LĐMAN KENTLERĐNDE TURĐZM VE DIŞ TĐCARET DĐNAMĐKLERĐNĐN ĐNCELENMESĐ: ĐZMĐR ÖRNEĞĐ

Transkript

1 LĐMAN KENTLERĐNDE TURĐZM VE DIŞ TĐCARET DĐNAMĐKLERĐNĐN ĐNCELENMESĐ: ĐZMĐR ÖRNEĞĐ Burcu ELLĐDÖRT TÜĐK Uzman Yardımcısı ÖZET Tarih boyunca insanoğlu yiyecek, yerleşme, çoğalma ve öğrenmeyi sağlayabildiği en ideal yaşam alanlarından biri olarak su kenarlarını seçmiştir. Bu bölgelerde ulaşımın kolaylığı ticareti geliştirirken uygun iklimsel özellikler de tarım ve turizm için önemli rol oynamıştır. Đzmir ili tarihin ilk dönemlerinden beri onlarca uygarlığı konuk etmiş önemli bir ticaret merkezi olma özelliğini günümüzde de sürdürmektedir. 8 yılına ait gümrüklere göre dış ticaret verileri incelendiğinde Đzmir ilinin Türkiye ihracatının yaklaşık %16 sını ithalatının ise yaklaşık %13 ünü oluşturduğu görülmektedir. Ege Bölgesinin ise ithalat ve ihracatının %9 ından fazlası Đzmir de gerçekleşmektedir. Denizyolu ile yapılan ticaretin ise büyük kısmı Đzmir limanında yapılmaktadır. 8 yılı verilerine göre ülkemize havayolundan gelen yabancıların yaklaşık %3,7 sini Đzmir Havalimanı, denizyolundan gelen yabancıların ise yaklaşık % 16,5 ini Đzmir limanları karşılamaktadır. 6 verilerine göre Türkiye de yer alan turizm tesislerinin yaklaşık %6 sı Đzmir de bulunmaktadır. Bu veriler göz önüne alındığında Đzmir ilinin ülke ekonomisine hem turizm sektörü hem de dış ticaret açısından büyük katkısı olduğu söylenebilir. Bu çalışmada TÜĐK verileri kapsamında turizm sektörünün geçmişten gelişimi incelenecek, değişen konaklama türleri ve gelen yabancıların milliyetlerinin yanı sıra Đzmir ili Dünya daki önemli kentler ile kıyaslanacaktır. Yine TÜĐK verileri doğrultusunda dış ticaret verileri incelenerek ticaret yapılan ülkelerin zamana göre değişiminin turizm verileri ile uyumluluğu değerlendirilecektir. Bu iki ekonomik dinamik hem ayrı ayrı hem de birbirleri ile veya diğer ülkeler ile karşılaştırılıp yorumlanabilecektir. Sonuç olarak Đzmir ili 1

2 ekonomik ve sosyal göstergeler açısından incelenerek turizm sektöründe üstün olduğu ve eksik kaldığı konular belirtilecektir. GĐRĐŞ Turizm sektörü dünyada en hızlı gelişen ve büyüyen sektörlerin başında yer almaktadır. Sınırlar ortadan kalktıkça dünya daha da küçülmeye başlamış ve insanlar daha uzak mesafelere seyahat etme eğilimine girmiştir. Bunun başlıca nedenleri ise harcanabilir kişisel gelirlerden turizme ve tatile ayrılan payın artması ve ulaşım-iletişim teknolojisinin hızlı gelişmesi ile insanların şimdiye kadar görmedikleri ve merak ettikleri yeni bölgeleri ziyaret etme isteğidir. Turizm, bugün dünya gayrisafi hâsılasının önemli bölümünü oluşturan bir sektör konumundadır. Tüm dünyadaki ekonomik duraklamaya karşın büyümesini devam ettirmekte olan bu dinamik sektör diğer sektörlerin de motor gücü olarak işlev görmektedir. Milletlerarası ticaretin gelişmesinde, ülkeler arası ilişkilerde sosyal ve kültürel alanda iyi niyet ve anlayışın yerleşmesinde turizmin üstlendiği rol, sektörün önemini artırmış, bu nedenle konuyla ilgili çalışma ve yatırımlar hızlanmıştır. Sosyal ve ekonomik gelişmelere paralel olarak, turizm sektöründeki gelişmeleri izlemek ve ayrıntılı istatistikler derlemek, ülkemizi ziyaret eden turistlerle ilgili olarak turist profilini belirlemek ve ekonomimizde önemli bir yeri olan turizm gelirini hesaplamak amacı ile 1 yılından itibaren Türkiye Đstatistik Kurumu ve Turizm Bakanlığı, 3 yılından itibaren de Merkez Bankası Başkanlığı nın katılımı ile üç kurum ortaklaşa Çıkış Yapan Ziyaretçi Anketi ni yapmaya başlamıştır. 3 yılından itibaren yurt dışını ziyaret edip ülkemize giriş yapan ve yurt içinde ikamet eden vatandaşlarımızın profilini, gezi karakteristiklerini belirlemek ve ülkemizin turizm giderlerini tespit etmek amacı ile Vatandaş Giriş Anketi yapılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada yer alan veriler bu anketlerin sonuçlarına göre yayınlanan turizm istatistiklerini kapsamaktadır. Dış ticaret geniş anlamıyla, uluslar arası mal ve hizmet alışverişidir. Genellikle dış ticaret terimi, mal ihracat ve ithalatı yerine kullanılmaktadır. Malların yanı sıra 2

3 hizmetlerin de ihracat ve ithalatı söz konusu olmakla birlikte, dış ticaret istatistiklerinde hizmet ihracatı ve ithalatı kapsanmamaktadır. Türkiye nin dış ticaret verileri 193 lu yıllardan itibaren Türkiye Đstatistik Kurumu tarafından elde edilmekte ve yayımlanmaktadır. Dış ticaret istatistiklerinin veri kaynağı, ithalatçılar ve ihracatçılar tarafından Gümrük Đdarelerine verilen gümrük beyannameleridir. Gümrüklerde işlem gören ihracat ve ithalat beyannamelerine ait bilgiler Gümrük Müsteşarlığı ndan, Türkiye Đstatistik Kurumu na elektronik ortamda aktarılmakta, resmi istatistik olarak sadece TÜĐK tarafından açıklanmaktadır. Çalışmada yer alan dış ticaret istatistikleri TÜĐK verilerinden derlenmiştir. 8 yılına ait dış ticaret verileri geçici sonuçlardır. Çalışmanın ilk bölümünde son yıllarda turizm ve dış ticaret konularında Đzmir ilinin Ege Bölgesi ve ülkenin tamamına göre konumu hakkında bilgi verirken çalışmanın ikinci ve son bölümünde ilimizin seçilmiş yabancı liman kentleriyle dış ticaret, liman yoğunluğu ve turizm konularında karşılaştırması yapılacaktır. Bu bölümde kullanılan veriler TÜĐK, yurtdışı istatistik ofisleri ve Denizcilik Müsteşarlığı ndan derlenmiştir. ĐZMĐR ĐLĐNĐN ÜLKEDEKĐ KONUMU Turizm Göstergeleri: Đzmir in Kuruluş yeri ve tarihi konusunda bilgiler tartışmalı olmakla birlikte, yapılan kazılar sonucu, Đzmir kenti tarihinin M.Ö. 3 yılına kadar gittiği bilinmektedir. M.Ö. 8 lü yıllara gelindiğinde Đzmir, kent kriterleri taşıyan bir yerleşme olarak ilkçağ Ege dünyasının en erken ızgara planlı, yani sokakların birbirini dik kestiği, düzgün geometrik planlı kentlerinden biri olarak tanınmıştır. Antik çağların en ünlü kentleri arasında yer alan Efes, Roma devrinin en büyük kentlerinden biri olmuştur. Geçmiş çağlardan itibaren birçok medeniyeti ağırlayan bir merkezin günümüzde turizmde öne çıkması kaçınılmazdır. Đzmir ilinin turizm sektöründeki yerinin belirlenmesi için mevcut göstergelerin ülke ve bölge bazında kıyaslanması gerekmektedir. 3

4 Yabancı Vatandaş Türkiye Ege Đzmir Şekil 1: Bin kişi başına gelen yabancı ve vatandaş sayıları, 8 Bin kişi başına gelen vatandaş ve yabancı sayılarına bakıldığında Đzmir ilinin Türkiye ortalamasının altında seyrettiği açıkça görülmektedir. Đzmir de bin kişi başına gelen yabancı ziyaretçi sayısı dâhil bulunduğu Ege Bölgesi ne göre oldukça düşükken, bin kişi başına gelen vatandaş sayısında Ege Bölgesi nden üstün durumdadır. Bu verilere göre Đzmir in yabancı turist çekme başarısının Ege Bölgesi ndeki diğer illere kıyasla düşük olduğu sonucuna varılabilir (Yüzde) Gelen yabancılar Gelen vatandaşlar Ege Đzmir Şekil 2: Yıllara göre gelen yabancı ve vatandaş sayılarının Türkiye içindeki payları, 6-8 4

5 (Yüzde) Denizyolundan gelen yabancılar Denizyolundan gelen vatandaşlar Ege Đzmir Şekil 3: Yıllara göre denizyolundan gelen yabancı ve vatandaş sayılarının Türkiye içindeki payları, 6-8 Ege Bölgesi ve Đzmir e gelen yabancıların Türkiye ye göre oranına bakıldığında giriş yapanların yaklaşık %17 sinin Ege Bölgesi ne %4 ünün Đzmir e geldiği görülmektedir. Deniz yolundan girişlerde ise bu oran Ege Bölgesi için %7 civarındadır. 8 yılında Türkiye ye gelen yabancıların %17 si denizyolu ile ilimizden giriş yapmıştır. Ülkemize Ege Bölgesi nden giriş yapan vatandaşların oranının 6 8 döneminde yükseldiği görülmektedir. Şekil 4: Milliyetlere göre en çok giriş yapan ziyaretçiler, 8 5

6 8 yılında Türkiye ye ve Đzmir e gelen turistlerin büyük çoğunluğu Almanya vatandaşıdır. Ege Bölgesinde ise Đngiliz vatandaşları gelen turistlerin yaklaşık üçte birini oluşturmaktadır. Đlgi çeken bir diğer husus da Rus ve Bulgar turistlerin ülkemize en çok giriş yapan 5 milliyetten olmalarına rağmen Đzmir i tercih etme oranlarının oldukça düşük olmasıdır. Şekil 5: Konaklama türüne göre çıkış yapan yabancı ziyaretçilerin geceleme oranı, 8 Türkiye ve Ege bölgesine gelen turistlerin büyük çoğunluğu 8 verilerine göre otellerde konaklamayı tercih etmektedirler. Đzmir de ise turistlerin çoğunluğu arkadaşakraba evinde kalmaktadırlar. Đzmir de kendi evinde kalmayı tercih edenler de ülke ortalamasına göre yüksek görünmektedir. Bu verilere göre Đzmir e gelen turistlerin konaklama yerlerine ülke ortalamasından daha az harcama yaptıkları söylenebilir. Bu durum Đzmir e gelen ziyaretçiler içerisinde yurtdışında ikamet eden vatandaşların Türkiye ve Ege Bölgesi ne göre daha yoğun olmasından kaynaklanmaktadır Tesis başına düşen oda sayısı Tesis başına düşen yatak sayısı Türkiye Ege Đzmir Şekil 6: Belediye belgeli konaklama tesisleri başına düşen oda ve yatak sayıları, 6 6

7 Şekil 6 dan görüldüğü üzere Đzmir deki konaklama yerlerinin kapasiteleri Türkiye ve Ege Bölgesine göre düşüktür. Bunun sebebi Şekil 5 de açıkça görülen Đzmir in turist profilinin yazlıkta kalma eğiliminin otelde kalma eğiliminden yüksek olmasıdır. Dış Ticaret Göstergeleri: Türkiye nin en büyük ihracat limanına sahip olmasının yanı sıra hammadde kaynakları, nitelikli işgücü ve ulaşım olanaklarının genişliği, sanayinin gelişmesine olanak vererek Đzmir i Ege Bölgesi nin ticari merkezi konumuna getirmiştir. Kişi başına ihracat ve ithalat yönünden Türkiye ortalamasının kat kat üstündedir. ($) Đthalat Đhracat Türkiye Ege Đzmir Şekil 7: Kişi başına dış ticaret, 8 7

8 (Yüzde) Ege Đzmir Ege Đzmir Đhracat Đthalat Şekil 8: Yıllara göre ithalat ve ihracatın Türkiye içindeki payları, 6-8 Şekil 8 de Ege Bölgesi nde yapılan ihracat ve ithalatın sadece %1-2 civarının diğer illerde yapıldığı görülmektedir. Bu değerler Đzmir ilinin Ege Bölgesi nin ticaret merkezi olduğunun en büyük göstergesidir. Şekil 9: Ekonomik faaliyete göre ihracat, 8 8

9 (Yüzde) Tarım, ormancılık ve balıkçılık Madencilik ve taşocakçılığı Đmalat Diğerleri Türkiye Ege Đzmir Şekil 1: Ekonomik faaliyete göre ithalat, 8 Gümrüklere göre dış ticaret verileri incelendiğinde Türkiye, Ege Bölgesi ve Đzmir ilinden yapılan ihracatın neredeyse tamamının imalat sektöründen olduğu görülmektedir. En çok ithalat yapılan sektör de imalattır. Buna ek olarak Ege Bölgesi ve Đzmir in madencilik ve taşocakçılığında ithalat payı Türkiye nin üstünde olduğu söylenebilir. 9

10 (Yüzde) AB Türkiye Serbest Bölgeleri Diğer Avrupa (AB hariç) Diğer ülkeler Türkiye Ege Đzmir Şekil 11: Yıllara ve ülke gruplarına göre ihracat oranları, (Yüzde) AB Türkiye Serbest Bölgeleri Diğer Avrupa (AB hariç) Diğer ülkeler Türkiye Ege Đzmir Şekil 12: Yıllara ve ülke gruplarına göre ithalat oranları, 6-8 Yine gümrüklere göre dış ticaret verisi incelendiğinde Avrupa Birliğine üye olan ülkelerle yapılan ihracatın ithalattan çok daha fazla olduğu görülmektedir. Ege Bölgesi ve Đzmir in yaptığı ihracatta AB ülkeleri Türkiye oranından yüksekken AB ülkelerden ithalat oranı farklı şekilde düşüktür. Bu değerler bölgesel olarak dış ticaret yapılan ülkelerin Türkiye geneline göre farklılık gösterdiği sonucunu doğurabilir. 1

11 ĐZMĐR ĐLĐNĐN DÜNYADAKĐ DĐĞER LĐMAN KENTLERĐ ĐLE KARŞILAŞTIRMASI Avrupa Liman Kentleri: Đzmir ilinin diğer liman kentleri ile karşılaştırılmasını yapmadan seçilmiş liman kentleri hakkında kısaca bilgi vermek yerinde olacaktır. Zuid-Holand, Hollanda nın güneybatısında bulunan dünyanın ikinci ve Avrupa nın en büyük limanı Rotterdam Limanını bünyesinde barındıran bölgeye verilen addır. Rotterdam limanı uzun süre dünyanın en büyük limanı olma özelliğine sahip olmuş, Çin in ekonomik atılımı sonucu bu özelliği Şanghay Limanı na kaptırmıştır. Önemli yatırım ve sanayi alanlarına bir günden az bir sürede ulaşım sağlanabilmesi özelliği ile bu liman Avrupa pazarının en kritik noktasında yer almaktadır. Province Antwerpen, Avrupa nın ikinci dünyanın ise dördüncü büyük limanı Antwerp Limanının yer aldığı Belçika kentidir. Limanın e yakın ülke ile gerçekleştirilen ticarette en büyük müşterileri Amerika Birleşik Devletleri, Đngiltere, Kanada, Brezilya ve Finlandiya dır. Dünyanın yedinci büyük limanı olan Hamburg limanı geçmişten bu yana güçlü demiryolu bağlantılarından dolayı demiryolu limanı olarak da adlandırılmaktadır. Nord-Pas-de-Calais, Nord ve Pas-de-Calais illerinden oluşan bölgenin adıdır. Pasde-Calais Fransa yolcu ve kargo gemilerinin başlıca kalkış ve varış noktası olan limanı bünyesinde barındırır. Kentin işleme ve dantel ürünleri dünyaca ünlü olup bu limanda genellikle bu ürünlerin ihracatı yapılmaktadır. Comunidad Valeciana Đspanya nın özerk bölgesidir. Ülkenin en büyük limanlarından biri olan Valencia Limanı bu bölge içinde yer almaktadır. Bremen, hem Avrupa hem de Almanya daki büyük bir liman ve sanayi kentidir. Bramerhaven limanı, 1827 den sonra Weser Irmağı ndan geçemeyecek kadar büyük 11

12 gemileri için yapılmıştır. Demiryolları kenti Almanya'nın belli başlı sanayi kentlerine bağlar. Đngiltere nin önemli liman kentlerinde olan Londra da birden fazla liman bulunmaktadır. Diğer bir liman kenti olan Lizbon Portekiz in hem başkenti hem de en büyük şehridir. Lizbon bölgesi tek başına ülke GSYĐH nın %45 ini üretmektedir. Zenginlik olarak hem Portekiz hem de Avrupa ortalamasının çok üstünde yer almaktadır. Oslo şehrinin hala Norveç in başkenti olmasında limanın büyük rolü vardır. Tarihi 1735 lere dayanan liman ülkenin en büyük kargo merkezidir. 1 - Dış Ticaret: (Bin Ton) Zuid- Holland Prov. Antwerpen Hamburg Nord - Pasde-Calais Comunidad Valenciana Bremen London Đzmir Đstanbul Lisboa Oslo og Akershus Kaynak: Eurostat, Denizcilik Müsteşarlığı Şekil 13: Yıllara göre illerdeki limanlara ait yükleme boşaltma bilgileri, 6-8 Şekil 13 ilgili şehir ve bölgelerde bulunan limanlarda yapılan toplam yükleme ve boşaltma verilerini vermektedir. Denizcilik Müsteşarlığından alınan verilerde Đzmir için Aliağa, Çeşme, Dikili, Foça, Alsancak ve Đstanbul için Ambarlı, Đstanbul, Marmara Eğerli, Silivri, Şile, Tuzla limanlarına ait yükleme boşaltma bilgilerinin toplamları ile illere ait veriler bulunmuştur. Đzmir ilinin sıralamadaki yerine bakıldığında liman hareketlerinin 12

13 Avrupa nın önemli liman kentleri ile yarışır düzeyde olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Veriler bin ton şeklinde verildiğinden Đstanbul ilinin Đzmir den az olmasının nedeni değerde çok ama yükte az ürünlerin dış ticaretinin yapılması olarak söylenebilir. 2 - Turizm: London Comunidad Valenciana Noord- Holland Đstanbul Đzmir Nord - Pasde-Calais Lisboa Hamburg Prov. Antwerpen Oslo og Akershus Bremen Kaynak: Eurostat, TÜĐK Şekil 14: Konaklama tesisi sayıları, Oslo og Akershus Lisboa Hamburg London Comunidad Bremen Valenciana Oda sayısı Noord- Nord - Pasde-Calais Holland Yatak sayısı Prov. Antwerpen Đstanbul Đzmir Kaynak: Eurostat, TÜĐK Şekil 15: Konaklama tesisi başına düşen oda ve yatak sayıları, 6 13

14 Liman kapasiteleri değerlendirilen şehir ve bölgelerin turizme yönelik konaklama tesisi sayıları incelendiğinde Đzmir ve Đstanbul illerinin tesis sayısına göre sıralamada üstlerde yer aldığı görülür. Tesis başına düşen oda ve yatak sayıları değerlendirildiğinde ise Đstanbul ve Đzmir de yer alan tesislerinin sayılarının çok olmasına rağmen küçük ölçekli oldukları anlaşılmaktadır. Diğer şehir ve bölgelerde tesis kapasiteleri Đzmir den çok daha yüksek olması bu şehirlerde birçok büyük tesisin yer almasının bir sonucudur denilebilir. Đtalya Liman Kentleri: Avrupa daki büyük liman kentlerinden sonra Đtalya daki liman kentleri ve Đzmir ilişkisi de incelenecektir. Bu kentlerden Ancola da Adriyatik Denizi nin en büyük ticaret limanı yer almaktadır. Genova, Đtalyanın en büyük liman şehirlerindendir. Livorno 1587 yılında idam cezasına çarptıranların bile özgür yaşamasına izin veren anayasayı çıkarması ile göç alıp işlek bir liman şehri olmuştur. Trieste ve Ravenna, Ancola gibi Adriyatik Denizi nde yer alan limanlara sahiplerdir. Napoli Đtalya nın üçüncü büyük şehridir. 1 - Dış Ticaret: (Milyar Euro) Ancona Genova La Spezia Livorno Trieste Ravenna Napoli Đzmir Đstanbul Ancona Genova La Spezia Livorno Trieste Ravenna Napoli Đzmir Đstanbul Đthalat Đhracat Kaynak: Istat, TÜĐK Şekil 16: Đtalya liman kentleri ve Đzmir Dış Ticareti,

15 Đtalya daki liman kentleri verileri Đtalyan Đstatistik Ofisinden Euro olarak bulunmuş, Đzmir ve Đstanbul illerine ait veriler o yıla ait Merkez Bankası dolar-euro kuruna göre hesaplanmıştır. Verilere bakıldığında Đzmir ve Đstanbul illerinin Đtalya liman kentlerine göre ithalat ve ihracatı oldukça yüksek olduğu anlaşılmaktadır. 2 - Turizm: Napoli Ravenna Đzmir Genova Livorno Ancona La Spezia Trieste Kaynak: Istat, TÜĐK Şekil 17: Đtalya liman kentleri ve Đzmir turistik tesis sayıları, Napoli Ravenna Ancona Livorno Genova Trieste Đzmir La Spezia Oda sayısı Yatak sayısı Kaynak: Istat, TÜĐK Şekil 18: Tesis başına düşen oda ve yatak sayıları, 6 Đzmir ili dış ticarette Đtalya liman kentlerinden oldukça üstünken tesis sayısı bakımından üçüncü sıraya gerilemiştir. Daha önceden de bahsedildiği gibi Đzmir iline ait 15

16 tesislerin daha küçük ölçekli olması tesis başına düşen oda ve yatak sayılarına göre sıralamada tesis sayısına göre Đzmir in daha gerilerde olmasına neden olmaktadır. SONUÇ Türkiye nin en büyük ihracat limanına sahip Đzmir in ülke ve Ege Bölgesi verileri ile karşılaştırma yapıldığında önemli bir merkez olduğu açıktır. Avrupa da büyük limanlara sahip kentler ile karşılaştırma yapıldığında ise Avrupa nın hatta Dünya nın en büyük limanları ile yarışabilecek kapasitesinin olduğu söylenebilir. Đtalya liman kentlerine göre Đzmir ilinin ihracat ve ithalat miktarlarının daha yüksek olduğu da görülmektedir. Ticarette ismini duyurması, doğal güzellikleri ve bünyesinde barındırdığı tarihi eserleri ile Đzmir Turistik bir merkez olma kapasitesine sahiptir. Buna rağmen ülke ve bölge karşılaştırması sonucunda Đzmir ilinin yabancı turist çekme konusunda ülke ortalamasının altında kaldığı ve gelen turistlerin otelleri tercih etmediği anlaşılmaktadır. Đzmir deki tesislerin otel kapasiteleri dikkate alındığında hem oda hem de yatak sayısının ülke ve bölgeden geride olduğu görülmektedir. Yurtdışındaki liman kentleri değerlendirildiğinde hem otel sayılarının hem de kapasitelerinin Đzmir e göre üstün olduğu açıktır. Türkiye nin en güzel kentlerinden biri olan Đzmir için turizm göstergelerinin ülke verilerine göre düşük kalması üzerinde çalışılması gereken ciddi bir problemdir. Đlimizde yazlık turizminin yüksek olduğu açıktır. Yabancı turistlerin ile girişini sağlamak amacı güden reklamlar ve kurulacak tesisler turizm göstergelerin iyileşmesi için gereklidir. Sonuç olarak, kente yapılacak doğru yatırımlar ile birbirini destekleyen dinamikler olan dış ticaret ve turizmde Đzmir ilinin Dünya daki şehirlerin seviyesine yükselme potansiyeli olduğu açıktır. 16

17 KAYNAKÇA -Türkiye Đstatistik Kurumu Bölgesel Đzleme Göstergeleri, TR31 Đzmir, 8 -Türkiye Đstatistik Kurumu Turizm Đstatistikleri, 6, 7, 8 -Türkiye Đstatistik Kurumu Dış Ticaret Đstatistikleri Yıllığı, 6, 7, 8 -Türkiye Đstatistik Kurumu Dış Ticaret Đstatistikleri ve Endeksleri, Sorularla Resmi Đstatistikleri Dizisi-2,