YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLİK VE DENETİM TİC. LTD. ŞTİ. Yayıncılık, Ankara-2007, s. 267.

Transkript

1 Dr. Yusuf İLERİ Yaklaşım Yayınları / Ekim 2008 / Sayı: 190 KANUNİ TEMSİLCİLERE İCRA TAKİBİNİN ACİZ HALİNİN SABİT OLDUĞU ANLAMINA GELDİĞİ ( E-YAKLAŞIM ) I- GİRİŞ Hukuk sistemimiz borçtan ötürü, borçlunun mal varlığı üzerinde cebri icra uygulanması ilkesini benimsemiştir. Bu ilkeye göre borçlar ödenmedi diye borçlunun şahsı üzerinde cebri icra uygulanması örneğin kişinin hapse atılması mümkün değildir. Cebri icra hukukuna göre, borcunu ödemeyen borçlunun varlıklarına zorla el konularak, bunlar paraya çevrilmek suretiyle alacağın tahsil edilmesi sağlanır. Ancak borçlunun bu şekilde mal varlığı ile sorumlu tutulmasının da bir sınırı vardır. Gerek İcra İflas Kanunu nda gerekse Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun da, insani ya da sosyal gerekçelerle borçlunun bazı mallarının haczedilmesine izin verilmemiştir. Ücret, maaş gibi emek gelirlerinin de ancak kısmen haczedilmesine izin verilmiştir 1. Peki, borçlunun mal varlığı yoksa ya da borcu karşılamıyorsa ne olacaktır? Gerek icraiflas hukuku, gerekse kamu icra hukuku bu durumu Aciz hali olarak kabul etmiştir. Bizim üzerinde duracağımız husus, kamu alacaklarının takip ve tahsili alanını düzenleyen 6183 sayılı Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkındaki Kanun çerçevesinde aciz hali ne nasıl bakıldığıdır. II- ACİZ HALİ AATUHK nın 75. maddesine göre; Yapılan takip sonunda, borçlunun haczi caiz malı olmadığı veya bulunan malların satış bedeli borcunu karşılamadığı takdirde borçlu aciz halinde sayılır. Yapılan takip safhalarıyla bakiye borç miktarı bir aciz fişinde gösterilerek aciz hali tespit olunur. Kanun un Aczin neticeleri başlıklı 76. maddesinde ise; Aciz halindeki borçlu hakkında teminat ve faiz aranmadan 48. madde hükmü tatbik olunabilir. Alacaklı tahsil dairesi aciz halindeki borçlunun mali durumunu zamanaşımı süresi içinde devamlı olarak takip eder, denilmektedir. 1 Şükrü KIZILOT-Doğan ŞENYÜZ-Metin TAŞ-Recai DÖNMEZ, Vergi Hukuku, 2. Baskı, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara-2007, s. 267.

2 Sözü edilen 48. maddede amme borcunun tecil edilmesine ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir. Kanun un 52. maddesinde ise, Gecikme zammının tatbik müddeti 2 aciz halinde bu durumun sabit olduğu güne kadar olan müddettir 3 hükmüne yer verilmiştir. Bütün bu hükümlerden çıkmakta olan sonuç; borçlunun, borcu karşılayacak mal varlığının olmaması veya paraya dönüştürülen mal varlığının borcu karşılamaması halinde borçlunun aciz halinde olduğu kabul edilerek teminat ve faiz alınmadan borcun tecil edileceği yani kayıtsız-şartsız erteleneceğidir. Yalnız yasa koyucu maddenin son paragrafında aciz halindeki borçlunun bu durumunun devam edip etmediğinin izlenmesini öngörmüştür. İzleme için bir süre belirlemiş ve bu süreyi zaman aşımı ile sınırlamıştır. Aciz haline girmiş bir amme borçlusunun bu durumunun tespiti ile ilanihaye bu borçla meşgul edilmemesini sağlayacak yasal güvencenin düzenlenmesi, Anayasamızın 2. maddesinde devletimizin nitelikleri arasında gösterilen sosyal hukuk devleti ilkesi ile okunduğunda anlam kazanmaktadır. Madde gerekçesinde aciz halinde olanlardan hüsnüniyet sahiplerine karşı tatbik edilebilmek üzere idareye teminatsız olarak ve faiz aranmadan borcun tecili yetkisini vermektedir 4 denilmektedir. Şu halde aciz halinde olanlardan hüsnüniyet sahibi olmayanlar Yasa nın aciz hali için öngördüğü imkânlardan yararlanamayacaklardır. Burada geçen hüsnüniyeti, aciz halinin Yasa da öngörüldüğü şekilde varit olması, bilgilerin doğru verilmesi ve borçlunun durumundaki değişikliklerin keza gerçeğe uygun şekilde bildirilmesi şeklinde okuyoruz. Bu arada aciz durumunda olan kamu borçlusunun, sonradan edindiği malları ve gelirleri 15 gün içinde tahsil dairesine bildirmek zorunda olduğunu belirtelim. Bildirimde bulunmayan borçlu 6183 sayılı Kanun un 112. madde hükmünce cezalandırılır 5. Hiç kuşku yok ki soyut yasa hükümlerinin somut olaylara uygulanması halinde yasa koyucunun iradesi gerçekleşmiş olacaktır. Aciz halinin tespiti Vergi İdaresi ne tanınmış bir yetkidir. Bu husus yukarıya alınan madde hükümlerinde anlaşılmakla beraber iki maddenin beraberce yazılmış gerekçesinde açıkça yazılmaktadır. Zaten başka türlü olması re sen cebren takip ve tahsil yetkisi ile donatılmış İdare karşısında bir anlam ifade etmez. Bu bakımdan Vergi İdaresi nin aciz hali ne nasıl baktığı ve uygulamaları önem arz etmektedir. Vergi İdaresi nin aciz halini tespite mesafeli durduğu gözlemlenmektedir. Bu müessese, 6183 sayılı Yasa nın yürürlüğe girdiği 1953 yılında bu yana Yasa metninde mevcut olduğu halde bu bakış hiç değişmemiş, kısa bir süre önce yayınlanan Seri A, 1 Sıra No.lu Tahsilat Genel Tebliği ne 6 de yansımıştır. Tebliğ in ikinci kısım, XIII. bölümünde Aciz hali ve aczin neticeleri başlığı altında açıklamalar yapılmıştır. Tebliğ e göre: - Aciz halinin eskiden olduğu gibi aciz fişiyle tespiti esası sürdürülmüştür. 2 İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı, 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun, İsmav- 2006, s Edip ŞİMŞEK, Amme Alacakları Tahsil Usulü Kanun Şerhi, 2. Basım, Alfa Basım Yayım Dağıtım, İstanbul- 1996, s tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. 6 Talih UYAR, Borçlu da İcra Müdürlüğünden Aciz Vesikası Düzenlenmesini Talep Edebilir,

3 - Aciz hali tespit edilmiş borçlunun borçlarının faiz ve teminat aranmaksızın ertelenmesi borçlunun talebine bağlı kılınmıştır. - Borçlunun alacaklıları tarafından genel icrada yapılan takipler sonucunda icra dairelerince düzenlenmiş aciz vesikalarının, 6183 sayılı Kanun un 75. maddesi uygulamasında dikkate alınmaması tebliğ edilmiştir. Tebliğ e göre, Adalet Bakanlığı İcra Müdürlüklerince düzenlenen aciz vesikaları 6183 sayılı Kanun un uygulamasında gecikme zammının işletilmesini durduramayacaktır. Bu Tebliğ de aciz hali ile ilgili yasa hükümlerine işlerlik getirecek somut açıklamalara yer verilmemesi, genel icradaki takipler sonucunda düzenlenmiş aciz vesikalarının dikkate alınmaması, aciz haline düşmüş mükelleflerin görmezlikten gelinmesi sonucunu yaratacaktır. İcra ve İflas Kanunu na göre aciz vesikaları geçici aciz vesikası ve kesin aciz vesikası olarak iki ayrı şekilde düzenlenmektedir. Kanun un 105/II. maddesine göre düzenlenen geçici izin belgeleri faizlerin işlemesini durdurmamaktadır. Buna karşın Kanun un 105/1 ve 143. maddelerine göre düzenlenen kesin aciz vesikaları haciz tutanağının düzenlendiği tarihten itibaren faiz yürütülmemesini doğurur 7. Faizin yürütülmesini durduran kesin aciz vesikaları tapu, banka, trafik ve vergi dairesi gibi kurumlar nezdindeki bilgi ve belgelere göre düzenlenmektedir. Vergi daireleri tarafından yapılacak aciz hali tespitlerinin de bu kayıtlara dayanması gerektiği tabiidir. Maliye Bakanlığı nın tarih ve 2007/1 sayılı İç Genelgesi bu hususta bilgiler sunmaktadır 8. Şu halde genel icra tarafından tespit edilmiş ve yargıda kabul görmüş aciz halinin en azından veri olarak dikkate alınmaması, aslında Vergi İdaresi nin bu müesseseyi uygulamaya hiç de niyetinin olmadığını göstermektedir. Tebliğ de vergi dairelerince borçlunun mal varlığının bulunmadığı yönünde yapılan çeşitli tespitlerin aciz hali ile ne şekilde ilişkilendirileceği hususuna bir açıklık getirilmemiştir. Faaliyetlerini uzun süreden beri bırakmış, ortakları dağılmış, ortaklığın feshine ve tasfiyesine tevessül edilmemiş herhangi bir mal varlığına rastlanılmamış mükelleflerin bu durumunun aciz hali sayılıp sayılmadığına ilişkin bir açıklama yapılmamıştır. Tapu, banka, trafik gibi kurumlar nezdinde yapılan araştırmalar sonucunda herhangi bir mal varlığı bulunmayan mükellefler hakkında aciz fişinin düzenlenip düzenlenmeyeceği ile bu durumlarda da borçların faiz ve teminat aranmaksızın ertelenmesinin borçlunun talebine bağlı olup olmadığı belli değildir. Aciz hali önceden gerçekleşmiş buna karşın talep sonradan yapılmış ve aciz fişi de sonradan düzenlenmiş ise hangi tarihin esas alınacağı açıklığa kavuşturulmamıştır. Aslında aciz halinin yarattığı sonuçlar itibariyle Vergi İdaresi tarafından ihtiyatlı yaklaşılması anlaşılmayacak bir şey değildir. Aciz halindeki borç için bu durumun sabit olduğu günden itibaren gecikme zammı hesaplanmaması, borcun teminatsız olarak faiz aranmadan tecil edilmesi hiç kuşku yok ki vergi ilişkisinin alacaklı tarafı için öyle kolay kabul edilir bir hadise değildir. Ancak 6183 sayılı Kanun un 62. maddesine göre, tahsil dairesi alacaklı amme idaresi ile borçlunun menfaatlerini mümkün olduğu kadar uzlaştırmakla Muharrem ÖZDEMİR, Aciz Hali,

4 mükelleftir. Aciz haliyle ilgili 75 ve 76. maddenin ortaklaşa yazılan gerekçesinde, Bu suretle muamele görenler, alacakları tecil müsaadesi üzerine takibata uğramadan bir iş tutmak ve ileride borçlarına da ödemek imkânına kavuşacaklardır denilmektedir. Bu gerekçeden kanun koyucunun bu müesseseyi bir taraftan da tecil müsaadesi olarak gördüğü ve bu mükelleflerin sıkboğaz edilmemeleri dolayısıyla bırakıp kaçmak ya da kayıt dışına çıkmak yerine borçlarını ödemeleri için ortam yaratılması ve fırsat verilmesi amacıyla getirdiğini anlamaktayız. Aciz haline girmiş mükelleflerin ilgili yasa hükümlerinden yararlandırılmaması eleştirilere konu olmaktadır 9. Yasal hükümlerinin işletilmesi halinde hem bu mükelleflerin ıstıraplarının sona ereceği, hem de vergi dairelerinde birikmiş ve tahsilat yapılamayan dosyaların temizleneceği; böylece ödeme gücü olan borçluların üzerine daha etkili gitmek imkânının doğacağı yönünde görüşler bulunmaktadır. Acaba aciz hali ile ilgili yasa hükümlerinin işletilmesi halinde uygulamanın yaygınlaşacağı, artık önünün alınamayacağı dolayısıyla hazine kaybına uğranılacağından mı çekinilmektedir? Böyle bir düşüncenin elbette hukuk devleti içinde yeri olmaz. Her şeyden önce alacaklı amme idareleri haciz, ihtiyati haciz, ihtiyati tahakkuk, teminat, şahsi kefalet, tecil, ödeme emri, mal bildiri, haciz ve satış işlemlerindeki uygulamalarının birikimli etkileriyle hüsnüniyet sahibi olmayanları ayıklayacak kudrettedir. Ödeme güçsüzlüğü yaşayan mükelleflerin bu durumu aciz fişine bağlanmadan cebri takibatın sürdürülmesi halinde bu mükelleflerin borçlarının zaman içerisinde fiktif olarak büyüyeceği açıktır. Olmayan bir şeyi hiç kimse alamamıştır. Bu durum aciz hali nedeniyle ödeme güçsüzlüğü içindeki mükelleften tahsilat yapamayan Vergi İdaresi nin sanki bir zaafıymış gibi görünecektir. A- GERÇEK KİŞİLERDE ACİZ HALİ Gerçek kişiler için aciz halinin tespiti tüzel kişilere göre daha kolaydır. Bu nedenle olsa gerek ki Maliye Bakanlığı tarafından aciz halinin kabulüne ilişkin verilen özelgeler gerçek kişiler içindir. Örneğin bir özelgede 10 dükkânının iflas ettiğini, ayrıca tüberküloz hastalığına yakalandığını ve borçlarını ödeyecek durumda olmadığını belirten bir mükellef için adı geçenin aciz halinde bulunup bulunmadığının bir tutanakla tespit edilmesi, aciz halinde bulunulması halinde borcun teminat ve faiz aranmaksızın tecil edilmesi yönünde görüş bildirilmiştir 11. B- TÜZEL KİŞİLERDE ACİZ HALİ Tüzel kişiler; hukuki kişiliği, ortakları ve yöneticileri ile üçlü bir birlik oluşturuyor. Bu bakımdan tüzel kişilerde hem aciz halinin tespiti hem de neticeleri gerçek kişiler kadar yalın değildir tarih ve B.07.4.DEF /8266 sayılı özelge. 10 İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı, s DVDDGK nın, tarih ve E: 1999/385, K: 1999/603 sayılı Kararı (Turgut CANDAN-Hüseyin ÇEVİKBAŞ, Vergi Usul Kanunu İle İlgili Danıştay Kararları, C. 3, Süryay, İstanbul-1997 s. AATUHK-75); Dn. 11. D. nin, tarih ve E: 1998/4479, K: 2000/933 sayılı Kararı (Vergi Dünyası, Sayı: 228, Ağustos 2000, s. 134,135)

5 Cebri takip süreci düzenlenirken kamu alacakları özel alacaklara kıyasla ayrıcalıklı ve öncelikli alacaklar olarak göz önüne alınmıştır. Bu durum 6183 sayılı AATUHK da yer alan kamu alacaklarının korunmasına ilişkin hükümlerde tüzel kişiler yönünden açıkça görünür. Bu çerçevede Kanun un 35. maddesinde Limited şirketlerin amme borçları, mükerrer 35. maddede ise Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu ile ilgili hükümlere yer verilmiş, böylece tüzel kişilerin mal varlığından alınmayan veya alınamayacağı anlaşılan kamu alacakları ile ilgili olarak ortakları ve kanuni temsilcilere sorumluluklar yüklenmiştir. Kanuni temsilcilerin sorumlulukları ile ilgili benzeri bir düzenleme de VUK nun 10. maddesinde yer almaktadır. Amme alacağının VUK nun 10. maddesi uyarınca kanuni temsilcilerden takibi yoluna gidilmesi, vergi borçlusu hakkında tüm takip ve tahsil yollarının tüketilmesi, borçlunun, borcu karşılayacak düzeyde haczi kabil malı bulunmaması veya bulunan malların satış bedelinin borcu karşılamaması sebebiyle borçlunun aciz halinde olması ve bu durumla beraber borç miktarının bir aciz fişinde gösterilmesine bağlıdır. Kanuni temsilcilerin takibi ancak tüm bu safhalardan sonra mümkündür. Konu ile ilgili yasal düzenlemeler ve istikrarlı bir hal alan Danıştay kararları bu yöndedir. Ancak uygulamada kanuni prosedür tamamlanmadan kanuni temsilciler takip edilmektedir. Bu yönde yaygın bir uygulamanın mevcudiyetine yayınlanmış olan çok sayıda Danıştay kararıyla varmaktayız. Danıştay ın borçlunun herhangi bir mal varlığına rastlanılmaması halinde acze düştüğünün kabulü yönünde kararları 12 olduğu gibi ödemede acze düştüğü saptanmadan ve ayrıca aciz fişi düzenlenmeden kanuni temsilcilerin takip edilemeyeceğine dair çok sayıda kararı 13 bulunmaktadır. Birinci türden kararlara örnek olarak Danıştay Daireleri Genel Kurulu nun tarih ve E: 1999/385, K: 1999/603 sayılı kararını vermekteyiz: Mal bildiriminde gösterdiği adreste bulunmayan, yine bu bildirimde gösterdiği aracın başkasına ait olduğu anlaşılan şirketin, acze düştüğünün kabulü gerekeceği. İkinci türden kararlara ise şu örnekleri vermek mümkündür: Danıştay Dördüncü Dairesi nin tarih ve E: 1995/2409, K: 1995/4296 sayılı kararı: Şirketin aciz haline düştüğü saptanmadan kanuni temsilcilerin takip edilemeyeceği. 14 Aynı satırları aynı Daire nin tarih ve E: 1995/2350, K: 1995/5268 sayılı kararında da okumak mümkündür: Şirketin borçlarını ödemede acze düştüğü hukuki yollarla somut olarak saptanmadan kanuni temsilcinin takip edilemeyeceği. 15 Benzeri mahiyetteki bir hüküm, Danıştay Yedinci Dairesi tarafından tarih ve E: 1991/3098, K: 1993/6467 sayılı karar ile verilmiştir: Borçlu şirket tarafından takibat yapılmış ise de, şirketin aciz hali saptanmadan veya iflası sağlanmadan veya şirkete ait hacizli 12 Dn 3. D. nin, tarih ve E: 1997/731, K: 1998/1534 sayılı; Dn. 4. D. nin, tarih ve E: 1994/5866, K: 1995/2159 sayılı Kararları, (CANDAN-ÇEVİKBAŞ, age.) 13 Dn. 4 D. nin, tarih ve E: 1995/2350, K: 1995/5268 sayılı; Dn. 4. D. nin, tarih ve E: 1995/2409, K: 1995/4296 sayılı Kararları (CANDAN-ÇEVİKBAŞ, age.) 14 Turgut CANDAN-Hüseyin ÇEVİKBAŞ, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanuna İlişkin Danıştay Kararları, C. 6/A, Süryay, s. AATUHK İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı, s. 387

6 malların satış yoluyla tasfiyesi sağlanmadan, yönetim kurulu üyesi adına ödeme emri düzenlenemeyeceği. 16 Aslında iki gruba ayırdığımız bu kararlar birbirini bütünler mahiyettedir. Özetlersek Yüksek Mahkeme diyor ki; herhangi bir mal varlığı olmayan şirket acze düşmüştür; borçlunun ödemede acze düştüğü saptanmadan ve ayrıca aciz fişi düzenlenmeden kanuni temsilcilerin takip edilmesi mümkün değildir. Kanuni temsilcilere yönelik cebri icra takiplerinde Vergi ve bağlı alacaklar söz konusu olduğunda VUK nun 10. maddesi; buna karşın fiyat farkı, kur farkı, haksız yere alınan ihracatta vergi iadesi, kaynak kullanımı destekleme primi gibi vergi ve bağlı alacaklar dışındaki kamu alacakları söz konusu olduğunda mükerrer 35. maddenin tatbiki mümkün iken 5766 sayılı Kanun un maddesiyle tarihinden itibaren mükerrer 35. maddenin de vergi ve bağlı alacaklara da uygulanmasına imkân sağlanmıştır. Bu arada 5766 sayılı Kanunla mükerrer 35. maddede yer alan şirketten tahsil imkânı bulunmayan ibaresi şirketten tahsil edilemeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan ibaresi ile değiştirilmiş olup, bu değişikliğin aciz haline etkisini incelemekte yarar vardır sayılı Yasa ile getirilen şirketten tahsil edilemeyen amme alacağı terimi; Amme borçlusunun bu kanun hükümlerine göre yapılan mal varlığı araştırması sonucunda haczi kabil herhangi bir mal varlığının bulunmaması, haczedilen mal varlığının satılarak paraya çevrilmesine rağmen satış bedelinin amme alacağını karşılamaması gibi nedenlerle tahsil edilemeyen amme alacaklarını ifade etmektedir ki buradaki tanım; VUK nun 10. maddesine göre mükelleflerin veya vergi sorumlularının varlığından tamamen veya kısman alınamayan vergi ve bağlı alacakların kanuni temsilcilerden alınacağına ilişkin ifade ile aciz halini belirleyen AATUHK nın 75. maddesindeki koşullarla örtüşmektedir. Dolayısıyla mükerrer 35. maddedeki tahsil edilemeyen amme alacağı nedeniyle kanuni temsilciler hakkında cebri takip işlemlerinin başlatılması halinde aciz halinin oluşumu, VUK nun 10. maddesiyle ilgili olarak yukarıda yaptığımız açıklamalarla benzerlik oluşturmaktadır. Bu ibaredeki tahsil edilemeyeceği anlaşılan amme alacağı terimine gelince; bu terim Amme borçlusunun haczedilen mal varlığına bu Kanun hükümlerine göre biçilen değerlerin amme alacağını karşılayamayacağının veya hakkında iflas kararı verilen amme borçlusundan aranılan amme alacağının iflas masasından tahsil edilemeyeceğinin anlaşılması gibi nedenlerle tahsil dairelerince yürütülen takip muamelelerinin herhangi bir aşamasında amme borçlusundan tahsil edilemeyeceği ortaya çıkan amme alacaklarını, şeklinde tanımlanmıştır. Bu tanım, alacağın borçlunun haczedilen mallardan karşılanıp karşılanmayacağının takdirini tamamen alacaklı idareye bırakmaktadır. Kamu alacağının haczedilen mallardan veya iflas masasından tahsil edilemeyeceği bazen çok açık olabilir. Ancak bu netlik çoğu zaman mümkün olmayabilir. 18 Bu takdirin objektif ölçütlerinin yasada olması gerekir tarih ve mükerrer sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. 18 Bumin DOĞRUSÖZ, Limited Şirket Ortağının Sorumluluğu Genişliyor, Referans, Dn. 4. D. nin, tarih ve E:2002/1204, K:2004/74 sayılı Kararı (Şükrü KIZILOT, Danıştay Kararları ve Özelgeler (Muktezalar) C: 8, Yaklaşım Yayınları, Ankara-2008, s. 1539)

7 Düzenleme, şirket tüzel kişiliği hakkında 6183 sayılı Yasa da öngörülen tüm cebren takip ve tahsil işlemleri tükenmeden kanuni temsilcilere yönelmeye imkân tanımaktadır. Böylece şirket tüzel kişiliği ile şirketin kanuni temsilcileri eş zamanlı olarak takip ve tahsil işlemleriyle muhatap olabilecektir. Bu durumda tahsil edilemeyeceği anlaşılan amme alacağından hareketle şirket borçlarından dolayı şirketin kanuni temsilcilerine limited şirketlerde ilave olarak ortakları hakkında cebren takip ve tahsil işlemleri yapıldığı takdirde aciz hali oluşmuş sayılacak mıdır? Zira yasa koyucu tahsil edilemeyeceği anlaşılan amme alacağı söz konusu olduğunda yani amme alacağının haczedilen mal varlığından veya iflas masasındaki mal varlığından karşılanmayacağının anlaşılması halinde bu sonucun beklenmeden kanuni temsilciye yönelmesine imkân tanımıştır. Bize göre aciz hali bu durumda da gerçekleşmiş olacaktır. Zira kanuni temsilciye başvurulmasına başka türlü bir anlam yüklemek mümkün değildir. III- ACİZ HALİ VE GECİKME FAİZİ Bir önceki bölümde yapmaya çalıştığımız açıklamalarda vergi dairesinin şirket borçlarından dolayı kanuni temsilcilere yönelmesinin şirketin aciz halinde olduğunun kabulü anlamına geldiğini açıklamaya çalıştık sayılı Kanun un 52. maddesine göre aciz haline düşmüş mükellef için bu durumun sabit olduğu günden itibaren gecikme zammı hesaplanmayacaktır. Şu halde vergi dairesi şirket borçlarından dolayı şirketin kanuni temsilcilerine limited şirketlerde ilave olarak ortakları hakkında cebren takip ve tahsil işlemleri başlatmış ise, bu olgu aciz halinin sabit olduğu anlamına gelecek ve bu durumda artık şirket borçları üzerinde gecikme faizi hesaplayamayacaktır. Aciz hali ve gecikme zammı ilişkisini Danıştay Dördüncü Dairesi, kararıyla şöyle değerlendiriyor: Sermaye Piyasası Kurulu tarafından faaliyeti geçici olarak durdurulan davacı şirketin, ilgili kurul tarafından davacı aracı kurumun müşterilerine olan yükümlülükleri tam olarak karşılanmadan vergi dairesi alacağının tahsil edilebilmesi amacıyla, davacı aracı kurumun mal varlığından ödeme yapılması imkânının bulunmadığının bildirilmesi karşısında, mal varlığı Sermaye Kurulu nun tasarrufuna girdiği tarihten itibaren şirketin aciz halinde bulunduğunun kabulü gerektiğinden, davacı şirketin aciz halinde bulunduğu süre için gecikme zammı takibinde isabet görülmemiştir. 20 Danıştay Dördüncü Dairesi nin bir başka kararı da benzer tespitleri yapıyor: Sermaye Piyasası Kurulu tarafından faaliyeti geçici olarak durdurulan ve malvarlığı üzerinde tasarruf yetkisi bulunmayan davacı kuruma, aciz halinde bulunan süre için gecikme zammı uygulanmayacağı. 21 Bu her iki karara konu olan olayda da şirket temsilcileri hakkında VUK nun 10 ila 6183 sayılı Kanun un mükerrer 35. maddeleri çerçevesinde herhangi bir işlem tesis edilip edilmediğini karar içeriklerinden anlayamıyoruz. Ancak şirket borçlarının şirket mal varlığından tahsil edilmemesi halinde, kanuni temsilciler hakkında cebren takip ve tahsil

8 işlemlerinin başlatılması vergi dairesinin mutat ve normal uygulamasıdır. Karara konu olayda kanuni temsilciler boyutundan söz edilmemektedir. Belki de şirketin kanuni temsilcileri hakkında cebren takip süreci henüz başlatılmamıştır. Ya da bu süreç başlatılmış, ancak bu davanın kapsamında yer almamıştır. Ancak kararda söz edilen sürecin sonunda yani aracı kurumun müşterilerine olan yükümlülüklerini karşıladıktan sonra yine de amme alacağının ödenmemesi halinde kanuni temsilciler hakkında cebren takip ve tahsil süreci başlatılacağı tabiidir. Bu durumda şirketin aciz halinin sabit olduğu süre için gecikme zammı hesaplanması Danıştay kararı çerçevesinde mümkün olmadığına göre, şirketten aranmayan bu tutarların kanuni temsilcilerden talep edilmesi mümkün müdür? Yüksek Mahkemenin aciz halinde bulunduğu süre için gecikme zammı hesaplanmayacağına ilişkin bu kararlarını; şirketin acze düştüğü tespit edilmeden kanuni temsilcilerin takip edilemeyeceğine ilişkin bir önceki bölümde ele aldığımız kararlarıyla beraber okuduğumuzda; şirketin borçlarını ödemede acze düştüğü hukuksal olarak somut bir şekilde tespit edilmeden kanuni temsilcilerin takip edilmeyeceği, şirketin aciz halinde olduğunun tespiti halinde ise bu durumun sabit görüldüğü günden itibaren gecikme zammının hesaplanmasının mümkün olmadığı yönünde değerlendirmekteyiz. IV- SONUÇ Ekonomik politikalar ve uygulamalar sonucu mülksüzleşen mükelleflerin vergi karşısında düştükleri aciz halinin tespiti sosyal hukuk devletinin gereğidir. Bu anlamda aciz hali ve aczin neticeleri ile ilgili maddelerin gerekçesinde takibata uğramadan bir iş tutmak ve ileride borçlarını ödeme imkânına kavuşmak ifadelerine yer verilmesi anlamlıdır. Zira devletlerin varlıklarını sürdürmeleri uyruklarını yaşatmalarına bağlıdır. Yasa koyucu da bu ilkeyi aciz hali ile ilgili düzenlemelerle cebri icra hukukuna içermiştir. Ancak Vergi İdaresi nin çabası gecikme zammından yoksun kalmamak için aciz haline düşmüş mükellefleri, ilgili yasa hükümlerinden faydalandırmamak yönündedir. Bu nedenledir ki aciz haliyle ilgili somut açıklamalar yapmaktan kaçınmaktadır. Aciz haline düşmüş mükelleflerin bu durumu kabul edilmeyince bir taraftan fiktif olarak büyüyen borçlar, diğer taraftan alacaklarını tahsil edemeyen bir idare görüntüsü ortaya çıkmaktadır. Yargıya intikal eden olaylarda Danıştay herhangi bir mal varlığı olmayan şirketin acze düştüğü ile borçlunun acze düştüğü saptanmadan ve ayrıca aciz fişi düzenlenmeden kanuni temsilcilerin takip edilmesinin mümkün olmadığı yönünden kararlar vermektedir.