlemek, yukarıda sırlanan liderlik davranışı boyutları arasındaki ilişkiyi açıklamak ve bu boyutların hastane yöneticilerinin cinsiyet, eğitim durumu, yöneticilik süresi, unvan gibi bazı değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediğini incelemek amaçlanmıştır. Araştırma anket esasına dayalı bir alan araştırmasıdır. Araştırma Đstanbul metropolitan alanında Sağlık Bakanlığı nın eğitim ve araştırma hastanelerinde yapılmıştır. Bu kapsamda Göztepe, Ümraniye, Fatih Sultan Mehmet, Dr. Lütfi Kırdar ve Haydarpaşa Eğitim ve Araştırma Hastanelerinde çalışan hastane yöneticileri üzerinde araştırma planlanmış ve uygulanmıştır. Araştırma evrenini oluşturan bu 143 hastane yöneticisinin 5 i başhekim, 56 sı başhekim yardımcısı, 5 i hastane müdürü, 38 i hastane müdür yardımcısı, 5 i başhemşire ve 34 ü başhemşire yardımcısıdır. Araştırmada örneklem seçimi yöntemine gidilmeyerek, tüm evrene ulaşmak hedeflenmiştir. Araştırma sonucunda toplam 72 hastane yöneticine ulaşılmıştır. Araştırmada ölçüm aracının hastane yöneticileri tarafından yanıtlanma oranı % 50,34 olarak gerçekleşmiştir. Araştırmada Lider Davranışlarını Betimleme Anketi veri ölçüm aracı olarak kullanılmıştır. Anketler Mart-Nisan 2010 döneminde hastane yöneticilerine uygulanmıştır. Araştırma sonucunda hastane yöneticilerinin üyeliğin korunması, hükmetme, aşağıdan yukarıya iletişim gibi liderlik davranışı boyutlarının diğer boyutlara göre daha yüksek düzeyde olduğu bulunmuştur. Hastane yöneticileri liderlik davranışı boyutları arasında önemli ve pozitif yönde ilişkiler tespit edilmiştir. Cinsiyete göre amaçların bütünleştirilmesi liderlik davranışı boyutunda anlamlı farklılığın olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Liderlik, Liderlik Davranışları, Hastane Yöneticileri, Hastane Organizasyonları A FIELD STUDY ON PERCEIVED LEADERSHIP BEHAVIORS OF HOSPITAL MANEGERS FROM ISTANBUL Abstract: This study was planned as a defining research to reveal the determination of the perceived leadership behaviors ( of the administrators in hospitals. The research was done on hospital surgeons (head doctors) and their s assistants, hospital managers and their s assistants, head nurses and their s assistants. In study, hospital administrators "domination", "structure-to-action", "protection of membership", "the organization's representative", "integration of the aims", "organization","top-down communication", "bottom-up communication", "recognition" and "production" leadership behavior dimensions to determine the levels, the description relationship between leadership behavior dimensions listed above and this sizes of the hospital managers' gender, education, management time, a hospital where work, management position whether it vary according to some variables was aimed to investigate. This studyis a field study based on questionnaire. The study was conducted at the Turkish Ministry of Health s training and research hospitals in Đstanbul. This study * Sağlık Đdarecisi. Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Đşletme Bölümü ** Prof. Dr., Bahçeşehir Üniversitesi ĐĐBF Siyaset Bilimi ve Uluslar arası Đlişkiler Bölümü *** Yrd. Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi ĐĐBF Sağlık Đdaresi Bölümü. mtop@hacettepe.edu.tr **** Yrd. Doç. Dr. Kocaeli Üniversitesi Kocaeli Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu ***** Sağlık Đdarecisi. Konya Đl Sağlık Müdürlüğü 637

2 was planned and conducted on hospital managers working at Göztepe, Ümraniye, Fatih Sultan Mehmet, Dr. Lütfi Kırdar ve Haydarpaşa Training and Research Hospitals. The universe of the study is 143 hospital managers (5 head doctor, 56 head doctor s assistants, 5 hospital managers, 38 hospital manager s assistants and 5 head nurses, 34 head nurse s assistants). In this study a sampling techniques was not used, it was aimed to reach to all hospital managers. End of the study 72 hospital managers were reached. Questionnaire answered by managers of the hospital, the rate of 50.34% roll. The Leader Behaviors Description Questionnaire was as a data mesarument instrument. The questionnaire was conducted on hopsital managers in the period of March - April As a result of study, hospital administrators according to other aspects such as the dimensions of "the protection of membership," "ambition", "bottom-up communication," leadership behavior was found at higher levels. Between hospital managers' leadership behavior dimensions were determined significant and positive relationships. According to sex, "integration of objectives' leadership behavior size was found to have significant differences. According to working time in the institution "the organization's representative leadership behavior size was found to vary. Key Words: Leadership, Leadership Behavior, Hospital Administrator, Hospital Organizations Giriş Liderlik, ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere grubun faaliyetlerini yöneten bireyin davranışlarıdır (Hemphill ve Coons, 1957: 7). Liderlik, iletişim vasıtasıyla belirli bir amaç ya da amaçlara ulaşılması yönünde ortaya çıkan kişilerarası etkileşim ve yönlendirme sürecidir. Liderlik, önceden belirlenmiş bir amacı gerçekleştirmek üzere organize olmuş bir grubun faaliyetlerini etkileme sürecidir (Rauch ve Behling, 1984: 46). Liderlik hastane yönetiminin geleceği açısından belirleyici faktörlerdir. Yönetmek ve liderlik kavramları arasındaki karmaşa bir problem olmuştur. Genellikle birbirinin yerlerine kullanılmışlardır. Yönetici gemiyi yöneten, dümende olandır ve doğru rotada, kazasız gemiyi amacına, varacağı yere ulaştıran kişidir. Liderlik ise bir özellikler bütünü olup, profesyonel yönetici özelliklerini tamamlayan önemli bir parçadır. Başarılı, profesyonel bir hastane yöneticisinde, sorunlarla etkin mücadele yeteneği, herkesin ihtiyacını, şikâyetini dinleme, ilgililik, sosyal sorumluluk, vaatlerinde tutarlılık, pozitif yaklaşım, kişisel yönetim, kendine güven, stres ve kişisel duygularla başa çıkabilme, sürekli gelişime inanma, düzenli bilgi birikimi ve deneyim, karar almada isabet ve hızlı düşünebilme, pratiklik, gibi daha pek çok özelliğin bir arada olması gerekir (Whiteley, 1996: 61). Đyi liderlik uygulaması sağlık kurumları için elzemdir. Sağlık kurumlarında kalite, etkililik, performans geliştirme için liderlik davranışlarının üst düzeylere çıkarılması gerekmektedir. Sağlık kurumlarının özellikle hastanelerin kendine özgü özelliklerinden dolayı, hastanelerde diğer sektörlerdeki liderlik uygulamalarından farklı liderlik yapılanmaları gündeme gelebilmektedir. Hastane organizasyonlarında tek lider yerine hizmet alanlarına, meslek gruplarına göre değişik kademe de liderler olabilmektedir. Hastanelerde tıp hizmetleri için lider, idari hizmetler için lider, yardımcı sağlık personeli için değişik liderler olabilmektedir. Dolayısı ile hastaneler başta olmak üzere sağlık kurumlarında tek liderden bahsetmek çoğu kez mümkün olamamaktadır. (Schyve, 2009: 1-3). Hastanelerdeki aşırı iş bölümü ve uzmanlaşma yapısal karmaşıklığa yol açmaktadır. Özellikle son yüzyılda tıp ve teknolojide görülen büyük ilerlemeler yeni mesleklerin ortay çıkmasına ve ihtisaslaşmaya yol açmıştır. Bu gelişmelerin hastaneye yansıması, hastanede hem personel hem de hizmet birimleri sayısının fazlalaşmasına neden olmuştur (Kavuncubaşı ve Malhan, 1999: 579). Sağlık kurumları, topluma sağlık hizmeti üretmek ve sunmak için farklı meslek gruplarının bir araya gelmesinden oluşmaktadır. Her meslek grubunun lideri vardır. Ülkemizde sağlık hizmetlerinde hastanelerde çalışan personel içinde Hekimlerden başhekim ve başhekim 638

3 yardımcıları sorumludur, idari birimlerde çalışanlardan öncelikle birim amirleri, hastane müdür yardımcıları ve son olarak hastane müdürü sorumludur. Hastane Müdürü ise ita amiri olan Başhekime karşı sorumludur. Ayrıca hemşirelik hizmetleri noktasında lider olabilecek kişi başhemşiredir. Dolayısı ile daha önce de ifade edildiği üzere hastanelerde tek lider yerine birçok liderden bahsetmek mümkündür. Bundan dolayı bu çalışama hastanelerdeki başhekim ve yardımcıları, hastane müdürü ve yardımcıları ile başhemşire ve yardımcılarının lider davranışlarını incelemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada hastanelerdeki tıbbi hizmetlerdeki liderlik davranışlar, idari ve mali hizmetlerdeki liderlik davranışları ve hemşirelik hizmetlerinde liderlik davranışları araştırma kapsamında tutulmaya çalışılmıştır. 1. Gereç Ve Yöntem 1.1. Araştırmanın Konusu ve Amacı Araştırmada hastane yöneticilerin algıladıkları liderlik davranışları konu olarak seçilmiştir. Bu araştırma, hastanelerde yöneticilerin algıladıkları liderlik davranışlarını saptamak amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Araştırmada hastane başhekimleri, başhekim yardımcıları, hastane müdürleri, hastane müdür yardımcıları, başhemşireler ve başhemşire yardımcıları üzerinde yapılmıştır. Araştırmada hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim liderlik davranışı boyutlarının düzeylerini belirlemek, yukarıda sıralanan liderlik davranışı boyutları arasındaki ilişkiyi açıklamak ve bu boyutların hastane yöneticilerinin yaş, cinsiyet, eğitim durumu, yöneticilik süresi, çalıştığı hastane, unvan gibi bazı değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediğini incelemek amaçlanmıştır Yöntem Araştırma anket esasına dayalı bir alan araştırmasıdır. Araştırma Đstanbul metropolitan alanında Sağlık Bakanlığı nın eğitim ve araştırma hastanelerinde yapılmıştır. Bu kapsamda Göztepe, Ümraniye, Fatih Sultan Mehmet, Dr. Lütfi Kırdar ve Haydarpaşa Eğitim ve Araştırma Hastanelerinde çalışan hastane yöneticileri üzerinde araştırma planlanmış ve uygulanmıştır. Araştırmada örneklem seçimi yöntemine gidilmeyerek, tüm evrene ulaşmak hedeflenmiştir. Araştırmada Lider Davranışlarını Betimleme Anketi veri ölçüm aracı olarak kullanılmıştır. Bu anketin orijinali OHIO Eyalet Üniversitesi araştırmacıları tarafından geliştirilmiş olup, ülkemizde geçerlik-güvenilirliği T. Ergun (1981) tarafından yapılmıştır. Bu anket, yöneticilerin liderlik davranışlarını ve genel liderlik becerilerini ölçmeye yönelik olarak hazırlanmıştır ve 40 sorudan oluşmaktadır. Ankette bu 40 soru 10 boyut altında toplanmaktadır. Ankette üst düzey ve orta düzey hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim boyutlarında liderlik davranışı düzeyleri ölçülmektedir. Anketler Mart-Nisan 2010 döneminde hastane yöneticilerine uygulanmıştır. Bu çalışmada Ohio Eyalet Üniversitesi Liderlik Modeli temel alınarak hastane yöneticilerinin liderlik davranışları incelenmiştir. Bu kısımda Ohio Eyalet Üniversitesi Liderlik Modelinden kısaca bahsetmek faydalı olacaktır. Ayrıca liderlik davranışları boyutu altındaki anket soruları da verilecektir te OHIO Eyalet Üniversitesi ndeki bir grup araştırmacı liderin davranışı üzerine çalışmaya odaklanarak liderlik üzerine kapsamlı araştırmalar başlattılar. OHIO Eyalet Üniversitesi Đşletme Araştırmaları Bürosu tarafından yapılan araştırmalarda çalışanlar üzerinde aşağıdaki boyutlarda liderlik davranışları incelenmiştir (Donnelly vd., 1987: ). 639

4 Hükmetme: Grubun ya da üyelerin iş yaparken, karar verirken ya da bir öneride bulunurken davranışlarının yönetici tarafından kısıtlanmasıdır. Ankettte hükmetme boyutuyla ilgili olarak şu ifadeler yer almaktadır: - Yeni fikirleri grubuma sunar, uygulamaya aktarma konusunda onlarla tartışırım. - Đyi bir dinleyici değilim. - Bilgi ve kişilik özelliklerim ile astlarımı etkilerim. - Öncelikle işin yapılmasına ve çalışanların verimli bir şekilde çalışmasına önem veririm. Yapıyı harekete geçirme: Yöneticinin yeni düşünceler ve yeni uygulamalar yaratması, bu tür düşünce ve uygulamaları kolaylaştırması ya da bunlara karşı direnç göstermesini içerir. Ankette yapıyı harekete geçirme boyutu ile ilgili şu ifadeler yer almaktadır: - Đşle ilgili çabalarını artırmak için çalışanlarımı motive ederim. - Sahip olduğum güçlü ve zayıf yönlerimi bilirim. - Çalışanlarımın arasındaki uyuşmazlık ve çatışmaları tarafsız olarak çözümlerim. - Çalışanlarımın fikirlerini dikkate almadan faaliyetlerimi sürdürürüm. Üyeliğin korunması: Yöneticinin astlarıyla, astların da yöneticiyle kurdukları ilişkilerin yakınlık ve sıklığını belirtmektedir. Ankette üyeliğin korunması boyutuna ilişkin şu ifadeler yer almaktadır: - Sorunların çözümüne katılmaları için çalışanlarımı teşvik ederim. - Kişisel ve mesleki bilgi/becerilerini artırmaları için çalışanlarımı teşvik ederim. - Çalışanların unvan ve statüsünü değil bireysel değerlerini dikkate alıp saygılı bir tutum takınırım. - Đşin gerektirdiği özel durumlarda çalışanların insiyatif kullanmalarına izin veririm. Örgütün temsili: Yöneticinin grubunu saldırılara karşı koruması, grubun çıkarlarını gözetmesi ve grup çıkarları doğrultusunda eylemlerde bulunmasını kapsar. Ankette örgütün temsili boyutuna ilişkin ifadeler aşağıda verilmiştir: - Değişime açığım. - Çalışanlarıma pozitif ve iyimser tavırlar sergilerim. - Birimimde standart yöntem ve prosedürlerin kullanılmasını isterim. - Çalışanlarımın sözcülüğünü üstlenmek istemem. Amaçların bütünleştirilmesi: Bireysel amaçların grubun amaçlarına yaklaştırılması, liderin bireysel davranışları dikkate alması ve örgüt üyeleri arasındaki çatışmaları azaltmaya çalışmasıdır. Ankette amaçların bütünleştirilmesine ilişkin verilen ifadeler şunlardır: - Bilgi ve deneyimlerim doğrultusunda sorumluluklarımın bir kısmını çalışanlarıma devrederim. - Etkili ve adil görev dağılımı yaparım. - Bulunduğum yönetsel pozisyonumdan dolayı çalışanlarımdan saygı görürüm. - Yapılacak iş ve yöntemler konusunda karar yetkisi bana aittir. Örgütleme: Yöneticinin kendi görevini ve işini, diğer üyelerin görevlerini ve işlerini ve işlerin yapılmasında üyeler arasındaki ilişkileri tanımlaması ve örgütlemesidir. Ankette örgütleme boyutuna ilişkin aşağıdaki ifadeler yer almaktadır: - Çalışanlarımın kural ve yönetmeliklere uymalarını isterim. 640

5 - Çalışanlarımın yenilikçi ve yaratıcı düşüncelerini üst yönetime kabul ettirmeye çalışır, onları desteklerim. - Çalışanlarımın yaptığı her işten haberdar olmaya gereksinim duymam. - Çalışanlarıma yapılacak işi ve yöntemi gösterir, işi yapma konusunda onları yakından takip ederim. Đletişim (yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya iletişim): Yöneticinin üyelere bilgi sağlaması, onlardan bilgi elde etmesi, bilgi alış verişini kolaylaştırması ya da grubu ilgilendiren sorunlardan haberdar olmasıdır. Lider Davranışları Betimleme Anketinde (LDBA) yukarıdan aşağıya iletişim boyutu ile ilgili şu ifadeler bulunmaktadır: - Olay ve sorunları soğukkanlılıkla dinlerim. - Yaptığım hataları açıkça kabul etmede zorlanırım. - Astlarım her konuda bana güvenir. - Çalışanlarımın özelliğine ve isteğine uygun görevler veririm. Ankette yer alan aşağıdan yukarıya iletişim boyutuna ilişkin ifadeler şunlardır: - Çalışanlarımın kişisel istek ve ihtiyaçlarını göz önüne alırım. - Aldığım kararların uygulamaya geçirilmesini takip ederim. - Đletişim çatışmaları ve sürtüşmelerin olmadığı bir çalışma ortamı yaratırım. - Çalışanlarım işlerin en iyi nasıl olacağını düşünüyorlarsa o şekilde yapmalarına izin veririm. Tanıma: Yöneticinin grup üyelerinin davranışlarını onaylaması ya da onaylamayacağını belirten davranış içinde olmasını ifade eder. Ankette tanıma boyutuyla ilgili yer alan ifadeler şunlardır: - Çalışanlarıma güvenirim. - Birçok problemi aynı anda ele alıp çözümleyemem. - Her konuda çalışanları bilgilendiririm. - Yapılacak işin zamanını belirler, buna uyulmasını sağlarım. Üretim: Yöneticinin çaba gösterme ya da başarıya ulaşma ölçütleri koyması ya da üyeleri daha büyük çaba ve başarı için zorlamasıdır. LDBA da yöneticilere üretim boyutu ile ilgili yöneltilen ifadeler şunlardır: - Neyin yapılacağını ve nasıl yapılacağını tüm ayrıntılarıyla belirlerim. - Farklı kişisel özelliklere sahip insanlarla birlikte çalışabilirim. - Başarılarından dolayı çalışanlarımı ödüllendiririm. - Çalışanlarımı, alınan kararların onların yararına olduğu konusunda ikna ederim Araştırma Hipotezleri Araştırmada aşağıdaki hipotezler test edilmektedir. H1. Hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim liderlik davranışı boyutları arasında anlamlı ilişki vardır. H2. Hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim liderlik davranışı boyutları; 641

6 a) cinsiyete göre, b) yönetimle ilgili eğitim alıp almamaya göre, c) eğitim durumuna göre, d) yöneticilik süresine göre, e) yöneticilik yeteneğine göre, f) yöneticilik pozisyonuna göre farklılık göstermektedir Araştırmanın Yeri Araştırma Đstanbul metropolitan alanında Sağlık Bakanlığının eğitim ve araştırma hastanelerinde yapılmıştır. Bu kapsamda Göztepe, Ümraniye, Fatih Sultan Mehmet, Dr. Lütfi Kırdar ve Haydarpaşa Eğitim ve Araştırma Hastanelerinde çalışan hastane yöneticilerinin algıladıkları liderlik davranışları incelenmeye çalışılmıştır. Araştırmanın yapıldığı eğitim ve araştırma hastanelerinin hastane yöneticileri unvan ve resmi sayıları aşağıdaki tablo verilmektedir. Tablo 1: 1 Araştırmanın yapıldığı hastanelerdeki hastane yöneticileri unvan ve resmi sayıları HASTANELER Başhekim Başhekim Yardımcısı Müdür Müdür Başhemşire Başhemşire Yardımcısı Yardımcısı Toplam Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi Ümraniye Eğitim ve Araştırma Hastanesi Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dr. Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Toplam Evren ve Örneklemi Araştırmanın evrenini, Đstanbul metropolitan alanda bulunan ve Sağlık Bakanlığı na bağlı 5 eğitim ve araştırma hastanesinde görev yapmakta olan toplam 143 hastane yöneticisi oluşturmaktadır. Araştırmada ölçüm aracının hastane yöneticileri tarafından yanıtlanma oranı % 50,34 olarak gerçekleşmiştir. Bir başka ifade ile evrenin yarısına ulaşılmıştır. Araştırma ölçüm aracını yanıtlayan hastane yöneticilerinin unvan ve sayıları Tablo 1 de verilmektedir. Tablo 2: Araştırma kapsamındaki hastanelerde araştırma ölçüm aracını yanıtlayanların unvan ve sayıları Hastane Adı Başhekim Başhekim Yardımcısı Müdür 642 Müdür Başhemşire Başhemşire Yardımcısı Yardımcısı Toplam Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi Ümraniye Eğitim ve Araştırma Hastanesi Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dr. Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi Haydarpaşa Numune Eğitim ve

7 Araştırma Hastanesi Toplam Tablo 2 ye göre başhekimlerin katılım oranı yaklaşık %33 tür. Başhekim yardımcılarının katılım oranı yaklaşık %40 tır. Hastane müdürlerinin katılım oranı en yüksek olarak gerçekleşmiştir. Ankete hastane müdürlerinin tamamı katılmıştır. Hastane müdür yardımcılarının katılım oranı yaklaşık %73 olarak gerçekleşmiştir. Başhemşirelerin katılım oranı %80 olarak gerçekleşmiştir. Başhemşire yardımcılarının katılım oranı ise %32 olarak gerçekleşmiştir. En fazla katılım oranı sırası ile hastane müdürü, başhemşire, hastane müdür yardımcısı, başhekim ve başhemşire yardımcısı olarak gerçekleşmiştir Veri Ölçüm ve Toplama Aracı Araştırmada veri toplama araçları olarak hastane yöneticilerinin sosyo-demografik özelliklerini belirlemek amacıyla toplam 11 sorudan oluşan ve araştırmacı tarafından geliştirilen bir soru formu ve yönetici hemşirelerin algıladıkları liderlik davranışlarını belirlemek amacıyla Lider Davranışlarını Betimleme Anketi kullanılmıştır. Ayrıca araştırmada hastane yöneticilerine genel olarak liderlik yeteneklerini nasıl değerlendirdikleri sorusu da yöneltilmiştir. Lider Davranışlarını Betimleme Anketi (LDBA), orijinali OHIO Eyalet Üniversitesi (OHIO State University) araştırmacıları tarafından geliştirilmiş olup, ülkemizde geçerlik-güvenilirliği Ergun (1981) tarafından yapılmıştır. Bu anket, yöneticilerin liderlik davranışlarını ve genel liderlik becerilerini ölçmeye yönelik olarak hazırlanmıştır ve 40 sorudan oluşmaktadır. Ankette bu 40 soru 10 boyut altında toplanmaktadır. Her boyut altında 4 er soru bulunmaktadır. Ankette üst düzey ve orta düzey hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim boyutlarında liderlik davranışı düzeyleri ölçülmektedir. (Ergun, 1981; Ormancı, 2005). Lider Davranışlarını Betimleme Anketinde 5 li Likert Ölçeği kullanılmıştır. 5 li Likert Ölçeğinde 1= Hiç katılmıyorum, 2= Katılmıyorum, 3= Kararsızım, 4= Katılıyorum ve 5= Çok Katılıyorum şeklinde değerlendirilmiştir. Lider Davranışlarını Betimleme Anketinde olumsuz ifadeleri olan 12. (Birçok problemi aynı anda ele alıp çözümleyemem), 20. (Đyi bir dinleyici değilim) ve 39. (Çalışanlarımın sözcülüğünü üstlenmek istemem) sorularda ise puanlama ters olarak yapılmıştır. Liderlik davranışları ile ilgili ifadeler ve liderlik davranışı boyut skorları 5 değerine yaklaştıkça liderlik düzeyi artmakta, 1 değerine yaklaştıkça ise azalmaktadır. Lider Davranışlarını Betimleme Anketinin ölçme kurallarına, veri kayıt ve kodlama kurallarına ve zaman içinde tekrarlanabilirliğine uygunluğunu belirlemek amacıyla güvenirlik analizi yapılmıştır. Güvenirlik analizinde Cronbach Alpha değeri kullanılmış ve anketin güvenirlik katsayısı 0,853 olarak bulunmuştur. Ayrıca 10 boyut için de güvenirlik katsayıları 0,700 den büyük hesaplanmıştır Veri Toplama Araçlarının Uygulanması Araştırmanın uygulaması Mart-Nisan 2010 tarihleri arasında yapılmıştır. Anket çalışmasının yürütülmesinde Đstanbul Đl Sağlık Müdürlüğü nden resmi yazılı izin ve tüm hastanelerin başhekimliklerinden de nezaketen izin alınmıştır. Anketler, araştırmacı tarafından hastane yöneticilerine bilgiler verilip, hastane yöneticilerinin sözel onamları alındıktan sonra bireysel olarak dağıtılmıştır. Ancak bazı yöneticiler iş yoğunluğu nedeniyle anketleri hemen doldurmamış olup, bu yöneticilerin anketleri, birlikte belirlenen başka bir tarihte ve yöneticiler tarafından yalnız doldurulduktan sonra alınmıştır. Araştırmanın yapıldığı 643

8 hastanelerdeki bazı yöneticilerin araştırmaya katılmamak istememeleri, bazılarının izinli ve raporlu olması nedeniyle 72 hastane yöneticine ulaşılabilmiştir Verilerin Değerlendirilmesi ve Analizi Anket verilerinin istatistiksel analizinde SPSS 15.0 (Statiscal Package for Social Sciences) programı kullanılmıştır. Ankette yer alan bağımsız değişkenler: Görev, yaş, medeni durum, eğitim durumu, çalışılan kurum, toplam çalışma süresi, yöneticilik süresi, kurumda çalışma süresi, yönetim eğitimi ve liderlik eğitimi alma durumu olarak belirlenmiştir. Anketin bağımlı değişkenlerini ise liderlik davranışlarını ölçmede kullanılan 10 boyut (Hükmetme, Yapıyı harekete geçirme, Üyeliğin korunması, Örgütün temsili, Amaçların bütünleştirilmesi, Örgütleme, Yukarıdan aşağıya iletişim, Aşağıdan yukarıya iletişim, Tanıma ve Üretim) oluşturmaktadır. Değerlendirmelerde, Kruskal-Wallis (K-W) H testi, ve bağımsız iki örnek t testi, Pearson korelasyon testi kullanılmıştır. 2. Bulgular Bu bölümde araştırma bulguları tablolar eşliğinde açıklanmaya çalışılacaktır. Tablo 3: Araştırmaya Katılan Hastane Yöneticilerinin Bazı Özelliklere Göre Dağılımı ÖZELLĐK n % Hastaneler - Göztepe EAH (Eğitim ve Araştırma Hastanesi) ,17 - Haydarpaşa EAH 10 13,88 - Ümraniye EAH 11 15,27 - Fatih Sultan Mehmet EAH 12 15,68 - Dr. Lütfi Kırdar EAH 18 25,00 Cinsiyet - Kadın 39 54,16 - Erkek 33 45,84 Yaş Yaş 30 41,66-41 Yaş ve Üzeri 42 58,34 Eğitim Durumu - Ön Lisans 14 19,45 - Lisans 22 30,55 - Yüksek Lisans 21 29,17 - Doktora 15 20,83 Yöneticilik Süresi Yıl 24 33, Yıl 27 37,50-10 Yıl ve Üzeri 21 29,17 Yönetimle Đlgili Eğitim Alma Durumu - Alan 48 66,66 - Almayan 24 33,34 Yöneticilik Yeteneği - Düşük 8 11,11 - Yüksek 64 88,89 Yöneticilik Pozisyonu - Başhekim ve Yardımcıları 24 33,33 - Hastane Müdürü ve 33 45,82

9 Yardımcıları - Başhemşire ve Yardımcıları 15 20,85 Tablo 3, araştırma kapsamında uygulanan hastane yöneticilerinin bazı özelliklere göre frekans ve yüzde dağılımlarını göstermektedir. Tablo incelendiğinde hastane büyüklükleri ile orantılı olarak yatak sayısı fazla olan büyük hastanelerde (hastane yöneticisi kadroları da daha çok olduğundan) anket dolduran yöneticisi sayısı daha fazladır. Araştırmada ulaşılan 72 hastane yöneticisinin yaklaşık %30 u Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi nde görevli yöneticilerdir. Araştırmada ulaşılan yöneticilerin %54,16 sı kadın (bu oranda başhemşire ve başhemşire yardımcılarının kadın olması temel etkendir), %58 i 41 yaş ve üzerinde, %30,55 i üniversite (lisans) mezunu, %45,82 si kurumunda 10 yıl ve üzerinde çalışmakta, %37,50 si 5-9 yıl arasında yöneticilik yapmakta, %66,66 sı yöneticilikle ilgili formel bir eğitim almış, %23,61 i liderlikle ilgili eğitim almıştır. Ayrıca araştırmaya alınan yöneticilerin 24 ü başhekim ve yardımcıları, 33 ü hastane müdürü ve yardımcıları ve 15 i başhemşire ve yardımcılardır. Araştırmada yöneticilerin yöneticilik yeteneklerinin kendilerinin değerlendirmesi de istenmiştir. Bunun sonucunda 72 hastane yöneticisinden 8 i (%11,11) yöneticilik yeteneğini düşük bulurken, yaklaşık %89 u yöneticilik yeteneğini yüksek bulmuştur. Tablo 4: Liderlik Davranışı Boyutlarının Tanımlayıcı İstatistikleri LĐDERLĐK DAVRANIŞI Std. Ortalama BOYUTLARI Sapma Ranj Minimum Maksimum Üyeliğin Korunması 4,27 0,41 1,75 3,25 5,00 Hükmetme 4,25 0,35 1,50 3,50 5,00 Aşağıdan Yukarıya Đletişim 4,17 0,42 1,75 3,25 5,00 Üretim 4,16 0,43 1,50 3,50 5,00 Örgütün Temsili 4,07 0,44 2,25 2,75 5,00 Amaçların Bütünleştirilmesi 4,07 0,42 2,00 3,00 5,00 Tanıma 4,05 0,46 1,75 3,00 4,75 Örgütleme 3,80 0,35 1,50 3,25 4,75 Yapıyı Harekete Geçirme 3,72 0,35 2,00 3,00 5,00 Yukarıdan Aşağıya Đletişim 3,63 0,41 2,00 2,75 4,75 Tablo 4, hastane yöneticilerinin 40 liderlik davranışı ifadesinden hareketle belirlenen 10 liderlik davranışı boyutuna ilişkin tanımlayıcı istatistiklerini ve 10 liderlik davranışı boyutunun ortalamaya göre sıralanmasını göstermektedir. Tablo incelendiğinde hastane yöneticilerinin üyeliğin korunması, hükmetme, aşağıdan yukarıya iletişim, üretim, amaçların bütünleştirilmesi, örgütün temsili, tanıma liderlik davranışı boyutlarının ortalama skorlarının 4 değerinden yüksek olduğu görülmektedir. Dolayısı ile hastane yöneticilerinin yukarıda belirtilen liderlik davranışı boyut skorları ortalamalarının orta düzeyin üzerinde olduğu görülmektedir. Buna karşılık hastane yöneticilerinin yapıyı harekete geçirme ve yukarıdan aşağıya iletişim boyutlarındaki liderlik davranışlarının orta düzeyde bulunmuştur. Tablo 5: Liderlik Davranışı Boyutları Arasındaki Đlişkiler (Korelâsyonlar) LĐDERLĐK DAVRANIŞI BOYUTLARI Hükmetme Korelâsyon r 1 Hükmetme Yapıyı Harekete Geçirme Üyeliğin Korunması Örgütün Temsili Amaçların Bütünleştirilmes i Örgütleme Yukarıdan Aşağıya Đletişim Aşağıdan Yukarıya Đletişim Tanıma Üretim p Yapıyı Harekete r,250(*) 1 645

10 Geçirme p,034 Üyeliğin Korunması Örgütün Temsili Amaçların Bütünleştirilmesi Örgütleme r,595(**),327(**) 1 p,000,005 r,496(**),185,607(**) 1 p,000,121,000 r,495(**),454(**),554(**),368(** ) 1 p,000,000,000,001 r,310(**),128,258(*),323(** ),259(*) 1 p,008,284,029,006,028 Yukarıdan r,185,263(*),165,108,529(**),166 1 Aşağıya Đletişim p,120,025,167,368,000,162 Aşağıdan,449(** r,406(**),364(**),450(**) Yukarıya Đletişim ),467(**),387(**),361(**) 1 p,000,002,000,000,000,001,002 Tanıma,446(** r,505(**),140,491(**) ),480(**),197,142,516(**) 1 p,000,239,000,000,000,097,233,000 Üretim,507(** r,605(**),485(**),563(**) ),608(**),278(*),393(**),452(**),472(**) 1 p,000,000,000,000,000,018,001,000,000 * Korelâsyon 0,05 yanılma payında önemlidir (çift yönlü) ** Korelâsyon 0,05 yanılma payında önemlidir (çift yönlü) Tablo 5, hastane yöneticilerinin 10 liderlik davranışı arasındaki ilişkileri göstermektedir. Liderlik davranışı boyutları arasındaki ilişkileri analiz etmek için Pearson korelâsyon katsayıları hesaplanmıştır. Tablo 10 incelendiğinde liderlik davranışı boyutları arasında çoğunlukla güçlü ve pozitif ilişkilerin olduğu görülmektedir. Üretim liderlik davranışı boyutu ile amaçların bütünleştirilmesi (r=,608; p< 0,001) ve hükmetme (r=,605; p< 0,001), örgütün temsili ile üyeliğin korunması (r=,607; p< 0,001) arasında oldukça güçlü ve pozitif ilişki bulunmuştur. Tanıma ile örgütleme, örgütün temsili ile yapıyı harekete geçirme, yukarıdan aşağıya iletişimle üyeliğin korunması, yukarıdan aşağıya iletişimle örgütün temsili ve yukarıdan aşağıya iletişimle örgütleme liderlik davranışı boyutu arasında anlamlı ilişkiler bulunamamıştır. Sonuç olarak, H1. Hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim liderlik davranışı boyutları arasında anlamlı ilişki vardır şeklinde kurulan hipotez kısmen kabul edilmiştir. Bir başka deyişle hastane yöneticilerinin liderlik davranışı boyutları arasında genellikle anlamlı ilişkiler söz konusu olmasına karşın, bazı liderlik davranışı boyutları arasında anlamlı ilişkilerin olmadığı da anlaşılmıştır. Tablo 6: Cinsiyete Göre Liderlik Davranışı Boyutlarının Karşılaştırılması CĐNSĐYET LĐDERLĐK DAVRANIŞI Kadın (n=39) Erkek (n= 33) t p BOYUTLARI Std. Std. Ort. Ort. Sapma Sapma Hükmetme 4,26 0,34 4,23 0,36 0,332 0,741 Yapıyı Harekete Geçirme 3,69 0,31 3,76 0,40-0,857 0,395 Üyeliğin Korunması 4,23 0,43 4,32 0,39-0,893 0,375 Örgütün Temsili 4,03 0,44 4,12 0,43-0,863 0,

11 Amaçların Bütünleştirilmesi 3,94 0,41 4,22 0,40-2,897 0,005* Örgütleme 3,76 0,35 3,84 0,34-1,025 0,309 Yukarıdan Aşağıya Đletişim 3,63 0,40 3,63 0,43-0,018 0,986 Aşağıdan Yukarıya Đletişim 4,10 0,39 4,24 0,44-1,340 0,185 Tanıma 4,07 0,42 4,03 0,51 0,296 0,768 Üretim 4,11 0,44 4,21 0,418-1,020 0,311 *: p< 0,05 anlamlı farklılık Tablo 6, hastane yöneticilerinin liderlik davranışı boyutları skorlarının cinsiyete göre farklılık gösterip göstermediğini sunmaktadır. Liderlik davranışı boyutlarının cinsiyete göre farklılık gösterip göstermediğini analiz etmek için iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi (student t testi) uygulanmıştır. Uygulanan istatistiksel analiz sonucunda hastane yöneticilerinin amaçların bütünleştirilmesi (t=-2,897; p< 0,05) liderlik davranışı boyutunun cinsiyete göre anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur. Erkek hastane yöneticilerinin amaçların bütünleştirilmesi liderlik davranışı boyutu skor ortalaması kadın yöneticilerden daha yüksektir. Buna karşılık diğer 9 liderlik davranışı boyutunun hastanelere göre anlamlı farklılık göstermediği bulunmuştur. Dolayısı ile H2.a. Hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim liderlik davranışı boyutları cinsiyete iyete göre farklılık göstermektedir şeklinde kurulan hipotez amaçların bütünleştirilmesi için kabul, diğer boyutlar için reddedilmiştir. Tablo 7: Yönetimle Đlgili Eğitim Alma Durumuna Göre Liderlik Davranışı Boyutlarının Karşılaştırılması Yönetimle Đlgili Eğitim Alma Durumu LĐDERLĐK DAVRANIŞI Alan (n=48) Almayan (n=243) t p BOYUTLARI Std. Std. Ort. Ort. Sapma Sapma Hükmetme 4,25 0,33 4,23 0,40 0,176 0,861 Yapıyı Harekete Geçirme 3,71 0,37 3,73 0,32-0,231 0,818 Üyeliğin Korunması 4,33 0,42 4,15 0,37 1,768 0,081 Örgütün Temsili 4,12 0,40 3,98 0,50 1,231 0,223 Amaçların Bütünleştirilmesi 4,14 0,38 3,94 0,48 1,834 0,071 Örgütleme 3,84 0,32 3,70 0,39 1,609 0,112 Yukarıdan Aşağıya Đletişim 3,60 0,42 3,68 0,39-0,746 0,458 Aşağıdan Yukarıya Đletişim 4,20 0,43 4,09 0,40 1,084 0,282 Tanıma 4,14 0,48 3,90 0,39 2,103 0,040* Üretim 4,17 0,43 4,14 0,43 0,239 0,812 *: p< 0,05 anlamlı farklılık Tablo 7, hastane yöneticilerinin liderlik davranışı boyutları skorlarının yönetimle ilgili eğitim alıp almamaya göre farklılık gösterip göstermediğini sunmaktadır. Liderlik davranışı boyutlarının yönetimle ilgili eğitim alıp almaya göre farklılık gösterip göstermediğini analiz etmek için iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi (student t testi) uygulanmıştır. Uygulanan istatistiksel analiz sonucunda hastane yöneticilerinin yönetimle ilgili eğitim alıp almama durumuna göre sadece tanıma liderlik davranışı boyutunda anlamlı farklılıkların olduğu (t=2,103; p< 0,05) bulunmuştur. diğer 9 liderlik davranışı boyutlarının ise anlamlı farklılık göstermediği anlaşılmıştır. 647

12 Sonuç olarak H2.b. Hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim liderlik davranışı boyutları yönetimle ilgili eğitim alma durumuna göre farklılık göstermektedir şeklinde kurulan hipotez tanıma boyutu için kabul, diğer 9 liderlik davranışı boyutu için ise reddedilmiştir. Bu sonuç, bu araştırma açısından yöneticilerin yönetimle ilgili eğitim alıp almamalarının liderlik davranışları üzerinde önemli etkisinin olmadığını gösterebilir. Tablo 8: Eğitim Durumuna Göre Liderlik Davranışı Boyutlarının Karşılaştırılması Ki- p EĞĐTĐM DURUMU Kare LĐDERLĐK DAVRANIŞI BOYUTLARI Ön Lisans Lisans Yüksek Lisans Doktora (n=14) (n=22) (n=21) (n=15) Hükmetme 4,23 0,44 4,25 0,31 4,28 0,34 4,21 0,35 0,128 0,938 Yapıyı Harekete Geçirme 3,76 0,34 3,65 0,22 3,82 0,46 3,65 0,36 1,512 0,470 Üyeliğin Korunması 4,19 0,38 4,22 0,30 4,33 0,47 4,35 0,51 0,313 0,855 Örgütün Temsili 4,10 0,36 3,98 0,41 4,13 0,40 4,11 0,59 1,140 0,566 Amaçların Bütünleştirilmesi 3,96 0,48 4,01 0,45 4,17 0,39 4,13 0,36 2,844 0,241 Örgütleme 3,67 0,26 3,89 0,34 3,83 0,38 3,73 0,37 4,027 0,134 Yukarıdan Aşağıya Đletişim 3,76 0,49 3,62 0,43 3,53 0,30 3,66 0,44 1,689 0,430 Aşağıdan Yukarıya Đletişim 4,07 0,38 4,18 0,38 4,15 0,47 4,26 0,44 0,582 0,748 Tanıma 3,89 0,48 3,98 0,38 4,21 0,48 4,08 0,49 4,097 0,129 Üretim 4,23 0,54 4,06 0,29 4,22 0,42 4,15 0,51 2,097 0,351 Tablo 8, hastane yöneticilerinin liderlik davranışı boyutları skorlarının yöneticilerin eğitim durumuna göre farklılık gösterip göstermediğini sunmaktadır. Liderlik davranışı boyutlarının eğitim durumuna göre farklılık gösterip göstermediğini analiz etmek için gruplara düşen denek sayısı çok az olduğundan non-parametrik bir test olan Kruskal-Wallis testi uygulanmıştır. Uygulanan istatistiksel analiz sonucunda hastane yöneticilerinin 10 liderlik davranışı boyutu düzeyinin yaşa göre anlamlı farklılıklar göstermediği bulunmuştur. Dolayısı ile bu araştırmada eğitim durumunun liderlik davranışları üzerinde bir etkisinin olmadığı bulunmuştur. Sonuç olarak H2.c. Hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim liderlik davranışı boyutları eğitim durumuna göre farklılık göstermektedir şeklinde kurulan hipotez reddedilmiştir. Tablo 9: Yöneticilik Süresine Göre Liderlik Davranışı Boyutlarının Karşılaştırılması YÖNETĐCĐLĐK SÜRESĐ Ki-Kare p LĐDERLĐK DAVRANIŞI BOYUTLARI 1-4 Yıl (n=24) 5-9 Yıl (n=27) 10 Yıl ve Üzeri (n=21) Hükmetme 4,19 0,35 4,21 0,33 4,35 0,37 4,260 0,119 Yapıyı Harekete Geçirme 3,81 0,43 3,60 0,31 3,78 0,28 5,516 0,063 Üyeliğin Korunması 4,30 0,46 4,27 0,35 4,25 0,46 0,000 1,000 Örgütün Temsili 4,15 0,41 4,08 0,42 3,98 0,49 0,962 0,618 Amaçların Bütünleştirilmesi 4,10 0,39 4,01 0,40 4,11 0,49 0,306 0,858 Örgütleme 3,81 0,33 3,74 0,35 3,86 0,36 1,605 0,448 Yukarıdan Aşağıya Đletişim 3,57 0,34 3,64 0,42 3,69 0,48 0,867 0,

13 Aşağıdan Yukarıya Đletişim 4,25 0,50 4,11 0,34 4,15 0,42 1,817 0,403 Tanıma 4,06 0,50 4,05 0,38 4,04 0,53 0,034 0,983 Üretim 4,20 0,43 4,12 0,48 4,15 0,37 0,812 0,666 Tablo 9, hastane yöneticilerinin liderlik davranışı boyutları skorlarının yöneticilik sürelerine göre farklılık gösterip göstermediğini sunmaktadır. Liderlik davranışı boyutlarının yöneticilik süresine göre farklılık gösterip göstermediğini analiz etmek için gruplara düşen denek sayısı çok az olduğundan non-parametrik bir test olan Kruskal-Wallis testi uygulanmıştır. Uygulanan istatistiksel analiz sonucunda hastane yöneticilerinin 10 liderlik davranışı boyutu düzeyinin yöneticilik süresine göre anlamlı farklılıklar göstermediği bulunmuştur. Dolayısı ile bu araştırmada yöneticilik sürelerinin liderlik davranışları üzerinde bir etkisinin olmadığı bulunmuştur. Sonuç olarak H2.d. Hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim liderlik davranışı boyutları yöneticilik süresine göre farklılık göstermektedir şeklinde kurulan hipotez reddedilmiştir. Tablo 10: Yöneticilik Yeteneği Durumuna Göre Liderlik Davranışı Boyutlarının Karşılaştırılması Yöneticilik Yeteneği Durumu Mann Düşük (n=8) Yüksek (n=64) Whitney LĐDERLĐK DAVRANIŞI BOYUTLARI p Std. Std. Ort. Ort. U Sapma Sapma Hükmetme 4,18 0,32 4,25 0,35 225,000 0,569 Yapıyı Harekete Geçirme 3,59 0,22 3,74 0,36 198,500 0,286 Üyeliğin Korunması 4,12 0,42 4,29 0,41 190,500 0,226 Örgütün Temsili 3,96 0,43 4,09 0,44 201,500 0,322 Amaçların Bütünleştirilmesi 3,81 0,22 4,10 0,43 132,500 0,024* Örgütleme 3,84 0,46 3,79 0,34 249,500 0,904 Yukarıdan Aşağıya Đletişim 3,40 0,18 3,66 0,43 155,500 0,065 Aşağıdan Yukarıya Đletişim 3,87 0,46 4,20 0,40 150,500 0,055 Tanıma 3,75 0,48 4,09 0,45 145,000 0,043* Üretim 4,03 0,31 4,17 0,44 212,500 0,427 *: p< 0,05 anlamlı farklılık Tablo 10, hastane yöneticilerinin liderlik davranışı boyutları skorlarının yöneticilik yetenekleri durumuna göre farklılık gösterip göstermediğini sunmaktadır. Daha önce de ifade edildiği üzere hastane yöneticilerinin yöneticilik yetenekleri kendi değerlendirmelerinden hareketle ölçülmüştür. Yöneticilik yeteneği 4 ve altında olanlar düşük, 5 ve üzerinde olanlar ise yüksek yöneticilik yeteneği olarak kabul edilmiştir. Liderlik davranışı boyutlarının yöneticilik yeteneğine göre farklılık gösterip göstermediğini analiz etmek için gruplara düşen denek sayısı çok az ve aşırı dengesiz olduğundan non-parametrik bir test olan Mann Whitney U testi uygulanmıştır. Uygulanan istatistiksel analiz sonucunda hastane yöneticilerinin 10 liderlik davranışı boyutu düzeyinden sadece 2 boyutun yönetici liderliğine göre anlamlı farklılıklar göstermediği bulunmuştur. Bir başka ifade ile hastane yöneticilerinin amaçların bütünleştirilmesi ve tanıma liderlik davranış boyutları düzeyleri yöneticilik yeteneği durumuna göre farklılaşmaktadır. Sonuç olarak H2.e. Hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim liderlik davranışı boyutları yöneticilik yeteneğine göre farklılık göstermektedir şeklinde kurulan hipotez amaçların bütünleştirilmesi ve tanıma boyutları için kabul, diğer 8 boyut için ise reddedilmiştir. Amaçların bütünleştirilmesi ve tanıma 649

14 boyutlarında yöneticilik yeteneğine göre farklılık gösterdiği ve anlamlı bir sonuç çıkarıldığı ortaya konmuştur. Tablo 11: Yöneticilik Pozisyonuna Göre Liderlik Davranışı Boyutlarının Karşılaştırılması YÖNETĐCĐLĐK ÜNVANI Ki- p Kare LĐDERLĐK DAVRANIŞI BOYUTLARI Başhekim ve Yardımcısı (n=24) Hastane Müdürü ve Yardımcısı (n=33) Başhemşire ve Yardımcısı (n=15) Hükmetme 4,23 0,38 4,30 0,35 4,15 0,29,981,380 Yapıyı Harekete Geçirme 3,69 0,33 3,71 0,38 3,80 0,35,410,665 Üyeliğin Korunması 4,32 0,49 4,29 0,38 4,16 0,36,691,504 Örgütün Temsili 4,11 0,57 4,12 0,35 3,91 0,33 1,312,276 Amaçların Bütünleştirilmesi 4,13 0,41 4,07 0,40 3,98 0,51,578,564 Örgütleme 3,79 0,38 3,83 0,35 3,75 0,31,296,744 Yukarıdan Aşağıya Đletişim 3,70 0,40 3,53 0,37 3,75 0,49 2,036,138 Aşağıdan Yukarıya Đletişim 4,22 0,43 4,20 0,44 4,00 0,32 1,579,214 Tanıma 4,08 0,50 4,09 0,44 3,93 0,44,653,524 Üretim 4,18 0,47 4,15 0,40 4,13 0,45,073,929 *: p< 0,05 anlamlı farklılık H2.f. Hastane yöneticilerinin hükmetme, yapıyı harekete geçirme, üyeliğin korunması, örgütün temsili, amaçların bütünleştirilmesi, örgütleme, yukarıdan aşağıya iletişim, aşağıdan yukarıya iletişim, tanıma ve üretim liderlik davranışı boyutları yöneticilik pozisyonuna göre farklılık göstermektedir şeklinde kurulan hipotez reddedilmiştir. Liderlik davranış boyutları yöneticinin pozisyonuna göre farklılık göstermediği anlaşılmaktadır. Yöneticilerin pozisyonlar arasındaki farklılıkları, liderlik davranışında önemi olmadığını ortaya koymaktadır. 3. SONUÇ Hastane örgütlerinin başarılı olabilmeleri için mevcut personeli etkili ve verimli biçimde kullanmaları gerekir. Bunun içinde hastane işletmelerinin bütün yönetsel kademelerinde bulunan yöneticilerin etkili birer lider olmaları gerekir. Davranış bilimleri literatüründe örgütlerde liderlik davranışları ve liderlik davranışlarını etkileyen faktörlerin analizi konusunda son yıllarda yoğun ilgi vardır. Hastane sektöründe yapılan araştırmalar yaş, cinsiyet, yöneticilik tecrübesi, kurumun yönetim iklimi, iş tatmini gibi değişkenlerin liderlik davranışlarını etkilediği çoğunlukla bulunmuştur. Sheridan ve Vredenburgh, 1978: 679). Sağlık sistemlerinde son yıllarda önemli gelişim ve değişimler yaşanmaktadır. Sağlık hizmetlerini güçlendirme ve toplumun sağlık hizmetlerine adil ve daha çok erişimini sağlama noktasında sağlık reformları sürekli gündemde olmaktadır. Sağlık hizmetleri yönetimi ve sunumunda yaşanan değişimleri yönetmek ve bu değişimlere uyum sağlamak için sağlık sektöründe yöneticilerin liderlik davranışlarının geliştirilmesi gerekmektedir. Günümüzde artık sağlık sektöründeki politika belirleyicileri, sağlık sektöründe liderleri yeniçağın temsilcileri olarak görmekte ve sağlık personelinin iş tatmini, örgütsel bağlılığı, örgütsel güven, örgütsel vatandaşlık gibi iş psikolojisi ölçülerini yükseltmenin bir unsuru olarak görmektedir. (Reinhardt, 2004; Manion 2004; Marchiori and Henkin 2004; Hocker and Trofino, 2003). 650

15 Bu çalışma Đstanbul da 5 eğitim ve araştırma hastanesi yöneticileri üzerinde yapıldığından, araştırma sonuçlarının tüm Türkiye ye ve Đstanbul Đline genellenmesi söz konusu değildir. Araştırma sadece Sağlık Bakanlığı na bağlı hastanelerde yapıldığı için araştırma sonuçlarının özel, üniversite ve diğer kurumların hastanelerine genellenmesi de yapılamaz. Bu araştırmada hastane yöneticilerinin lider davranışları değişik boyutlarda incelenmiş ve liderlik davranış boyutlarının cinsiyet, eğitim durumu, yöneticilik pozisyonu gibi değişkenler açısından analizi yapılmıştır. Araştırma sonunda liderlik davranış boyutları arasında çoğunlukla ilişkilerin olduğu bulunmuştur. Yöneticilik ünvanı ve eğitim durumunun liderlik davranışı boyutlarını etkilemediği bulunmuştur. Ayrıca araştırmada hastane yöneticilerinin liderlik davranış boyutlarına ilişkin ortalama skorların çoğunlukla orta seviyenin üzerinde olduğu anlaşılmıştır. Araştırma bulguları ülkemizde ve dünyada liderlik konusunda yapılan birçok araştırma sonuçları tarafından desteklenmektedir. Lider davranışları boyutları arasındaki ilişkiler bazı çalışmalarda vurgulanmıştır (Göktepe, 2001; Ormancı, 2005; Porter, 2003; Saatlı, 1998; Yiğit, 1996). Çalışmamızda eğitim cinsiyet, eğitim durumu, yöneticilik pozisyonu, yöneticilik süresi gibi değişkenlerin lider davranışlarını çoğunlukla etkilemediği bulunmuştur. Benzer bulgulara ülkemizde birçok yayında yer verilmiştir (Göktepe, 2001; Kantek vd., 2001; Vural, 1997; Yiğit 1996; Yiğit 2002). Sağlık sektöründe liderlik ve liderlik davranışları konusunda ileride yapılacak araştırmalarda özel hastane, üniversite hastaneleri, belediye, azınlık hastaneleri ve Sağlık Bakanlığı hastaneleri yöneticilerinin kapsama alınması gerekecektir. Mülkiyet yapısına göre hastane yöneticilerinin liderlik stilleri ve davranışlarının analiz edilmesi hastane yönetimi literatürüne önemli katkılar sağlayacaktır. Sağlık sektörünün karmaşık yapıya sahip olması, meslekleşmenin üst düzeyde olması, binlerce ürün ve girdi kaleminin olması gibi nedenlerden dolayı hastanelerde tek liderden bahsetmek zor olabilmektedir. Bundan dolayı hastanelerin değişik fonksiyonlarındaki lider yöneticiler üzerinde kalitatif ve kantitatif araştırmalar önem arz etmektedir. Sağlık sektöründe liderlik konusunda yapılacak araştırmalarda sağlık sektörünün ve hastanelerin diğer kurumlardan farklılığı daima göz önüne alınmalıdır. Kaynaklar Donnelly, James H.; Ivancevich, John M.; James L. Gibson (1987) Fundamentals of Management (6th Edition). McGraw-Hill Higher Education. Ergun T. (1981) Türk Kamu Yönetiminde Önderlik Davranışları. T.O.D.A.Đ.E. Yayınları (191). Ankara. Hemphill, Jhon; Coons, Alvin. (1957) Development of the Leader Behaviour Description Questionnaire. R.M.Stogill- A.E. Coons, (eds.). Leader Behaviour: Its Description and Measurement, Colombus: Ohio State University, s.7. Hocker, S. & Trofino, J. (2003). Transformational leadership: The development of a model of nursing case management by the Army Nurse Corp. Nursing Case Management, 8, Kavuncubaşı, Şahin, Malhan, Şengül (1999), Sağlık Yöneticilerinin Blaker- Mounton Yönetim Ölçeğine Göre Yöentim Tarzlarının Belirlenmesinde SSK Hastanelerine Yönelik Bir Araştırma, Sağlık Kuruluşları Ve Hastane Yöneticileri, Haberal Eğitim Vakfı, Ankara Manion, J. (2004). Strengthening organization commitment: Understanding the concept as a basis for creating effective workforce retention strategies. Health Care Manager, 23, Marchiori, D.A., & Henkin, A.B. (2004). Organizational commitment of a health profession faculty: dimensions, correlates and conditions. Medical Teacher, 26: Ormancı, A. (2005) Yönetici Hemşirelerin Algıladıkları Liderlik Davranışlarının Belirlenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). T.C. Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Programı, Sivas. 651

16 Rauch, Charles; Behling, Orlando (1984) Functionalism: Basis for alternate approach to the Study of Leadership, J.G.Hunt-D.M.Hosking, C.A. Schriesheim, R.Stewart, (eds.) Leaders and Managerk: International Perspectives on Managerial Behaviour and Leadership. New York: Pergamon Press, s.46. Reinhardt, A. (2004). Discourse on the transformational Leader Metanarrative or Finding The Right Person for the Job. Advances in Nursing Science, 27, Schyve, Paul M. (2009) Leadership in Healthcare Organizations: A Guıde To Joint Commıssıon Leadershıp Standards. The Governance Institute, San Diego,CA, USA. (www. governanceinstitute.com) Sheridan, John E. & Vredenburgh, Donald J. (1978) Leadership Behavior in a Hospital Organization. The Academy of Management Journal, 21(4): Whitelley, S., Ellis, R., & Broomfield, S. (1996) Health and Social Care Management a Guide To Self Development. London: Arnold Publishers. Göktepe, N. (2001) Yönetici Hemşirelerin Liderlik Tarzları ile Astların Yönetici Hemşirelerin Liderlik Tarzlarını Algılamalarının Araştırılması. YayınlanmamışYüksek Lisans Tezi. Đstanbul: Đstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Kantek, F., Yangın, H., & Durmuş, A. (2001) Yönetici Hemşirelerin Liderlik Davranışlarının Belirlenmesi. 1. International Nursing Management Conference, Denizli. Porter, T. (2003) A Different Age For Leadership. Part 1. Journal of Nursing Administration, 33(2): Saatlı, G. (1998) Ohio Eyalet Üniversitesi Modeline Göre Yönetici Hemşirelerin Liderlik Davranışlarının Belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Đzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Vural, G. (1997) Liderlik ve Hemşirelik. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 1(1): Yiğit, R. (1996) Klinik Sorumlu Hemşirelerinin Liderlik Davranışları. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Yiğit, R. (2002) Đyi Bir Lider Olmanın Yolları. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 6(1):