Hayati TAŞTAN, Emin BANK Harita Genel Komutanlığı Coğrafi Bilgi Sistemi Şubesi Cebeci/ANKARA

Transkript

1 COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNDE KONUMA BAĞLI ANALİZLER Hayati TAŞTAN, Emin BANK Harita Genel Komutanlığı Coğrafi Bilgi Sistemi Şubesi Cebeci/ANKARA ÖZET : Coğrafi bilginin toplanması, depolanması, işlenmesi, analizi ve sunulması olarak ifade edilen Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) temel fonksiyonlarından ilk üçü (bi lgi toplama, depolama ve işleme) Coğrafi Veri Tabanının kurulmasına yönelik ike n; "analiz" fonksiyonu, oluşturulan veri tabanının amaca ve uygulama alanına gör e kullanılmasını ve böylece kullanıcıların CBS'den beklentilerinin karşılanmasını hedefler. Analiz sonrası elde edilen grafik ve/veya nongrafik sonuçlar, sunuş fonk siyonu ile son kullanıcılara ulaştırılır. Bu bildiride, bir CBS'de yeralan analiz türleri ele alınmış, bu analizlerin hangi amaçlarla ve hangi alanlarda uygulanabileceği ö rneklerle açıklanmış ve böylece kullanıcıların kendi amaçlarına ve uygulama alan larına yönelik olarak bir CBS yardımı ile neler yapabilecekleri anlatılmıştır. 1. GİRİŞ Gerek günlük yaşamda, gerekse çeşitli hizmet ve karar organlarında ihtiyaç duyulan bilg ilerin içerisinde konuma bağlı (coğrafi) bilgiler önemli bir yer tutmaktadır. Harita, plan gib i ortamlar üzerinde tutulan yol,nehir, bina,vb. dünya varlıklarına ait grafik gösterimler ile çeşitli basılı formlar üzerinde yeralan nüfus sayımı, hava sıcaklığı, seçim oy yüzdeleri, v b. hakkındaki rakamlar ve yazılar konuma bağlı olduklarından "coğrafi bilgi" niteliğindedi r. Bilgisayar teknolojisindeki gelişme, coğrafi bilgilerin bilgisayar ortamında depolanması v e kullanımına olanak tanımıştır. Bu amaçla, coğrafi bilgiler başlangıçta grafik ve nongrafi k şeklinde ayrık olarak ele alınmış; grafik coğrafi bilgiler için "Bilgisayar Destekli Tasarım Sistemleri" kullanılırken, nongrafik coğrafi bilgiler için "Veritabanı Yönetim Sistemleri" n den yararlanılmıştır. Bu tür sistemler, coğrafi bilginin toplanmasında, depolanmasında, i şlenmesinde ve sunulmasında tatmin edici sonuçlar verirken; coğrafi bilgilerin analizinde yetersiz kaldıkları, dolayısıyla kullanıcıların konuma bağlı kararlar vermelerine yardımcı olma amacını tam olarak karşılamadıkları görülmüştür. Bunun sonucu olarak, grafik ve nongrafik veriler ile bu veriler arasındaki mantıksal ve topoljik ilişkileri bütünleşik olarak i şleyebilme ve böylece konuma bağlı analizleri gerçekleştirme olanağına sahip "Coğrafi Bilgi Sistemleri" geliştirilmiştir. Coğrafi Bilgi Sistemi, araştırma,planlama ve yönetimdeki karar verme yeteneklerini arttır mak ve ayrıca zaman, para ve personel tasarrufu sağlamak amacıyla coğrafi varlıklara il işkin grafik ve nongrafik verilerin çeşitli kaynaklardan toplanması, bilgisayar ortamına ak tarılıp depolanması, işlenmesi, "analizi" ve sunulması fonksiyonlarını bütünleşik olarak y erine getiren donanım, yazılım, coğrafi veri ve personelinden oluşan bir bütündür [Burro ugh, 1986; Göpfert 1987; Bartelme, 1989; Altan vd., 1991; Taştan, 1991].

2 CBS tanımında yeralan temel fonksiyonlardan coğrafi bilgi toplama, depolama ve işleme fonksiyonları, coğrafi veritabanının oluşturulmasına yöneliktir. Bu fonksiyonlar kullanılar ak, grafik ve nongrafik bilgiler bilgisayar ortamına aktarılır; gerekli düzeltmelerin yanısıra koordinat, projeksiyon ve datum dönüşümleri yapılır; bu bilgiler yapılandırılır, aralarında ki mantıksal ve topolojik ilişkiler kurulur ve sonuçta coğrafi veritabanı kullanıma hazır du ruma getirilir [Raymond, 1989; Symyrnew, 1990; ESRI, 1990; Bank, 1990]. Diğer taraftan "Coğrafi Bilgilerin Analizi" fonksiyonu, oluşturulan coğrafi veri tabanının, a maca ve uygulama alanına göre kullanılmasını ve böylece kullanıcıların CBS'den beklen tilerinin karşılanmasını hedefler [Taştan, 1991; Fisher vd., 1992; Bank vd., 1994]. Analiz sonrası elde edilen sonuçlar, "Coğrafi Bilgilerin Sunuşu" fonksiyonu ile kullanıcılara ula ştırılır. CBS'nin yazılım bileşenini oluşturan yazılımlar, ağ haberleşme yazılımı (örneğin TCP/IP, DECNET, vb.), işletim sistemi yazılımı (Örneğin UNIX, WINDOWS NT,VMS, vb.), CBS yazılımı (Örneğin MGE,ARC/INFO,vb.) ve uygulama yazılımlarıdır. Bu yazılımlardan uy gulama yazılımları dışındakiler ticari yazılımlar olup hazır olarak temin edilebilmektedir. Bununla birlikte uygulama yazılımları, konuma bağlı analizler kullanılarak, genellikle kull anıcılar tarafından amaca ve uygulama alanına göre geliştirilmekte ve isimlendirilmekte dir (Ayazağa Kampüsü Bilgi Sistemi, Orman Bilgi Sistemi, Ankara Kent Bilgi Sistemi, vb. ) [Taştan, 1991; Akyüz vd., 1992a; Akyüz vd., 1992b; Aydemir vd., 1993; Özalp vd., 199 3]. 2. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNDE KONUMA BAĞLI ANALİZ TÜRLERİ Bir CBS'de olması gereken konuma bağlı analiz türleri şunlardır [Bailey, 1992; Fisher vd., 1992; Maraş, H.H. 1993; Bank vd., 1994] : - Coğrafi Sorgulama (Spatial Query) - Coğrafi Analiz (Spatial Analysis) - Ağ Analizi (Network Analysis) - Sayısal Arazi analizi (Digital Terrain Analysis) - Ölçme ve Geometrik Hesaplamalar (Measurement and Geometrical Computations) - İstatistik Analiz (Statistical Analysis) - Grid Analizi (Grid Analysis) 2.1. Coğrafi Sorgulama Coğrafi bilgi kavramından hem coğrafi konuma ilişkin grafik ve nongrafik bilgi, hem de b u bilgilerin kendi içlerinde ve karşılıklı ilişkileri anlaşılmalıdır. Bilgiler arasındaki bu ilişkile r kullanılarak grafik bilgilerden nongrafik bilgilere, nongrafik bilgilerden grafik bilgilere ve ayrıca nongrafik bilgilerden nongrafik bilgilere erişim işlemlerinin herbirine "coğrafi sorgu lama" denir Grafik Bilgilerden Nongrafik Bilgileri Sorgulama Bu tür sorgulamada, coğrafi veritabanında yeralan bir coğrafi detaya ilişkin grafik bilgi (ö rneğin bir binanın grafik gösterimi) etkileşimli olarak bilgisayar ekranından seçildiğinde ( yani imleç (cursor) bu bina üzerine getirilip ilgili tuşa basıldığında), bu grafik bilgiye ait n

3 ongrafik bilgiler örneğin binanın alanı, çevresi, sahibi, kullanım amacı, kaç katlı olduğu, vb. öznitelik bilgileri) ekran üzerinde listelenir. Listelenen bu nongrafik bilgiler istenirse bi r rapor şeklinde çıktı olarak alınabilir (Şekil.1). Şekil 1 : Grafik bilgilerden nongrafik bilgileri sorgulama Nongrafik Bilgilerden Grafik Bilgileri Sorgulama Bu tür sorgulamada, coğrafi veritabanında yeralan bir ya da birden çok coğrafi detaya ili şkin nongrafik bilgiler (örneğin alanı 200 metrekareden büyük ve mesken olarak kullanıl an iki katlı veya daha yüksek bina/binalar) kullanılarak istenen koşulları sağlayan grafik bilgiler (örneğin binaların grafik gösterimi) ekrana görüntülenir.görüntülenen bu grafik bil giler, istenirse çıktı olarak çiziciden alınabilir (Şekil.2). Şekil 2 : Nongrafik bilgilerden grafik bilgileri sorgulama Nongrafik Bilgilerden Nongrafik Bilgileri Sorgulama Bu tür sorgulamada, coğrafi veritabanında yeralan bir ya da birden çok coğrafi detaya ili şkin nongrafik bilgiler kullanılarak istenen koşullara uygun coğrafi detayların istenen non grafik bilgileri listelenir (Örneğin alanı 200 metrekareden büyük ve mesken olarak kullan

4 ılan binaların sahiplerinin isimleri) (Şekil.3) Şekil 3 : Nongrafik bilgilerden nongrafik bilgileri sorgulama 2.2. Coğrafi Analiz Üç çeşit coğrafi analiz işlemi vardır. Bunlar : - Coğrafi Birleştirme (Spatial Join) - Yakınlık Analizi (Proximity Analysis) - Sınır İşlemleri (Boundary Operations) Coğrafi Birleştirme Üç tür coğrafi birleştirme işlemi vardır. Bunlar : - Nokta detayların alan detaylara birleştirilmesi (point-in-polygon overlay) - Çizgi detayların alan detaylara birleştirilmesi (line-in-polygon overlay) - Alan detayların alan detaylara birleştirilmesi (polygon-on-polygon overlay) Nokta Detayların Alan Detaylara Birleştirilmesi Bu analiz türünde, hangi alan detayların içine hangi nokta detayların düştüğünü belirlem ek amacıyla heriki tür detaya ait öznitelik bilgilerinin birleştirildiği yeni nokta detaylar eld e edilir (Örneğin yüksek gerilim direklerinin dikileceği arazi sahiplerinin belirlenmesi) (Şe kil.4).

5 Şekil 4 : Nokta detayların alan detaylara birleştirilmesi Çizgi Detayların Alan Detaylara Birleştirilmesi Bu analizde, hangi alan detayların içine hangi çizgi detayların düştüğünü belirlemek am acıyla heriki tür detaya ait öznitelik bilgilerinin birleştirildiği yeni çizgi detaylar elde edilir ( Örneğin yeni planlanan bir yolun üzerinden geçeceği arazilerin kullanım amaçlarının beli rlenmesi) (Şekil.5). Şekil 5 : Çizgi detayların alan detaylara birleştirilmesi Alan Detayların Alan Detaylara Birleştirilmesi Bu tür analiz, alan detyların başka alan detaylar ile üstüste çakıştırılarak heriki alan deta ya ait öznitelik bilgilerini de içeren yeni alan detaylar elde etme işlemi olup "poligon bindi rme" olarak da adlandırılır. (Örneğin arazi parsellerine ilişkin toprak cinslerinin belirlenm esi) (Şekil.6).

6 Yakınlık Analizi Şekil 6 : Alan detayları alan detaylara birleştirilmesi Coğrafi detayları her yönden ve istenen uzaklık ya da uzaklıklarda çevreleyen yeni alan detaylar (tamponlar) oluşturup oluşturulan tamponlar içinde kalan detayları belirleme işl emine "yakınlık analizi" denir. Üç tip coğrafi bilgi için üç ayrı yakınlık analizi vardır. Bunla r: Nokta detaylar için, Çizgi detaylar için ve Alan detaylar için yakınlık analizi Nokta Detaylar İçin Yakınlık Analizi Nokta tipindeki coğrafi detay, merkez olmak üzere istenen yarıçapta daire şeklinde bir al an detay (tampon) oluşturup bu tampon içinde kalan detaylar belirlenir (Örneğin elektrik trafolarına 30 metreden daha yakın nirengi noktalarının belirlenmesi) (Şekil.7) Çizgi Detaylar İçin Yakınlık Analizi Çizgi tipindeki detayları çevreleyecek şekilde istenen uzaklıkta alan detaylar (tamponlar) oluşturup bu tamponlar içinde kalan detayların belirlenmesi işlemidir (Örneğin yolların 1 00 metre yakınındaki benzin istasyonlarının belirlenmesi) (Şekil.7) Alan Detaylar İçin Yakınlık Analizi Alan tipindeki detayları çevreleyecek şekilde istenen uzaklıkta alan detaylar (tamponlar) oluşturup bu tamponlar içinde kalan detayların belirlenmesi işlemidir (Örneğin göllerin 5 0 metre yakınındaki binaların belirlenmesi) (Şekil.7).

7 Sınır İşlemleri Şekil 7 : Nokta, çizgi ve alan detaylar için yakınlık analizi Beş çeşit sınır işlemi vardır. Bunlar: - Coğrafi Ayırma (Spatial Clipping) - Coğrafi Silme (Spatial Deleting) - Coğrafi Günceleştirme (Spatial Updating) - Coğrafi Birleştirme (Spatial Appending) - Coğrafi Sınır Kaldırma (Spatial Boundary Removal) Coğrafi Ayırma Sınırları ile tanımlanan coğrafi bir bölgeye ilişkin grafik ve nongrafik bilgilerin çıkartılarak (extraction) yeni detaylar elde etme işlemidir (Şekil.8). Şekil 8 : Coğrafi Ayırma

8 Coğrafi Silme Sınırları ile tanımlanan coğrafi bir bölgeye ilişkin grafik ve nongrafik bilgilerin coğrafi veri tabanından silinmesi işlemidir (Şekil.9). Şekil 9 : Coğrafi Silme Coğrafi Güncelleştirme Sınırları ile tanımlanan coğrafi bir bölgeye ilişkin grafik ve nongrafik bilgilerin coğrafi veri tabanında güncelleştirilmesi işlemidir (Şekil.10). Şekil 10 : Coğrafi Güncelleştirme Coğrafi Birleştirme Komşu iki coğrafi bölgeye ilişkin grafik ve nongrafik bilgilerin birleştirilmesi işlemidir (Şek

9 il.11). Şekil 11 : Coğrafi Birleştirme Coğrafi Sınır Kaldırma Aynı öznitelik değerine sahip alan detaylar arasındaki ortak sınırların kaldırılarak yeni al an detaylar oluşturma işlemidir (Örneğin parsel numaraları aynı olan parsellerin araların daki ortak sınırların kaldırılması) (Şekil.12). Şekil 12 : Coğrafi Sınır Kaldırma 2.3. Ağ Analizi Yol, kanalizasyon, elektrik, su şebekesi vb. çizgisel detaylar birer ağ oluştururlar. Bu ağl arın analizi kapsamında üç tür işlem vardır. Bunlar :

10 - Optimum Güzergah Belirleme (Optimium Path Detection) - Adres Belirleme (Address Matching) - Kaynak Tahsisi (Resource Allocation) Optimum Güzergah Belirleme İlgilenilen coğrafi bölge içerisinde bir noktadan başka bir noktaya olan en uygun güzerg ahın belirlenmesi işlemidir (Örneğin A adresinde yeralan bir itfaiye istasyonu ile B adresi nde ortaya çıkan yangın yeri arasındaki en kısa yol güzergahının belirlenmesi) (Şekil.13 ). Şekil 13 : Optimum Güzergah Belirleme Adres Belirleme Ağ üzerinde istenen adrese veya adreslere ulaşma işlemidir (Örneğin 211.Sokak No:21 adresinin belirlenmesi) (Şekil.14).

11 Şekil 14 : Adres Belirleme Kaynak Tahsisi Ağ üzerinde belli merkezlere en yakın adreslerin belirlenerek çeşitli amaçlar için tahsis e dilmesi işlemidir (Örneğin 105 ve 106 numaralı seçmen sandıklarında oy kullanacak seç menlerin belirlenerek yakın oldukları sandığa tahsis edilmesi) (Şekil.15). Şekil 15 : Kaynak Tahsisi 2.4. Sayısal Arazi Analizi Sayısal arazi modeli kullanılarak yapılan analiz işlemlerine "sayısal arazi analizi" adı verilir. Bu işlemler şunlardır : - Eğim Hesabı - Bakı Hesabı - Kesit Çıkarma - Görünürlük Analizi - Hacim Hesabı - Yüzey Oluşturma ve Gölgeleme - Eş Yükseklik Eğrileri Oluşturma - Hipsometrik Renk Kademeleri Oluşturma

12 Eğim Hesabı Arazi yüzeyi üzerinde seçilen iki nokta arasındaki eğimin derece veya yüzde olarak belir lenmesi işlemidir. Bu işlem kullanılarak istenen eğim değerlerine sahip coğrafi bölgeleri gösteren alan detaylar elde edilebilir ve bu detaylar diger konuma bağlı analiz türlerinde kullanılabilir (Örneğin eğimi %40 dan fazla kumlu arazileri belirlemek için önce sayısal a razi modelinin oluşturulması, sonra eğimi %40 dan fazla olan bölgelerin belirlenmesi ve son olarak bu bölgelerin, toprak cinsi kum olan bölgeler ile çakıştırılması) (Şekil.16). Şekil 16 : Eğim Hesabı Bakı Hesabı Arazi yüzeyindeki bir noktadaki bakı (aspect), o noktadan geçen teğet düzlemin baktığı yön olup derece (kuzeyden itibaren saat açısı yönünde tanımlanan açı) olarak ifade edili r. Bakı hesabı ile istenen yöne bakan arazi bölgelerini gösteren alan detaylar oluşturulu p bu detaylar diğer konuma bağlı analiz türleri ile birlikte kullanılabilir (Örneğin güneye b akan, başka bir ifade ile "225 derece > bakı > 135 derece" koşulunu sağlayan ve karayo lundan 100 metreden daha uzak olmayan ve ayrıca alanı 200 metrekareden küçük olma yan parselleri belirlemek için önce bakı hesabı ile güneye bakılan bölgelerin belirlenmes i, sonra diğer koşulları sağlayan bölgelerin belirlenmesi ve son olarak poligon bindirme i şleminin yapılması) (Şekil.17).

13 Şekil 17 : Bakı Hesabı Kesit Çıkarma Arazi üzerindeki bir noktadan başka bir noktaya doğrusal veya doğrusal olmayan bir güz ergah boyunca ya da istenen bir çizgisel detayın (örneğin yol, dere, vb.nin) tamamı veya bir kısmı boyunca yükseklik değerlerini mesafenin fonksiyonu olarak gösteren bir grafiği n oluşturulması işlemidir (Şekil.18) Görünürlük Analizi Şekil 18 : Kesit Çıkarma Arazi üzerindeki belli bir noktadan istenen bakı aralığında ve istenen mesafe içerisinde kalan bölgede görünen veya görünmeyen kısımların belirlenmesi işlemidir (Örneğin A te

14 pesinin zirvesinden kuzeyden itibaren derece bakı için 2000 metre mesafe içind e kalan görünen ve görünmeyen bölgelerin belirlenmesi) (Şekil.19) Hacim Hesabı Şekil 19 : Görünürlük Analizi Arazi üzerinde istenilen bir kapalı yüzey (alan detay) esas alınarak belli bir yükseklikten bu yüzeye veya bu yüzeyden belli bir yüksekliğe kadar olan hacmin belirlenmesi işlemidi r (Örneğin yeni inşaa edilecek bir bina için gereken toprak harfiyatının belirlenmesi) (Şe kil.20) Yüzey Oluşturma ve Gölgeleme Şekil 20 : Hacim Hesabı Oluşturulan sayısal arazi modelinden kafes (wireframe) veya katı (solid) yüzey şeklinde arazi yüzeyi oluşturma, bu yüzeyi perspektif olarak görüntüleme ve istenen açıdan gele n ışık kaynağına göre bu yüzeyi gölgelendirme işlemidir (Şekil.21).

15 Eş Yükseklik Eğrisi Oluşturma Şekil 21 : Yüzey oluşturma ve gölgeleme Oluşturulan sayısal arazi modelinden istenen yükseklik aralıklarında eş yükseklik eğrileri nin (münhani çizgilerinin) oluşturulması işlemidir (Şekil.22) Hipsometrik Renk Kademeleri Oluşturma Oluşturulan sayısal arazi modelinden istenen eş yükseklik değerleri arasını farklı renkler le gösteren kafes veya katı yüzey oluşturma işlemidir (Şekil.23). Şekil 22: Eş Yükseklik Eğrisi Oluşturma Şekil 23: Hipsometrik Renk Kademeleri Oluştur ma 2.5. Ölçme ve Geometrik Hesaplamalar Bir CBS'de yapılan konuma bağlı analizlerden ölçme ve geometrik hesap işlemleri şunlardır : - Alan Ölçme - Mesafe Ölçme - Konum (koordinat) ölçme - Açı ölçme

16 - Geriden Kestirme Hesabı - Kapalı ve Açık Poligon (Travers) Hesabı - Teğet Nokta Hesabı - Dik İnme ve Dik Çıkma Hesabı - Parsel Ayırma ve Birleştirme Hesabı 2.6. İstatistik Analiz Bir CBS'de yeralan istatistik analiz işlemleri şunlardır : - Toplam Belirleme - Ortalama Belirleme - Maksimum Değer Belirleme - Minimum Değer Belirleme - Yüzde Değerini Belirleme Yapılan istatistik analiz işlemleri sonuçları grafik olarak gösterilir Grid Analizi Raster yapıdaki veriler kullanılarak yapılan analiz işlemleridir. Bu işlemler şunları kapsar : - Optimum Koridor Belirleme - Modellendirme ve Simulasyon - Komşuluk Analizi Optimum Koridor Belirleme İki bölge arasındaki, etkili faktörler (arazi eğimi, toprak cinsi, arazi maliyeti, vb. faktörler) dikkate alınarak en uygun arazi koridorunun belirlenmesi işlemidir (Örneğin iki şehir ara sında tesis edilmesi planlanan yüksek gerilim enerji nakil hattı için arazi üzerindeki en u ygun koridorun belirlenmesi) Modellendirme ve Simulasyon "Eğer... olursa ne olur? " şeklindeki sorulara cevap verecek nitelikte ön tahmin yapma ve benzeştirme işlemleridir (Örneğin baraj kretinin yıkılması durumunda su altında kala cak bölgelerin simule edilmesi) Komşuluk Analizi Arazi detayları arasındaki komşulukları, başka bir ifade ile bir detaya komşu olan detayl arı belirlemek amacıyla yapılan işlemdir (Örneğin denize komşu olan parsellerin belirlen mesi).

17 3. SONUÇ Bir CBS'nin yazılım bileşenleriden CBS yazılımı, genel amaçlı hazırlanmış e konuma ba ğlı analizlerden tümünü veya bir bölümünü içeren ticari yazılımlardır. Bu yazılımların kull anıcı arayüzleri (menüler), genelde ingilizce olarak hazırlanmış olup amaca yönelik uyg ulamalar için bir dizi konuma bağlı analizin ardışık, uzun süreli ve etkileşimli olarak gerç ekleştirilmesini gerektirmektedir. Bu yazılımlarda yer alan dördüncü nesil programlama dilleri (makro diller) (örneğin ARC/INFO yazılımında AML dili, MGE yazılımında MDL dili ) ile geliştirilecek uygulama programları kullanılarak bir CBS'den, her düzeydeki (progra mlamayı ve CBS yazılımını kullanmayı bilmeyen) kullanıcıların yararlanması ve yapılaca k analizlerin tek bir komut ya da ekranda oluşturulan türkçe menüler ile gerçekleştirilmes i sağlanmalıdır. Bu nedenle bir CBS'nin neler yapıp neler yapamayacağı tam olarak irdelenmeli, kullanıl acak CBS yazılımlarında amaca ve uygulama alanına yönelik nitelikteki "konuma bağlı a naliz türleri" ve bu analizler ile amaca uygun uygulamalar geliştirmede kullanılabilecek k olay öğrenilebilen bir makro programlama dilinin varlığı aranmalıdır. KAYNAKLAR Akyüz, F., Toz, F.G., ve Taştan, H. (1992a) Bir Orman Bilgi Sisteminin Tasarımı ve Gerçekleştirilmesi, Milletlerarası Tarım Reformu ve Kırsal Kalkınma Kongresi Bildirileri, Sayfa , Ankara. Akyüz, F., Toz F.G., ve Taştan,H. (1992b) Amenajman Planlarının Hazırlanmasında Bilgi Sistemlerinin Kullanımı, Ormancılığımızda Orman Amenajmanının Dünü, Bugünü ve Geleceğine İlişkin Genel Görüşme Bildirileri, Sayfa , Ankara. Altan, M.O., Toz, F.G., Can, Z., ve Taştan, H. (1991) Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliğinde Veritabanı ve Bilgi Sistemleri, İTÜ Dergisi, Cilt 49, Sayı 4, Sayfa 35-44, İ stanbul. Aydemir, S., Bank, E., ve Taştan, H. (1993) Harita Genel Komutanlığında Yürütülen Coğrafi Bilgi Sistemi Projesi, Uluslararası Bilgisayar Uygulamaları Sempozyumu- Tebliğler, Sayfa , Konya. Bailay, T. (1992) Statistical Spatial Analysis and Geographical Information Systems, EG IS ' 92 Conference Proceedings, Sayfa Bank, E. (1990) Coğrafi Veri Tabanı Tasarımı, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Üniversitesi, İstanbul. Bank, E., ve Taştan, H. (1994) Coğrafi Bilgi Sistemlerinde Analiz Türleri, Kullanım Amaçları ve Uygulama Alanları, Harita Dergisi, Sayı 112, Sayfa 1-29, Ankara. Bartelme, N. (1989) GIS Technologie - Geoiformationssysteme und ihre Grundlagen, S pringer Verlag, Berlin-Heidelberg. Burrough, P.A. (1986) Principles of Geographic Information Systems for Land Resource s Assessment, Clarendon Press, Oxford. ESRI (1990) Understanding GIS - The ARC/INFO Method, Environmental Systems

18 Research Institute (ESRI), California. Fisher, M., ve Nijkamp, P. (1992) GIS and Spatial Modelling, EGIS '92 Conference Proceedings, Sayfa Göpfert, W. (1987) Raumbezogene Informationssysteme, Herbert Wichmann Verlag, Karlsruhe. Maraş, H.H., (1993) Sayısal Arazi Modeli Ürünleri, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversit esi, Konya. Symyrnew, J.M. (1990) Trends in GIS Technology, Journal of Surveying, Vol.16, NO.2, Sayfa Raymond, D. (1989) Why GIS? ESRI - Arc News, Vol.11, No.3, Sayfa 2, California. Özalp, T., Çelenk, E., ve Taştan, H. (1993) Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemi Teknoloji Entegrasyonu ve Geniş Ölçekte Kullanım Alanları, TUJJB Genel Kurulu Bildirileri, Sayfa Taştan, T. (1991) Coğrafi Bilgi Sistemleri -Bir Coğrafi Bilgi Sisteminin Tasarımı ve Gerçekleştirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul. BU BİLDİRİYE ATIF YAPMAK İÇİN : Taştan, H. ve E. Bank, 1994, Coğrafi Bilgi Sistemlerinde Konuma Bağlı Analizler, 1 nci Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu - Bildiriler Kitabı, Sf : 33-52, 1994, KTÜ, Tr abzon.