KOZMETİK ÜRÜNLERDE TOKSİKOLOJİK DURUM

Transkript

1 KOZMETİK ÜRÜNLERDE TOKSİKOLOJİK DURUM Yrd. Doç. Dr. Tülay AŞKIN ÇELİK Adnan Menderes Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü merkez kampüs AYDIN 17 şubat 2013

2 Her gün binlerce kimyasala maruz kalıyoruz ĠSTEYEREK : İlaçlar Gıdalardaki doğal kimyasallar Gıda katkı maddeleri Kozmetikler ĠSTEMEDEN : Gıdalardaki kimyasal kirleticiler Çevre kirleticileri Mesleki kimyasallar

3 1 gün 12 farklı çeşit 175 çeşit kimyasal % 60 ı Vücut tarafından emilme Her yıl Yaklaşık 2.25 kilo kimyasal tüketimi!!! (Chemical Safe Skincare Research, 2006)

4 Gündelik hayatımıza giren kimyasallar (16. yüz yıla kadar)

5 Bir kimyasalın toksik özelliği Zararı oluşturacak gerekli miktara Vücuda kolayca nasıl girdiğine bağlıdır

6 Kimyasal maddelerin etki gösterebilmeleri için öncelikle hücre membranlarını geçip etki yerine ulaşması gerekir. Absorpsiyon Toksik Etki

7 İnsanın kimyasallara maruz kalma yolları kimyasalların türüne göre Sindirim Sistemi Solunum Sistemi Deri Katı X X X Sıvı X X X Gaz X X X

8 Vücuda alınan kimyasallar Dağıtım- vücutta yayılır Metabolizma- küçük kimyasal bileşiklere ayrılır Depolanma- vücutta uzun süreli kalım Boşaltım- ter, idrar ve dışkı yoluyla dışarı atılım

9 TEHLİKE KULLANIM KOŞULLARINA TEMAS DERECESİNE bağlı olarak «AZ TOKSİK» bir madde «ÇOK TOKSİK» bir maddeden daha TEHLİKELİ olabilir

10 TOKSİKOLOJİ Toksikoloji = Zehir Bilimi Toksikoloji en temel düzeyde bu zararın tanımlanması, oluş mekanizmasının aydınlatılması, öngörülmesi ve önlenmesi ile ilgili çalışmalar olarak tanımlanabilir

11 TOKSİK ETKİ İlaçlar dahil tüm ksenobiyotiklerin biyolojik sistemde oluşturdukları olumsuz etkiler/zarar verme kapasiteleri

12 Toksisite HEP ya da HİÇ tarzında ifade edilebilen bir özellik değildir (Paracelsus!) HER KİMYASAL MADDE UYGUN DOZ VE VERİLİŞ YOLUYLA ZEHİRLİ-TOKSİK OLABİLİR (SU, TUZ, OKSİJEN bile!!!)

13 Toksik etkiler Tokisk kimyasallar vücudun normal fonsksiyonlarını bozabilir kimyasallar Lokal belirli bir yerde Sistemik tüm vücudu etkileyebilir Hedef organlar etklenme belirtileri organlarda veye sistemlerde olabilir

14 Doz-cevap ilişkisi Toksik reaksiyon, alınan kimyasalın miktarına bağlıdır. ANCAK bazı küçük dozlarda herhangi bir cevap oluşturmazlar Maksimum reaksiyon bir kez oluştuğunda, doz artışı ile reaksiyon değişmez

15 Akut ve kronik maruziyet Akut ani ve kısa Arı ısırığı gibi kronik zamanla tekrarlayan küçük dozlarla Yıllar boyunca sigara içmek gibi

16 Akut ve kronik etkiler Akut hafif dozlar olması gerekmez, ani ölümler akut etkidir kronik uzun ömürlü süre, muhtemelen yıllar sürer

17 KĠMYASALLARIN RĠSK DEĞERLENDĠRMESĠ SĠSTEMATĠĞĠ Toksisitenin belirlenmesi Doz- cevap ilişkisi Maruziyetin belirlenmesi Bu Bilgi Üç Yöntemle Elde Edilir ; 1. Deney Hayvanları ile Yapılan Toksisite Testleri 2. Değişik Hücre Tipleri ile in-vitro Toksisite Testleri 3. Ġncelenen Kimyasala Daha Önce Maruz Kalmış Ġnsan grupları var ise Epidemiyolojik Çalışmalar Risk Karakterizasyonu Önceki ilk üç basamağa dayalı olarak ve belirsizlik faktörünü de dikkate alarak riskin gerçekleşme ihtimalinin belirlenmesi. İncelenen kimyasalın gıdalarla ve diğer alım kaynakları varsa bunları da dikkate alarak ne miktarda maruz Kalındığının belirlenmesi.

18 Geçmişten günümüze binlerce yıl Bitkisel, hayvansal ve mineral kaynaklı kozmetik ürünler, teknolojinin ilerlemesiyle sentetik ürünleri de içermeye başlamışlardır. İlk bakışta zararsız oldukları düşünülen kozmetik ürünlerinin; İnsanoğlunun vazgeçilmezleri olmaya başlamaları, Yaşam sürecinin oldukça büyük bir diliminde kullanılmaları nedeniyle, Kozmetik ürünlerin ve bileşenlerinin gerek üretim ve gerekse tüketimi sırasında güvenli(li)ğinin/zararsızlıklarının belirlenmesinde toksikolojik profili önem kazanmaktadır.

19 1976 KOZMETİK ÜRÜNLER DİREKTİFİ (76/768/EEC) Topluluk içinde pazara sürülen bir kozmetik ürünü, normal ya da makul şekilde öngörülebilir kullanım koşulları altında tatbik edildiğinde insan sağlığına zarar vermemelidir (Madde 2)

20 Kaygılanmalıyız, çünkü; * Sandığınızdan daha fazla kozmetik ürün kullanıyorsunuz * Kozmetik etiketleri, tüm içerik listesini taşımıyor * Parfümlerde toksik maddelerin listesi ise hiç bulunmuyor

21 Küçük miktarlarda alınan toksik bir kozmetik bileşenin cildimizde ve saçımızda birikebilmesi ve zehirli bir seviyeye ulaşması sürpriz değildir

22 Maruz kalınan tüm kimyasal maddelerin tüketilmeden önce toksikolojik profilinin belirlenmesi için Fiziksel ve kimyasal özellikleri Toksikokinetik özellikleri (Absorpsiyon,Dağılım, Metabolizma,Eliminasyon Toksisite test verileri

23 Bir kimyasalın toksik olup olmadığına nasıl karar verilir? Toksisite nasıl ölçülür? Toksisitenin birimi nedir?

24 Deney hayvanlarının yarısının öldüğü doz: Ölümcül doz: Lethal Doz ve LD 50 simgesi ile gösterilir. İyileştirici doz: Effective Doz denir ve ED 50 simgesi ile gösterilir. Her ikisinin birimi de mg/kg dır.

25 TOKSİSİTE TESTLERİ Kimyasal maddenin; ¾ Biyolojik sistemlerde meydana getirdiği zararlı etkilerini ¾ Doz-cevap ilişkisini saptamak için yapılır. DOZ & MARUZ KALMA SÜRESİ Fare, sıçan ve kobay gibi kemirici deney hayvanlarına farklı Dozlarda ve sürelerde kimyasal madde uygulanır.

26 GENEL TOKSİSİTE TESTLERİ Kimyasal maddenin kısa, orta ve uzun süreli etkilerini belirlemek için uygulanır. 1. Akut toksisite (oral, dermal,inhalasyon) testleri 2. Subakut toksisite testleri 3. Subkronik toksisite testleri 4. Kronik toksisite testleri

27 ÖZEL TOKSİSİTE TESTLERİ Kimyasal maddenin genel toksisite testleri ile saptanamayan özel toksik etkilerini belirlemek için uygulanır. 1. Karsinojenite testleri 2. Mutajenite testleri 3. Teratojenite testleri 5. İmmunotoksisite testleri 6. Nörotoksisite testleri 7. Transplasental karsinojenite testleri 8. Üreme ve Gelişim toksisite testleri

28 Toksisite testleri Epidemiyolojik araştırmalar In vitro testler QSAR çalışmaları (Yapı-aktivite) ª Toksisite testleri çalışmaları sonucunda kimyasal maddenin güvenli kullanımı için sayısal veriler elde edilir. Deney hayvanlarından elde edilen verilerle insandaki etkilerinin tahmini öngörülür.

29 Kozmetik Ürünleri Direktifi (76/768/EEC)1976 SSCNFP- Scientific Commitee on Cosmetics and Non Food Products Kozmetikler ve Gıda Dışı Ürünler Bilimsel Komitesi

30 Kozmetik Ürüne Maruziyet Uygulama yerleri Uygulama yerlerinin alanları, ürünün deriye temas edeceği alan (cm 2 ) Uygulanan ürünün miktarı (g) Uygulama süresi ve uygulama sıklığı (günde 1,günde 2 ) Normal ve öngörülebilir maruz kalma yolları Hedeflenen (veya maruz kalan) kişilerden başka diğer popülasyonlar da dikkate alınmalıdır Örnek: 3 yaş altı çocuklar, yaşlılar

31 Kozmetik ürünlere bağlı istenmeyen etkiler A. Kozmetik intolerans sendromu (Hassas-reaktif deri) B. Kontakt dermatitler (Temas dermatitleri) a-irritan kontakt dermatitler b-allerjik kontakt dermatitler C. Fotokontakt dermatit (fotosensitivite) D. Kontakt ürtiker E. Akne/follikülit F. Deri ve eklerinde renk değişikliği G. Diğer lokal yan etkiler H. Sistemik yan etkiler

32 Kozmetik bir preparatın deri ile geçimsizliği 1- Toksik reaksiyon Bu tür maddeler deriye sürüldüklerinde 1.dereceden irritasyon (ödem ve eritem) (Örnek: düşük yağ asidi sabunları)

33 2- Derinin tahammülsüzlüğü Tahammülsüzlük, * belirli bir preparatın çoğu kişide herhangi bir reaksiyon göstermezken, diğer bir kişide duyarlılık yaratmasıdır (ciltte hassaslık, akne, ciltte renk değişikliği) Uygulamalarından ancak saat sonra bir tepki yaratır. Etki kişiden kişiye değişir.

34 Kozmetikler Kozmetikler mutasyona sebep oluyor.. Antiperspiranlar meme kanserine neden oluyor..

35 Kozmetikler ve toksik etki Ter kesici ürünlerde kullanılan zirkonyum kompleksinin aeresol þeklinde kullanımı ile akciğerde granülom oluşumuna neden olduğu bildirilmiş ve bu maddenin aerosol şeklinde kullanımı yasaklanmıştır (Amin et al, 1998) İçeriğinde metil klorür bulunan bir sprey deodoran-antipersipian preparatın deri üzerindeki etkileri incelenmiş ve maymunlar üzerinde uzun süreli bu maddeye maruz kalmanın ciddi etkileri olabileceği gösterilmiştir ( Barbetta, 1977). Saç boyaları mutajenik ve karsinojenik etkiler göstermektedir (IARC,1987) Çeşitli çalışmalar saç boyalarına maruz kalan kuaförlerde mesane kanseri riski artmaktadır ( La Vecchia and Tavani, 1995) Saç boyama ile ovaryum kanseri riski arasında doza bağlı olarak istatistikia çıdan önemli bir ilişki bulunmuştur ( Tzonou et al, 1993)

36 Son söz Kozmetik ürün yapımının yönetmeliklerle belirtilen uygun imalat yerlerinde, belirtilen koşullarda ve istenilen standartlarda üretilmesi gerekmektedir Ürünler piyasaya verildikten sonra yetkili kuruluşlarca ciddi bir piyasa kontrolüne tabii tutulmalıdır

37 Son söz kozmetik ürünün kategorisi, uygulama şekli (sürülerek, sprey, durulanan, durulanmayan vb), içerik maddesinin ürün içindeki konsantrasyonu, temas bölgesi dikkate alınmalıdır Maruz kalınan miktar hesaplamalarında toksikolojik etkiler de dikkate alınmalıdır Doğrudan uygulama yolu dışında, maruz kalınan diğer yollar nedeniyle ortaya çıkacak ikincil maruz kalma olasılıkları da dikkate alınmalıdır Özellikle nano kozmetiklerde tanecik büyüklüğü nedeniyle maruz kalınma sonucunda ortaya çıkacak muhtemel etkiler dikkate alınmalıdır

38 Teşekkürler

39 Kaynaklar: 1.Fan AM, Chan LW(eds.): Toxicology and Risk Assessment: Principles,Methods and Application,Marcel Dekker,NewYork, SCCNFP(Scientific Committee on Cosmetic Products and Non-Food Products Intended for Consumers, The SCCNFP s Notes of Guidance For the Testing of Cosmetic Ingredients and Their Safety Evaluation,5th Revision, October 20, Nohynek GJ,Schaefer H: Benefit and Risk of Organik Ultraviolet Filters, Reg.Toxicol., Pharmacol., 33, , Federal Institute for Risk Assessment (BfR)UV-Filters in Sun Protection Products Opinion of the Federal Institute for Risk Assessment, 6th August Ross,G.:A Perspective on the Safety of Cosmetic Products: A Position Paper of The American Council on Science and Health, Int. J. Toxicol., 25: , Dybing E., Sanner T,Roelfzema h,kroese K, Tennant R: A simplified carcinogenicity potency index:description of the system and study of correlations between carcinogenic potency and species/site specificity and mutagenicty. Pharmacol.Toxicol., 80: , European Commission, DG Health and Consumer Protection. First Report on the Harmonization of Risk Assessment procedures, Part 1. The Report of the Scientific Steering Committee sworking Group on Harmonization of Risk assessment Procedures in the Scientific Committees Advising the European Commission in the Area of Human and Environmental Health, EC,HCPD, Scientific Committee on Consumer Products,The SCCP S Notes of Guidance for the Testing of Cosmetic Ingredients and their Safety Evaluation, 6th revision, 19 December Kroes R,Kleiner J.,Renwick A.:The Threshold of Toxicological Concern Concept in Risk Assessment. Toxicol.Sci., 86(2), , European Commission, DG Health and Consumer Protection, Scientific Committee on consumer products: SCCP Opinion on 4- Methylbenzylidene Camphor COLIPA N S60, Can Eke. B. Kozmetik ürün ve bileşenlerindeki toksisite testleri neden gerekli? Genel yaklaşım. A.Ü.Eczacılık Fakültesi F.Toksikoloji ABD, 4 mayıs 2007

40 12. Amin S, Engasser PG, Maibach H. Adverse cosmetic reactions. Textbook of cosmetic dermatology. Ed. Baran R, Maibach HI. 2 nd ed. London, Martin Dunitz. 1998; Barbetta, A.M. Evaluation of toxic potential of cosmetics. Drug Cosmet. Ind. 120(6), 38, International Agency for Research on Cancer. Monographs on the Evaluation of the carcinogenic risk of chemicals to man: Overall evaluation of carcinogenicity: An update of IRAC monograpshs, Vol: Lyon, France, International Agency for Research on Cancer, C. La Vecchia, A. Tavani, Epidemiological evidenceon hair dyes and the risk of cancer in humans. Eur. J. Cancer Prev. 4, 31-43, a. Tzonou, A. Polychronopoulou, C.C Hsieh, A. Rebelakos, A. Karakatsani, D. Trichopoulos. Hair dyes, analgesics, tranqulizers and peripheral talc application as risk factors for ovarian cancer. ınt.j. Cancer 55, ,1993