EBRD MİKRO & KOBİ FİNANSMAN PROGRAMI

Transkript

1 EBRD MİKRO & KOBİ FİNANSMAN PROGRAMI TARIM SEKTÖR RAPORU EKİM ARALIK 2014

2 1. Dünya Tarım Sektörü Görünümü Son yıllarda, dünya tarımsal üretiminde gelişmiş ülkelerin payının düşüş gösterdiği, buna karşılık özellikle Asya Pasifik bölgesinin payının ise önemli oranda arttığı gözlemlenmektedir. Küresel ölçekte, bitkisel üretimin temel bileşenini tahıllar ve şeker kamışı üretimi oluşturmaktadır. Dünya genelinde arzda yaşanan artışın ürün fiyatlarına düşüş olarak yansımadığı, tam tersine 2013 yılına kadar fiyatların arttığı görülmüştür. Bunun sebebi ise hem artan nüfusa bağlı olarak talebin yükselmesi, hem de gıda fiyatlarına ilişkin spekülasyonlardır. Tablo 1. FAO Dünya Gıda Fiyat Endeksi Yıllar Gıda Fiyat Endeksi Et Fiyat Endeksi Süt Fiyat Endeksi Tahıl Fiyat Endeksi Bitkisel Yağ Fiyat Endeksi Şeker Fiyat Endeksi ,1 96,5 95,3 85,8 69,5 116, ,7 114,2 123,5 107,1 111,9 101, ,4 160,7 223,1 232,1 227,1 181, ,3 182,0 193,6 236,1 223,9 305, ,8 184,1 242,7 219,3 193,0 251,0 2014* 203,4 198,8 228,7 192,6 183,0 243,4 Kaynak: FAO. *2014 ilk 11 aylık ortalama Tarım ürünleri fiyatlarında 2012 yılına kadar süren artış son iki yılda yerini et fiyatları ayrı tutulmak üzere makul bir düşüşe bırakmıştır. Önümüzdeki dönemde kısa vadede ılımlı ölçülerde düşüşün devam etmesi, ardından orta vadede fiyatların reel bazda sabitlenmesi, artışın ise et, süt ve balık fiyatlarında olması beklenmektedir (FAO 2014). Süt fiyatlarında artış beklenmesine karşın 2015 yılında Avrupa Birliği ndeki süt kotalarının kaldırılması beklentisinin gerçekleşmesi durumunda Avrupa daki arzın seyri fiyatlara düşürücü etki olarak da yansıyabilir ün son haftaları ve 2015 in başından itibaren düşüş eğilimi gösteren petrol fiyatlarının Türkiye dâhil pek çok ülkede tarım sektörünü olumlu etkileyeceği ve özellikle emek yoğun ürünlerin maliyetlerinde azalma görülmesi beklenmektedir. Uluslararası kuruluşlar tarafından yürütülen çeşitli çalışmalar sonucunda, aşırı hızla artan kentleşme ile tarım arazilerinin farklı amaçlar için kullanılmasının ve tarımsal ürünlerin gıda dışı amaçlara tahsis edilmesinin dünyanın pek çok bölgesi için geçerli ortak sorunlar olarak ön plana çıktığı görülmektedir. Ekim Aralık 2014 Tarım Sektör Raporu 1

3 2. Türkiye Tarım Sektörüne Genel Bir Bakış 2.1. Tarımsal Üretim 2013/2014 sezonunda ülkemizde tarım sektörü pek çok olumsuzluğu üst üste yaşamıştır. Oldukça kurak bir sezon geçirilmiş, bu nedenle başta tahıllar olmak üzere kıraç alanlarda yetiştirilen pek çok üründe rekolte kayıpları yaşanmıştır. Bitkisel üretim tarafındaki bu olumsuz gelişmelere, Mart ayı sonunda yaşanan don zararı eklenmiştir. Başta fındık, kayısı, elma ve kiraz olmak üzere pek çok üründe çok sayıda üretici mağdur olmuştur. Bazı bölgelerimizde ise dolu ve sel olayları üretime önemli zararlar vermiştir. Tüm bu olumsuzluklara karşın arzdaki düşüşe paralel olarak ürün fiyatlarındaki artış, üreticilerin kaybını bir miktar telafi edebilmiştir. Sonuç olarak, sektör 2014 yılının ilk 9 ayında %3 oranında daralma yaşamış, bu daralmanın büyümeye yansıması ise negatif yönlü olmuş ve toplam GSYH yi %0,78 oranında küçültmüştür. Bu sonuçlar enflasyon rakamlarına da olumsuz yansımıştır. %8,17 olarak açıklanan 2014 yılı enflasyon oranının içinde gıdanın payı 3,11 puan olmuş; başka bir deyişle gıda fiyatlarındaki artış, 2014 yılı enflasyonunun yaklaşık %40 ını oluşturmuştur. Aşağıdaki grafikte de görülebileceği üzere gıda ve yemek harcamaları harici TÜFE %6,84 olarak gerçekleşirken, gıda ve yemek harcamalarındaki artış ise %14,54 olarak gerçekleşmiştir. Ekim Aralık 2014 Tarım Sektör Raporu 2

4 Bununla beraber 2015 üretim sezonunun başlangıcını oluşturan 2014 yılı 4. çeyreğinin iklim açısından iyi başladığını gözlemlemekteyiz. Sonbahar yağışları istenilen düzeyde olmuş, devamında yağan kar özellikle hububat üretimi için ideal bir ortam sağlamıştır. İlkbahar yağışlarının da tatminkâr bir düzeyde olması durumunda bereketli bir yılın müjdesini verebiliriz. Bu yağışların, pek çok bölgemizde kuraklık nedeniyle yaşanan taban suyu düşüşünü bir ölçüde engelleyeceği, ayrıca üretimdeki sulama sayısını ve maliyeti düşürerek kârlılığa olumlu etki yapacağı beklenmektedir. Ürünlerin sezonundaki genel seyri aşağıda verilmiştir. Tahıllar 1 Ülkemizde 2013 yılında bin ton buğday, bin ton arpa, 365 bin ton çavdar, 235 bin ton yulaf, 118 bin ton tritikale üretimi gerçekleşmiştir yılında ise bin ton buğday, bin ton arpa, 300 bin ton çavdar, 210 bin ton yulaf, 110 bin ton tritikale üretiminin gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Bahsi geçen ürünlerin toplam üretimi 2013 yılında bin ton iken, bu rakam 2014 yılında tahminen %16 lık bir azalış göstermiştir yılı mısır üretiminin bir önceki yıla göre %0,8 oranında artarak 5,95 milyon tona ulaştığı tahmin edilmektedir dönemi mısır hasadı 31 Temmuz 2014 tarihinde başlamış olup Ocak 2015 ortası itibariyle hasat oranı ülke genelinde %84 civarındadır yılında çeltik üretiminin, 2013 yılına göre %7,8 oranında düşüşle 830 bin ton (pirinç karşılığı 498 bin ton) olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Üretilen çeltiklerin %74 ünü osmancık, %17 sini baldo, %9 unu ise diğer çeşitler oluşturmaktadır. Ülkemizin yıllık pirinç 1 Veriler TÜİK 2014 İkinci Tahmin Ekim Aralık 2014 Tarım Sektör Raporu 3

5 tüketimi 700 bin ton civarındadır dönemi çeltik hasadı 9 Eylül tarihinde başlamış olup 7 Kasım tarihinde tamamlanmıştır. Yağ Bitkileri Üretimi Türkiye Yağlı Tohum Üretimi (Bin Ton) Ayçiçek Tohumu Pamuk Tohumu Soya Fasulyesi Kolza Tohumu Aspir Tohumu TOPLAM Kaynak: TÜİK Yağlı tohumlar, pamuk ile birlikte tarımsal üretimde açık verdiğimiz en önemli hammadde kaynaklarıdır yılında ülkemizde 1,33 milyar dolarlık yağlı tohum, ham yağ ve küspe ithalatı yapılmıştır. Üretimi ise devlet desteklemeleri olduğu halde yukarıda görüldüğü üzere son 5 yılda küçük çaplı oynamalarla aşağı yukarı aynı düzeylerde gerçekleşmektedir. Üretimdeki bu yetersizliğin nedeni, 2008 yılından itibaren dünyada yaşanan bitkisel yağ fiyatlarındaki düşüşün iç piyasaya yansımasıdır. Zeytinyağında ise İtalya, İspanya gibi önemli üretici ülkelerde iklim koşullarından kaynaklanan rekolte düşüklüğü ülkemizde de yaşanmış, bazı bölgelerimizde rekolte kaybı %70 lere dayanmış, ancak fiyatların çok yükselmesi nedeniyle rekolteden kaynaklanan kayıplar fiyatlarla dengelenebilmiştir. Şeker Üretimi Ülkemizde yaklaşık 2,9 milyon dekarlık şeker pancarı ekiliş alanı mevcuttur. Son iki yıldır kotaların sınırlı tutulması nedeniyle ekim alanlarında azalış görülmüştür şeker üretim tahmini bin ton, ihracat beklentisi ise mevcut stoklar da dikkate alındığında 105 bin ton olup ithalat beklenmemektedir (Pankobirlik, 2014). Özel sektörün de devreye girmesiyle piyasada istikrar yakalanmıştır. Verimlilikte son yıllarda önemli artışlar kaydedilmiş olup bu durum ekiliş alanlarındaki düşüşü telafi etmiştir. Kümes Hayvancılığı TÜİK verilerine göre 2014 yılının ilk 8 aylık döneminde kanatlı hayvan sektörü üretimi, geçen yılın aynı dönemine göre %5,8 oranında artarak tona ulaşmıştır. Temmuz ayında Rusya ya başlayan piliç eti satışının katkısıyla yükselen ihracatımız 2014 yılının ilk on ayında ton olarak gerçekleşmiştir. Türk ekonomisi için önemli sektörlerden biri olan kanatlı eti sektörünün hedefi, piliç eti üretimini 2025 yılında 3,35 milyon tona çıkarmaktır. Sektörde küresel oyuncu olma potansiyeline sahip olan ülkemizin 2025 yılı ihracat hedefi ise 2,6 milyar dolar olarak belirlenmiştir (BESD-BİR). Ekim Aralık 2014 Tarım Sektör Raporu 4

6 Türkiye'nin kanatlı eti ihracatı son 6 yıldır düzenli olarak artış göstermektedir. Irak, Türk Cumhuriyetleri, Suriye, Libya, Suudi Arabistan, İran, Çin ve son aylarda satış yapılmaya başlanan Rusya ihracat açısından en önemli ülkelerdir yılı sonunda 450 bin ton ihracat ve 725 milyon dolar döviz girdisi beklenmektedir. Burada en büyük payı Irak a yapılan ihracat almaktadır. Kısa bir süre önce satış yapmaya başlanan Rusya ise hem yüksek potansiyeli bakımından hem de lojistik açıdan oldukça önemli bir pazar olarak görülmektedir. Rusya'nın batılı ülkelerin ekonomik ve ticari yaptırımlarına cevap olarak AB, ABD, Kanada, Avustralya ve Norveç'ten gıda ithalatını bir yıllığına durdurması lojistik açıdan büyük avantajı olan Türkiye'nin lehine olmuş ve Rusya piliç eti dahil olmak üzere diğer gıda ürünlerinin ithalatı için yönünü Türkiye'ye çevirmiştir. Rusya'ya beyaz et satışı için gerekli izinler bulunmasına rağmen ambargo kararından önce senenin ilk 6 ayında 52 ile 185 ton arasında değişen miktarlarda gerçekleşen ihracatımız, temmuz ayında 550 tona, Ağustos ayında tona, Eylül ayında ise tona ulaşmıştır. Ekim ayında ise Rusya ya toplam tonluk ihracat gerçekleştirilmiştir. Rusya'dan 2015 yılı için 150 bin tonluk kota talep edilen kanatlı sektörü, hedefini, ambargo kalksa dahi Rusya pazarında var olmak şeklinde belirlemiştir. Türkiye'nin 2006 yılında 8,4 milyar adet gerçekleşen yumurta üretimi, geçen sürede iki kattan fazla artarak 2014'te 18 milyarı aşmış ve tarihi bir rekor kırılarak bu yıl içinde üretimde %20 oranında artış sağlanmıştır. Bu artış, yumurta üretici sayısında yükselme yaşanmamasına karşın mevcut işletmelerin kapasitesindeki büyüme sayesinde gerçekleşmiştir yılında da fiyatlar her zaman olduğu gibi inişli çıkışlı bir seyir izlemiştir. Geçen yıla göre maliyetlerde %12 %13'lük, yumurta fiyatlarında ise %18'lik bir artış yaşanmış olup, yumurta üreticisi 2014 yılını bir önceki yıla göre biraz daha rahat geçirmiştir. Ülkemizde üretilen yumurtanın %28'i ihraç edilmektedir yılı ihracat hedefi 500 milyon dolar olarak konulmuş, ancak Irak'a ihracatta yaşanan sorunlar nedeniyle sektör 2014 yılını 410 milyon dolarlık ihracatla kapatmıştır yılı hedefi ise yine 500 milyon dolar olarak belirlenmiş olup, ihracat yapılan Irak, Suriye, İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Libya, Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Gürcistan, Angola, Somali ile bazı Afrika ülkelerine Rusya nın da ilave edilme çabaları devam etmektedir. Gerekli yeterlilik belgeleri alınmış olup 2015 yılında Rusya'ya da yumurta ihracatı başlayacaktır (Yum-Bir). Süt ve Süt Ürünleri Ülkemiz süt üretimi 2013 yılında ton olarak gerçekleşmiştir. Üretilen bu sütün yaklaşık %91 i inek sütü, %0,3 ü manda sütü, %6 sı koyun sütü ve %2,3 ü keçi sütüdür (TÜİK, 2013) üretiminde geçen yıla göre artış yaşanmış olup takvim etkisinden arındırılmış Kasım 2014 tarihine kadar ay bazında toplanan inek sütü miktarları 2013 yılı karşılaştırmasıyla aşağıda verilmiştir (TÜİK 12 Ocak 2015, Bülten) yılında 7,94 milyon tonluk inek sütü üretimi varken, 2014 yılının ilk 11 ayında inek sütü üretimi 7,94 milyon tona yükselmiştir. Ekim Aralık 2014 Tarım Sektör Raporu 5

7 Balıkçılık Su ürünleri üretiminin 2011 yılından itibaren avcılık faaliyetlerindeki azalma nedeniyle sürekli düşüş gösterdiği görülmektedir. Avcılık ve yetiştiricilik olmak üzere iki kategoride değerlendirilen sektörde, avcılığın payının düzenli olarak düştüğü ve yetiştiricilik payının nominal ve oransal olarak düzenli arttığı gözlemlenmektedir yılındaki tonluk üretimin %38,4 ü yetiştiricilikten elde edilmiştir. Yetiştiriciliğin iç sular ve deniz sularındaki dağılımı da yaklaşık yarı yarıyadır. Avcılık sezonunu Eylül ayında açan sektörün özellikle palamut ve lüfer açısından oldukça iyi bir yıl geçireceği beklentisi bulunmaktadır yılında 97 milyon dolar olan ihracat miktarı, 2013 yılında hazırlanmış ve konserve edilmiş ürünler de dâhil olmak üzere toplamda 568 milyon dolara ulaşmıştır. Ülkemizdeki 134 su ürünleri işletmesinden 85 ülkeye balıkçılık ürünleri ihraç edilmektedir. Son beş yıldaki su ürünleri ihracatının %68'i Avrupa Birliği ülkelerine yapılmıştır. AB ülkeleri dışında en çok ihracat yapılan Japonya, Rusya ve Amerika gibi ülkeler ilave edildiğinde bu oran %80'i bulmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumunun yayınladığı dış ticaret verilerine göre 2013 Ocak Eylül döneminde 416 milyon dolarlık su ürünleri ihracatı gerçekleşmiş, 2014 ün aynı döneminde ise bu rakam %20'lik bir artışla 500 milyon dolara ulaşmıştır Tarımsal Dış Ticaret Uluslararası Standart Ticaret Sınıflamasına göre tarım ürünleri ihracatımız 14 milyar 950 milyon dolar, tarım ürünleri ithalatımız 14 milyar 792 milyon dolar olarak gerçekleşmiş ve ülkemiz tarımsal dış ticaret dengesi 158 milyon dolar fazla vermiştir. Tarımsal ihracatın tarımsal ithalatı karşılama oranı ise %101,1 olarak kaydedilmiştir yılı Ocak Ekim döneminde 14 milyar 20 milyon dolar olan tarımsal ihracat, 2014 yılının aynı döneminde %6,6 oranında artmıştır. Yine aynı dönemde gıda maddeleri ihracatımız 14 milyar 116 milyon dolar, gıda maddeleri ithalatımız 9 milyar 694 milyon dolar olarak gerçekleşmiş ve dış ticaret dengesi 4 milyar 423 milyon dolar fazla vermiştir. Gıda maddeleri ihracatının, gıda maddeleri ithalatını karşılama oranı %145,6 dır yılı Ocak Ekim döneminde 13 milyar 210 milyon dolar olan gıda maddeleri ihracatı, 2014 yılının aynı döneminde %6,9 oranında artmıştır. Ekim Aralık 2014 Tarım Sektör Raporu 6

8 Harmonize sisteme göre bakıldığında; tarım ürünleri ihracatımız 14 milyar 321 milyon dolar, tarım ürünleri ithalatımız 10 milyar 2 milyon dolar olarak gerçekleşmiş ve dış ticaret dengesi 4 milyar 318 milyon dolar fazla vermiştir. Tarımsal ihracatın tarımsal ithalatı karşılama oranı %143,2 dir yılı Ocak Ekim döneminde 13 milyar 396 milyon dolar olan tarımsal ihracat, 2014 yılının aynı döneminde %6,9 oranında artmıştır. Tarım ürünleri ihraç ettiğimiz ülkeler içinde ilk beş sırayı Irak, Almanya, Rusya Federasyonu, İtalya ve Suriye almaktadır. Son yıllarda önemli politik sorunlar yaşadığımız Suriye, ihracat yaptığımız ülkeler arasında 583 milyon dolar (2014 Ocak Ekim dönemi) ile 7. sırada bulunmaktadır. Tarım ürünleri ithal ettiğimiz ilk üç ülke ise Rusya Federasyonu, ABD ve Ukrayna dır. 2 Bir önceki 3. çeyrek raporumuzda, Rusya Federasyonu nun Ukrayna ile yaşadığı politik sorunların dünya tarım ürünleri ticaretine yansımalarının bu açığı kapatmada olumlu etkilerinin görülebileceğini ifade etmiştik. Ancak petrol fiyatlarında yaşanan olağanüstü düşüşün Rusya Federasyonu nun alım gücünü düşürmesi, bu beklentileri önemli ölçüde törpülemiştir. Özellikle yaş meyve sebze ihracatımızın %60 %65 ini, turunçgil ihracatımızın büyük bölümünü Rusya Federasyonu na yapan sektör, talep artışına karşın olumsuz etkilenmeye başlamıştır. Rusya nın yaşadığı devalüasyona rağmen sektörün muazzam çabasıyla Rusya'ya yapılan yaş meyve ve sebze ihracatı 2014'te %7,28 lik artış kaydetmiş, 2013 teki 876 milyon 166 bin dolarlık sebze ihracatını, 2014'te 940 milyon 18 bin dolara taşımıştır. Böylelikle Türkiye'nin yaş meyve ve sebze ihracatında Rusya'nın pazar payı %39,22'ye yükselmiştir Tarımsal Destek ve Teşvikler IPARD 2014 Kasım ayı içerisinde 13. çağrı açılmıştır. Ancak 13. çağrıda tarımsal işletmelerin topluluk standartlarına yükseltilmesi ve yeniden yapılandırılmasına dair yatırımların yer aldığı 101 no lu tedbir kapsamında yer alan et üreten işletmelere yatırımlar ve süt üreten işletmelere yatırımlar, hibe programı kapsamı dışında bırakılmıştır. Ancak TKDK den alınan bilgide bu tasarrufun sadece 13. çağrı için geçerli olduğu, sonraki çağrılarda yeniden açılabileceği öğrenilmiştir. Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı Kapsamında Tarıma Dayalı Ekonomik Yatırımların Desteklenmesi Hakkında Tebliğ T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarih sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 2014/43 sayılı tebliğ ile Adana, Adıyaman, Antalya, Artvin, Bilecik, Bingöl, Bitlis, Bolu, Edirne, Eskişehir, Gaziantep, Gümüşhane, Hakkâri, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kırklareli, Kırşehir, Kocaeli, Muğla, Niğde, Rize, Sakarya, Siirt, Sinop, Tekirdağ, Tunceli, Zonguldak, Bayburt, Kırıkkale, Batman, Şırnak, Bartın, Iğdır, Yalova, Karabük, Kilis, Osmaniye ve Düzce illerinde tarımsal üretime yönelik modern sabit 2 Tarımsal dış ticarete yönelik veriler Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, Ekonomik ve Teknik İlişkiler Daire Başkanlığı raporlarından alınmıştır. Ekim Aralık 2014 Tarım Sektör Raporu 7

9 yatırımlara hibe desteği getirilmiştir. Bu iller genelde IPARD hibe programının kapsamadığı iller olup, yeni destekleme programıyla IPARD uygulamasından faydalanamayarak mağdur olan illere telafi olanağı sunulmaktadır. Bu uygulamada proje tutarı; tarımsal üretime yönelik modern sabit yatırımlardan mantar yetiştiriciliği ve kültür balıkçılığına yönelik sabit yatırımlarda Türk Lirasını, büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine yönelik sabit yatırımlarda Türk Lirası, küçükbaş ve kanatlı hayvan yetiştiriciliğine yönelik sabit yatırımlarda ise Türk Lirasını geçemez. Hibe oranı ise %50 dir. GAP DAP Projesi Kapsamında Damızlık Sığır İşletmelerinin Kurulumu Proje kapsamında projeye dâhil illerde kurulacak yeni damızlık sığır işletmelerinin yatırımlarının desteklenmesi sağlanmaktadır. Bu kapsamda; inşaat yatırımlarında %30, makine ve damızlık alımlarında ise %40 oranında hibe uygulaması yapılmaktadır. DAP, GAP, Konya Ovası ve DOKAP Projeleri Projeler kapsamındaki illerde mevcut damızlık sığır ve koyun işletmelerinin inşaat ve damızlık erkek materyal teminine yönelik hibe programı bulunmakta olup tebliği 2014 Temmuz ayında yayımlanmıştır. Uygulama ile mevcut işletmelerin tesis onarımı, yeni tesis yapımı ve erkek damızlık materyal alımına %50 hibe uygulaması sağlanmaktadır. Yukarıda belirtilen projelerin yanında bakanlık tarafından yürütülen makine ekipman hibeleri ile alan ve ürün bazlı desteklemeler devam etmektedir Tarımsal Mevzuat Besilik Sığır İthalatı ( tarihli Genel Müdürlük Onayı) Besi işletme sahiplerine, işletmesindeki mevcut yerli orijinli besi materyali sayısının %40 ı kadar ithalat yapabilme izni verilmiştir. İthal edilecek besilik sığırlar etçi ve kombine ırkların saf veya melez erkekleri olacaktır. Sütçü ırklar ile bunların melezleri alınmayacaktır. Ülkeye girişte hayvanların her birinin yaşı 12 aydan küçük ve ağırlığı 300 kilogramdan az olacaktır. En az 100 baş fiili kapasiteli ve karantinaya uygun işletmesi olan kişi/firmaların başvuruları dikkate alınacaktır. Yumurtacı Tavukların Korunması İle İlgili Standartlara İlişkin Yönetmelik ( tarihli Resmi Gazete) Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 23 Aralık 2011 de Resmi Gazete de yayımlanan Çiftlik Hayvanlarının Refahına İlişkin Yönetmelik hâlihazırda çalışan işletmelerin 1 Ocak 2015 tarihine kadar üretimlerini sürdürebileceklerini, yeni kurulacak işletmelerin ise yeni kafes sistemlerine göre kurulmasını öngörüyordu. Bakanlık, AB de olduğu gibi 12 yıllık bir geçiş sürecini talep eden sektörün sesine kulak vererek süreyi 2023 tarihine kadar uzatmıştır. Ancak yeni işletmeler zenginleştirilmiş kafes sistemine göre kurulacaktır. Türk Gıda Kodeksi Yumurta ve Yumurta Ürünleri Tebliği ( tarihli Resmi Gazete) En önemli değişiklik yumurtada nakil, depolama ve satış aşamalarında var olan soğutma şartının 18. güne kadar kaldırılmış olmasıdır. Çiftlikten sofraya kadar her aşamada 5 C Ekim Aralık 2014 Tarım Sektör Raporu 8

10 12 C nin sağlanmasının imkânsız olduğu düşünüldüğünde bu değişiklik hem tüketici, hem de üretici açısından olumlu bir adımdır. Çünkü yumurta, sıcaklık değişimlerinden etkilenerek tazeliğini daha hızlı yitirebilmektedir. Bir başka değişiklik ise yumurtanın sağlıklı olmayan malzemeler (yaprak, saman vb.) içinde satışa sunulamayacak olmasıdır. Mevcut durumda kaynağı belli olmayan yumurtalar samanlar içinde organik veya köy yumurtası adıyla satışa sunulabiliyor ve tüketici yanıltılıyordu. Yapılan diğer bir değişiklik ise, A Sınıfı yumurtanın ağırlık kontrolüne dair toleranslar getirilmiş olmasıdır. Çiğ Sütün Değerlendirmesine Yönelik Destekleme Tebliği ( tarihli Resmi Gazete) Tebliğin amacı; ülkemiz süt üretiminin geliştirilmesi, kayıt altına alınması, çiğ süt arzının fazla olduğu dönemlerde çiğ sütün süt tozu yapılmak suretiyle piyasadan çekilmesi ve çiğ süt fiyatlarında istikrarın sağlanması amacıyla ihracatçı firmaların ihraç ettikleri ürünlerin bünyesinde kullandıkları süt tozunu iç piyasadan temin etmelerine yönelik süt tozu üretiminin desteklenmesi ile ilgili usul ve esasları düzenlemektir Tarımsal Krediler 2014 yılı 3. çeyrek sonu itibariyle tarım sektörüne kullandırılan kredilerin toplamı 42 milyar TL ye ulaşmıştır. Tablo 2. Yıllar itibariyle toplam ve tarımsal krediler (milyon TL) Yıllar Toplam Nakdi Kredi Tarımsal Nakdi Kredi Tarımsal/ Toplam (%) Toplam NPL Bakiye Tarım NPL Bakiye Toplam Kredi NPL (%) Tarımsal NPL (%) , ,5 6, , ,8 4, , , , ,9 3, , ,8 3, , ,9 3,3 Kaynak: BDDK Fintürk yılının ilk 9 aylık döneminde tarımsal krediler, 2013 yıl sonu bakiyesine göre milyon TL (%15,5 oranında) artış göstermiştir. Bu dönemde tarımsal takipteki kredi (NPL) oranı düşüşe geçmiş ve %3,3 olarak gerçekleşmiştir. Fakat özellikle bitkisel üretimde ağırlıklı vadelerin Eylül ayından sonra olması ve bu süreçte takibe düşecek krediler düşünüldüğünde 2014 yıl sonu rakamının %3,3 seviyesinin bir miktar üzerinde oluşabileceği tahmin edilebilir. Yine de rakamsal açıdan bakıldığında olağanüstü sıkıntılı bir yıl geçiren tarım sektörü için iç açıcı bir görünüm vardır. Ancak zorunluluktan kaynaklanan nedenlerle sektörde önemli ağırlığa sahip kamu kaynaklı tarımsal kredilerin ödemelerinin ötelendiği ve bir kısım özel banka kredilerinin yapılandırıldığı unutulmamalıdır. Ekim Aralık 2014 Tarım Sektör Raporu 9

11 2.6. Tarım Sigortaları Havuzu (TARSİM) Tarım sigortalarında sezon içerisinde gerçekleşen risklerin hasar ödemeleri devam etmektedir. Kurum açıklamasında, Devlet Destekli Tarım Sigortaları Sistemi çerçevesinde sistemin başlangıcından itibaren ülke genelinde poliçe sayısının 4,4 milyon adedi geçtiği, yaklaşık 72 milyon dekar alanın ve 3,3 milyon adedin üzerinde büyükbaş ve küçükbaş hayvanın sigortalandığı ve yıl sonuna kadar üreticilere yapılacak hasar ödemelerinin 1,6 milyar TL yi geçeceği bildirilmiştir. 3. Saha İzlenimleri 3.1. Ürün Bazlı İzlenimler Pamuk: Son yıllarda işleyicilerin pamuk yerine polyester gibi maddelere yönelmesi ve en büyük küresel kullanıcı olan Çin in üreticilerini desteklemek adına ucuz ithal pamuk yerine pahalı iç üretim pamuğuna dönmesi, dolayısıyla pamuk ithalatında yaşanan büyük düşüş, dünya fiyatlarını önemli ölçüde düşürmüştü. Bulunduğumuz yıl içinde küresel pamuk stoklarının önemli miktarlara yükselmesi, Çin in kendi üreticisini destekleme politikasına devam etmesi ve fiber üretiminde pamuğun kullanım oranının düşmeye devam etmesi pamukta dünya fiyatlarının düşük kalmaya devam edeceğini göstermektedir. Ülkemizde de önemli devlet desteğine rağmen dünya fiyatlarının iç piyasa fiyatlarına yansıması, pamuk üreticisinin 2014 yılında sıkıntılı bir sezon geçirmesine neden olmuştur. Bu durumun önümüzdeki sezonda da devam etmesi beklenmektedir. Çeltik: 2014 sezonun da iklimsel nedenlerle verimde yaşanan azalma sonucu yerli üretim, iç tüketimimizin yaklaşık %70 ini karşılayabilecek bir görünüm sergilemektedir. Fiyatlar tatminkâr olup, kamunun ithalat politikası fiyat seyrini şekillendirecektir. Zeytin: Rekolte açısından sıkıntılı, fiyatlar açısından ise tatminkâr bir sezon geçirilmektedir. Bazı yıllar üretici satış fiyatı 3,5 TL/kg ye kadar düşen zeytinyağı fiyatları günümüzde 10 TL/kg ye kadar yükselmiştir. Sofralık zeytinde de aynı gelişme görülmektedir. Narenciye: Büyük ihracat firmalarının bazılarının batması ve yaşanan donun etkisi ile narenciye ürünlerinde fiyat oynaklıkları görülmektedir. Rusya pazarı beklentisiyle sezon yüksek fiyatlarla açılmış, Ruble nin değer kaybı ile bu beklentiler törpülenmiş, yaşanan don ise arzı ve kaliteyi olumsuz etkilemiştir. Ancak dondan etkilenmeyen ürünlerde fiyatlar tatminkâr görülmektedir. Portakalda Washington çeşidi hiç rağbet görmemekte ve bu nedenle fiyatları çok düşük seyretmektedir. Erkenci çeşitler ile Finike çeşidi fiyatları ise beklentileri karşılamaktadır. Greyfurt beklentilerin üzerinde fiyatlanmış, mandalina fiyatları ise beklentilerin biraz altında kalmıştır. Süt Hayvancılığı: Süt fiyatları, istikrarlı seyrini bu yıl da sürdürmektedir. Toplu soğuk süt arzı yapabilen işletmelerde süt fiyatı 1,3 TL/kg ye kadar yükselmiştir. Bazı bölgelerimizde vereceği ürün bedelinin tamamını avans olarak alan üreticilerde fiyatlar çok düşük seviyelerde seyretmekte olup bu işletmelerin işletmeci boyunduruğundan kurtarılması Ekim Aralık 2014 Tarım Sektör Raporu 10

12 görevi finansör kurumlara düşmektedir. Saha çalışmalarımız sırasında özellikle kaba yemini kendisi üreten üreticilerin genel memnuniyeti gözlenmiştir. Büyükbaş Besi Hayvancılığı: Son dönemde canlı ağırlık ve karkas et fiyatlarının yükselme eğiliminde olduğu gözlemlenmektedir. Son birkaç yılda üretici, faaliyetinden tatmin edici bir kâr sağlamıştır Bölge Bazlı İzlenimler Antalya Ülkemizin birçok bölgesinde sıkça rastlanan komisyoncu - üretici arasındaki yazılı olmayan akitler üreticiyi sıkıntıya sokmaktadır. Komisyoncu üreticinin bir kısım girdi ve nakit ihtiyacını karşılamakta, bu işlemler sırasında girdi fiyatları (gübre, ilaç, malzeme, ekipman, vb.) belirlenmemekte, ürünler komisyoncuya teslim edilip sezon sona erdiğinde hem ürünün fiyatı hem de girdilerin fiyatı komisyoncu tarafından üreticiye dikte edilmektedir. Ayrıca ürün bedelleri çok geç ödenmektedir. Sistem; bankaların komisyoncuları ve tedarikçileri, komisyoncu ve tedarikçilerin de üreticiyi finanse etmesi şeklinde işlemektedir. Sistem tamamen suistimale açık olup bu durum büyük oranda üretici aleyhine kullanılmakta, işlemler genellikle kayıt dışı gerçekleştiği için ekonomik kayıplara da sebep olmaktadır. Bankalarımız tarım finansmanında bu dolaylı yaklaşımın terk edilmesine yardım ederek direkt üretici finansmanı konusuna odaklanmalıdır. Ayrıca ilde bir iki büyük komisyoncunun iflası nedeniyle pek çok üretici ürün bedellerini alamamış ve banka kredilerinden dolayı takibe düşmüşlerdir. Şanlıurfa İlde pamuk üreticileri ile yapılan görüşmelerde, pamuk satış fiyatının 1,2 TL/kg ye kadar düştüğü ve sulamadan kaynaklanan elektrik faturaları ödendiğinde faaliyetin zarara döndüğü ifade edilmiştir. Üreticiler ya faturaları ödemeyip elektriğin kesilmesine razı olmakta, ya da bir şekilde borçlarını kapatıp pamuk üretmekten vazgeçmektedir. Karaman İlin tarımda en öne çıkan ürünleri elma ve yumurtadır. Yumurtada ihracat miktarı iç piyasa fiyatlarını şekillendirmektedir. Yumurtada en önemli alıcı ülkeler konumundaki Irak ve Suriye de son dönemde yaşanan politik istikrarsızlık sektörü olumsuz etkilemektedir. Ancak sektörün Rusya pazarına umutlu yaklaştığı görülmektedir. Elma da ise iklimsel nedenlerle verim ve kalite sıkıntısı yaşanmış, ancak arzın ülke genelinde düşük seyretmesinden dolayı fiyatlar tatminkâr seyretmiş olup bu sıkıntıları telafi edici rol oynamıştır. İlde ürünler bazında genel bir memnuniyet söz konusudur. Samsun Üretici son iki üç yıldır yaşadığı olumsuzlukları 2014 yılında telafi etmiş görünmektedir. Özellikle fındığın fiyatının 3 4 kat arttığı sezonda fındık rekoltesinin de dondan olumsuz etkilenmemesi bunda başrolü oynamıştır. Tüm ürünlerde genel bir memnuniyet söz konusudur.. Ekim Aralık 2014 Tarım Sektör Raporu 11

13 Teknik Destek Hizmetleri: Frankfurt School of Finance & Management Mustafa Kemal Mah Sokak Benerler İş Merkezi No: 5 / 4 Çankaya / Ankara / Türkiye Tel: (90) Fax: (90) e.kocoglu@int.fs.de Web: Bu program Avrupa Birliği tarafından desteklenmektedir. Projenin teknik destek bileşeninin ikinci (Mayıs 2012 Ekim 2013) ve üçüncü aşaması (Kasım 2013 Ekim 2015) Avrupa Birliği tarafından finanse edilmektedir. Avrupa Birliği, teknik bilgi, kaynak ve geleceklerini kademeli olarak birleştirmeye karar vermiş olan 27 üye devletten oluşur. Bu devletler, 50 yıllık bir genişleme süreci boyunca, beraberce, kültürel çeşitlilik, hoşgörü ve bireysel özgürlükleri korurken bir istikrar, demokrasi ve sürdürülebilir kalkınma bölgesi kurdular. Avrupa Birliği, bu kazanımlarını ve değerlerini sınırları ötesindeki ülkeler ve insanlarla da paylaşmaya kararlıdır. Avrupa Komisyonu AB nin yürütme organıdır. Bu proje Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) tarafından finanse edilmektedir. EBRD, serbest piyasa ekonomisi doğrultusunda kalkınmayı hedefleyen ülkelere destek sağlamak amacıyla kurulmuş çok uluslu bir kurumdur. Kurumun ortakları, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Yatırım Bankası nın yanı sıra, Avrupa kıtasında ve dünyanın diğer bölgelerinde bulunan 61 ülkeden oluşmaktadır. EBRD Orta Avrupa dan Orta Asya ya kadar olan bir bölgede yer alan 29 ülkede yatırım yapmakta ve faaliyet göstermektedir. Öncelikli olarak piyasa tarafından ihtiyaçları tamamen karşılanamayan özel sektör firmalarına yatırım yapan Banka girişimciliği öne çıkarır; açık ve demokratik pazar ekonomilerine geçişi teşvik eder. Daha fazla bilgi için lütfen internet sitesini ziyaret ediniz. Projenin teknik destek bileşeninin ilk aşaması (Kasım 2010 Nisan 2012) Birleşik Devletler Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) tarafından finanse edilmiştir. USAID, ABD Dış İşleri Bakanı nın sağladığı genel dış politika rehberliği doğrultusunda hareket eden bağımsız federal bir devlet kurumudur. USAID, kalıcı ve eşitlikçi büyüme ile herkese daha iyi bir gelecek sağlama hedefleri doğrultusunda ziraat, demokrasi & yönetim, ekonomik büyüme, çevre, eğitim, sağlık, küresel ortaklıklar ve insani yardım gibi konularda 100 den fazla ülkede faaliyet göstermekte ve ABD dış politikasının öncülüğünü yapmaktadır. USAID dünyada beş coğrafi bölgede destek sağlamaktadır: Sahra Altı Afrika, Latin Amerika & Karayipler, Avrupa & Avrasya ve Orta Doğu. Daha fazla bilgi için lütfen europe_eurasia/countries/tr/ internet sitesini ziyaret ediniz. Proje kapsamındaki teknik destek hizmetleri (danışmanlık ve eğitim faaliyetleri) Frankfurt School of Finance & Management tarafından sağlanmaktadır. Almanya da kurulu olan Frankfurt School of Finance & Management (önceki unvanıyla Bankakademie) 50 yıldan fazla bir süredir bankacılığın ve finansın tüm alanlarında danışmanlık, mesleki ehliyet kazandırma ve eğitim faaliyetleri alanında hizmet vermekte olup, sektöründe önde gelen bir özel üniversite ve danışmanlık kurumudur den beri faaliyet göstermekte olan Uluslararası Danışmanlık Hizmetleri, gelişmekte olan ülkelerde ve yükselen piyasalarda finansal pazarları geliştirmek ve tüm bu ülkelerdeki düşük gelirli nüfusun finansmana erişim imkânlarının artırılmasına kendini adamıştır. Daha fazla bilgi için lütfen internet sitesini ziyaret ediniz. "Bu yayın Avrupa Birliği nin desteği ile hazırlanmıştır. Yayının içeriğinin tüm sorumluluğu yalnızca Frankfurt School of Finance & Management e aittir ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği nin görüşlerini yansıttığı düşünülemez. 5