DEMİR. Serum demiri için normal değerler: Demir düzeyinin düştüğü durumlar:

Transkript

1 DEMİR Demir yaşam için son derece gerekli mineraldir. Hergün 0,1 mg alınması gerekir, vücutta en çok kan hücresi eritrositler içinde oksiyen taşıyan hemoglobinin yapımında kullanılır, ayrıca ferritin ve hemosiderin olarak depolanır. Ayrıca kas içinde oksijeni tutan myoglobin içindede bulunur. Demir kanda transferrin denilen proteine bağlanarak taşınır. Demir eksikliğinde transferrin artar. Eksikliğinde uyku hali konsantrasyon bozukluğu kansızlık ağız kenarında çatlaklar olur. Vücut demirir tekrar tekrart kullanmaya atmamaya çalışır bu nedenle eksikliği çok önemlidir ve mutlak araştırılmalıdır. Tek başına demir bakmak teşhis koydurmaz beraberinde trasferrin, ferritin, hemosiderin, demir bağlama kapasitesi de bakılmalıdır. Serum demiri için normal değerler: 25 yaşında erkek: µgr/dl 40 yaşında erkek: µgr/dl 60 yaşında erkek: µgr/dl 25 yaşında kadın: µgr/dl 40 yaşında kadın: µgr/dl 60 yaşında kadın: µgr/dl Gebelik durumunda : µgr/dl Demir düzeyinin düştüğü durumlar: Kan kayıpları, Tümörler, Kronik iltihabi hadiseler, Gebelik, Bazı kalıtsal hastalıklar, Bazı böbrek hastalıkları.

2 Demir düzeyinin arttığı durumlar: Bazı demir metabolizma hastalıklarında Fazla demir alınmasında Bazı meslek çalışanlarında demir fazla alınabilir. Demir zehirlenmesinde : İshal, Bulantı kusma, Kan tablosunda anormallik, Şeker yükselmesi, Dışkının siyahlaşması görülebilir. DEKSAMETAZON SÜPRESYON TESTİ Kortizol süpresyon testi; ACTH süpresyon testi; Deksametazon süpresyon testi Hipotalamus ve hipofiz bezinin kortizole cevabını ölçen laboratuar testidir. Kortizol Hipotalamus u uyararak ACTH salgısını ve buna bağlı olarak da kortizol üretimini durdurur. Kortizol artınca ACTH düşer; ACTH artınca kortizol düşer. Dışarıdan verilen kortizol benzeri madde ile (Deksametazon) ACTH ın düşmesi beklenir. Test adrenal ile hipofiz arasındaki bağlantıyı test etmek için yapılır. Deksametazon Süpresyon testi nasıl yapılır? Test sabah aç karnına yapılır. Hastadan 1. gün kortizol ve ACTH miktarını ölçmek üzere

3 saat 8 de kan alınır. Aynı gün akşam gece arasında 1 mg Deksametazon ağızdan verilir. 2. Gün sabah 8 de kan alınır kortizol miktarına bakılır. Deksametazon Süpresyon Testi için normal değerler: Erişkin insanda 1 mg Deksametazon dan sonra alınan sabah kortizolu < 2mg/dL olmalıdır. Sabah kortizolu >10 mg/dl üzerinde ise Cushing sendromu vardır denir. Cushing sendromunda ACTH salgılayan adenom vardır ve Deksametazon verilmesine rağmen ACTH düşmez, kortizon seviyesi düşmez ve > 10 mg /dl üstünde kalır. Aşağıdaki ilaçlar Deksametazon süpresyon testini bozar. Bu ilaçların testten önce kesilmesi gerekir: Barbituratlar, Kortikosteroidler, Estrojen, Doğum kontrol ilaçları, Fenitoin, Sprinolakton, Tetrasiklin Deksametazon süpresyon testi neden yapılır? Test fazla kortizon un kaynağını bulmak için, Cushing Sendromunun teşhisi ve nedenini anlamak için yapılır. Test sonucunda sabah kortizol ü >10 mg/dl ise Cushing sendromu vardır denir bu sendrom ya: Kortizol üreten adrenal tümöre, Ya dışarıdan verilen kortizol e, Ya ACTH üreten hipofiz tümörüne,

4 Yada ACTH üreten başka bir tümöre bağlıdır. Referanslar: 1.Stewart PM. The adrenal cortex. In: Kronenberg HM, Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR, eds. Williams Textbook of Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, PA: Saunders Elsevier; 2008: chap 14 CRP C-reactive protein; High-sensitivity C-reactive protein; hs-crp Karaciğerde yapılan ve enfeksiyon hastalıklarda artan bir proteindir. Kanda bakılır. CRP ne için bakılır? Vücutta iltihabi bir reaksiyon olup olmadığını gösterir. Spesifik bir test değildir. Yüksekliği belirli bir hastalığı göstermez sadece enfeksiyon olduğunu gösterir, yerini göstermez. CRP: Romatizma gibi iltihabi hastalıkların alevlenmelerini tespit etmekte, Enfeksiyon hastalıkların tedaviye verdikleri cevapların izlenmesinde, Ateş sebebinin araştırılmasında kullanılan bir testtir. High sensitive CRP ise kalp hastalıklarının tespitinde kullanılır. Tek başına High Sensitif CRP değerli değildir beraberinde diğer faktörlerinde incelenmesi gereklidir.

5 CRP için normal değerler: CRP için normal değer 0-6 mg/dl arasıdır. hs-crp için normal değerler: High Sensitif CRP < 1,0 mg/dl ise kardiyo vasküler risk düşük, High Sensitif CRP 1,0 3,0 arasında ise kardiyo vasküler hastalık riski orta derecede, High Sensitif CRP >3,0 ise kardiyo vasküler risk yüksek. CRP değerini yükselten hastalıklar: Yüksek CRP değeri vücutta bir enfeksiyon inflamasyon var anlamına gelir. Bu mikrobik hastalığa yada romatizma, kanser gibi mikrobik olmayan İnflamatuar hastalıklara bağlı olabilir: Bakteriyel viral enfeksiyon hastalıkları, Romatizmal hastalıklar, Kalp hastalıkları, kalp krizi, İltihabi barsak hastalıkları, Lupus, Romatizmal ateş, Tüberküloz, Kanserler. Ayrıca doğum kontrol ilaçları kullananlarda ve hamileliğin ikinci yarısında CRP yükselir bu hastalık anlamına gelmez. Referanslar: Ridker PM, Libby P. Risk Factors for Atherothrombotic Disease. In: Libby P, Bonow RO, Mann DL, Zipes DP, eds. Braunwald s Heart Disease: A Textbook of Cardiovascular Medicine. 8th ed. Philadelphia, Pa; Saunders Elsevier; 2007: chap 39

6 CEA Karsino Embryonik Antijen; Carcino embryonic antigen blood test; CEA: Karsino embryonik antijen bir tümör markeridir. Normalde anne karnındaki bebeklerin dokularında bolca bulunan bir proteindir. Doğumdan sonra hızla azalır. Erişkin bir kişide bu proteinin bulunması kanser varlığına işaret eder. CEA testi kanda bu proteinin miktarına bakan laboratuar testidir. Sigara içmek CEA miktarını bir miktar arttırır. Sigara içiyor iseniz testten önce bir süre sigarayı bırakmanız gerekir. CEA testi ne için yapılır? CEA testi bir tümör belirtecidir ( marker ). CEA testi tedavi edilmiş kolon tümörleri ve diğer tümörlerin tekrarlayıp tekrarlamadığını yada metastaz yapıp yapmadığını gösteren bir testtir. Normal kişilerde bağırsak tümörü varlığını göstermek amacıyla kullanılmamalıdır. CEA için normal değerler: CEA laboratuar testinin normal değeri Erişkin sigara içmeyen için:< 2,5 ng / ml Erişkin sigara içen için:< 5 ng/ml dir. CEA seviyesini yükselten sebepler nelerdir? Karsino Embryonik Antijen temel olarak kolon kanserinde çok yükselir, adeno karsinomlarda yükselir, aşağıda CEA miktarını yükselten sebepler verilmiştir. CEA miktarını arttıran kanserler: Kolorektal ( kolon ve rektum) kanserler, Daha az miktarda olmak üzere: Meme,

7 Akciğer, Mide, Pankreas, Mesane, Tiroit Medüller kanseri, Baş boyun kanserleri, Serviks kanseri, Karaciğer kanseri, Lenfoma ve Melanoma larda da artar ancak bu artışlar kolorektal kanserler kadar değildir. CEA laboratuar testi hiçbir zaman bu tümörlerin tarama testi olarak kullanılmamalıdır. Ancak tedavi edilmiş tümörlerin tekrarlaması yada metastazlarının tespitinde kullanılır. CEA laboratuar testinin kanser dışı yükselmesine neden olan sebepler nelerdir? CEA testi kanser dışı birçok sebepten yükselir en sık görülen sebepler: Sigara içmek, Sarılıklar, Alkolik karaciğer, Tıkanma sarılığı, Bronşit, Amfizem, Böbrek hastalıkları, Peptik ülser, İltihabi bağırsak hastalıkları ( Ülseratif kolit, Crohn), Pankreatit, Divertikülit, Zatüre, Hipotiroidi, Siroz, Safra yolu hastalıkları CEA laboratuar testinin

8 artmasına neden olan kanser dışı sebeplerdir. CEA adeno karsinomlara özgü bir proteindir. Erken dönemde yükselmez, tümörün ileri dönemlerinde ve metastazlarında çok yükselir. Teşhis değil tedaviye verilen cevabın takibi amacıyla kullanılır. Referanslar: Blanke CD, Faigel DO. Neoplasms of the small and large intestine. In: Goldman L, Schafer AI, eds. Cecil Medicine. 24th ed. Philadelphia CA-125 CA-125 Over kanserlerinde yükselen tümör belirteci (kanser markırı) dır. CA-125 Over kanser hücrelerinde bulunan bir proteindir. Kanda bu proteinin yükselmesi overkanseri varlığı anlamına gelir. Test kanda bakılır. Kanser teşhisinden çok var olan kanserlerin tedavi ve takibinde kullanılan bir testtir. Bkz: tümör belirteçleri (tümör markırları). CA-125 testi ne için yapılır? Over kanseri teşhis konmuş hastaların tedaviye verdikleri cevapların izlenmesinde kullanılır. Tedaviye iyi cevap veren hastalarda CA-125 seviyesi düşer. Tedavi ile remisyona girmiş hastalarda CA-125 seviyesinin tekrar artması tümörün tekrar alevlendiği yada metastaz yaptığı anlamına gelir. Over kanserlerinin takibinde çok önemli bir testtir. Ayrıca over kitlelerinin tümör olup olmadıklarının araştırılmasında da CA-125 testi kullanılır. CA-125 testi genel Check up taramaları sırasında over kasneri taraması amacıyla da kullanılmaktadır, tek başına bu

9 amaçla çok değerli bir tarama aracı değildir. CA-125 için normal değerler: Normalde 35 U/mL den düşük olmalıdır. CA-125 artışı ne anlama gelir? Over kanseri tedavisi almış bir kişide: CA -125 miktarında artış tümörün tekrar alevlendiği yada metastaz yaptığı anlamına gelir. CA-125 miktarında düşme tümörün tedaviye iyi cevap verdiği ve gerilediği anlamına gelir. Over kanseri teşhisi konmamış bir kişide CA-125 artışı: Over kanseri, Diğer tümörler, Hematolojik maliniteler Hodgkin Lenfoma, Hodgkin dışı lenfomalar, Metastaz yapmış tümörler. Endometriozis, Akciğer hastalıkları, Siroz, Kalp yetmezliği ne bağlı olabilir. Over kanseri teşhisi konmamış bir kişide CA-125 yüksekliği araştırma gerektirir. Test sonucu yüksek bulunan kadınların yarısında over tümörü saptanmamıştır. Referanslar: 1. Dann RB, et al. Strategies for ovarian cancer prevention. Obstet Gynecol Clin North Am. 2007;34(4): Goonewardene TI, et al. Management of asymptomatic patients on follow-up for ovarian cancer with rising CA-125 concentrations. Lancet Oncol. 2007;8(9): National Comprehensive Cancer Network. NCCN Practice Guidelines in Oncology: Ovarian cancer. 2009; v

10 C1 ESTERAZ İNHİBİTÖR C1 esterase inhibitor; C1-INH; İmmün sistemin en önemli iltihabi proteinleri kompleman sistemidir. Kompleman sistemi kanda serbestçe dolaşan proteinlerden oluşur (C1 den C9 a kadar). Bu sistemin başlangıcı C1 Proteinidir. C1 esteraz inhibitörü bu proteini kontrol eder. Kompleman proteinleri otoimmün hastalıklarda, herediter anjioödem gibi hastalıklarda önemli rol oynar. Bkz: Kompleman, Kompleman C3 (C3), Kompleman C4 (C4), CH50, CH100. C1 Esteraz inhibitörü için normal değerler: Normalde: 16-33mg/dL olmalıdır. C1 esteraz inhibitörünün düşüklüğü: Anjioödem, Otoimmün hastalıklar: Sistemik Lupus eritematozus, Sjogren sendromu, Mikst konnektif doku hastalığı, Lenfoma, Lenfoproliferatif hastalıklar, C1 esteraz inhibitörü yüksekliği: Gebelik, Androjen steroidlerin kullanımında görülür.

11 BUN (ÜRE) Üre; Kan Üre Nitrojeni; Blood Urea Nitrogen; Protein metabolizmasının son ürünüdür. Üre karaciğerde üretilir böbrekler ile atılır. Kandaki BUN miktarı böbrek fonksiyonlarını gösteren önemli bir testtir. Birçok ilaç BUN miktarını arttırır: Allopürinol, Aminoglikozid antibiyotikler, Amfoterisin B, Aspirin ( yüksek doz ), Bacitracin, Karbamezapin, Sefalosporinler, Sisplatin, Kolitsin, Furosemid, Guanetidin, İndometazin, Metisilin, Metildopa, Neomisin, Penisilamin, Polimiksin B, Probenecid, Proppranolol, Rifampisin,

12 Sprinolakton, Tetrasiklin, Tiazid diüretikler, Triamteren, Vankomisin. BUN miktarını düşüren ilaçlar: Kloramfenikol, Streptomisin. BUN testi ne amaçla yapılır? Kan üre nitrojeni böbrek fonksiyonlarını gösteren önemli bir testtir. BUN için normal değerler: Normalde 6 20 mg/ dl dir. BUN arttıran sebepler: Konjestif kalp yetmezliği, Bağırsaklarda aşırı protein bulunması, Mide bağırsak sisteminde kanama, Hipovolemi ( susuz kalmak), Kalp krizi, Böbrek hastalıkları; Glomerülonefrit, Akut tübüler nekroz, Piyelonefrit, Akut böbrek yetmezliği, Şok, İdrar yollarında tıkanma. Kan Üre Nitrojenini düşüren hastalıklar: Karaciğer yetmezliği, Beslenme bozukluğu, düşük proteinli beslenme, Aşırı sıvı alımı,

13 Böbrek üstü bezi hastalıkları, Gebeliğin son dönemi. Aşağıdaki hastalıkların tanısında BUN testi değerli bilgiler verir: Akut nefrit sendromları, Alport sendromu, Böbrek damar hastalıkları, damar tıkanması, Metabolik demans, Diyabet, Dijital zehirlenmesi, Epilepsi, Goodpasture sendromu, Hemolitik üremik sendrom, Hepatorenal sendrom, İnsterstisyel nefrit, Lupus nefriti, Malin hipertansiyon, Medüller kistik böbrek hastalıkları, Membranoproliferatif böbrek hastalıkları, Prerenal azotemi, Primer amiloidoz, Sekonder sistemik amiloidoz, Willms tümörü. Karaciğer hastalıklarında böbrekler normal olmasına rağmen BUN seviyesi düşük bulunabilir. Referanslar: Clarkson MR, Friedewald JJ, Eustace JA, Rabb H. Acute kidney injury. In: Brenner BM, eds. Brenner and Rector s The Kidney. 8th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2008:chap 29

14 BNP Pro- BNP; Brain natriutetic peptide test; N- terminal pro-bnp test; Kalp ve damarlar tarafından üretilen bir proteindir. Kalp yetmezliğinde kandaki miktarı artar. Kalp yetmezliği teşhisinin kolay, hızlı ve pratik bir yoludur. Kalp yetmezliği teşhisinde BNP ve Pro BNP testinin önemi gittikçe artmaktadır. Artık kalp yetmezliği teşhisi için efor testi EKG gibi birçok test yerine basit bir kan testi ile BNP tayini yeterli olmakta ve tanı koyabilmektedir. BNP, Pro-BNP, N terminal Pro BNP aynı amaçla kullanılan ve aynı proteini ölçen testlerdir. BNP testi ne için yapılır? Kalp yetmezliği bulguları var ise teşhis koymak amacıyla BNP testi yapılır. Kalp yetmezliğinde ayaklarda ödem, nefes darlığı, çabuk yorulma, karında şişme olabilir. Kalp yetmezliği şikayetleri birçok hastalıkla karışır. Karaciğer hastalıkları, böbrek hastalıkları ve akciğer hastalıklarında da benzer şikayetler olur. BNP testi ile kısa sürede kalp yetmezliği teşhisi konur. Şikayetler kalp yetmezliğinden ise BNP test sonucu yükselir. Tedavi ile BNP değeri düşer. BNP için normal değerler: Erişkin BNP : < 100pg/dL altında olmalıdır. 100 ve üzeri kalp yetmezliği olarak kabul edilir. Kalp yetmezliği arttıkça BNP değeri de artar. Referanslar: 1. Redfield MM. Heart Failure with normal ejection fraction. In: Bonow RO, Mann DL, Zipes DP, Libby P, eds. Braunwald s Heart Disease: A Textbook of Cardiovascular Medicine. 9th ed.

15 Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2011:chap Jessup M, Abraham WT, Casey DE, Feldman AM, Francis GS, Ganiats TG, et al focused update: ACCF/AHA Guidelines for the Diagnosis and Management of Heart Failure in Adults: a report of the American College of Cardiology Foundation/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines: developed in collaboration with the International Society for Heart and Lung Transplantation. Circulation Apr 14;119(14): Lindenfeld J, Albert NM, Boehmer JP, et al. Executive Summary: HFSA 2010 Comprehensive Heart Failure Practice Guideline B LENFOSİT / T LENFOSİT ORANI B and T cell screen; Direct immunofluorescence; E- rosetting; T and B lymphocyte assays; B and T lymphocyte assays; Kandaki T ve B lenfositlerin miktarın ve oranına bakan test dir. Kanda bakılır. Aşağıdaki durumlar B ve T hücre oranını etkiler: Kemoterapi, HIV enfeksiyonu, Radiyoterapi, Geçirilmiş enfeksiyonlar, Steroid ilaç tedavisi, Stres, Cerrahi girişim.

16 T lenfositlerini arttıran sebepler: Akut lenfoblastik lösemi, Kronik lenfositik lösemi, İnfeksiyöz mononükleoz, Multipl myelom, Sifiliz, Toksoplazmoz, Tüberküloz. B Lenfositlerin sayısını arttıran sebepler: Kronik lenfositik lösemi, DiGeorge Sendromu, Multipl Myelom, Wladenstrom Makroglobülinemisi, T lenfositlerini düşüren sebepler: Konjenital T hücre eksikliği sendromları: o Nezelof sendromu, o DiGeorge sendromu, o Wiskott-Aldrich sendromu, Kazanılmış T hücre eksikliği: o HİV enfeksiyonu, o HTLV-1 enfeksiyonu, B hücre proliferatif hastalıkları; o Kronik lenfositik lösemi, o Waldenstrom makroglobülinemisi, B lenfosit sayısını düşüren sebepler: AİDS, Akut lenfositik lösemi, Doğumsal immünglobülin eksikliği sendromları, Kazanılmış immünglobülin eksikliği sendromları. Referanslar: Marks PW, Rosenthal DS. Hematologic manifestations of systemic disease: infection, chronic inflammation, and cancer. In:

17 Hoffman R, Benz EJ Jr, Shattil SJ, et al, eds. Hoffman Hematology: Basic Principles and Practice. 5th ed. Philadelphia, Pa: Churchill Livingstone Elsevier; 2008:chap 15 BİLİRÜBİN Total bilirübin; Direk Bilirübin; Ankonjuge bilirubin; İndirek bilirubin; Konjuge bilirübin; Sarı renkli safra pigmentidir. Kırmızı kan hücrelerinin parçalanması sonucu oluşur. Karaciğer ile vücuttan temizlenir, safra ile atılır. Bir kısmı bağırsaktan emilip idrar ile atılır. Kandaki ve idrardaki miktarları ölçülür. Yeni doğan bebeklerin kanları hızla değiştiği için bebeklerde bilirübin yükselir ( yeni doğan sarılığı denir). Bilirübin ışıkta parçalanır. Bu nedenle sarılığı olan bebekleri ışık altında tutarak bilirübin miktarı düşürülebilir ( fototerapi ). Bilirübin ne için bakılır? Bilirübin fazlalığı sarılığa yol açar. Sarılıkların nedenini araştırmak amacıyla, karaciğer, safra kesesi, safra yolları hastalıklarının teşhisi amacıyla bakılır. Bilirübin için normal değerler: Total bilirübin: 0,3 1,9 mg/dl Direk bilirübin: 0 0,3 mg/dl Bilirübin yükselmesine sebep olan hastalıklar Yeni doğan bebeklerde hayatın ilk günlerinde bilirübin

18 seviyeleri yüksektir. Eritrositlerin normalden daha hızlı parçalandığı durumlarda bilirübin artar: Eritroblastozis fetalis, Hemolitik anemiler, Transfüzyon reaksiyonları. Karaciğer hastalıklarında bilirübin yükselir: Hepatitler, Siroz, Karaciğer kanseri, karaciğer metastazları, Gilbert sendromu. Bilirübin Safra yolu ve safra kesesi hastalıklarında bilirübin artar: Referanslar: Safra taşları, Pankreas kanseri, Safra kesesi kanseri, Safra yolu tıkanmaları. 1. Berk PD, Korenblat KM. Approach to the patient with jaundice or abnormal liver test results. In: Goldman L, Ausiello D, eds. Cecil Medicine. 23rd ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2007:chap Pratt DS. Liver chemistry and function tests. In: Feldman M, Friedman LS, Brandt LJ, eds. Sleisenger and Fordtran s Gastrointestinal and Liver Disease. 9th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier;2010:chap 73