Avrupa Birliği Maddi Hukuku

Transkript

1 Avrupa Birliği Maddi Hukuku Avrupa Bütünleşmesi: Derinleşme ve Genişleme -1. Ders- Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Lisans Programı Güz Dönemi Yrd. Doç. Dr. İlke GÖÇMEN İlke GÖÇMEN 1

2 Avrupa Bütünleşmesinin Gelişimi Ana konular Avrupa bütünleşmesi, dinamik niteliktedir. AB Amaçları Politikaları Kurumsal yapısı Üye sayısı Yönünden sürekli bir değişim göstermektedir. Derinleşme Kurumsal yapıdaki değişimler Yetki alanındaki artış Genişleme Üye devlet sayısındaki artış İlke GÖÇMEN 2

3 Bütünleşmenin Farklı Aşamaları Serbest Ticaret Alanı Taraf devletler arasında malların serbest dolaşımının sağlanması (Üçüncü ülkeler ile kurulan ticari ilişkilerde özerklik) Gümrük Birliği Serbest Ticaret Alanı + Üçüncü ülkelere yönelik ortak dış ticaret politikası Ortak Pazar Gümrük Birliği + Kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımı Parasal Birlik Ortak Pazar + Tek para birimi Ekonomik Birlik Parasal Birlik + Merkezi bir otorite tarafından yürütülen tek parasal ve mali politika Siyasi Birlik Ekonomik Birlik + Merkezi bir otoritenin merkezi bir parlamentoya karşı sorumlu tutulması + ortak dış politika ve güvenlik politikası İlke GÖÇMEN 3

4 Avrupa Bütünleşmesinin Yöntemi İki temel unsur Rızaya dayalı bütünleşme Ortak hukuk ve hukukun üstünlüğü temeli Ortak ekonomik menfaatler çerçevesinde tedricen (git gide) bütünleşme Böylelikle Avrupa devletleri ve halklarının bir araya getirilmesi İlke GÖÇMEN 4

5 Avrupa Bütünleşmesinin Yöntemi Üç bütünleşme türü Ekonomik bütünleşme Ekonominin tek sektörü ile başlama Karşılıklı bağımlılık yaratma Karşılıklı menfaatler çerçevesinde ekonominin tüm sektörlerine genişleme Hukuki bütünleşme Hukuku araç olarak kullanma Ortak bir hukuk düzeni yaratma Böylelikle üye devletleri birbirine bağlama İlke GÖÇMEN 5

6 Avrupa Bütünleşmesinin Yöntemi Uluslarüstü bütünleşme Üye devletler uluslarüstü örgüt lehine yetki terki yapar. Uluslarüstü kurumlar bu alanlarda kararlar alır. Bu kararlar üye devlet hukukları karşısında öncelikli kabul edilir. Üye devletler uyuşmazlıkları bu ortak ve özerk hukuk düzenine göre çözer. = uluslarüstü hukuk düzeni İlke GÖÇMEN 6

7 Avrupa Bütünleşmesi: Kuruluşa Doğru I. Dünya Savaşı Hayatını kaybeden kişi sayısı Yaklaşık dokuz milyon Milletler Cemiyeti 1919 Ulus devletlerin barış içinde bir arada yaşamasına dayalı siyasi yapılanma girişimi Başarılı olamamıştır. İlke GÖÇMEN 7

8 Avrupa Bütünleşmesi: Kuruluşa II. Dünya Savaşı Doğru Hayatını kaybeden kişi Yaklaşık elli milyon ila yetmiş milyon arası Avrupa, savaş sonrasında tam anlamıyla harap olmuştur: altyapıların çoğu yok olmuş; ekonomik üretim sekteye uğramış; toplumsal yer değişiklikleri yaşanmıştır. İlke GÖÇMEN 8

9 Avrupa Bütünleşmesi: Kuruluşa Doğru II. Dünya Savaşı sona erince Avrupa bütünleşmesi hareketinin temeli için uygun zemin oluşmuştur. Milliyetçilik güç kaybetmiştir. Avrupa federalizmi düşüncesi güç kazanmıştır. İtalya, Fransa ve Almanya ( ) vs. İngiltere ve İskandinav ülkeleri ( ) Avrupa Federalistleri Birliği 1946 İlke GÖÇMEN 9

10 Avrupa Bütünleşmesi: Kuruluşa Doğru Avrupa Kongresi The Hague (Hollanda) 1948 Avrupa Federalistleri Birliği toplamıştır. Amaç: Avrupa için federal bir anayasa oluşturmak Sonuç:» Avrupa Konseyi kurulmuştur.» Avrupa Konseyi, uluslarüstü değil; hükümetler arası nitelik taşır. İlke GÖÇMEN 10

11 Avrupa Bütünleşmesi: Kuruluşa Doğru II. Dünya Savaşı sonrası Soğuk savaş yılları Kapitalist Batı X Komünist Doğu Demir Perde Avrupa nın ortasından bölünmesi ABD Marshall Yardımı 1947 Yardımın dağıtımı ve kullanımına yönelik kararlar, tek bir elden alınmalı. Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (AEİT) 1948 İlke GÖÇMEN 11

12 Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğuna (AKÇT) Giden Yol Schumann planı Mayıs 1950 Kömür ve çelik sanayi üzerindeki yetki, ortak bir yapıya devredilecektir. AKÇT Antlaşması (Paris Antlaşması) Fransa, Almanya, İtalya, Benelüks Nisan 1951 (imza) Temmuz 1952 (yürürlük) İlke GÖÇMEN 12

13 AKÇT AKÇT Ulusüstü yapı Kurumlar Yüksek Otorite ( Komisyon) Ana karar alıcı Bakanlar Konseyi Tali karar alıcı Ortak Asamble ( Avrupa Parlamentosu) Denetim (Siyasi) Adalet Divanı Denetim (Hukuki) İlke GÖÇMEN 13

14 Avrupa Savunma Topluluğu ve Avrupa Siyasi Topluluğu Savunma alanı Brüksel Anlaşması 1948 (Fransa, İngiltere, Benelüks) NATO 1949 Avrupa Savunma Topluluğu (ASaT) (Pleven planı) Tıpkı AKÇT deki mantık gibi, Fransız ve Alman ordusunu bir araya toplamak Avrupa Siyasi Topluluğu (ASiT) Ortak ordu, ortak dış politika ile desteklenecek İlke GÖÇMEN 14

15 Avrupa Savunma Topluluğu ve Avrupa Siyasi Topluluğu ASaT Mayıs 1952 (imza) Fransa onay vermemiştir ASiT ile ilgili çabalar, sonuçsuz kalmıştır. Batı Avrupa Birliği 1954 Brüksel Anlaşması tarafları + Almanya ve İtalya NATO ile organik bağ İlke GÖÇMEN 15

16 Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğuna (AAET) Doğru Messina Konferansı Fransa Sektörel bütünleşme (nükleer enerji, ulaşım vs.) Almanya ve Hollanda Ortak pazar kurma Belçika ve Lüksemburg Sektörel bütünleşme + ortak pazar İtalya Gelişmemiş (fakir) bölgeler ile ilgili fon istemi AET ve AAET Antlaşmaları Mart 1957 (imza) 1958 (yürürlük) İlke GÖÇMEN 16

17 AET AET Açık hedef Ortak Pazar Örtülü hedef Siyasi Birlik Kurumlar Komisyon Temsil edilen çıkar: Avrupa bütünleşmesi İşlev: Yasama (başlatma) Gözcü (Kurucu antlaşmalara uyum) Uluslararası anlaşmalar (müzakere) Bakanlar Konseyi Temsil edilen çıkar: Üye devletler İşlev: Yasama (çıkarma) Kimi zaman, nitelikli oy çokluğu (belirli sayıdaki üye devlet) ile karar alır. Parlamenter Asamble Temsil edilen çıkar: Avrupa halkları İşlev: Denetim (Siyasi) ve Danışma Ekonomik ve Sosyal Komite Temsil edilen çıkar: Ekonomik ve sosyal kesim İşlev: Danışma Adalet Divanı İşlev: Denetim (Hukuki) İlke GÖÇMEN 17

18 AET: Bu dönem ile ilgili olarak yaşanan gelişmeler Genişleme Diğer Gelişmeler Uluslarüstü görüş (yaklaşım) vs. hükümetler arası görüş (yaklaşım) İlke GÖÇMEN 18

19 Genişleme İngiltere 1960 Avrupa Serbest Ticaret Birliği 1961 İngiltere, Norveç, İsveç, Avusturya, İsviçre, Danimarka, Portekiz AET ye üyelik başvurusu Fransa (de Gaulle) ve 1967» Veto İngiltere, İrlanda ve Danimarka (Norveç referandum üyelik reddi) Tam üyelik İlke GÖÇMEN 19

20 Genişleme Güney Genişlemesi Yunanistan 1981 İspanya ve Portekiz 1986 İlke GÖÇMEN 20

21 Diğer Gelişmeler Uluslarüstü görüş (yaklaşım) vs. hükümetler arası görüş (yaklaşım) Boş Sandalye Krizi (Temmuz 1965) Komisyon, Topluluğun bütçesi ile ilgili bir öneri getirmiştir. Topluluk, kendi kaynaklarına sahip olsun Parlamento, denetlesin Fransa (de Gaulle), Bakanlar Konseyi toplantılarından çekilmiştir. İlke GÖÇMEN 21

22 Diğer Gelişmeler Lüksemburg Uzlaşısı (1966) Bütçe, üye devlet katkıları ile oluşmaya devam edecek Bir konu, nitelikli oy çokluğu ile karara bağlanacak ise Bir üye devlet, hayati ulusal çıkar iddiası ile ilgili tasarıyı veto edebilecektir İlke GÖÇMEN 22

23 Diğer Gelişmeler Avrupa Siyasi İşbirliği 1973 Dış politika yönünden hükümetler arası işbirliği (toplantılar) Avrupa Zirveleri (Hükümet ve Devlet Başkanları Konseyleri) 1974 Komitoloji İlke GÖÇMEN 23

24 Diğer Gelişmeler Gümrük Birliği (1968) Avrupa Para Sistemi (1977) Avrupa Parlamentosu Doğrudan genel seçimler (1979) Bütçe (öz kaynaklar) 1. Bütçe Anlaşması (1970) 2. Bütçe Anlaşması (1975) Avrupa Parlamentosu bütçe onayı (Bakanlar Konseyi ile birlikte) Sayıştay (1977) (mali denetim) Avrupa Toplulukları Adalet Divanı (ATAD) Öncelik ve doğrudan etki ilkesi Negatif bütünleşme Yetki (geniş yorum) İlke GÖÇMEN 24

25 Avrupa Tek Senedi ne (ATS) Giden Yol Haziran Fontainebleau Avrupa Zirvesi İngiltere Topluluk bütçesi ile ilgili ihtilaf giderilmiştir. Şubat Avrupa Zirvesi Komisyon Tek pazarın tamamlanması için takvim hazırlasın Komisyon İç pazarın tamamlanmasına yönelik Beyaz Kitap İlke GÖÇMEN 25

26 ATS ye Giden Yol Haziran Milan Avrupa Zirvesi Hükümetler Arası Konferans (HAK) ATS Kurucu antlaşmaları değiştirmek üzere İmza (1985) Yürürlük (1987) İlke GÖÇMEN 26

27 ATS Kurumsal reformlar Bakanlar Konseyi Nitelikli oy çokluğu (iç pazar ile ilgili pek çok alan) Avrupa Parlamentosu İşbirliği usulü Uygun bulma usulü Avrupa Zirvesi Kurucu antlaşmada yer bulma Adalet Divanı İlk Derece Mahkemesi (ile desteklenme) İlke GÖÇMEN 27

28 ATS Politika alanındaki yenilikler İç pazar (tamamlanma) Yeni politika alanları sosyal politika çevre yapısal fonlar araştırma ve teknoloji politikası ekonomik ve sosyal uyum Avrupa Siyasi İşbirliği mekanizması İlke GÖÇMEN 28

29 1990 lı Yıllar Avrupa bütünleşmesinin geleceği Odak noktası Gelişmeler İç pazar Büyük ölçüde tamamlanma Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri Komünizmin etkisinden çıkma Doğu ve Batı Almanya Birleşme Avrupa bütünleşmesine yönelik halk desteği Azalma İlke GÖÇMEN 29

30 Maastricht Antlaşması na Giden 1991 Yol Parasal birlik ile ilgili HAK Siyasi birlik ile ilgili HAK Ekonomik gelişim, siyasi bütünleşme ile desteklenmeli görüşü Avrupa Birliği ( AB ) ya da Maastricht Antlaşması İmza (1992) Yürürlük (1993) İlke GÖÇMEN 30

31 Maastricht Antlaşması Kurumsal reformlar Avrupa Ekonomik Topluluğu Avrupa Topluluğu Sütunlu yapı Avrupa Toplulukları (uluslarüstü) Ortak Dış Politika ve Güvenlik Politikası ( ODGP ) (hükümetler arası) Adalet ve İçişlerinde İşbirliği ( Aİİ ) (hükümetler arası) Avrupa Parlamentosu Ortak karar usulü Komisyonun atanması Bakanlar Konseyi nitelikli oy çokluğu (daha çok alan) Bölgeler Komitesi, Avrupa Merkez Bankası ve Ombudsman Katmanlı yetki ilkesi İlke GÖÇMEN 31

32 Avrupa Birliği Avrupa Toplulukları Ortak Dış Politika ve Güvenlik Politikası Adalet ve İçişlerinde İşbirliği İlke GÖÇMEN 32

33 Maastricht Antlaşması Politika alanındaki yenilikler Ekonomik ve parasal birlik hedefi Avrupa (Birlik) vatandaşlığı Temel haklar kurucu antlaşma Adalet Divanının içtihadının yansıtılması Yeni politika alanları Eğitim Kültür Genel sağlık Tüketicinin korunması Trans-Avrupa ulaşımı Enerji ağları İlke GÖÇMEN 33

34 Genişleme Genişleme Avrupa Serbest Ticaret Alanı ( ASTA ) üyeleri İsveç (1995) Finlandiya (1995) Avusturya (1995) Norveç Referandum ile ret İsviçre Tam üyelik başvurusunun geri çekilmesi İlke GÖÇMEN 34

35 1990 lı yıllar (ortaları) Ana tema Esnek bütünleşme fikri Tek para birimi Yeni genişleme süreci (12 aday) 1996 HAK Genişleme odaklı Komisyon Gündem 2000 Raporu (1997) Amsterdam Antlaşması İmza (1997) Yürürlük (1999) İlke GÖÇMEN 35

36 Amsterdam Antlaşması Kurumsal reformlar Daha çok alan yönünden nitelikli oy çokluğu ortak karar usulü Ulusal parlamentolar AB kurumları ile diyalog kurma çabası Katmanlı yetki ve orantılılık ilkeleri ile ilgili Protokol Güçlendirilmiş işbirliği Yeniden madde numarası verme Bakanlar Konseyi Genel Sekreteri ODGP nin yürütülmesinden sorumlu Yüksek Temsilci İlke GÖÇMEN 36

37 Amsterdam Antlaşması Politika alanındaki yenilikler AB nin temel değerleri özgürlük, demokrasi, insan haklarına ve hukukun üstünlüğüne saygı Üyelik haklarının askıya alınması mekanizması AB nin temel değerlerinin ağır ve sürekli ihlali hali Vize, iltica, göç ve hukuki konularda adli işbirliği 3. sütundan birinci sütuna aktarma 3. sütun: Cezai Konularda Polis ve Adli İşbirliği istihdam politikalarının koordinasyonu ODGP yapıcı çekimserlik hayati ulusal çıkar iddiası İlke GÖÇMEN 37

38 Avrupa Birliği Avrupa Toplulukları Ortak Dış Politika ve Güvenlik Politikası Cezai Konularda Polis ve Adli İşbirliği İlke GÖÇMEN 38

39 Euro Ocak 1999 Euro pek çok üye devlette resmi para birimi 2002 Avusturya --- Belçika --- Finlandiya Fransa --- Almanya --- İrlanda İtalya --- Lüksemburg --- Hollanda Portekiz --- İspanya Yunanistan -> Ocak 2001 İngiltere, Danimarka, İsveç -> Euro yok tedavüle sokulmuştur. İlke GÖÇMEN 39

40 Genişleme Aralık 1999 ile birlikte Müzakereler açılan aday devletler Çek Cumhuriyeti Polonya Macaristan Slovenya Estonya Güney Kıbrıs Rum Kesimi Bulgaristan Romanya Malta Letonya Litvanya Slovakya İlke GÖÇMEN 40

41 Reform İhtiyacı Genişleme (potansiyel 12 yeni üye devlet) politika alanları ve kurumlar açısından reform ihtiyacı Özellikle tarım ve yapısal fonlar nitelikli oy çokluğu hesabı bloke edici azınlığın boyutu pek çok politika alanında oybirliğinden vazgeçilmesi Komisyonun boyutu Şubat 2000 HAK yıl boyu çalışmıştır. Buna karşın, en çok tartışmalı konularda bir karara varamamıştır. İlke GÖÇMEN 41

42 Lizbon Stratejisi Mart 2000 Avrupa Zirvesi Özel bir gündem ile toplanma istihdam, ekonomik reform ve sosyal uyum ile ilgili bir AB stratejisi (Lizbon stratejisi) belirlemek Lizbon stratejisi Amaç: AB yi dünyadaki en rekabetçi ve dinamik bilgiye dayalı ekonomi yapmak. İlke GÖÇMEN 42

43 Nice Antlaşması Nice Antlaşması İmza (2000) Yürürlük (2003) Kurumsal yapı değişiklikleri Komisyon (oluşum) Avrupa Parlamentosu (sandalye sayısı) Bakanlar Konseyi (nitelikli oy çokluğu hesabı) Adalet Divanı (İlk Derece Mahkemesi + uzmanlık mahkemeleri) Daha fazla alan Nitelikli oy çokluğu Ortak karar usulü Nice Antlaşması Avrupa Birliğinin Geleceği Deklarasyonu Avrupa Anayasal Antlaşma ve Lizbon Antlaşmasına giden sürecin başlatılması İlke GÖÇMEN 43

44 Temel Haklar Şartı Aralık 2000 Nice Avrupa Zirvesi AB Temel Haklar Şartı Haziran 1999 Avrupa Zirvesi Konvansiyon Avrupa vatandaşlarının medeni, ekonomik, siyasi ve sosyal hakları Konsey, Komisyon ve Avrupa Parlamentosu Başkanları Aralık 2000 Avrupa Zirvesi imza ve ilan İmza ve ilan siyasi bir deklarasyon İlke GÖÇMEN 44

45 Genişleme 1 Mayıs Tam üyelik Çek Cumhuriyeti Polonya Macaristan Slovenya Estonya Güney Kıbrıs Rum Kesimi Malta Letonya Litvanya Slovakya Tam üyelik Bulgaristan Romanya Toplam 27 üye devlet ve yaklaşık 500 milyon nüfus İlke GÖÇMEN 45

46 Avrupa Anayasal Antlaşması Reform ihtiyacının nedenleri Genişleme AB yi vatandaşlarına daha yakın hâle getirme AB nin uluslararası konularda tek bir ses ile konuşmasını sağlama Aralık 2001 Avrupa Zirvesi Konvansiyon Ulusal hükümet ve parlamento ile AB kurumlarının temsilcileri Avrupa Anayasal Antlaşması 2003 HAK Avrupa Anayasal Antlaşması kimi değişiklikler Avrupa Anayasal Antlaşması İmza (Ekim 2004) İlke GÖÇMEN 46

47 Avrupa Anayasal Antlaşması Yürürlük (X) Hollanda ve Fransa (referandum) sırasıyla %62 ve %55 hayır oy oranıyla red AB tarihindeki en büyük krizlerden biri Haziran 2005 Avrupa Zirvesi Düşünme dönemi AAA, kurtarılabilir mi? Kurtarılacak ise, nasıl olacak? Sonuç: AAA, tartışmalı sembolik yönlerinden arındırılacak Pratikte gerekli kurumsal reforma ilişkin yönleri kalacak İlke GÖÇMEN 47

48 Lizbon Antlaşması 2007 HAK Lizbon Antlaşması İmza (2007) Yürürlük (2009) İrlanda İlk referandum ile ret İkinci referandum ile kabul İlke GÖÇMEN 48

49 Lizbon Antlaşması Yenilikler Avrupa Topluluğu Antlaşması Yeni adı: Avrupa Birliğinin İşleyişi Hakkında Antlaşma Üç sütunlu yapı kalkmıştır. ODGP (hâlâ oldukça hükümetler arası) Cezai Konularda Polis ve Adli İşbirliği (uluslarüstü / geçici hükümler) Avrupa (Birliği) Zirvesi AB kurumu İki yeni üst düzey pozisyon Avrupa (Birliği) Zirvesi Başkanı Birlik Dış İşleri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi İlke GÖÇMEN 49

50 Lizbon Antlaşması Daha çok politika alanı nitelikli oy çokluğu (2014 ile yenilenen sistem) Olağan yasama usulü (eski ortak karar usulü) Avrupa Parlamentosu Bütçe (artan yetkiler) AB Adalet Divanı Yargı yetkisinde artış (adalet, özgürlük ve güvenlik alanı) AB Temel Haklar Şartı Birincil hukuk (kurucu antlaşmalar ile eş seviye) Ulusal parlamentolar Katmanlı yetki ilkesi ile uyumun denetimi (Erken uyarı mekanizması) Yeni yetkiler ve yetki katalogu Sivil savunma, turizm ve spor İlke GÖÇMEN 50

51 Genişleme Tam üyelik Hırvatistan Aday Devletler Müzakereye başlayanlar Türkiye (2005) İzlanda (2010) Müzakereye başlamayanlar Makedonya (2005) Karadağ (2010) Sırbistan (2012) Potansiyel Adaylar Arnavutluk Bosna-Hersek Kosova İlke GÖÇMEN 51

52 Sonuç İç pazar ile ilgili olarak Avrupa bütünleşmesinin ana aracı İç pazar 1992 yılı ile birlikte büyük ölçüde tamamlanma» Dinamik bir süreç Yeni hedefler Ekonomik ve Parasal Birlik Siyasi Birlik İç Pazar (Hala) merkezi konum 27 üye devlet ve 500 milyon nüfus İlke GÖÇMEN 52