Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 29, Sayı: 2, Sayfa: 41-47, 2005

Transkript

1 ARAŞTIRMA (Research) Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 29, Sayı: 2, Sayfa: 41-47, 2005 Demineralize Kemik Matriksinin Otojen Kemik / Trikalsiyum Fosfat Karışımı ile Yapılan Sinus Tabanı Agmentasyonundan Sonra Görülen Greft Yüksekliğindeki Değişimine Etkilerinin Radyolojik Olarak Değerlendirilmesi Radiographical Evaluation of the Affect of Demineralized Bone Matrix on Tricalcium Phosphate/ Autogenous Bone Mixture on the Graft Height Changes After Sinus Floor Augmentation *Yrd.Doç.Dr.Burak DEMİRALP, **Yrd.Doç.Dr. Mehmet MUHTAROĞULLARI, **Dr. A.Atila ERTAN, ***Yrd.Doç.Dr. Bahtiyar DEMİRALP * Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı ** Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı *** Gülhane Askeri Tıp Akademisi Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalı ÖZET Amaç: Sinus agmentasyonu sırasında kemik yüksekliği ve hacmini artırmak için farklı greft materyalleri kullanılmaktadır. Bu çalışmanın amacı, radyolojik olarak sinüs agmentasyonunda kullanılan otojen kemik ile demineralize kemik matriksi (DBM), trikalsiyum fosfat (A+DBM+T) karışımı ile, otojen kemik trikalsiyum fosfat (A+T) karışımının greftlenen kemik yüksekliğindeki değişimini kıyaslamaktır. Gereç ve Yöntem: Hasta grubu yaş ortalaması 49.2 ± 9.2 olan, 9 erkek, 12 kadın toplam 21 kişiden oluşmaktadır. Toplam 31 sinus agmentasyonu gerçekleştirilmiştir Sinus agmentasyonu sırasında toplam 51 implant yerleştirilmiştir. Tüm implant bölgeleri Jensen tarafından yapılan sınıflandırmaya göre C sınıfı olup primer implant stabilizasyonu için gerekli olan 4-6 mm alveoler kemik seviyesine sahiptir. İlk panaromik radyograf üstyapı bağlantısı yapılmadan ABSTRACT Objective: Different bone graft materials have been used for sinus augmentation to increase bone volume and height. The purpose of this study was radiographically to evaluate and compare the changes in sinus-graft height after sinus floor augmentation with autogenous bone and the mixture of demineralized bone matrix (DBM) with tricalcium phosphate (TCP), (A+DBM+T) and the autogenous bone and TCP alone (A+T). Material and Method: The study group consisted of 21 patients (9 men, 12 women; mean age, 49.2 ± 9.2) and 31-sinus augmentation. 15 sinuses were treated with (A+DBM+T) 16 were treated with (A+T). All implants sites were Class C according to the site classification by Jensen, with a 4-6 mm of bone available for implant stabilization. 51 implants were placed totally. Evaluation was done using the panaromic radiographs, which were taken 6 months after

2 42 6 ay önce alınmıştır. Takiben her 3 ayda bir panaromik radyograf alınmıştır. Bulgular: Ölçümler ve değerlendirmeler Hatano ve ark nın tarif ettiği yöntemle yapılmıştır. Hastalar 6 aydan 15 aya kadar takip edilmiştir (ortalama: 9.77 ± 3.1). BL/IL ve GSH/OSH oranının 15 ay boyunca her üç aylık dönemler değerlendirildiğinde her iki grupta da kademeli olarak azaldığı görüldü. Gruplar kendi içinde kıyaslandığında bu azalmalar 6-12 aylar arasında istatistiksel olarak anlamlı bulundu (p<0.01). Sonuç: Sonuç olarak DBM nin TCP greft materyaline eklenmesinin sinus agmentasyonunda başarıyı olumlu yönde etkilediği ve greft stabilitesini arttırdığı görülmüştür. the surgery, and every 3 months after the abutment connection and patients have been followed up to 15 months (6 to 15 months; mean, 9.77 ± 3.1). Results:The changes in grafted sinus floor were evaluated as described by Hatano et al. Total bone level/ implant length (BL/IL) and also the grafted sinus height/ original sinus height ratio (GSH/OSH) has been decreased by every 3 months in each groups. Conclusion: The decrease has been found statistically significant between months 6 and 12 in each group (p<0.01). As a result of this study we can conclude that adding DBM to the TCP improves the outcomes of the sinus augmentation and enhances the graft stability. ANAHTAR KELİMELER Maksiller sinüs agmentasyonu, İmplant, Radyografi, Kemik greft materyalleri, Demineralize kemik matriksi KEYWORDS Maxillar sinus augmentation, Implant, Radiography, Bone graft materials, Demineralized bone matrix GİRİŞ Sinüs tabanının yükseltilmesi, maksillar sinüsün agmentasyonu olup, maksillar bölgede dikey yönde kemik yüksekliğini arttırarak implant tedavisini mümkün hale getirmek için uygulanan bir cerrahi işlemdir 1. Teknik ilk kez 1976 yılında Tatum tarafından tarif edilmiştir 2. Klasik sinus tabanı yükseltilmesi işlemi, maksillar sinüsün yan duvarından bir kapak kaldırarak yapılır. Oluşturulan bu kapak Scheiderian membranı ile birlikte içeri ve yukarı yönde hareketlendirilir ve yatay bir pozisyonda yeni sinus tabanı oluşturulur. Bu kapağın ve sinüs mukozasının altında kalan boşluk greft materyalleri ile doldurulur 1. Kullanılacak olan greft materyali miktarı sinüs tabanı ile açılan kapak arasındaki mesafeye göre değişebilir. Sinüs boyutu da bireyler arasında farklılık gösterebileceği gibi aynı bireyde iki ayrı sinüs arasında bile farklılık gözlenebilir 3,4. İmplant tedavisinde primer stabilizasyon şart olduğu için literatürde sinus agmentasyonu ile aynı anda implant yerleştirimi için en az 4 mm orijinal alveoler kemik yüksekliği olması gerektiği rapor edilmektedir 1,5,6. Eğer primer stabilizasyon için yetersiz kemik miktarı ve/veya kalitesi söz konusu ise implant sinus agmentasyonundan 4-6 ay sonra ikinci bir cerrahi işlem ile yerleştirilmelidir 1,5,6. Sinus agmentasyonu sırasında kemik yüksekliği ve hacmini artırmak için farklı greft materyalleri kullanılmaktadır. Kaldırılan sinüs duvarı ve mukozası altında kalan boşluk otojen kemik, kemik benzeri materyaller veya bunların karışımı ile doldurulabilir. Sinus augmentasyonu sırasında yerleştirilen greft materyallerinin stabilitesi ve sonuçları farklı otörlerce araştırılmıştır. Bunlar arasında 3-5 yıl süreyle takip edilen çalışmaların yanısıra 9-10 yıl süreyle izlenen çalışmalarda mevcuttur 7-9. Yapılan bu çalışmalar sonucunda genellikle greft materyallerinin uzun dönemde stabilitelerini koruduğu greft materyallerinin miktarlarındaki azalma veya kayıpların genellikle ilk 3 yıl içinde gerçekleştiği ve kayıpların ilk 6 aylık dönemde başladığı gösterilmiştir Bu çalışmanın amacı, radyolojik olarak sinüs agmentasyonunda kullanılan otojen kemik ile demineralize kemik matriksi (DBM) (Grafton Osteotech Inc, New Jersey. USA), trikalsiyum fosfat (Cerasorb Curasan, Lindigstrab, Germany) (A+DBM+T) karışımı ile, otojen kemik trikalsiyum fosfat (A+T) karışımın greftlenen kemik yüksekliğindeki değişimini kıyaslamaktır.

3 43 GEREÇ ve YÖNTEM Çalışmaya Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalına diş eksikliği nedeniyle implant yaptırmak amacıyla başvuran ve maksillar bölgelerinde yetersiz kemik yüksekliğinin söz konusu olup, implant tedavi için mutlak sinus agmentasyonuna ihtiyaç duyulan hastalar dahil edilmiştir. Hastalara tedavi öncesinde uygulanacak işlem detaylı olarak anlatılmış, hastalar implant cerrahisi ve sinus agmentasyonu sırasında ve sonrasında söz konusu olabilecek riskler hakkında bilgilendirilmiş ve hastalardan tedavi için onam formu alınmıştır. Bunun yanısıra hastalar sinus agmentasyonu sırasında kullanılacak greft materyalleri konusunda bilgilendirilmiştir. Hasta grubu yaş ortalaması 49.2 ± 9.2 olan, 9 erkek, 12 kadın toplam 21 kişiden oluşmaktadır. Toplam 31 sinus agmentasyonu gerçekleştirilmiştir (10 hastaya çift taraflı sinus agmentasyonu yapılmıştır). Sinus agmentasyonu sırasında toplam 51 implant (Swissplus, Zimmer Dental, Carlsbad, CA, USA) yerleştirilmiştir. Tüm implant bölgeleri Jensen tarafından yapılan 11 sınıflandırmaya göre C sınıfı (Class C) olup primer implant stabilizasyonu için gerekli olan 4-6 mm alveoler kemik seviyesine sahiptir 15 sinus agmentasyonu otojen kemik ile demineralize kemik matriksi (Demineralized bone matrix (DBM), Grafton, Osteotech Inc, New Jersey. USA) ve trikalsiyum fosfat kemik greft materyali karıştırılarak (TCP) (Cerasorb Curasan, Lindigstrab, Germany) gerçekleştirilmiştir (Grup I: A+DBM+T). 16 sinus agmentasyonu ise otojen kemik ile trikalsiyum fosfat (TCP) greft materyali karıştırılarak yapılmıştır (Grup II: A+T). Her iki grupta da açılan sinus penceresi greftleme ve implantların yerleştirilmesinden sonra kollajen membran (Biomend,Zimmer Dental Inc, Carlsbad, CA) ile kapatılmıştır. Sinüs lift ameliyatları Kent ve Block tarafından tarif edilen 12 modifiye Caldwell-Luc tekniği ile gerçekleştirilmiştir. Kısaca anlatılacak olursa; Maksillanın posterior tarafı krestal insizyon ve sonrasında mukoperiosteal flebin kaldırılması ile açığa çıkarılmıştır. Implant yerleştirilecek bölgeler çelik rond frezle işaretlendikten sonra sinüsün lateral duvarına yine rond frez kullanılarak bir pencere açılmıştır. Sinüs mukozası çok dikkatli bir şekilde sinus elevatörleri kullanılarak yukarı kaldırılmış implant yerleştirilebilecek yeterli yükseklik elde edildikten sonra hasta grubuna göre greft karışımının bir kısmı sinüse yerleştirilmiş ardından implantlar uygulanmıştır. Tüm hastalar için çapları 3,7 4,8 ve boyları mm arasında değişen Swissplus titanyum implantlar kullanılmıştır. İmplantlar yerleştirildikten sonra sinusler greft karışımları ile doldurulmuş, sinus penceresi kollajen membran (Biomend,Biomend, Zimmer Dental Inc, Carlsbad, CA) ile kapatılmış ve mukuperiosteal flep tekrar uygun pozisyonda suture edilmiştir. Hastalara operasyon sonrası 7 gün kullanmak üzere Amoksisilin 1 gr (2x1), Ornidazol 500 mg (2x1), Naproksen sodyum 550 mg (2x1), %0.2 lik Klorheksidin Glukonat antiseptik gargara (2x1) ve 10 gün süre ile Setirizin dihodroklorür 10 mg (1x1) reçete edilmiştir. Dikişler alındıktan sonra üstyapı bağlantısı 6 ay sonra gerçekleştirilmiştir. İlk panaromik radyograf üstyapı bağlantısı yapılmadan 6 ay önce (cerrahiden 10 gün sonra) alınmıştır. Takiben her 3 ayda bir panaromik radyograf alınmıştır. Ölçümler Hatano ve ark nın tarif ettiği yöntemle yapılmıştır 10. Kısaca tanımlanacak olursa; Implant, alveolar kret, orijinal sinüs duvarı ve greftlenen sinüs tabanı radyografın üzerine yerleştirilen kağıda kopyalanmıştır. Ölçümler bu kağıt üzerinde yapılmıştır. Çizim ve ölçüm işlemlerinin tamamı aynı kişi tarafından gerçekleştirilmiştir. Şu ölçümler yapılmıştır (Şekil 1) 10 ; ŞEKİL 1 Ölçümler Hatano ve ark nın tarif ettiği yöntemle yapılmıştır. A: Greftlenen Sinüs tabanı B: Orijinal Sinüs tabanı C: Greftlenen sinüs yüksekliği (GSH): Orijinal sinüs tabanından greftlenen sinüs tabanına kadar olan mesafe. D: En alt nokta E: Orijinal sinüs yüksekliği (OSH): Marjinal kemik kenarı ile sinüs tabanı arasındaki mesafe. F: Implant boyu (IL): Implantın apeksinden baş kısmına kadar olan mesafe. G: Kemik Seviyesi (BL): İlgili İmplant bölgesinde bulunan kemiğin en uç noktası ile implant başının temasta olduğu kemik noktası arasındaki mesafe. 1. Implant boyu (IL) : Implantın apeksinden baş kısmına kadar olan mesafe. 2. Kemik seviyesi (BL): İlgili implant bölgesinde bulunan kemiğin en uç noktası ile implant başının temasta olduğu kemik noktası arasındaki mesafe.

4 44 3. Orjinal sinüs yüksekliği (OSH): Marjinal kemik kenarı ile sinüs tabanı arasındaki mesafe. 4. Greftlenen sinüs yüksekliği (GSH): Orijinal sinüs tabanından greftlenen sinüs tabanına kadar olan mesafe. Sinüs greft yüksekliği ile implant arasındaki ilişki BL/IL olarak belirlenmiştir. Bu oran 1.0 veya üstünde ise greftlenen sinüs tabanı implantın apeksini kaplıyor demektir. 1.0 ın altındaki değerler ise implant apeksinin greftlenen sinüs tabanı ile kaplı olmadığını göstermektedir. Greftlenen sinüs yüksekliği oranı (GSH/OSH), da benzer şekilde yorumlanmıştır. 1.0 veya üstündeki değerler greftlenen sinüs tabanının orijinal sinüs tabanının üzerinde olduğunu göstermektedir. Bu oran sinüs greft yüksekliği ile implantlarla ilişkisi olmayan sinüs bölgelerindeki yükseklikleri kıyaslamak amacıyla kullanılmıştır. İstatistiksel analizler Instat 2.1 (Graphpad Software,Inc., San Diego, CA),programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Gruplar içi karşılaştırmalar Wilcoxon testi ile gruplar arası karşılaştırmalar ise Mann Whitney U testi ile analiz edilmiştir. 15. ayda her iki grupta da sadece 2 hasta takip edilebildiğinden istatistiksel değerlendirme yapılmamış bu aya ait değerler bilgi amaçlı olarak sunulmuştur. BULGULAR Tüm hastalarda iyileşme sorunsuz gerçekleşti. Hastalar 6-15 (ortalama; 9.77 ± 3.1) ay sure ile takip edildi. Toplam 70 panaromik radyograf değerlendirildi (Tablo-I). Grup II de (A+T) bir implant 9. ayda kaybedildi Maksiller sinüs agmentasyonu sonrası başarı oranı %98 olarak hesaplandı. TABLO I Değerlendirilen panaromik radyograf sayısı Takip süresine göre sinus agmentasyon sayısı 6 ay 31 9 ay ay ay 4 Toplam 70 Hastaların yaşlara ve cinsiyete göre dağılımı Tablo II de gösterilmiştir. TABLO II Hastaların yaşa ve cinsiyete göre hasta dağılımı Yaş Erkek Kadın Toplam Toplam BL/IL oranının 15 ay boyunca her üç aylık dönemler değerlendirildiğinde her iki grupta da kademeli olarak azaldığı görüldü (Tablo III). TABLO III Aylara göre BL/IL oranındaki değişimi gösteren tablo Grup İstatistik 6. Ay 9. Ay 12. Ay 15. Ay Ortalama I S.Sapma n Ortalama II S.Sapma n Gruplar kendi içinde kıyaslandığında bu azalma 6-12 aylar arasında istatistiksel olarak anlamlı bulundu (p<0.01). Grup I (A+DBM+T) de 6 ay da BL/IL oranı 1,48 ± 0,22 iken 9.ayda bu 1,42 ± 0,12 e, 12 ayda 1,33 ± 0,2 e düştü (p<0.01). 15. ayda ise 1,29 ± 0,22 e düştüğü görüldü. Grup II (A+T) de ise 6 ay da BL/IL oranı 1,26 ± 0,16 iken 9.ayda bu 1,20 ± 0,16 e, 12 ayda 1,14 ± 0,12 ye düştü (p<0.01). 15. ay değeri ise 1,06 ± 0,18 olarak tespit edildi. Gruplar birbirleri ile kıyaslandığında aylar arasındaki azalma miktarları istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı. Ortalama BL/IL değeri Grup I de 1,38 ± 0,9 ve Grup II de 1,17 ± 0,9 olarak hesaplandı. İki değer kıyaslandığında farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu tespit edildi (p<0.05) (Şekil 2).

5 45 ŞEKİL 2 Aylara göre BL/IL oranını gösteren grafik * p<0.01 Gruplar kendi içinde değerlendirildiğinde 6 ve12. aylar arasındaki fark anlamlıdır. GSH/OSH oranı ortalama olarak Grup I de 3,03 ± 0,21 ve Grup II de 2,84 ± 0,27 olarak bulundu. Bu değerler kıyaslandığında istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görüldü. GSH/OSH oranının 15 ay boyunca her üç aylık dönemler değerlendirildiğinde her iki grupta da kademeli olarak azaldığı görüldü (Tablo IV). Gruplar kendi içinde zamana göre kıyaslandığında bu azalma 6-12 aylar arasında istatistiksel olarak anlamlı bulundu (p<0.01). Grup I (A+DBM+T) de 6 ay da GSH/OSH oranı 3,32 ± 0,12 iken 9.ayda bu 3 ± 0,13 e 12 ayda 2,92 ± 0,14 e düştü (p<0.01). 15. ayda ise 2,86 ± 0,1 e düştüğü izlendi. Grup II (A+T) de 6 ay da GSH/OSH oranı 3,18 ±0,- 18 iken 9. ayda bu 2,88 ±0,12 e, 12 ayda 2,78 ±0,12 e düştü (p<0.01). 15. ay değeri ise 2,52 ± 0,17 olarak bulundu. Gruplar arasındaki azalma miktarları birbirleri ile kıyaslandığında istatistiksel olarak fark görülmedi (Şekil 3). TABLO IV Aylara göre GSH/OSH oranındaki değişimi gösteren tablo Grup İstatistik 6. Ay 9. Ay 12. Ay 15. Ay Ortalama I S.Sapma n Ortalama II S.Sapma n * p<0.01 Gruplar kendi içinde değerlendirildiğinde 6 ve12. aylar arasındaki fark anlamlıdır. TARTIŞMA ŞEKİL 3 Aylara göre GSH/OSH oranını gösteren grafik Maksillar molar dişlerin kaybı maksillar sinus tabanında yer alan kemiğin hızlı bir şekilde rezorbe olmasına ve maksiller sinüs boyutunun genişlemesine neden olur. Bu hastaların implant ile tedavisi söz konusu olduğu zaman sinus boşluğunun agmentasyonu gerekir. Sinus agmentasyonu sırasında kemik yüksekliği ve hacmini artırmak için farklı greft materyalleri kullanılmaktadır. Kaldırılan sinüs duvarı ve mukozası altında kalan boşluk otojen kemik, kemik benzeri materyaller veya bunların karışımı ile doldurulabilir. Otojen kemik her zaman için ilk tercih edilen greft tipidir. Ancak her zaman alınacak uygun bölgenin olmaması ve kontrol edilemeyen rezorbsiyon süresi bu greftlerin tek başına kullanımını limitlemektedir 13,14. Farklı greft materyallerinin kombine kullanılması yeni kemik yapımını stimüle edebileceği gibi sinusün fonksiyon görmesini de sağlayabilir. Çalışmamızda kullanılan jel formundaki demineralize kemik matriksi (DBM Gel),(Grafton ), yapılan birçok çalışma ile kemik formasyonu üzerine pozitif etkileri olduğu gösterilmiş bir materyaldir. Osteokondüktif matriks olarak görev gördüğü gibi osteoindüktif yönüyle de kemik formasyonunu sağladığı rapor edilmiştir Trikalsiyum fosfat kemik greft materyali farklı cerrahi işlemlerde kullanılmakta olan bir materyaldir yılında Albee ve Morrison yaptıkları çalışmada trikalsiyum fosfatın kemik formasyonu

6 46 üzerindeki pozitif etkilerinden bahsetmişlerdir. Canlı kemiğe yakın yerleştirildiklerinde materyalin seramik matriksinin kemik oluşturan dokularca kaplandığı ve bunu takiben yapının rezorbe olarak yerini yeni oluşan kemiğe bıraktığı rapor edilmiştir 19. Yapılan histolojik çalışmalarda TCP partiküllerinin ,21 ay arasında rezorbe olduğu ve yaklaşık olarak da 36 ay içinde yeni oluşan kemik ile yer değiştirdiği gösterilmiştir 20. Bizim çalışmamızda her iki grupta da 15 ay sonunda radyolojik olarak TCP partiküllerinin izlenebildiği görülmektedir. Jel formunda demineralize kemik matriksi ile TCP ın karıştırıldığı grupta 12 ay sonunda greft yüksekliğinin daha fazla korunuyor olması jel formunda olan DBM nin grefti homojen bir şekilde tutmasından kaynaklanabileceği gibi sahip olduğu osteokondüktif özelliğin yanısıra osteoindüktif özelliği ile yeni kemik formasyonunu aktive etmesinden olabilir. DBM kullanılarak yapılan histolojik ve histomorfometrik bir vaka çalışmasında, 6 ay sonunda DBM kullanılan vakada osteokondüktif özellik olarak yorumlanan woven tip kemik oluştuğu rapor edilmiştir 22. Aynı grubun yaptığı bir diğer çalışmada da benzer sonuçlar elde edilmiş ve DBM kullanılan vakalarda kemik formasyonun yoğun olduğu bölgelerin komşu canlı kemiğe yakın olan bölgeler olduğu ve oluşan kemiğin woven tip kemik yapısında olup DBM nin osteokondüktif özelliğinin ağır bastığı osteoindüktif özelliğinin şüpheli olduğu rapor edilmiştir 23. Bizim çalışmamızda tüm implant cerrahileri sinus agmentasyonu ile aynı seansta gerçekleştirildiği için kemik biyopsisi alınması söz konusu olmamıştır. Dolayısı ile histolojik ve histomorfometrik analizler yaparak oluşan kemiğin tipi hakkında yorum yapmak mümkün değildir. DBM in yanısıra farklı greft materyalleri kullanılarak yapılan bir çok çalışma mevcuttur. Genellikle kullanılan tüm greft materyalleri ile olumlu sonuçlar alınmıştır 10, Ancak genellikle tavsiye edilen greft materyali hidroxyapatite yapısındaki greft materyalleri olmuştur Yapılan tüm sinüs agmentasyonlarında Tarnow ve ark. tarafından sinus agmentasyonuna olumlu katkıları olduğu rapor edilen sinus penceresinin rezorbe olan membran ile kapatılması 31 bizim çalışmamızda da uygulanmıştır. Çalışmamızda yapılan tüm ölçümlar Hatano ve ark. tarafından tarif edilen yöntemle 10 gerçekleştirilmiştir. Her iki çalışmada kullanılan greft tipleri farklıdır. Ancak kemik seviyesi oranı (BL/IL) ve greftlenen sinus yüksekliği oranındaki (GSH/OSH) zamana bağlı azalma kıyaslandığında benzer bir eğri görülmektedir. A+DBM+T grubunda 12 ay (BL/IL) ve (GSH/OSH) değerleri kıyaslandığında Hatano ve ark nın çalışmasına göre daha az bir azalma, A+T grubunda ise (BL/ IL) değerinde daha fazla bir azalma (GSH/OSH) değerinde ise daha az bir azalma göze çarpmaktadır. Aradaki bu farklar kullanılan greft tiplerinin farklı olmasından kaynaklanabilir. DBM in sinus agmentasyonunda kullanımına dair 15 aylık sonuçlar umut vaat edicidir ancak net bir sonuç söyleyebilmek için daha uzun süreli takiplere ihtiyaç vardır. Çalışmamızda yer alan hastaların tamamı halen takip edilmektedir KAYNAKLAR 1. Bergh van den JPA, Bruggenkate ten CM, Disch FJM, Tuinzig DB. Anatomical aspects of sinus floor elevations. Clin Oral Impl Res. 2000; 11: Tatum OH. Maxillary and sinus implant reconstruction. Dent Clin North Am. 1986; 30: Uchida Y, Goto M, Katsuki T, Akiyoshi T. A cadaveric study of maxillary sinus size and aid in bone grafting of maxillary sinus floor. J Oral Maxillofac Implants. 1998; 56: Chanavaz M. Maxillary sinus, anatomy, physiology, surgery and bone grafting related to implantology. Eleven years of surgical experience ( ). J Oral Implantol. 1990; 16: Misch CE. Maxillary sinus augmentation for endosteal implants:organized alternative treatment plans. Int J Oral Implantol. 1987; 4: Watzek G. Endosseous Implants: Scientific and Clinical Aspects. Chicago: Quintessence Publishing Co,1996; 29-59, Buchmann R, Khoury F, Faust C, Lange DE. Periimplant conditions in periodontally compromised patients following maxillary sinus agmentation. A long term posttherapy trial. Clin Oral Impl Res. 1999; 10: Raghoebar GM, Timmenga NM, Reintsma H, stegenga

7 47 B, Vissink A. Maxillary bone grafting for insertation of endosseous implants: results after months. Clin Oral Impl Res. 2001; 12: Hallman M, Hedin M, Sennerby L, Lundgren S, A prospective 1-year clinical and radigraphic study of implants placed after maxillary sinus augmentation with bovine hydroxyapatite and autogenous bone. J Oral MaxilloFac Surg. 2002; 60: Hatano N, Shimizu Y, Ooya K. A clinical long-term radiographic evaluation of graft height changes after maxillary sinus floor augmentation with a 2:I autogenous bone/ xenograft mixture and simultaneous placement of dental implants. Clin Oral Impl Res. 2004; 15: Jensen OT. Guided bone graft augmentation. In:Buser D, Dahlin C, Schenk RK eds. Guided bone regenration in implant dentistry 1st edition, Chicago: Quintessence Publishing Co.Inc. 12. Kent JN, Block MS. Simultaneous maxillary sinus floor bone grafting and placement of hydroxylapatite-coated implants. J Oral MaxilloFac Surg. 1989;47: Aaboe M, Pinholt EM, Hjorting-Hansen E. Healing of experimentally created defects: a review. British J MaxilloFac Surg. 1995; 33: Haas R, Donath K, Födinger M, Watzek G. Bovine hydroxyapatite for maxillary sinus grafting: comparative histomorphometric findings in sheep. Clin Oral Impl Res. 1998; 9: Feighan JE, Davy D, Prewett AB, Stevenson S. Induction of bone by demineralized bone metrix gel: A study in a rat femoral defect model. J Ortop Res. 1995; 13: Gazdag AR, Lane JM, Glaser D, Forster RA. Alternatives to autogenous bone graft: Efficacy and indications. J Am Acad Orthop Surg. 1995; 3(1): Godberg VM, Stevenson S. The biology of bone grafts. Seminars in Arthroplasty. 1993; 4(2): Morone MA, Boden SD. Experimental posterolateral lumbar spinal fusion with a demineralized bone matrix gel. Spine. 1998; 23(2): Albee FH, Morrison HF. Studies bone growth-triple calcium phosphate as stimulus to osteogenesis. Ann Surg. 1920;71: Saffar JL, Colombier ML, Detienville R. Bone formation in tricalcium phosphate-filled periodontal intrabony lesions. Histological observations in humans. J Periodontol. 1990;61: Artzi Z, Weinreb M, Givol N, Rohrer MD, Nemcovsky CE, Prasad HS, Tal H. Biomaterial resorption rate and healing site morphology of inorganic bovine bone and beta-tricalcium phosphate in the canine: a 24-month longitudinal histologic study and morphometric analysis. Int J Oral Maxillofac Implants.2004; 19(3): Groeneveld EH, van den Bergh JP, Holzmann P, ten Bruggenkate CM, Tuinzing DB, Burger EH. Histomorphometrical analysis of bone formed in human maxillary sinus floor elevations grafted with OP-1 device, demineralized bone matrix or autogenous bone. Comparison with non-grafted sites in a series of case reports. Clin Oral Impl Res. 1999;10(6): Groeneveld EH, van den Bergh JP, Holzmann P, ten Bruggenkate CM, Tuinzing DB, Burger EH. Mineralization processes in demineralized bone matrix grafts in human maxillary sinus floor elevations. J Biomed Mater Res. 1999;48(4): Furst G, Gruber R, Tangl S, Zechner W, Haas R, Mailath G, Sanroman F, Watzek G. Sinus grafting with autogenous platelet-rich plasma and bovine hydroxyapatite. A histomorphometric study in minipigs. Clin Oral Impl Res. 2003;14(4): Xu H, Shimizu Y, Asai S, Ooya K. Grafting of deproteinized bone particles inhibits bone resorption after maxillary sinus floor elevation. Clin Oral Implants Res. 2004;15(1): Turunen T, Peltola J, Yli-Urpo A, Happonen RP. Bioactive glass granules as a bone adjunctive material in maxillary sinus floor augmentation. Clin Oral Impl Res. 2004;15(2): Hallman M, Nordin T. Sinus floor augmentation with bovine hydroxyapatite mixed with fibrin glue and later placement of nonsubmerged implants: a retrospective study in 50 patients. Int J Oral Maxillofac Implants Mar-Apr;19(2): Artzi Z, Nemcovsky CE, Dayan D. Bovine-HA spongiosa blocks and immediate implant placement in sinus augmentation procedures. Histopathological and histomorphometric observations on different histological stainings in 10 consecutive patients. Clin Oral Impl Res. 2002; 13(4): Artzi Z, Nemcovsky CE, Tal H, Dayan D. Histopathological morphometric evaluation of 2 different hydroxyapatitebone derivatives in sinus augmentation procedures: a comparative study in humans. J Periodontol. 2001;72(7): Sartori S, Silvestri M, Forni F, Icaro Cornaglia A, Tesei P, Cattaneo V. Ten-year follow-up in a maxillary sinus augmentation using anorganic bovine bone (Bio-Oss). A case report with histomorphometric evaluation. Clin Oral Impl Res.2003 ;14(3): Tarnow DP, Wallace SS, Froum SJ, Rohrer MD, Cho SC. Histologic and clinical comparison of bilateral sinus floor elevations with and without barrier membrane placement in 12 patients: Part 3 of an ongoing prospective study. Int J Periodontics Restorative Dent. 2000;20(2): İLETİŞİM ADRESİ Yrd. Doç. Dr. Burak DEMİRALP Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı Sıhhiye / ANKARA Tel: bdemirlp@ttnet.net.tr