T C MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

Transkript

1 T C MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ LOJİK UYGULAMALAR 4 ANKARA 26

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 92 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER...i AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ... ÖĞRENME FAALİYETİ-...3 LOJİK KAPILARLA KUMANDA DEVRELERİNİN KURULMASI...3. Bir Motorun Start Stop İle Mühürlemeli Olarak Çalıştırılması...3..Kumanda Devresi Lojik Devresi Entegre ve Malzeme Listesi Devrenin Kurulması Devrenin Çalışması Bir Motorun İleri Geri Elektriksel Kilitlemeli Çalışması Kumanda Devresi Lojik Devresi Entegre ve Malzeme Listesi Devrenin Kurulması Devrenin Çalışması Bir Motorun Yıldız Üçgen Çalışması Kumanda Devresi Lojik Devresi Entegre ve Malzeme Listesi Devrenin Kurulması Devrenin Çalışması...3 PERFORMANS TESTİ...34 UYGULAMA FAALİYETLERİ...35 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...38 MODÜL DEĞERLENDİRME...4 CEVAP ANAHTARLARI...4 ÖNERİLEN KAYNAKLAR...43 KAYNAKLAR...44 i

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 523 EO 66 ALAN Elektrik ve Elektronik Teknolojisi DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI Otomasyon Sistemleri Lojik Uygulamalar 4 Lojik kapıları kullanarak kumanda devreleri kurma işlemi öğrenim materyalidir SÜRE 4/8 ÖN KOŞUL YETERLİK Lojik Uygulamaları 3 modülünü ve Otomasyon Teknikleri dersinden : Kumanda devre elemanları Asenkron motor kumanda teknikleri Asenkron motorlara yol vermek Modüllerini tamamlamış olmak. Lojik entegreler ile kumanda devresi kurmak MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME GENEL AMAÇ: Lojik entegrelerle temel kumanda devrelerini tekniğine uygun kurup çalıştırabilecektir. AMAÇLAR: Öğrenci gerekli ortam sağlandığında:. Lojik entegreler ile temel kumanda devrelerini hatasız olarak kurabilecektir. Lojik entegre katalogları, elektronik devre elemanları katalogları, Lojik entegreler, gerekli elektronik devre elemanları, bord, güç kaynağı, bağlantı araç ve gereçleri. Her konu sonrasında o konuyla ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte büyük kaba mekanik düzeneklerden küçük elektronik sistemlere geçiş yapıldı. İşte bu modül size küçücük bir bord üzerinde kumanda devrelerini kurma ve çalıştırma imkanı verecek. Endüstride elektrik motorları çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu elektrik motorların çalışma biçimleri kumanda devreleri sayesinde belirlenmektedir. Kumanda sistemleri büyük panolar içerisinde uzun uğraşlar sonucunda kurulmaktadır. Sistemlerin çalışma çeşitleri arttıkça panoların büyüklükleri ve karmaşaları da o denli artmaktadır. Lojik entegreler ile kumanda devreleri gerçekleştirildiklerinde ise maliyet düşecek, boyutlar küçülecek ve komple devreler yapmak mümkün olacaktır. Küçük akımlarla büyük güçlü makineler çalıştırılabilecektir. Modül içinde göreceğiniz konular sayesinde herhangi bir kumanda devresinin lojik çizimlerini yapabilecek, uygulamalar sayesinde de motorları istediğiniz gibi çalıştırabileceksiniz.

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ- AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ- Temel kumanda devrelerini lojik entegreler ile tekniğine uygun ve hatasız olarak kurup çalıştırabileceksiniz ARAŞTIRMA Modüle başlamadan önce aşağıdaki konular hakkında araştırma yapınız. Asenkron motorların kumanda ve güç devrelerinin çalışma biçimlerini inceleyiniz. Lojik kapıların sembollerini ve formüllerini inceleyiniz. LOJİK KAPILARLA KUMANDA DEVRELERİNİN KURULMASI. Bir Motorun Start Stop İle Mühürlemeli Olarak Çalıştırılması..Kumanda Devresi R F Fuse F S R S T F Fuse K Contactor Kumanda devresinde S2 ( start ) butonuna basıldığında K kontaktörü çalışır. K açık kontağı kapanarak mühürleme işlemini yapar. Elimizi S2 butonundan çeksek bile devre çalışmaya devam eder. Aynı zamanda güç devresindeki K güç kontakları kapanır. Motora 3 faz gider. Motor çalışır S2 3 4 K U V W F Thermal Overload S ( stop ) butonuna basıldığında K kontaktörünün enerjisi kesilir. K kontakları açılır. Mühürleme ortadan kalkar. Güç devresinde motora giden enerji kesilir. Motor durur. A M Motor 3P AC K Mp A2 U2 V2 W2 Şekil.: Bir motorun mühürlemeli olarak çalıştırılmasına ait kumanda ve güç şeması 3

8 .2. Lojik Devresi + V START STOP Q Or veya And ve Q çıkış Amerikan normu Şekil.2: Bir motorun mühürlemeli olarak çalıştırılmasına ait lojik devre Kumanda devrelerinde seri bağlı elemanlar VE ( AND ) kapısı ile paralel bağlı elemanlar ise VEYA ( OR ) kapısı ile birbirlerine bağlanır. Lojik devre çıkarılırken önce paralel bağlı elemanlar dikkate alınır. S2 ( start ) anahtarı ile K açık kontağı paralel bağlıdır. Bunlar lojik devrede bir VEYA ( OR ) kapısına bağlanmalıdır. S ( stop ) anahtarı ise bu iki elemana seri bağlıdır. S2 K Veya ( OR ) kapısı çıkışı ile S bir Ve ( AND ) kapısı ile bağlanır. Çıkış Q harfi ile gösterilir. Çıkışın veya olması kontaktörün çalışmasını ifade eder. Çıkış Lojik olduğunda kontaktör ve motor çalışır. Çıkış olduğunda ise motor durur. Lojik devrede mühürleme kontağı K ayrı bir eleman olarak gösterilmez. Çıkıştan alınacak kablo S2 ( start ) anahtarı ile Ve kapısına giriş yapılır. Böylece mühürleme işlemi gerçekleşir. Devrede S2 (start ) anahtarına basıldığında Veya kapısı çıkışı olur. S ( stop ) anahtarı kapalı olduğundan Ve Kapısına gönderir. Her iki Ve kapısı girişi olduğundan Q çıkışı olur. Devre çalışır. Start anahtarından elimizi çeksek bile devre çalışmaya devam eder. Çünkü Veya kapısı girişlerinden birine Q çıkışı olarak geldiğinden Veya kapısı çıkışı dir. S ( stop ) butonuna basılınca Ve kapısı çıkışı olur. Dolayısıyla devre durur. Mühürleme işlemi Q çıkışından alınan bir kablo ile sağlanmaktadır. Yalnız lojik devrelerde çıkıştan böyle bir kablo gösterimde uygun olmadığından kesik çizgilerle gösterilmiştir. Lojik devre aşağıdaki şekildeki gibi gösterilir. Q S2 S Or veya And ve Q çıkış Q S2 S >= OR VEYA & AND VE Q ÇIKIŞ Amerikan normu Avrupa normu IEC Şekil.3: Lojik Devreler 4

9 Lojik devrenin uygulamasını yaparken stop butonu yerine start butonu kullanılırsa yani S anahtarı açık anahtar olursa anahtardan sonra bir İnvert kapısı kullanılmalıdır. Şekil.3: Lojik Devrede stop butonu yerine start butonu kullanılırsa Bir motor çalıştırmak için gerekli devre şeması aşağıda verilmiştir. Çıkışa bağlanan bir tampon ve röle sayesinde kontaktör dolayısıyla motor çalıştırılabilir. Lojik kapıların çıkışları ile birkaç led çalıştırılabilir. Ancak başka yükleri kontrol edebilmek için tamponlar kullanılır. Röleyi çalıştırmak için bir ayrıca bir transistor kullanılmıştır. 747 entegresi open kolektör yani açık kolektör özelliğine sahip olduğundan kullanılan transistor PNP tipinde olmalıdır..3. Entegre ve Malzeme Listesi Şekil.4: Lojik devre çıkışına röle bağlanması Sıra No Malzeme Adı Adet Sembolü Şekli Görünüşü SN74LS32 OR Veya kapısı 2 SN74LS8 AND Ve kapısı 3 SN74LS7N Tampon (Buffer) (Açıkkolektörlü) Tablo.: Entegre listesi 5

10 Sıra No Malzeme Adı Adet Sembolü Görünüşü 2 AC 88 / K PNP Transistör Direnç 2 x K 33 ohm 3 3 LED Diyot 4 Röle ( 5 Volt ) 5 Start ve stop butonu 2 6 N4 Diyot 7 Deney Bordu - 8 Kablo - 9 Güç Kaynağı El Aletleri - - Bağlantı kabloları 2 - Tablo.2: Malzeme listesi 6

11 .4. Devrenin Kurulması Lojik devreyi bord üzerine kurarken entegrelerin içyapılarını bilmek gerekir entegresi içinde 4 adet Veya kapısı aynı şekilde 748 entegresi içinde 4 tane Ve kapısı bulunur. Şekilde 7432 ve 748 entegrelerinin 2 3 nu lu bacakları kullanılmıştır. Entegrelerin çalışabilmesi için besleme ve toprak bağlantıları yapılmalıdır. Bu yüzden kullanılan tüm entegrelerin 4 nu lu bacakları + Vcc besleme 7 nu lu bacakları ise GND toprak uçlarıdır. Lojik entegrelerde boşta kalan uç kendini Lojik kabul edeceğinden kullanılan ayaklar daima kiloohmluk bir direnç ile topraklanmalıdır. Şekil.5: Lojik devrenin kurulması Devrede kullanılan rölenin çalışma gerilimi 5 volt kontak gerilimi 22 volt olmalıdır. Bobin gerilimi 2 volt olan bir röle kullanılacaksa rölenin besleme devresi 2 volt olmalıdır. 7

12 .5. Devrenin Çalışması Q S2 S Q S2 S Or veya Amerikan normu Or veya Stop durumunda And ve And ve Q çıkış Start durumunda Q çıkış Q S2 S Q S2 S >= OR VEYA Avrupa normu IEC >= OR VEYA & AND VE & AND VE Q ÇIKIŞ Q ÇIKIŞ Lojik devrede ilk durumda S stop anahtarı kapalı bir anahtar olduğundan S girişi Lojik olur. Ve ( AND ) kapısının diğer girişi Lojik olduğundan Ve kapısı çıkışı dolayısıyla Çıkış dır. S2 start anahtarına basıldığında S2 girişi Lojik olur. Amerikan normu Avrupa normu IEC Şekil.6: Devrenin stop ve start durumları Veya ( OR ) kapısı girişlerinden herhangi biri olduğunda bu kapının çıkışı olacağından Ve kapısının her iki girişi olur. Böylece çıkış olur. Çıkıştan Veya kapısına bir bağlantı olduğundan S2 butonundan elimizi çeksek bile Q çıkışı olduğundan Veya kapısı girişlerinden biri dir. Bu da mühürleme işlemi yaparak devrenin sürekli çalışmasını sağlar. S Stop butonuna basıldığında S girişi Lojik olur. Ve kapısının bir girişi olacağından çıkış olur. Çıkış olunca Veya kapısı girişlerinden ikisi de olacağından mühürleme işlemi ortadan kalkar. Çıkış olur. Tablo.3 de verilen doğruluk tablosunda devrenin stop durumu diye açıklanan durum start butonuna basmadan önceki halidir. Start butonuna basıldığında çıkış olur. Stop butonuna basılınca S girişi Lojik olur. Çıkış olur. Stop butonundan ele çekildiği anda devre stop durumuna geçer. S STOP S2 START Q ÇIKIŞ AÇIKLAMALAR Stop durumu Start butonuna basılınca Stop butonuna basılınca Tablo.3: Doğruluk Tablosu Şekil.7 deki çalışma diyagramında start ve stop butonlarında basıldığında devrenin tüm lojik değerleri gösterilmiştir. 8

13 Q S2 S Lojik Değer Start Stop Zaman Şekil.7: Çalışma diyagramı Lojik devredeki rölenin açık kontağı motoru çalıştıran kontaktöre enerji verecek şekilde bağlanır. Çıkış Lojik olduğunda röle çeker. Açık kontaklarını kapatır. Kontaktör çalışır. Kontaktöre bağlı motor da çalışır. Lojik devre çıkışı olduğunda röle bırakır. Kontaktörün enerjisi kesilir. Motor durur. Şekil.8: Devrenin çalışması 9

14 Şekil.9: Motorun çalışması

15 2. Bir Motorun İleri Geri Elektriksel Kilitlemeli Çalışması 2.. Kumanda Devresi Şekil 2.:Elektriksel kilitlemeli devir yönü değiştirme devresi Kumanda devresinde S İleri butonuna basıldığında K kontaktörü çalışır. S butonuna paralel K açık kontağı kapanarak mühürleme işlemini yapar. Böylece S butonundan elimizi çeksekbile K kontaktörü çalışmaya devam eder. Güç devresinde K kontakları kapandığında motor ileri yönde döner. K2 kontaktörünün önündeki K kapalı kontağı açıldığından K2 kontaktörü çalışmaz. S stop butonuna basıldığında K kontaktörü bırakır. Motor durur. S2 Geri butonuna basıldığında K2 kontaktörü çalışır. S2 butonuna paralel K2 açık kontağı kapanarak mühürleme işlemini yapar. Güç devresinde bulunan K2 kontakları kapandığında motor iki fazın yeri değiştiğinden geri yönde döner. K kontaktörünün önündeki K2 kapalı kontağı açıldığından K kontaktörü çalışmaz. Kontaktörlerin önüne birbirinin kapalı kontakları konularak aynı anda çalışmalarını engelleyen sisteme Elektriksel Kilitleme denir.

16 2.2. Lojik Devresi Lojik devreyi çizmeden önce bazı koruma devrelerini görmeliyiz. Bunlardan birincisi başlangıç reset devresidir. Kumanda devrelerinde ortaya çıkmayan sadece lojik kapılarla yapılan devrelerde görülen bazı sakıncalar giderilmelidir. Devrede starta basmadan önce devre reset durumunda olmalıdır. Devre şebekeden kaynaklanan sebepler sonunda istem dışı çalışabilir. Devrede kablo kopmasına karşı önlem alınmalıdır. Aşağıdaki başlangıç reset devresi ile bu sorunlar giderilebilir. Şekil 2.2: Başlangıç reset devresi Şekil 2.2 de Ve ( AND) kapısı girişlerinden biri R direnci üzerinden Lojik seviyesindedir. Diğer giriş ise R2 direnci ile Lojik seviyesinde tutulmuştur. Bu durumda Ve kapısı çıkışı sıfırdır. Set düğmesine basıldığında Ve kapısı çıkışı Lojik olur. C ve C2 kondansatörleri dış ortamdan gelebilecek yüksek frekanslı bozucu girişimlerin lojik kapı girişine akmasını önler. 22 nanofaratlık C3 kondansatörü ise entegre besleme ayaklarına ait en yakın noktaya konulmalıdır. Bu sayede DC şebekesi içerisindeki olabilecek diyafoni gürültüleri bastırmış olur. Motorun devir yönü değiştirme devresinde ileri kontaktörü ile geri kontaktörünün aynı anda çalışması istenmez. Bir hata sonucunda bu iki kontaktör aynı anda çalışırsa güç devresinde fazlar kısa devre olur. Kumanda sistemi zarar görür. Bunu önlemek için lojik devrede kilitlemeli sistem kullanılır. Kilitlemeli sistem, iki giriş sinyalinden birisi verildikten sonra ikinci giriş sinyalinin yasaklandığı sistemdir. Kilitlemeli sistemde S butonuan basıldığında K çıkışı Lojik olur. S2 butonuna basılsa bile ikinci devredeki Ve kapısının girişine K çıkışının tersi ( İnvert ) geldiği için K2 çıkışı Lojik olamaz. Aynı durum ikinci butona basıldığında da geçerlidir. Böylece her iki çıkış aynı anda Lojik olmaz. 2

17 Şekil 2.3: Kilitlemeli sistem devresi Bu iki güvenlik devresi birleştirilerek bir motorun elektriksel kilitlemeli devir yönü değiştirme devresi elde edilir. Aşağıdaki şekillerde Avrupa ve Amerikan standartlarında lojik devre şemaları verilmiştir. Şemalarda ana olarak üç kısım bulunmaktadır. Bunlar başlangıç reset devresi, kilitlemeli sistem ve sürücü kısmıdır. Butonların bulunduğu kısım başlangıç reset devresidir. Hemen onun altında bulunan kısımda kilitlemeli sistem ve Veya ( OR) kapıları ile görülen mühürleme devresi yer alır. Çıkışlardan sonra da sürücü devre görülmektedir. Kilitlemeli sistem devresinde 3 girişli Ve ( AND ) kapısı kullanılmıştır. Devrenin çalışması daha sonra ki bölümlerde anlatılacaktır. 3

18 Şekil 2.4: İleri geri elektriksel kilitlemeli devir yönü değiştirme ( Avrupa normu IEC ) 4

19 Şekil 2.5: İleri geri elektriksel kilitlemeli devir yönü değiştirme ( Amerikan standartları ) 5

20 2.3. Entegre ve Malzeme Listesi Sıra No Malzeme Adı Adet Sembolü Şekli Görünüşü SN74LS32 OR Veya kapısı 2 SN74LS8 AND Ve kapısı 3 SN74LS7N Tampon (Buffer) (Açıkkolektörlü) 4 HD74LSP 3 girişli And Ve kapısı 5 HD74LS4P İnvert ( DEĞİL ) kapısı Tablo 2.: Entegre listesi 6

21 Sıra No Malzeme Adı Adet Sembolü Görünüşü 2 AC 88 / K PNP Transistör Direnç 6 x K5 ve 2 x 33 ohm LED Diyot Röle ( 5 Volt ) Kontak gerilimi 25 V AC 2 Start ve stop butonu N4 Diyot 2 7 Kondansatör n 6 8 Deney Bordu - 9 Kablo - Güç Kaynağı El Aletleri Klemens 5 - Tablo 2.2: Malzeme listesi 7

22 2.4. Devrenin Kurulması Şekil 2.6: Lojik devrenin bord üzerine kurulması 8

23 Devreyi kurarken ilk olarak malzemeler en uygun biçimde bord üzerine yerleştirilmelidir. Bağlantı mesafesi kısa tutulmalıdır. Elemanların ayakuçları kataloglardan bakılarak doğru şekilde bağlanmalıdır. Tüm entegrelerin besleme bağlantıları yapılmalıdır. Röle ve butonların bağlantılarını yapmak için klemens kullanılabilir. Devre şemasında ek yerleri nokta ile işaretlenmiştir. Entegreler içinde birden fazla kapı bulunduğundan bunların sıralaması önemli değildir. Herhangi biri kullanılabilir. Devre için beş entegre kullanılmıştır. Bunların sıralaması devre şemasına göre yapılmalıdır Devrenin Çalışması Devreye enerji verildiğinde başlangıç reset devresindeki Ve kapılarının birer uçları lojik olduğundan Ve kapılarının çıkışları Lojik dır. Bu yüzden devrenin geriye kalan kısmına çalışma sinyali gitmediği için çıkışlar da Lojik dır. Stop butonu kapalı buton olduğundan ona bağlı Ve kapısı çıkışı Lojik dir. Şekil 2.7: Butonlara basılmadan önceki durum 9

24 S butonuna basıldığında ona bağlı Ve kapısı çıkışı Lojik olur. S butonunun hattına bağlı Veya kapısı Lojik sinyalini alınca onunda çıkışı Lojik olur. Yine aynı hatta bağlı 3 girişli Ve kapısının 3 girişi de olunca çıkışı Lojik olur. Çıkış tamponuna sinyal geldiği için transistor iletime geçer ve Röle çalışır. Röle bağlı olan kontaktör de çalışacağından Motor bir yönde dönmeye başlar. S butonu bırakıldığında ona bağlı Ve kapısı çıkışı Lojik olmasına karşın mühürleme devreye girdiğinden motor çalışmaya devam eder. Diğer 3 girişli Ve kapısının girişlerinden birine Lojik geldiğinden S2 butona basılsa dahi Kilitlemeli sistem sayesinde Röle 2 çalışmaz. Devreyi durdurmak için S butonuna basmak yeterlidir. Şekil 2.8: S butonuna basıldığı anda devre durumu 2

25 S2 butonuna basıldığında ise ona bağlı Ve kapısı çıkışı Lojik olur. S2 butonunun hattına bağlı Veya kapısı Lojik sinyalini alınca onunda çıkışı Lojik olur. Yine aynı hatta bağlı 3 girişli Ve kapısının 3 girişi de olunca çıkışı Lojik olur. Çıkış 2 tamponuna sinyal geldiği için transistor iletime geçer ve Röle 2 çalışır. Röle 2 bağlı olan kontaktör de çalışacağından Motor diğer yönde dönmeye başlar. S2 butonu bırakıldığında ona bağlı Ve kapısı çıkışı Lojik olmasına karşın mühürleme devreye girdiğinden motor çalışmaya devam eder. Diğer 3 girişli Ve kapısının girişlerinden birine Lojik geldiğinden S butona basılsa dahi Kilitlemeli sistem sayesinde Röle çalışmaz. Devreyi durdurmak için S butonuna basmak yeterlidir. Şekil 2.9: S2 butonuna basıldığı anda devre durumu Stop butonuna basıldığında ona bağlı Ve kapısı çıkışı Lojik olur. Bunun sonucunda her iki 3 girişli Ve kapısı girişlerinden biri Lojik olur. Bu durumda Ve kapılarının çıkışı ve dolayısıyla Çıkışlar Lojik olur. Rölelerden çekili olan kalmaz. Motor durur. 2

26 Şekil 2. da rölelerin açık kontakları kontaktörlere enerji vermek üzere bağlanmıştır. numaralı röle çalıştığında K kontaktörü çeker. Güç devresinde K kontakları kapanır. Motora R S T sıralamasıyla fazlar gider ve motor bir yönde dönmeye başlar. 2 numaralı röle çalıştığında ise K2 kontaktörü çeker. Güç devresinde K2 kontakları kapanır. Motora S R T sıralamasıyla fazlar gider ve motor diğer yönde döner. Şekil 2.: Motorun ileri ve geri çalışması S STOP S İLERİ S2 GERİ ÇIKIŞ ÇIKIŞ 2 AÇIKLAMALAR Stop durumu Tablo 2.3: Doğruluk tablosu 22 Motor ileri yönde döner Stop Butonuna basılınca Motor geri yönde döner Stop Butonuna basılınca

27 Doğruluk tablosunda S, S ve S2 girişlerinin ve Çıkış ile Çıkış 2 nin hangi durumlarda nasıl değiştiği gösterilmiştir. Çalışma diyagramında S butonuna basıldığında Çıkış Lojik bir olmakta S butonuna basınca Çıkış Lojik olmaktadır. S2 butonuna basıldığında Çıkış 2 Lojik olmakta yine S butonuna basınca Çıkış 2 Lojik a geri dönmektedir. Çıkış 2 Çıkış S2 S Lojik Değer S İleri Stop Geri Stop Zaman Şekil 2.: Çalışma diyagramı 23

28 3. Bir Motorun Yıldız Üçgen Çalışması 3.. Kumanda Devresi Bir motorun yıldız üçgen yol verme kumanda devresinde K kontaktörü üç fazı motora iletmek için, K2 kontaktörü yıldız bağlantıyı sağlamak için, K3 kontaktörü ise üçgen bağlantıyı sağlamak için kullanılır. Kumanda devresinde S start butonuna basıldığında K kontaktörü çeker. Mühürlemesini yapar. K ile birlikte K2 ve zaman rölesi de çalışır. Zaman rölesi saymaya başlar. Güç devresinde K ve K2 nin kontakları kapanır ve motor yıldız olarak çalışmaya başlar. Zaman rölesinin ayarlanan süresi sonunda kontakları durum değiştirir. Kapalı kontağı açılır ve K2 kontatörü bırakır. Zaman rölesinin açık kontağı kapanır ve K3 kontaktörü çeker. K3 çalışınca kapalı kontağını açar. Zaman rölesi ve K2 ye enerji gitmez. K3 açık Kontağı üzerinden mühürleme işlemini gerçekleştirir. Güç devresinde K2 kontakları açılır K3 kontakları kapanır ve motor üçgen çalışarak dönmeye devam eder. S stop butonuna basıncaya kadar motor üçgen çalışır. Şekil 3.: Bir motorun yıldız üçgen çalışmasına ait kumanda ve güç şeması 24

29 3.2. Lojik Devresi Zaman rölesi olarak pek çok elektronik devre kullanılabilir. Bunlardan 555 entegresi ile yapılmış bir tanesi işimiz görecektir. Şekil 3.2 de 555 entegresi ile yapılan basit bir zaman rölesi gösterilmiştir. Rölenin açık ve kapalı kontakları devrede zaman gecikmesi gereken kısımda kullanılacaktır. Zaman ayarı potansiyometre ile yapılır. Vcc ucuna 5 volt gerilim geldiğinde devre çalışacak ve ayarlanan süre sonunda röle çekecektir. Rölenin açık kontağı kapanacak kapalı kontağı zaman ayarlı olarak açılacaktır. Şekil 3.2: 555 entegresi ile yapılan düz zaman rölesi R A F Fuse F S S 3 4 K Formülü K = S. ( S + K ) K S S K S S. BLOK >= OR VEYA KAPISI Avrupa normu IEC OR VEYA KAPISI & AND VE KAPISI AND VE KAPISI K K Lojik devreyi çizerken bloklar şeklinde çizmek ve sonra bu blokları bir araya getirmek daha kolay bir yöntem olacaktır. Birinci blokta start stop butonu ile bir motorun sürekli çalıştırılması devresinin aynısıdır. S butonu ile K açık kontağı birbirine paralel bağlıdır. Bu iki sinyal bir Veya kapısına bağlanır. Bu grup ile S stop anahtarı seri bağlıdır. Veya kapısı çıkışı ile S stop anahtarı Ve kapısına bağlanır. K Amerikan normu Mp A2 KUMANDA DEVRESİ Şekil 3.3: Yıldız üçgen devresinin birinci bloğu 25

30 Mp A A2 S S K K3 K 2. BLOK Formülleri : ZR = K.K A A2 K K3 KUMANDA DEVRESİ ZR & AND VE KAPISI Şekil 3.4: Yıldız üçgen devresinin ikinci bloğu ZR A A2 ZR K2 K K3 ZR K2 = K.K3.ZR Avrupa normu IEC K K3 K K3 ZR & AND VE KAPISI AND VE KAPISI AND VE KAPISI Amerikan normu K2 ZR K2 İkinci blokta zaman rölesine giden yolda K açık kontağı ve K3 kapalı kontağı seri bağlanmıştır. Kapalı kontaklar için İnvert ( değil ) kullanılır. Bu yüzden bu iki giriş Ve kapısı ile birleştirilir. K2 çıkışı için de K açık kontağı K3 kapalı kontağı ve zaman rölesi kapalı kontağı seri bağlanmıştır. Bu üç giriş Ve kapısı ile birleştirilir. Üçüncü blokta K2 kapalı kontağı ve zaman rölesi açık kontağı seri olduğundan Ve kapısına; K3 bunlara paralel olduğu için Veya kapısına, K tüm gruba seri olduğu için Ve kapısına giriş olarak çizilir. Şekil 3.5: Yıldız üçgen devresinin üçüncü bloğu 26

31 Bu üç bloğu ilgili bağlantıları aynı yere gelecek şekilde birleştirdiğimizde Yıldız Üçgen yol verme devresinin lojik devre şeması ortaya çıkar. Şekil 3.6 Bir motorun yıldız üçgen çalışmasına ait lojik devre şeması Bu şemada ZR çıkışı zaman rölesi çıkışıdır. ZR açık ve kapalı kontakları ise zaman gecikmeli açılan ve kapanan kontaklardır. ZR çıkışı konu başında verilen zaman gecikme devresine bağlanacaktır. 555 ile yapılan zaman rölesindeki rölenin açık ve kapalı kontakları devrede kullanılan ZR açık ve kapalı kontaklarıdır. 27

32 3.3. Entegre ve Malzeme Listesi Sıra No Malzeme Adı Adet Sembolü Şekli Görünüşü SN74LS32 OR Veya kapısı 2 SN74LS8 AND Ve kapısı 3 SN74LS7N Tampon (Buffer) (Açıkkolektörlü) 4 HD74LSP 3 girişli And Ve kapısı 5 HD74LS4P İnvert ( DEĞİL ) kapısı Tablo 3.: Entegre listesi Deney Bordu - 2 Kablo - 3 Güç Kaynağı 4 El Aletleri - - Tablo 3.2: Araç gereç listesi 28

33 Sıra No Malzeme Adı Adet Sembolü Görünüşü AC 88 / K PNP Transistor Direnç 5 x K K5 K2 2 K Röle ( 5 Volt ) Kontak gerilimi 25 V AC Start ve stop butonu N4 Diyot 4 7 Kondansatör µf 33 µf,5 µf 3 8 Potansiyometre M Lineer Tablo 3.3: Elektronik malzeme listesi 29

34 3.4. Devrenin Kurulması Şekil 3.7: Lojik devresinin bağlantı şeması 3

35 Şekil 3.7 de lojik devrenin tüm bağlantıları gösterilmiştir. Çıkışlardan sonra tampon kullanılırsa röleler kumanda edilebilir. Röleler de 3 kontaktörü çalıştırdığında bir motorun Yıldız Üçgen yol verme devresi tamamlanmış olur. Zaman rölesi olarak 555 entegresi ile yapılan bir devre kullanılmıştır. İstenilirse aynı görevi yapan başka devreler de kullanılabilir. Transistorlar PNP tipinde olup devrede AC 88 kullanılmıştır. Devre başına istenirse başlangıç reset devresi de ilave edilebilir Devrenin Çalışması S start butonuna basıldığında ona bağlı Veya kapısı çıkışı aktif ( Lojik ) aynı zamanda numaralı Ve kapısı çıkışı dolayısıyla K çıkışı aktif olur. K çıkışına bağlı R rölesi çeker. K çıkışı aktif olunca K3 çıkışı ( Lojik ) olduğundan 2 numaralı Ve kapısı dolayısıyla ZR zaman rölesine enerji gider. 3 numaralı Ve kapısı da girişlerinden üçü de Lojik olduğundan K2 çıkışını aktif yapar. K2 çıkışına bağlı R2 rölesi de çeker. Start butonuna basılan ilk anda K K2 ZR çıkışları aktif olur. Zaman rölesi saymaya başlar. K3 çıkışı ise sıfırdır. Güç devresinde R ve R2 rölelerinin çalıştırdığı kontaktörler motorun yıldız çalışmasını sağlar. Zaman rölesi ayarlanan süre sonunda kapalı kontağını açar, açık kontağını kapatır. 3 numaralı Ve kapısı girişlerinden zaman rölesi kapalı kontağına bağlı uç sıfır olunca Ve kapısı çıkışı da sıfır olur. Bu da K2 çıkışını sıfır yapar. 4 numaralı Ve kapısı girişlerinden zaman rölesi girişi aktif ve K2 inverti girişi de aktif olunca 4 numaralı Ve kapısı çıkışı aktif olur. Buradan aktif sinyal alan 2 numaralı Veya kapısı çıkışı da aktif olur. 5 numaralı Ve kapısı K girişinden ve 2 nolu Veya kapısı çıkışından aktif sinyal aldığından 5 numaralı Ve kapısı çıkışı aktif olur. Bu da K3 çıkışındaki R3 rölesinin çekmesine neden olur. K3 çıkışı aktif olunca ZR zaman rölesi ve K2 çıkışı olur. Güç devresinde R ile R3 rölelerinin kumanda ettiği kontaktörler çalışarak motor üçgen çalışmaya devam eder. Bu arada K ve K3 çıkışları mühürlemelerini Veya kapıları üzerinden yaptıklarından Stop butonuna basıncaya kadar motor üçgen çalışır. S S ZR K K2 K3 AÇIKLAMALAR Stop Durumu Start butonuna basıldığında Zaman rölesi sayıyor Ayarlanan süre sonunda Stop butonuna basıldığında Tablo 3.4: Doğruluk tablosu Doğruluk tablosunda butonlara basıldığında tüm çıkışların durumları gösterilmiştir. 3

36 Şekil 3.8: Lojik devrenin çalışması Şekil 3.9: Motorun yıldız üçgen çalışması 32

37 Çalışma diyagramında start butonuna bastıktan sonra K K2 ve zaman rölelerinin aktif olduğu bir süre sonra K2 ve zaman rölesinin devre dışı kaldığı K3 çıkışının aktif olduğu görülmektedir. Stop butonuna bastıktan sonra da tüm çıkışların sıfırlandığı anlaşılmaktadır. Lojik Değer Çıkış 3 Çıkış 2 Çıkış ZR S YILDIZ ZAMAN RÖLESİ ÜÇGEN S Start Stop Zaman Şekil 3.: Çalışma diyagramı 33

38 PERFORMANS TESTİ PERFORMANS TESTİ UYGULAMALI PERFORMANS TESTI Bu uygulamada sizden istenen bir motorun start stop ile mühürlemeli olarak çalıştırılmasına ait lojik devreyi sadece Vedeğil ( NAND ) kapıları kullanarak yeniden tasarlamanızdır. Bunu yapabilmek için Ön bilgileri dikkatli bir şekilde inceleyiniz. Ardından lojik devreyi Vedeğil kapıları ile çiziniz. Ön bilgi: Vedeğil kapısı ( NAND ) ile Ve kapısının ( AND ) oluşturulması: Vedeğil kapısının iki girişi birleştirilirse Değil ( İnvert ) kapısı elde edilir.vedeğil kapısının çıkışının bir defa Değili (İnvert ) alınırsa Ve kapısı elde edilir. & AND VE kapısı = & NAND VEDEĞİL kapısı & NAND VEDEĞİL kapısı Avrupa normu IEC AND VE kapısı = NAND VEDEĞİL kapısı NAND VEDEĞİL kapısı Amerikan normu Şekil 4.: Ve kapısının Vedeğil kapısı cinsinden eşleniği Vedeğil kapısı ( NAND ) ile Veya kapısının ( OR ) oluşturulması: Şekil 4.2: Veya kapısının Vedeğil kapısı cinsinden eşleniği DEĞERLENDİRME Çizdiğiniz yeni lojik devreyi cevap anahtarındaki çizim ile karşılaştırınız. Çiziminiz doğru ise diğer konuya geçebilirsiniz. Çiziminizde hatalar var ise ön bilgileri tekrar inceleyiniz. 34

39 UYGULAMA FAALİYETİLERİ UYGULAMA FAALİYETLERİ Uygulama Faaliyeti - Entegre ve malzeme listesindeki elemanları temin ederek lojik devre şemasındaki devreyi aşağıdaki işlem basamaklarına göre kurunuz. İşlem Basamakları Bir motorun start stop butonu ile mühürlemeli olarak çalıştırılmasına ait kumanda ve güç şemasını çiziniz. Kumanda devresindeki çıkış elemanlarının aktif olma şartlarını tespit ediniz. Bu şartları sağlayacak lojik kapı sayısını tespit ediniz. Uygun lojik devre şemasını çiziniz. Devre için gerekli elemanları temin ediniz. Seçtiğiniz elemanları bord üzerine yerleştiriniz. Devre bağlantılarını yapınız. Devreye enerji vererek çalıştırınız. Öneriler Elemanların birbirine göre seri veya paralel bağlantılarına dikkat ediniz. Stop butonunun normalde kapalı bir buton olduğunu unutmayınız. Kaç çeşit kapı kullanacağınıza dikkat ediniz. Modüldeki şemayı geliştirebilirsiniz. Elinizdeki malzemeye göre devrenizde değişiklikler yapabilirsiniz. Örneğin stop butonunuz yoksa açık buton kullanıp çıkışına invert ( tersleyici ) bağlayabilirsiniz. Elemanları bord üzerine bağlantıları en rahat olacak şekilde yerleştiriniz. Bord üzerinde + ve girişleri atlamalar yapıp tüm borda ulaşmasını sağlayınız. Bağlantıları yerinden çıkmayacak şekilde yapınız. Entegre beslemelerini unutmayınız. ( 7 GND 4 Vcc ) Devre elemanlarının ayakuçlarını kataloglardan kontrol ediniz. Çalışma koşullarının sağlandığını kontrol ediniz. 35

40 Uygulama Faaliyeti - 2 Entegre ve malzeme listesindeki elemanları temin ederek lojik devre şemasındaki devreyi aşağıdaki işlem basamaklarına göre kurunuz İşlem Basamakları Bir motorun ileri geri elektriksel kilitlemeli olarak çalıştırılmasına ait kumanda ve güç şemasını çiziniz. Kumanda devresindeki çıkış elemanlarının aktif olma şartlarını tespit ediniz. Bu şartları sağlayacak lojik kapı sayısını tespit ediniz. Uygun lojik devre şemasını çiziniz. Devre için gerekli elemanları temin ediniz. Seçtiğiniz elemanları bord üzerine yerleştiriniz. Devre bağlantılarını yapınız. Devreye enerji vererek çalıştırınız. Öneriler Elektriksel kilitlemenin prensibine dikkat ediniz. Butonlara basıldığında hangi çıkış elemanı aktif oluyor inceleyiniz. Kaç çeşit kapı kullanacağınıza dikkat ediniz. Devrenin çok karışık olmaması için en az sayıda kapı kullanmalısınız. Modüldeki lojik devreyi inceleyiniz. Sadece kilitlemeli sistem devresini kullanabilirsiniz. Elinizdeki malzemeye göre devrenizde değişiklikler yapabilirsiniz. Elemanları bord üzerine bağlantıları en rahat olacak şekilde yerleştiriniz. Bord üzerinde + ve girişleri atlamalar yapıp tüm borda ulaşmasını sağlayınız. Bağlantıları yerinden çıkmayacak şekilde yapınız. Entegre beslemelerini unutmayınız. ( 7 GND 4 Vcc ) Devre elemanlarının ayakuçlarını kataloglardan kontrol ediniz. Çalışma koşullarının sağlandığını kontrol ediniz. 36

41 Uygulamalar Faaliyeti - 3 Entegre ve malzeme listesindeki elemanları temin ederek lojik devre şemasındaki devreyi aşağıdaki işlem basamaklarına göre kurunuz İşlem Basamakları Bir motorun yıldız üçgen çalışmasına ait kumanda ve güç şemasını çiziniz. Kumanda devresindeki çıkış elemanlarının aktif olma şartlarını tespit ediniz. Bu şartları sağlayacak lojik kapı sayısını tespit ediniz. Zaman rölesi olarak nasıl bir elektronik devre kullanacağınızı tespit ediniz. Uygun lojik devre şemasını çiziniz. Devre için gerekli elemanları temin ediniz. Seçtiğiniz elemanları bord üzerine yerleştiriniz. Devre bağlantılarını yapınız. Devreye enerji vererek çalıştırınız. Öneriler Bu yol verme yönteminde motorun önce yıldız sonra üçgen çalışması gerektiğini unutmayınız. Motorun yıldız ve üçgen çalışması için gerekli bağlantıları inceleyiniz. Butonlara basıldığında hangi çıkış elemanı aktif oluyor inceleyiniz. Kaç çeşit kapı kullanacağınıza dikkat ediniz. Devrenin çok karışık olmaması için en az sayıda kapı kullanılmalısınız. Modüldeki 555 ile kurulan devre düzgün olarak çalıştığından kullanabilirsiniz. Modüldeki lojik devreyi inceleyiniz. Devreye Başlangıç reset devresi ekleyebilirsiniz. Elinizdeki malzemeye göre devrenizde değişiklikler yapabilirsiniz. Elemanları bord üzerine bağlantıları en rahat olacak şekilde yerleştiriniz. Bord üzerinde + ve girişleri atlamalar yapıp tüm borda ulaşmasını sağlayınız. Devre kurulması kısmındaki bağlantı şemasını kullanabilirsiniz. Bağlantıları yerinden çıkmayacak şekilde yapınız. Entegre beslemelerini unutmayınız. ( 7 GND 4 Vcc ) Devre elemanlarının ayakuçlarını kataloglardan kontrol ediniz. Çalışma koşullarının sağlandığını kontrol ediniz. 37

42 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME SORULARI A- Çoktan Seçmeli Sorular Aşağıdaki sorulardan doğru cevabı seçerek işaretleyiniz.. Aşağıdaki kapılardan hangisi kumanda devresinde seri bağlı elemanlar için kullanılır? A) B) C) D) 2. Veya kapısı kumanda devresinde nasıl bağlı elemanlar için kullanılır? A) Seri B) Yıldız C) Paralel D) Üçgen 3. Aşağıdakilerden hangisi bu devrede mühürleme işlemini gerçekleştirir? A) Start butonuna iki defa basmak C) Ve kapısı girişine direnç bağlamak B) Start butonuna direnç bağlamak D) Çıkıştan Veya kapısına giriş vermek 4. Lojik devrede stop butonuna basınca aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşmez? A) Ve kapısı girişlerinden biri lojik olur. c) Ve kapısı çıkışı lojik olur. B) Veya kapısı çıkışı lojik olur. d) Röle bırakır. 5. Aşağıdakilerden hangisi lojik devre çıkışına tampon bağlama nedenidir? A) Çıkışın lojik olabilmesi için B) Entegre çıkış geriliminin röleyi çalıştırabilmesi için C) Giriş elemanlarının direncini düşürmek için D) Led bağlarken ön direnç oluşturmak için 6. Stop butonu yerine start butonu kullanılırsa devrede nasıl bir değişiklik yapılmalıdır? A) Hiçbir değişikliğe gerek kalmaz. C) Çıkışa İnvert bağlanır. B) Stop butonu çıkışına İnvert bağlanır. D) Çıkışa tampon bağlanmaz 7. Yıldız üçgen yol verme devresinde yıldız çalışmayı sağlayan çıkış aşağıdakilerden hangisidir? A) K B) K2 C) K3 D) ZR 8. Yıldız üçgen yol verme devresinde üçgen çalışmayı sağlayan çıkış aşağıdakilerden hangisidir? A) K B) K2 C) K3 D) ZR 9. Aşağıdaki çıkışlardan hangisi tüm çalışma boyunca aktiftir? A) K B) K2 C) K3 D) ZR. Aşağıdaki çıkış gruplarından hangisi motor üçgen çalıştığında aktiftir? A) K K2 B) K2 K3 C) K K3 D) K ZR. Motorun yıldız çalışma süresini aşağıdakilerden hangisi belirler? A) K B) K2 C) K3 D) ZR 2. Yıldız ve üçgen çalışmada mühürleme görevini hangi kapılar yapar? 38

43 A) Ve ( AND ) B) 3 girişli VE ( AND ) C) Veya ( OR ) D) Tampon 3. Yıldız üçgen çalışma devresinde motor önce.. çalışır. A) Yıldız B) Hızlı C) Yavaş D) Üçgen 4. Zaman rölesi.. çıkışından aktif sinyal alarak çalışır. A) K B) K2 C) K3 d) S 5. Zaman rölesi. durur. A) Stop butonuna basınca C) ZR çıkışı aktif olduğunda B) K2 çıkışı aktif olduğunda D) K3 çıkışı aktif olduğunda 6. Devrede zaman ayarını yapar. A) Veya Kapısı B) 555 entegresi C) Ve Kapısı D) Tampon B- Doğru-Yanlış Cevaplı Sorular Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz.. Elektriksel kilitlemeli devir yönü değiştirme devresinde iki çıkış aynı anda Lojik olamaz. 2. Devrede S butonuna basınca Çıkış 2 Lojik olur. 3. Devrede S butonuna basınca Çıkışlar Lojik olur. 4. Çıkışlardan biri aktif iken diğer çıkışı aktif hale getirmek için önce stop butonuna basmak gerekir. 5. Kilitlemeli sistemde kilitleme işlemini aktif olan çıkıştan alınan sinyalin tersi sağlar. 6. Çıkış Lojik ( aktif ) iken S2 butonuna basarsak Çıkış 2 Lojik olur. 7. Mühürleme işlemi Veya kapısı ile gerçekleştirilir. 8. Başlangıç reset devresinde Veya kapısı kullanılır. 9. Başlangıç reset devresi devrenin dış etkenlerden etkilenmemesini sağlar.. Tampon ( Buffer ) çıkış sinyallerini zayıflatır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı gözden geçiriniz. Yanlış cevaplarınız varsa öğrenim faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek eksiklerinizi tamamlayınız. 39

44 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Modülde adı geçen kumanda devrelerinin çalışma biçimlerini incelediniz mi? 2 Çıkış elemanlarının aktif olma koşullarını tespit ettiniz mi? 3 Lojik devrelerde hangi kapı entegrelerini kullanacağınızı ve kaç tane olacağını tespit ettinizmi? 4 Lojik devre çizimlerini yaptınız mı? 5 6 Devreler için gerekli araç gereç ve malzemeleri temin ettiniz mi? Devre elemanlarını bord üzerine en uygun şekilde yerleştirdiniz mi? 7 Bağlantıları devrenize göre yaptınız mı? 8 Lojik devreleri kurduktan sonra bağlantıları kontrol ettiniz mi? 9 Devrelere enerji verip çalıştırdınız mı? Kurduğunuz lojik devrelerde istenilen çalışma biçimlerini gördünüz mü? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonucunda hayır cevabınız varsa ilgili konuyu tekrarlayınız. Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz. 4

45 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ UYGULAMALI PERFORMANS TESTİ CEVAP ANAHTARI & Q S2 S NAND VEDEĞİL kapısı & NAND VEDEĞİL kapısı & NAND VEDEĞİL kapısı & NAND VEDEĞİL kapısı & NAND VEDEĞİL kapısı Q Avrupa normu IEC Q S2 S NAND VEDEĞİL kapısı NAND VEDEĞİL kapısı NAND VEDEĞİL kapısı NAND VEDEĞİL kapısı NAND VEDEĞİL kapısı Q Amerikan normu A- Çoktan Seçmeli Sorular Sorular Cevaplar Sorular Cevaplar A D 2 C 2 C 3 D 3 A 4 B 4 A 5 B 5 D 6 B 6 B 7 B 8 C 9 A C 4

46 B- Doğru- Yanlış Cevaplı Sorular Sorular Cevaplar DOĞRU 2 YANLIŞ 3 YANLIŞ 4 DOĞRU 5 DOĞRU 6 YANLIŞ 7 DOĞRU 8 YANLIŞ 9 DOĞRU YANLIŞ 42

47 ÖNERİLEN KAYNAKLAR. Basılı Yayınlar ÖNERİLEN KAYNAKLAR ÇETİN Recep, İleri Kumanda Teknikleri ve PLC, Ankara, 24 ÜSTÜN Behçet, İleri Kumanda Teknikleri, Bursa, 2 Elektronik eleman ve entegre katalogları 2. İnternet Siteleri

48 KAYNAKLAR KAYNAKLAR. ÇETİN Recep, İleri Kumanda Teknikleri ve PLC, Ankara, ÇETİN Recep, İleri Kumanda Teknikleri 2, Ankara, KARA Ali Rıza, İleri Kumanda Teknikleri, İstanbul, 2 4. ÜSTÜN Behçet, İleri Kumanda Teknikleri - - PLC, Bursa, 2 5. ÖZDEMİR Ali, Sayısal Dijital Elektronik İleri Kumanda Teknikleri ve PLC, 44