(SAYI: 6 YIL: ISSUE: 6 YEAR: 2016)

Transkript

1 (SAYI: 6 YIL: ISSUE: 6 YEAR: 2016) I

2 DERGİMİZ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1. Dergimiz hakemli ve uluslararası indeksli bir dergidir. Her yayın en az iki alan uzmanı hakem tarafından değerlendirilmektedir. İki alan hakemi tarafından olumlu yayınlanabilir yönünde rapor almayan yayınlar dergimizde yayınlanmaz. Bu durum karşısında hiçbir yazar(lar) dergimiz üzerinde bir hak iddiasında bulunamaz. 2. Dergi hakem ve kurullarında yer alan akademisyen ile diğer yetkililer hakkında yazar(lar) dergi sistem işleyişi sürecine dair bir talepte bulunamaz. Bulunsalar bile herhangi bir bilgi kendilerine verilmez, sistem süreci değiştirilmez. Dergimiz ile ilgili her türlü bilgi derginin web sayfasında adresinden edinilebilir. 3. Dergimiz yılda üç sayı şeklinde çıkmakta her yılın Nisan Ağustos Aralık aylarının son günü derginin sayısında bulunan tüm makaleler tek cilt halinde dergi web sistemine yüklenir. Dergi web sisteminden makaleler tüm okuyucular tarafından indirilir ve ilgili eser makale ve dergimize atıf yapılmak koşulu ile kullanılabilir. Dergimizin tüm sayılarına okuyucular ücretsiz olarak ulaşmaktadır. 4. Dergimizde yayınlanan tüm makaleler (ISO Belge No: & ISO Belge No: 12880) kalite belgeleriyle ve Marka patent ile güvence altına alınmıştır. Yayınlanmış olan makaleler kalite, marka patent ve doi bilgileri ile ilgili çalışmanın yazarlarına eserleri hakkında her türlü hukuki hak ve uluslararası güvence sağlamaktadır. 5. Dergimiz e dergi olarak yayınlanmaktadır. Print ISSN NO: numarası ile T.C. Kültür Bakanlığından dergimiz hakkında her türlü bilgiye ulaşılabilir. 6. Metin içinde (Yılmaz, 2015:1) veya (Egelioğlu vd., 2014:27) şeklinde kaynak gösterimi, kaynakçada ise EGELİOĞLU, N., MUSLU, G.K., ŞEN, S., GÜNERİ, S.E., BOLIŞIK, B., & SARUHAN, A. (2014). Ege Bölgesinde Doğum Sonu Dönemde Uygulanan Geleneksel Uygulamalar. Uluslararası Hakemli Hemşirelik Araştırmaları Dergisi, 1(1), doi: /UHD şeklinde gösterilir. Tüm yazarlar dergimizin son güncel sayılarını takip ederek ilgili sayılarda yayınlanan makalelerdeki yazım formatını kendi çalışmalarında uygulayabilir. 7. Kaynakça Türkçe alfabe sıralamasına göre düzenlenir. Tüm yazarlar için derginin son sayısındaki yazım formatı dikkate alınmak zorundadır. 8. Dergimiz uluslararası indeksli bir dergi olup dergimizde yayınlanan tüm çalışma ve makaleler derginin yayınlandığı tarih itibariyle ilgili indekslere mail yolu ile ulaştırılır. 9. Dergimizde özgün araştırma, inceleme, derleme, olgu sunumu, proje ve kitap tanıtımı (makale formatında olmak zorundadır) türünde yayınlara yer verilmektedir. 10. Dergimize gönderilen tüm çalışmalar sisteme yüklendiği şekil ve an itibariyle başka bir dergide yayınlanmamış, değerlendirmeye alınmamış ve red edilmemiş olması gerekir. Tüm sisteme yüklenen makaleler yazar(lar) tarafından bu kurallara uyulduğunu kabul etmiş sayılır. Aksi durumda ilgili yazar(lar) hakkında dergimiz hukuki haklarını saklı tutar. Oluşabilecek olumsuzluk karşısında maddi ve manevi tüm sorumluluk ilgili yazar(lar) a aittir. Dergimiz T.C. Kanunlarına göre hareket eder. II

3 GENERAL INFORMATION ABOUT JACSD JOURNAL 1. Our journal is a refereed and internationally indexed journal. Each paper is evaluated by two referees who are field experts. The articles not reported as issuable positively by two field referees aren t published in our journal. None of the author(s) can lay a claim on our journal in this case. 2. Author(s) cannot make a demand for the journal s procedure concerning the academicians in journal s referee board and other boards and other authorities. Even if so, they aren t given any information, system process cannot be changed. All kinds of information about our journal can be obtained from the website of the journal com. 3. Our journal publishes three times a year, all articles in the relevant volume of journal are uploaded to the web system of the journal in one volume on the last day of the months April August December. All readers can download the articles from the journal s web system and the relevant paper article can be used on condition that our journal is given reference. Readers can reach to all volumes of our journal for free. 4. All articles published in our journal are assured with certificate of quality (ISO Doc. No: & ISO Doc. No: 12880) and trademark patent. Articles published provide their authors with all kinds of legal rights and international assurance regarding their articles with quality, trademark, patent and doi information. 5. Our journal has and online version. All kinds of information about our journal can be obtained from the T.R. Ministry of Culture with the number Print ISSN NO: Reference within the text should be (Yılmaz, 2015:1) or (Egelioğlu vd., 2014:27), in the reference part EGELİOĞLU, N., MUSLU, G.K., ŞEN, S., GÜNERİ, S.E., BOLIŞIK, B., & SARUHAN, A. (2014). Ege Bölgesinde Doğum Sonu Dönemde Uygulanan Geleneksel Uygulamalar. Uluslararası Hakemli Hemşirelik Araştırmaları Dergisi, 1(1), doi: /UHD All authors must follow the latest volumes of our journal and apply the print format of the published articles in their own papers. 7. References are arranged by the Turkish alphabet. The printing format in the last volume of the journal is required to be taken into account for all authors. 8. Our journal is internationally indexed journal, and all articles and papers published in our journal are sent to relevant indices via by the publication date of the journal. 9. Original research, analysis, compilation, case study, project and book introduction (have to be in an article format) and these publications are also included. 10. All papers sent to the journal shouldn t be previously published, All articles uploaded to the system are acknowledged that author(s) conform to these rules. Otherwise, our journal keeps its legal rights reserved. All material and moral responsibility regarding a negative situation belong to author(s). Our journal acts in line with the T.R. Law. III

4 İÇİNDEKİLER ARAŞTIRMA ve UYGULAMA HEMŞİRE VE EBELERİN KADINA YÖNELİK ŞİDDET BELİRTİLERİNİ TANIMAYA İLİŞKİN BİLGİ DÜZEYLERİ 1-15 Hatice KAHYAOĞLU SÜT, Pelin AKYÜZ İLKÖĞRETİM İKİNCİ KADEME ÖĞRENCİLERİNDE ANNE-BABADAN VE ÖĞRETMENLERDEN ALGILANAN DUYGUSAL İSTİSMARIN SOSYAL BECERİLERİ ÜZERİNE ETKİSİ Meltem KÜRTÜNCÜ, Çağla YİĞİTBAŞ, Latife UTAŞ AKHAN, Sevecen ÇELİK, Işın ALKAN AİLE SAĞLIĞI MERKEZLERİNDE ÇALIŞAN EBE VE HEMŞİRELERİN AİLE PLANLAMASI HİZMETLERİNDE DEĞİŞEN ROLÜ ÜZERİNE NİTEL BİR ARAŞTIRMA Mine YURDAKUL, Aslıhan ARDIÇ ÇOBANER EBELİK ÖĞRENCİLERİNİN ETİK DUYARLILIKLARININ İNCELENMESİ Türkan KARACA, Sibel YALVAÇ İNFERTİL KADINLARIN DAMGALANMA DENEYİMLERİ: TÜRKİYE DE NİTEL BİR ÇALIŞMA Selma ŞEN, Ümran SEVİL DERLEME ve LİTERATÜR KRONİK HIV/AIDS HASTASINDA GEBELİK, DOĞUM VE EMZİRMEYE YAKLAŞIM Dilek BİLGİÇ, Merve KADIOĞLU, Semiha AYDIN ÖZKAN, Gülseren DAĞLAR GEBELİK KAYBINDA HEMŞİRELİK YAKLAŞIMI M. Olcay ÇAM, Pınar TEKTAŞ IV

5 BAŞEDİTÖR Prof. Dr. Ümran SEVİL EDİTÖRLER Doç. Dr. Oya KAVLAK Doç. Dr. Emre YANIKKEREM Doç. Dr. Gül ERTEM Doç. Dr. Şenay ÜNSAL ATAN BAŞ EDİTÖR YARDIMCILARI Yrd. Doç. Dr. Sezer ER GÜNERİ Yrd. Doç. Dr. Özlem DEMİREL BOZKURT Araş. Gör. Dr. Duygu GÜLEÇ ŞATIR İNGİLİZCE DİL EDİTÖRLERİ Prof. Dr. Feryal ÇUBUKÇU Yrd. Doç. Dr. Gökşen ARAS TÜRKÇE DİL EDİTÖRLERİ Yrd. Doç. Dr. Gülsemin HAZER Yrd. Doç. Dr. Yakup POYRAZ İSTATİSTİK VE ÖLÇME DEĞERLENDİRME EDİTÖRLERİ Doç. Dr. Serdar TOK Yrd. Doç. Dr. Gökhan DELİCEOĞLU Dr. Emre DÜNDER İLETİŞİM EDİTÖRLERİ Prof. Dr. Emine DEMİRAY Yrd. Doç. Dr. Gülsüm ÇALIŞIR Yrd. Doç. Dr. Ali Murat KIRIK SAYI EDİTÖRÜ Doç. Dr. Şenay ÜNSAL ATAN SİSTEM EDİTÖRÜ Murat KORKMAZ Ercan ŞAHBUDAK EPİDEMİYOLOJİ VE BİYOİSTATİSTİK EDİTÖRÜ Gül KİTAPÇIOĞLU TEKNİK EDİTÖR Burhan MADEN YAYIN KURULU Ümran SEVİL Oya KAVLAK Emre YANIKKEREM Sezer ER GÜNERİ Gül ERTEM Hatice BAL YILMAZ Hafize ÖZTÜRK CAN Fatma TEZEL ŞAHİN Arzu ÖZYÜREK Murat KORKMAZ Bülent KILIÇ Mustafa USLU Şenay ÜNSAL ATAN Sevgi ÖZKAN Özlem DEMİREL BOZKURT ULUSLARARASI BİLİM KURULU Marie BERG Mary STEEN Peter VAN BOGAERT Annick BOGAERTS Katrien BEEECKMAN Arash RASHİDİ Azadeh DAVARİ Paul JOHNSTON Paul JOHNSTON Petra RUST Avgoustos TSIKANOS Michail KALOGIANNAKIS Simon STOBART Tracy DONATH Patrick MAFORA Mairead KIELY Deborah WANSBROUGH Maria HATZIGIANNI Adel AL-BATAINEH William A. ALDRIDGE Fariba KOLAHDOOZ Jennifer BRYCE Andrea D. BERTOLDI Andrew S. HURSTHOUSE Aneshkumar MAHARAJ Brent MAWSON Melissa McHALE Sue CHERRINGTON Alan BATES Jane WALDFOGEL Louise SWEMMER Kay MARGETTS Lawrence M. BERGER Jennifer HILL Minna AITTASALO Matti PASANEN Mikael FGELHOLM Sahamsun NAHAR John ATKINSON Aluisio JD. BARROS Carine RONSMANS Henrik AXELSON Edilberto LOAIZA Giovanny VA FRANCA J TIES BEORMA Cesar G VİCTORA Natalie DICKINSON Gordon MACPHERSON V

6 DERGİNİN TARANDIĞI İNDEKSLER VI

7 DİĞER DERGİLERİMİZ 1. Uluslararası Hakemli Beslenme Araştırmaları Dergisi 2. Uluslararası Hakemli Ortopedi Travmatoloji ve Spor Hekimliği Dergisi 3. Uluslararası Hakemli Pazarlama ve Pazar Araştırmaları Dergisi 4. Uluslararası Hakemli Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi 5. Uluslararası Hakemli Beşeri ve Akademik Bilimler Dergisi 6. Uluslararası Hakemli İletişim ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 7. Uluslararası Aile Çocuk Ve Eğitim Dergisi 8. Uluslararası Hakemli Hemşirelik Araştırmaları Dergisi 9. Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi 10. Uluslararası Hakemli Psikiyatri ve Psikoloji Araştırmaları Dergisi 11. Uluslararası Hakemli Müzik Araştırmaları Dergisi 12. Uluslararası Hakemli Ekonomi Yönetimi Araştırmaları Dergisi 13. Uluslararası Hakemli Akademik Sosyal Bilimler Dergisi 14. Uluslararası Hakemli Spor Sağlık ve Tıp Bilimleri Dergisi 15. Uluslararası Hakemli Aktif Yaşlanma ve Kuşaklararası Dayanışma Dergisi VII

8 Doç. Dr. Şenay ÜNSAL ATAN Sayı Editörü Prof. Dr. Ümran SEVİL Baş Editör Değerli Okurlarımız, Toplumların sağlıklı gelişiminin, kadının da erkekle birlikte rol almasını gerektirdiği gerçeğinin fark edilmesi en fazla 300 yıllık bir geçmişe dayanır. Türkiye de ise bu temel gerçeğin ayrımına 19. yüzyıl sonlarında varılmış olmakla birlikte, kadının toplumsal statüsünün yükseltilmesine ilişkin somut adımların atılması ancak Cumhuriyet sonrasında mümkün olmuş, bu alanda yapılan devrim niteliğinde radikal hamleler ilerleyen yıllarda gelişmiş ülkelere ve uluslararası kuruluşlara örnek oluşturmuştur. Ne var ki, sonrası dönemde Türkiye de kadın hakları, gerek köyden kente göç olgusunun doğurduğu sosyolojik sorunlar, gerekse iç ve dış siyasal gelişmelerin etkisiyle yeniden gerilemeye başlamıştır. Kadın erkek eşitliğinin ve bunu sağlayacak yasal ve kurumsal tedbirlerin benimsenmesi Türkiye nin modernleşme projesinin başından beri temel bir bileşeni olmasına rağmen, bugün kadına yönelik temel gelişme göstergeleri iç acıcı değildir ve kadına karşı şiddet yaygındır. Kadınların eğitim, istihdam, bilgi, sağlık ve adalet hizmetlerine erişimlerinde yaşadıkları ciddi kısıtlamalar onların vatandaşlık hakları, kendi yaşamları ile ilgili pazarlık güçleri ve sorun çözme kapasitelerini etkilemektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Dünya Sağlık Raporu nda insanın yaşam dönemlerinin her biri için öncelikli müdahale alanları belirlenmiş, kadınların sağlık durumlarına özel bir önem verilmiş ve insanlığın 21. yüzyıldaki sağlıkla ilgili geleceğinin büyük ölçüde, kadınların sağlığının ciddi olarak ele alınmasına bağlı olduğu vurgulanmıştır. Kadınların sağlığının korunması, çocuk sağlığı, aile sağlığı ve sağlıklı bir toplum için önemli bir yatırımdır. Uluslararası Hakemli Kadın Hastalıkları ve Anne Çocuk Sağlığı dergimizin altıncı sayısını siz okurlarına sunmaktan dolayı mutlu ve gururluyuz. Dergimizin bu sayısında A Qualitative Resarch on the Changing Role of Family Health Centers Midwives and Nurses in Family Planning Services, The Effect of Perceived Emotional Abuse from Parents and Teachers on Social Skills in Secondary School Students, Stigma Experiences of Infertile Women: A Qualitative Study in Turkey, Hemşire ve Ebelerin Kadına Yönelik Şiddet Belirtilerini Tanımaya İlişkin Bilgi Düzeyleri, Ebelik Öğrencilerinin Etik Duyarlılıklarının İncelenmesi, Kronik HIV/AİDS Hastasında Gebelik, Doğum ve Emzirmeye Yaklaşım ve Gebelik Kaybında Hemşirelik Yaklaşımı isimli toplam yedi adet bir birinden değerli makaleye yer verdik. Bu makalelerin hemşirelik alanında hizmet veren hemşirelere ve akademisyenlere yararlı olacağını düşünmekteyiz. Bu güne kadar değerli zamanlarını vererek makale değerlendirmelerini titizlikle yapan hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Sizlerin desteği ve göndereceğiniz nitelikli araştırma makaleleri sayesinde bu derginin de uluslararası süreli yayınlar içerisinde SCI-E de dizinlenen dergiler arasında yer almasını arzu ediyoruz. Aramıza yeni katılan bilim insanlarına ve yayınlarıyla bizleri destekleyen yazarlarımıza okuyucu ve takipçilerimize, dergide emeği geçen herkese yürekten sevgi, saygı ve şükranlarımızı sunar bir sonraki sayımızda görüşmek üzere esenlik ve mutluluklar dileriz. (Dergimizde etik kurul raporu gerektiren her türlü çalışmada yazar(lar) editörlüğe ve derginin sistemine yayın yüklerken gerekli etik kurul rapor bilgilerini girmekle yükümlüdür. Hiçbir koşul ve şartlarda oluşan ya da oluşacak bir sorunda problemde dergimiz, yayın kurulu, imtiyaz sahibi, yazı işleri, hakem ve bilim kurulları sorumluluk kabul etmez. Yazar(lar) bu bilgiyi dergiye yazılı olarak vermekle yükümlüdür. Bu konuda tüm sorumluluk yazar(lar) a aittir). VIII

9 Basın Yayın Kanunun 5187 gereğince basılı eserler yoluyla işlenen fiillerden doğan maddi ve manevi zarar m kapsamında dergimizde yayınlanan yayınların içeriği ve hukuki sorumluluğu tek taraflı olarak yazar(lar) a aittir. Dergimiz, yönetim, hakem, editör, bilim ve imtiyaz sahibi bu yükümlülükleri kabul etmez. Dergimizde bilimsel içerikli, literatüre katkı yapan, bilimsel anlamda değer ifade eden çalışmalar kabul edilir ve yayınlanır. Bunun dışında siyasi, politik, hukuki ve ticari içerikli fikri sınai haklar kanununa aykırılık içeren yayınlara yer verilmez. Olası bir olumsuzluk durumunda yazar(lar) doğabilecek her türlü maddi ve manevi zararı peşinen kabul etmiş ve yüklenmiştir. Bu nedenle ikinci üçüncü ve diğer şahıs ile kurumlar konusunda dergimiz yönetimi ve kurulları hiçbir sorumluluğu kabul etmez. Bu yönde dergimiz ve kurulları üzerinde bir hukuki yaptırım uygulanması söz konusu olamaz. Eserlerin içeriği ve mevcut durumu yazar(lar) ait olup dergimiz bu yayınların sadece yayınlanması ve literatüre kazandırılması aşamasında görev üstlenmiştir. Tüm okuyucu, kamuoyu ve takipçilerine ilanen duyurulur. IX

10 Dear Readers, Recognizing the fact that the healthy development of societies requires the participation of women together with men goes back to 300 years at most. Although this main truth was acknowledged towards the end of the 19th century in Turkey, the concrete steps regarding the improvement of women s social status were possible only after the Republic Period. These revolutionary radical moves in this area served as a model for the developed countries and international organizations in following years. However, women s rights in Turkey started to regress again in following years due to not only the sociological problems caused by the rural-urban migration but also the domestic and foreign political developments. Although adoption of gender equality and the legal and corporate measures to ensure this equality has always been one of the main components of the modernization project of Turkey from the beginning, main development indicators for women aren t so satisfying today and the violence against women is common. Serious restrictions in front of the women for access to the education, employment, information, health and justice affect their civil rights, negotiating power for their own life and problem-solving capacities. In the World Health Report of the World Health Organization (WHO), areas of intervention with high priority for every life period of people has been determined, special importance has been attached to the health conditions of women and it has been emphasized that the future health condition of the humanity in the 21st century mainly depends on serious consideration of women s health. Protection of women s health is an important investment for child health, family health and a healthy society. We are happy and proud to present you the sixth volume of our journal International Refereed Journal of Gynaecology and Maternal Child Health. There are seven valuable papers in this volume namely A Qualitative Research on the Changing Role of Family Health Centers Midwives and Nurses in Family Planning Services, The Effect of Perceived Emotional Abuse from Parents and Teachers on Social Skills in Secondary School Students, Stigma Experiences of Infertile Women: A Qualitative Study in Turkey, Knowledge Level of Nurses and Midwifes Regarding the Identification of Violence against Women, Analysis on Ethical Sensitivity of Midwifery Students, Approach to Pregnancy, Birth and Breastfeeding for Chronic HIV/AIDS Patient and Nursing Approach in Pregnancy Loss. We are of the opinion that these papers will be useful for the nurses and academicians serving in the field of nursing. We extend thanks to our referees who spent their valuable time on paper evaluation. We hope that this journal will be among the journals indexed in SCI-E among the international periodicals thanks to your high quality research articles. We deeply extend thanks, respect and gratitude to the scientists who have newly joined us, to our authors who support us with their publications, readers, followers and to all the supporters. Hope to meet you in our next volume. Best regards. (In any kind of study requiring ethical board report in our journal, author(s) is/are obliged to enter the data of necessary ethical board report while uploading their publication in editorship and journal system. Our journal, publication board, grant holder, editorial office, referee and science boards do not undertake any responsibility for a problem to occur under any circumstances and conditions. Author(s) is/are obliged to give this information to journal in written. All liability in this issue belongs to author(s). As per the 5187 of Press Law, material and emotional damage arising from the actions via published works, the content and legal responsibility of the publications published in our journal within the scope of m unilaterally belong to author(s). Our journal, executive board, referees, editor, science board and publisher don t accept these obligations. The scientifically valuable papers with scientific content which contribute to literature are accepted and published in our journal. Apart from this, the papers with political, legal and commercial content which are against the intellectual property rights are not accepted. in case of a possible negative situation, author(s) is/are regarded as accepting and undertaking all kinds of possible material and emotional damage beforehand. Therefore, our journal s management and other boards don t accept any responsibility regarding the second, third and other persons and institutions under any condition. in this sense, a legal sanction on our journal and its boards is out of question. The content and the current status of the papers belong to author(s) and our journal only takes part in the publication of these papers and contribution to literature. Respectfully announced to all readers, public and followers by publication. X

11 ULUSLARARASI HAKEMLİ KADIN HASTALIKLARI VE ANNE ÇOCUK SAĞLIĞI DERGİSİ International Refereed Journal of Gynaecological Diseases and Maternal Child Health HEMŞİRE VE EBELERİN KADINA YÖNELİK ŞİDDET BELİRTİLERİNİ TANIMAYA İLİŞKİN BİLGİ DÜZEYLERİ 1 NURSES AND MIDWIVES KNOWLEDGE LEVELS ABOUT RECOGNITION SIGNS OF VIOLENCE AGAINST WOMEN Hatice KAHYAOĞLU SÜT 1, Pelin AKYÜZ 2 1 Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Edirne / Türkiye 2 Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Nefroloji Servisi, Edirne / Türkiye Öz: Amaç: Bu çalışmada, hemşire ve ebelerin kadına yönelik şiddet belirtilerini tanımaya ilişkin bilgi düzeylerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Çalışma, Haziran-Temmuz 2014 tarihleri arasında 163 hemşire ve ebeye uygulanmıştır. Çalışmada katılımcılara sosyo-demografik ve kadına yönelik şiddet bilgilerinin sorgulandığı anket formu ile Hemşire ve Ebelerin Kadına Yönelik Şiddet Belirtilerini Tanımalarına İlişkin Ölçek (HEKYŞBTÖ) uygulanmıştır. Bulgular: Hemşire ve ebelerin %21.5 inin öğrenimi sırasında kadına yönelik şiddet konusunda bilgi aldığı, %28.2 sinin kadına yönelik şiddeti ele almada yeterli bilgiye sahip olduğunu düşündüğü, %83.4 ünün kadına yönelik şiddeti ele almanın mesleki uygulamaları içinde yer alması gerektiğini düşündüğü belirlenmiştir. Öğrenimleri sırasında kadına yönelik şiddet konusunda eğitim alanların, mezuniyet sonrası yeterli bilgiye sahip olduğunu düşünenlerin ve kadına yönelik şiddeti ele almanın mesleki uygulamaları içinde yer alması gerektiğini düşünenlerin; HEKYŞBTÖ toplam puanı, fiziksel şiddet belirtilerini ve duygusal şiddet belirtilerini tanıma puanları daha yüksek olmasına karşın aralarında anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0.05). Mesleğe göre karşılaştırma yapıldığında ise hemşirelerin kadına yönelik şiddet belirtilerini tanıma toplam puanı (p=0.008) ile duygusal şiddet belirtilerini tanıma puanının (p<0.001) ebelerden anlamlı olarak yüksek olduğu bulunmuştur. Sonuç: Hemşirelik ve ebelik öğrenimi sırasında kadına yönelik şiddet belirtilerini tanımaya yönelik eğitim konularının ders müfredatında yer alması, çalışma yaşamlarında hemşire ve ebeler için kadına yönelik şiddet mağdurlarını saptamak konularında sürekli hizmet içi eğitim programların düzenlenmesi düşünülmelidir. Anahtar kelimeler: Hemşire, Ebe, Kadına Yönelik Şiddet Abstract: Aim: The aim of this study is to analyse the knowledge level of Turkish nurses and midwives on signs of violence against women. Method:One hundred sixty three nurses and midwives participated in the study between June-July 2014 attended. The participants answered a survey which evaluated their socio-demographic characteristics and knowledge level on violence against women The scale, concerning nurses and midwives recognition of violence against women, was also used in the study (NMRVAWS). Results: Of the nurses and midwives, 21.5% had developed an awareness of violence against women during their education, 28.2% thought they received enough information on handling violence against women, and 83.4% thought that handling violence against women should be a part of their jobs. Even though those groups who had acquired knowledge about violence against women during their education, who thought they had enough information and who thought that handling violence against women should be a part of their jobs had higher scores in NMRVAWS total score and in recognizing signs of physical and emotional violence scores; there was no significant difference (p>0.05). In comparison based on professions, scores of nurses were significantly higher than the scores of midwives in recognizing signs of violence against women (p=0.008) and in recognizing signs of emotional violence (p<0.001). Conclusion: Offering courses about violence against women in the curriculum to train nurses and midwives, arranging in-service trainings to detect the victims of violence against women should be considered. Key Words: Nurses, Midwives, Violence Against Women Doi: /JACSD Sorumlu Yazar Hatice KAHYAOĞLU SÜT, Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Edirne / Türkiye haticesut@yahoo.com Geliş Tarihi / Received: Düzeltme Tarihi / Revised: / Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Applica tion) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest: Yok / Non Etik Kurul Raporu/ Ethics Committee:Var /Yes- T.C. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanlığı Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu Protokol Kodu: Tütf-Gokaek 2014/117 Karar No: 1 2 /1 7 Tarih:

12 ID:109 K:106 GİRİŞ Kadına yönelik şiddet, cinsiyet ayrımcılığına dayanan, kadını incitip ona zarar veren, fiziksel, cinsel, ruhsal hasarla sonuçlanabilen, toplum içerisinde ya da özel yaşamında kadına baskı uygulanması ve özgürlüklerinin kısıtlanmasına neden olan her türlü davranıştır (United Anations General Assembly, 1993). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), dünya çapında kadınların 3 te 1 inin (%35), partnerleri tarafından fiziksel ve/veya cinsel şiddete maruz kaldığını bildirmektedir (World Health Organization, 2016). Şiddet her toplumda var olmuş ve var olacak sosyal bir olgudur. Şiddet; yaşamın tüm alanlarında (evde, okulda, işyerinde) görülmekle birlikte özellikle evde ve aile içinde daha sık yaşanmaktadır (International Council of Nurses, 2001). Birçok ülkede olduğu gibi kadına yönelik şiddet, Türkiye de devam eden bir sorundur. Türkiye genelinde, evlenmiş kadınların %38 i yaşam boyu fiziksel ve/veya cinsel şiddete maruz kalmaktadırlar. Kadınlar en güvenilir olmaları gereken yerde (evlerinde), en çok güvenmeleri gereken kişilerden (babaları, erkek kardeşleri ve özellikle de hayatlarını paylaştıkları eşlerinden) çeşitli şekillerde ve derecelerde şiddet görmektedirler (Hacettepe University Instite of Population, 2014). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) e göre doğu bölgesinde yaşayan kadınların %22 si eşi tarafından fiziksel şiddete maruz kalmasına ilişkin durumlardan en az birini doğru bulurken, batı ve orta bölgelerde bu oran %10 olarak bildirilmektedir (Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2013). Fiziksel şiddete yol açan nedenlerin doğru bulunması, ülkemiz bölgeleri arasında farklılık göstermektedir. Aile içi şiddet bireyde fiziksel ve psikolojik sorunlara, işgücü kaybına, birey ve ailenin yaşam kalitesinin düşmesine, aile kavramının bozulmasına, tedavi harcamalarının artmasına, aile ve toplum sağlığının bozulmasına neden olmaktadır (Şahin and Dişsiz, 2009: 265). Sağlık profesyonelleri yaşamlarının bir döneminde kadınlarla çeşitli durumlarda etkileşime geçmektedirler. Dolayısıyla kültüründe şiddet bulunmayan bir toplum oluşumunda, şiddeti önleme, koruma, azaltma ve erken müdahalede sağlık profesyonellerine önemli görevler düşmektedir. Bu nedenle sağlık personeli şiddete maruz kalanları belirlemek ve onlara yardım etmede önemli bir gruptur (Porter, 2003:783). Şiddete maruz kalan kadınlar toplumsal yaşamdan uzaklaşırlar. Destek almak için öncelikle sağlık profesyonellerine başvururlar. Hemşire ve ebelerin aile içi şiddeti fark etmek, gözlemlemek, müdahale ve güvenlik için planlar oluşturmak konularında sorumlulukları vardır (Yazıcı ve Mamuk, 2010:73). Hemşire ve ebelerin bu sorumlulukları yerine getirebilmeleri için şiddetin ele alınması konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmaları gerekmektedir. Yapılan çalışmalarda sağlık çalışanlarının aile içi şiddet konusunda farkındalıklarının düşük ve bilgilerinin yetersiz olduğu belirtilmektedir (Breakey et al., 2001:146). Bir çalışmada hemşirelerin %53.3 ünün yılda birkaç kez şiddete uğrayan kadınla karşılaştığı, hemşi- 2

13 ID:109 K:106 relerin şiddete uğramış kadına nasıl sorular soracağı, ne yapması ya da ne söylemesi gerektiği konularında zorlandığı ve %83 ünün şiddet konusunda daha fazla eğitim almak istediği bildirilmektir (Häggblom et al., 2005:238-39). Yine bir çalışmada kadına yönelik şiddet konusunda eğitimi, hemşire ve ebelerin %7.1 inin öğrenimleri sırasında aldığı ve %7.8 inin çalışma hayatında hizmet içi eğitim aldığı belirtilmiştir. Bunun yanında hemşire ve ebelerin %66.9 unun kadına yönelik şiddet konusunda bilgi almaya gereksinimi olduğu ve %28.6 sının şiddeti ele alma konusunda kendini yeterli bulduğu saptanmıştır. Hemşire ve ebelerin %31.2 sinin kadına yönelik şiddet belirtilerinden duygusal belirtileri tanımada ve %50 sinin fiziksel belirtileri tanımada yetersiz olduğu bildirilmektedir (Arabacı, 2006:108-9). Çalışmamızda hemşire ve ebelerin kadına yönelik şiddet belirtilerini tanımaya ilişkin bilgi düzeylerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu araştırmanın sonuçları ile hemşire ve ebelerin kadına yönelik şiddet konusunda bilgi ve farkındalıkları belirlenerek, kadına yönelik şiddet konusunda eğitim gereksinimleri saptacaktır. YÖNTEM Araştırmanın Tipi Bu araştırma kesitsel tipte planlanmıştır. Evren-Örneklemi Araştırmanın evrenini Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi nde çalışan 459 hemşire ve 41 ebe oluşturmaktadır. Evrenden örneklem seçimi yapılmamış olup çalışmaya katılmayı kabul eden 149 hemşire ve 14 ebe örneklem grubunu oluşturmuştur (%32.2). Veri Toplama Araçları Araştırma verileri, araştırmacılar tarafından hazırlanan anket formu ve Hemşire ve Ebelerin Kadına Yönelik Şiddet Belirtilerini Tanımalarına İlişkin Ölçek (HEKYŞBTÖ) kullanılarak toplanmıştır. Anket Formu Araştırmacılar tarafından hazırlanan bu form sosyo-demografik özellikleri (yaş, cinsiyet, medeni durum, çocuk sayısı, aile tipi, yaşanılan yer, bireysel eğitim durumu, anne ve baba eğitim durumu, meslek) ve öğrenimleri sırasında kadına yönelik şiddet konusunda eğitim alma (evet-hayır), kadına yönelik şiddeti ele almada yeterli bilgiye sahip olduğunu düşünme (evet-hayır) ve kadına yönelik şiddeti ele almanın meslek uygulamaları içerisinde yer alması gerektiğini düşünme (evet-hayır) ile ilgili bilgileri sorgulayan 15 sorudan oluşmuştur. Hemşire ve Ebelerin Kadına Yönelik Şiddet Belirtilerini Tanımalarına İlişkin Ölçek (HEKYŞBTÖ) Arabacı (2006) tarafından geliştirilmiş olan HEKYŞBTÖ doğru ve yanlış şeklinde yanıtlanan 31 maddeden oluşmaktadır. Ölçek fiziksel ve duygusal olmak üzere iki alt boyuttan 3

14 ID:109 K:106 oluşmaktadır. Ölçeğin güvenirliğine yönelik olarak iç tutarlılığı incelenmiştir. Sağlık ocaklarında görev yapan 154 hemşire ve ebeye uygulanmıştır. Bu araştırma için ölçeğin Cronbach alfa güvenirlik katsayısı 0.75 olarak bulunmuştur. Toplam ve alt ölçek puanlarını oluşturan maddelerin %80 i ve daha fazlasını doğru bilen hemşire ve ebelerin, kadına yönelik şiddet belirtilerini tanımaları konusundaki bilgileri yeterli, %50 79 unu doğru bilenler kısmen yeterli, %50 ve daha azını doğru bilenler yetersiz olarak değerlendirilmiştir. Puanlama da toplam ölçek puanı için 0-31 (en düşük en yüksek) olarak belirlenmiştir. Alınan yüksek puanlar bilgi düzeyinin yeterli olduğunu göstermektedir (Arabacı, 2006: ). Çalışmamızda ölçeği hemşire ve ebeler kendileri cevaplandırmıştır. Verilerin Toplanması Veriler 15 Haziran 15 Temmuz 2014 tarihleri arasında araştırmacılar tarafından Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi nde çalışan hemşire ve ebeler kliniklerde ziyaret edilerek toplanmıştır. Anket formları doldurulmadan önce hemşire ve ebelere araştırmanın amacı açıklanarak sadece araştırmaya katılmaya gönüllü olanlar çalışmaya dahil edilmiştir. Verilerin Değerlendirilmesi Çalışmaya katılan hemşire ve ebelerin yaşları ile HEKYŞBTÖ puanları ortalama ± standart sapma, ikili ve kategorik veriler ise sayı (yüzde) ile gösterilmiştir. Cinsiyet (kadın-erkek), medeni durum (evli-bekar), çocuk sahibi olma durumu (hayır-evet), aile yapısı (çekirdek-geniş), meslek (hemşire-ebe), öğrenim sırasında kadına yönelik şiddete (KYŞ) yönelik eğitim alma (evet-hayır), KYŞ konusunda yeterli bilgiye sahip olduğunu düşünme (evet-hayır) ve KYŞ konusunun meslek uygulamaları içerisinde yer alması gerektiğini düşünme (evet-hayır) bağımsız değişkenlerinin ölçek puanları ile karşılaştırılmasında Student t testi kullanılmıştır. Hemşire ve ebelerin bireysel özellikleri, anne ve baba eğitim durumu ile ölçek puanlarının karşılaştırılmasında Tek Yönlü Varyans Analizi kullanılmıştır. İstatistiksel p<0.05 değeri anlamlı olarak kabul edilmiştir. Araştırmanın Etik Yönü Çalışma için Trakya Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulundan 2014/117 protokul nolu onay alınmıştır. Katılımcılardan bilgilendirilmiş onam alınmıştır. BULGULAR Araştırmaya katılan hemşire ve ebelerin (n=163) yaş ortalaması 30.3±6.5 olup, %87.1 inin kadın, %64.4 ünün evli, %56.4 ünün çocuk sahibi oldukları ve büyük çoğunluğunun (%85.3) çekirdek aile yapısında oldukları bulunmuştur. Katılımcıların %64.4 ü lisans mezunu iken sağlık meslek lisesi mezunu olanların oranı %16 olarak belirlenmiştir. Anne eğitimi büyük çoğunluğun (%51.5) ilkokul ve altı düzeyinde iken baba eğitiminin çoğunlukla (%50.9) ortaokul-lise düzeyinde olduğu, üniversite eğitiminin ise oldukça düşük olduğu (annelerde %4.3, babalarda %11.7) saptanmıştır. Katılımcıların %91.4 ü hemşire olarak 4

15 ID:109 K:106 çalışıyorken, %8.6 lık kısmının ebe olarak çalıştığı bulunmuştur (Tablo 1). Tablo 1. Hemşire ve Ebelerin Sosyo-Demografik Tanımlayıcı Özellikleri (n=163) Yaş (Ortalama ± Standart Sapma) 30.3±6.5 n(sayı) (%) Cinsiyet Kadın 142 (87.1) Erkek 21 (12.9) Medeni durum Evli 105 (64.4) Bekar 58 (35.6) Çocuk sahibi olma durumu Hayır 71 (43.6) Evet 92 (56.4) Aile yapısı Çekirdek 139 (85.3) Geniş 24 (14.7) Bireysel eğitim Sağlık meslek lisesi 26 (16.0) Ön lisans 19 (11.7) Lisans 105 (64.4) Yüksek lisans 13(7,9) Anne eğitimi İlkokul ve altı 84 (51.5) Ortaokul-Lise 72 (44.2) Üniversite 7 (4.3) Baba eğitimi İlkokul ve altı 61 (37.4) Ortaokul-Lise 83 (50.9) Üniversite 19 (11.7) Meslek Hemşire 149 (91.4) Ebe 14 (8.6) Hemşire ve ebelerin sosyo-demografik tanımlayıcı özellikleri ile HEKYŞBTÖ puanlarının karşılaştırılma sonuçlarına baktığımızda; cinsiyet, medeni durum, çocuk sahibi olma durumu, aile yapısı, bireyin eğitimi, anne eğitimi ve baba eğitimine göre ölçeğin genel şiddet belirtilerini tanıma toplam puanı, fiziksel ve duygusal şiddet belirtilerini tanıma alt boyut puanı karşılaştırıldığında anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0.05). Mesleğe göre ölçek puanları karşılaştırıldığında 5

16 ID:109 K:106 ise hemşirelerin şiddet belirtilerini tanıma toplam puanının (p=0.008) ve duygusal şiddet belirtilerini tanıma alt boyut puanının (p<0.001) ebelerden istatistiksel olarak anlamlı yüksek olduğu bulunmuştur. Hemşire ve ebeler arasında fiziksel alt boyut puanı açısından anlamlı farklılık bulunmamıştır (p=0.992) (Tablo 2). Hemşire ve ebelerin %21.5 inin öğrenimi sırasında kadına yönelik şiddet konusunda bilgi aldığı, %28.2 sinin kadına yönelik şiddeti ele almada yeterli bilgiye sahip olduğunu düşündüğü, %83.4 ünün kadına yönelik şiddeti ele almanın mesleki uygulamaları içinde yer alması gerektiğini düşündüğü bulunmuştur. HEKYŞBTÖ puanlarının, hemşire ve ebelerin öğrenimleri sırasında kadına yönelik şiddet konusunda eğitim alma durumu, yeterli bilgiye sahip olduğunu düşünme ve meslek uygulamaları içerisinde yer alması gerektiği düşüncesi ile karşılaştırılmasına baktığımızda; öğrenimleri sırasında kadına yönelik şiddet konusunda eğitim alanların, yeterli bilgiye sahip olduğunu düşünenlerin ve mesleki uygulamalar içerisinde yer alması gerektiğini düşünenlerin HEKYŞBTÖ toplam puanı, fiziksel şiddet belirtilerini tanıma alt boyut puanı ve duygusal şiddet belirtilerini tanıma alt boyut puanı daha yüksek olmasına karşın aralarında istatistiksel anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo 3). HEKYŞBTÖ toplam puanlarına göre yeterlilik düzeyleri belirlendiğinde %5.5 inin 13 puan düzeyinde ve yetersiz olduğu, %30.7 lik kısmın ise 21 ve üzeri puana sahip olup yeterli oldukları bulunmuştur (Şekil 1). HEKYŞBTÖ fiziksel şiddet belirtilerini tanıma alt boyut puanlarına göre yeterlilik düzeyleri belirlendiğinde %9.8 inin 5 puan düzeyinde ve yetersiz olduğu, %83.4 lük kısmın ise 7 ve üzeri puana sahip olup yeterli oldukları bulunmuştur (Şekil 2). HEKYŞBTÖ duygusal şiddet belirtilerini tanıma alt boyut puanlarına göre yeterlilik düzeyleri belirlendiğinde %11 inin 8 puan düzeyinde ve yetersiz olduğu, %14.1 lik kısmın ise 14 ve üzeri puana sahip olup yeterli oldukları bulunmuştur (Şekil,3). 6

17 ID:109 K:106 Tablo 2. Hemşire ve Ebelerin Sosyo-Demografik Tanımlayıcı Özellikleri ile HEKYŞBTÖ Puanlarının Karşılaştırılması Toplam Test değeri p Fiziksel Test değeri p Duygusal Test değeri Cinsiyet Kadın (n=142) 19.0± ± ±2.2 t t = t = Erkek (n=21) 19.5± ± ±1.8 = Medeni durum Evli (n=105) 19.0± ± ±2.1 t t = t = Bekar (n=58) 19.2± ± ±2.1 = Çocuk sahibi olma durumu Aile yapısı Meslek Bireysel eğitim Anne eğitimi Baba eğitimi Hayır (n=71) 19.6± ± ±2.0 t = t = Evet (n=92) 18.7± ± ±2.2 Çekirdek (n=139) 19.2±2.9 t = ±1.5 t = ±2.1 Geniş (n=24) 18.3± ± ±2.5 Hemşire (n=149) 19.3±2.9 t = ±1.5 t = ±2.1 Ebe (n=14) 17.1± ± ±2.0 Sağlık meslek lisesi (n=26) Ön lisans (n=19) Lisans (n=105) Yüksek lisans (n=139 İlkokul ve altı (n=84) Ortaokul-Lise (n=72) Üniversite (n=7) İlkokul ve altı (n=84) Ortaokul-Lise (n=72) Üniversite (n=7) 20.2±3.0 F= ±1.4 F= ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±2.7 F= ±1.4 F= ± ± ± ± ± ± ±2.9 F= ±1.5 F= ± ± ± ± ±1.7 p t = t = t =3.733 <0.001 F= F= F=

18 ID:109 K:106 Tablo 3. Hemşire ve Ebelerin Öğrenimleri Sırasında Kadına Yönelik Şiddet Konusunda Eğitim Alma Durumu, Yeterli Bilgiye Sahip Olma Düşüncesi ve Meslek Uygulamaları İçerisinde Yer Alması Gerektiğini Düşünme Durumları ile HEKYŞBTÖ Puanlarının Karşılaştırılması % Toplam Test değeri p Fiziksel Test değeri p Duygusal Test değeri p Hemşirelik-ebelik öğrenimiz sırasında dersleriniz içinde kadına yönelik şiddet konusunda eğitim aldınız mı? Hayır (%78.5) Evet (%21.5) 19.1± ± ±2.1 t t = = ± ± ±2.1 t = Kadına yönelik şiddeti ele almada yeterli bilgiye sahip olduğunuzu düşünüyor musunuz? Hayır (%71.8) Evet (%28.2) 19.0± ± ±2.1 t t = = ± ± ±2.3 t = Kadına yönelik şiddeti ele almanın mesleki uygulamalarınız içerisinde yer alması gerektiğini düşünüyor musunuz? Hayır (%16.6) Evet (%83.4) 18.5± ± ±2.4 t t = = ± ± ±2.1 t = Şekil 1. HEKYŞBTÖ Toplam Puanlarına göre Yeterlilik Düzeyinin Grafiksel Gösterimi Şekil 2. HEKYŞBTÖ Fiziksel Şiddet Belirtilerini Tanıma Alt Boyut Puanlarına göre Yeterlilik Düzeyinin Grafiksel Gösterimi 8

19 ID:109 K:106 Şekil 3. HEKYŞBTÖ Duygusal Şiddet Belirtilerini Tanıma Alt Boyut Puanlarına göre Yeterlilik Düzeyinin Grafiksel Gösterimi TARTIŞMA Hemşire ve ebelerin kadına yönelik şiddet belirtilerini tanımaya ilişkin bilgi düzeylerinin belirlenmesi, öğrenimleri sırasında ve çalışma yaşamlarında kadına yönelik şiddet konusunda eğitim gereksinimlerinin saptanması açısından önemlidir. Şiddet, günlük yaşamımızın bir parçası haline gelmekte, insana hizmet sektöründe çalışanlar ve özellikle de sağlık personelinin önemli bir sorun olarak karşısına çıkmaktadır (Kingma, 2001:130). Hemşireler ve ebelerin şiddete maruz kalmış kadını saptamaları ve etkili bakım verebilmeleri için öncelikle şiddetin belirtilerini tanımaları gerekir (Christofides and Silo, 2005:10). Çalışmamızda hemşire ve ebelerin mesleklerine göre HEKYŞBTÖ puanları karşılaştırıldığında hemşirelerin şiddet belirtilerini tanıma toplam puanının ve duygusal şiddet belirtilerini tanıma alt boyut puanının ebelerden anlamlı olarak yüksek olduğu bulunmuştur. Hemşire ve ebeler arasında fiziksel alt boyut puanı açısından anlamlı farklılık bulunmamaktadır (Tablo 2). Bir çalışmada, hemşire ve ebelerin kadına yönelik şiddet belirtilerini tanıma ile ilgili alt ölçek puanları ve toplam puan ortalamaları mesleğin hemşire ya da ebe olması durumuna göre incelenmiş, ancak aralarındaki farkın anlamlı olmadığı belirlenmiştir (Kıyak ve Akın, 2010:11). Çalışma grubumuzun büyük çoğunluğunu (%91.4) hemşireler oluşturmaktadır. Ebe sayısının az olması hemşirelerle ebelerin ölçek puanlarının karşılaştırılmasında kısıtlılık yaratmaktadır. Çalışma grubu sadece gebelere eğitim veren ebelerden oluşan bir çalışmanın sonucunda kadına yönelik şiddetin belirlenmesi konusunda ebelerin önemli bir yerinin olduğu bildirilmiştir (Mezey et al., 2003:744). 9

20 ID:109 K:106 Şiddetin sağlık üzerine etkisinin belirlenmesinde, şiddetin tanımlanmasına yönelik eğitim önemlidir (Watts, 2004:214). Çalışmamızda hemşire ve ebelerin %78.5 inin öğrenimleri sırasında kadına yönelik şiddet konusunda eğitim almadıkları bulunmuştur (Tablo 3). Benzer şekilde yapılan bir çalışmada hemşire ve ebelerin %82.6 sının öğrenimleri sırasında kadına yönelik şiddet konusunda eğitim almadıklarını belirlemişlerdir (Arabacı, 2006:108). Ülkemizde hemşirelik öğrencileri üzerinde HEKYŞBTÖ nin uygulandığı bir çalışmada, genel olarak hemşirelik öğrencilerinin fiziksel, duygusal ve genel kadına yönelik şiddet belirtilerini tanıyamadıklarını bildirmişlerdir (Tambağ and Turan, 2014:107). Bu sonuçlar ülkemizde hemşirelik ve ebelik öğrenimi sırasında kadına yönelik şiddet konusunda eğitimin yetersiz olduğunu göstermektedir. Çalışmamızda hemşire ve ebelerin %28.2 si kadına yönelik şiddeti ele almada yeterli bilgiye sahip olduğunu düşünmektedir (Tablo 3). Bir başka çalışmada hemşire ve ebelerin yalnızca %12.8 i şiddeti ele almada yeterli bilgiye sahip olduğunu belirtmiştir (Kıyak and Akın, 2010:12). Arabacı (2006:108) tarafından yürütülen araştırmada, hemşire ve ebelerin %66.9 unun şiddet konusunda bilgi almaya gereksinimi olduğu bulunmuştur. Bir çalışmada ise kadına yönelik şiddetin saptanmasında özellikle anahtar rol oynayabilecek hemşirelerin çoğunluğunun bilgilerinin yetersiz olduğu bildirilmiştir (Schoening et al., 2004:573). Başka çalışmalarda da çalışanların KYŞ konusunda bilgi yetersizliğinin kadına yönelik şiddetin tanılanması ve saptanmasında önemli engel oluşturabileceği belirlenmiştir (Watts, 2004:212-14; Hyman et al., 2000:289; Ritchie et al., 2009:98). Kadına yönelik şiddetin saptanmasında önemli rolü olan hemşire ve ebelerin çoğunluğunun bilgileri yetersiz kalmaktadır. Çalışmamızda hemşire ve ebelerin %83.4 ünün kadına yönelik şiddeti ele almanın mesleki uygulamaları içerisinde yer alması gerektiğini düşündüğü bulunmuştur (Tablo 3). Bir çalışmada kadına yönelik şiddet konusunda hemşire ve ebelerin %94.2 sinin meslekte çalışma süresi içinde eğitim almadığı belirlenmiştir (Kıyak and Akın, 2010: 10). Yapılan diğer çalışmalarda da benzer sonuçlar görülmektedir (Arabacı, 2006:109; Moore et al., 1998:178; Cann et al., 2001:89). Hemşire ve ebelere mesleki yaşamlarında kadına yönelik şiddet konusunda eğitim verilmesinin ülkemizde ve diğer ülkelerde önemsiz görülen bir eğitim konusu olduğu görülmektedir. Çalışmamızda öğrenimleri sırasında kadına yönelik şiddet konusunda eğitim alanların, şiddeti ele almada yeterli bilgiye sahip olduğunu düşünenlerin, şiddeti ele almanın mesleki uygulamaları içinde yer alması gerektiğini düşünenlerin, fiziksel ve duygusal şiddet belirtilerini tanımalarına ilişkin bilgi düzeyleri yüksek olmasına karşın anlamlı olmadığı bulunmuştur (Tablo 3). Yapılan bir çalışmada ise hemşire ve ebelerin kadına yönelik şiddet konusunda kendilerini yeterli görmelerinin, fiziksel ve duygusal şiddet 10

21 ID:109 K:106 belirtilerini tanımalarına ilişkin bilgi düzeyleri ve toplam bilgi düzeyleri üzerinde oldukça etkili olduğu saptanmıştır (Arabacı, 2006:109). Çalışmamızda üniversite hastanesinde çalışan hemşire ve ebelerin kadına yönelik şiddet belirtilerini tanımada genel bilgilerinin %63.8 ünün kısmen yeterli olduğu, %83.4 ünün fiziksel şiddet belirtilerini tanıma da yeterli, %74.8 inin duygusal şiddet belirtilerini tanımada kısmen yeterli olduğu bulunmuştur (Şekil 1,2,3). Benzer şekilde bir çalışmada sağlık ocağında çalışan hemşire ve ebelerin kadına yönelik şiddet belirtilerini tanımada genel olarak bilgilerinin %64.3 ünün kısmen yeterli olduğu, şiddetin fiziksel belirtilerini tanıma (%77.7) durumunun duygusal belirtilere (%66.5) göre daha yeterli olduğu belirlenmiştir (Kıyak and Akın, 2010: 10). Hem üniversite hastanesinde çalışan hem de sağlık ocağında çalışan hemşire ve ebelerin kadının fiziksel şiddete maruz kaldığını belirlemeleri, şiddet mağduru kadını tanımaları açısından olumlu bir durum olarak görülmektedir. Birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan hemşire ve ebeler yaş arası kadınların izleminde önemlidir. Bunun yanında üniversite hastanelerinde çalışan hemşire ve ebeler de hayatının her aşamasında kadınlarla temas halinde olmakta ve şiddete uğrayan kadınla karşılaşabilmektedir. Üniversite hastanelerinde çalışan hemşire ve ebelerin de birinci basamak sağlık hizmeti veren hemşire ve ebeler gibi kadına yönelik fiziksel ve duygusal şiddet belirtilerini tanımaları, şiddete uğramış kadına sağlık hizmetlerinin tüm basamaklarında yardımcı olunabilmesi açısından önemli olduğu düşünülmektedir. SONUÇ ve ÖNERİLER Çalışmamız sonucunda az sayıda hemşire ve ebenin öğrenimleri sırasında kadına yönelik şiddet konusunda eğitim aldığı ve büyük çoğunluğunun kadına yönelik şiddet konusunun meslek uygu lamaları içerisinde yer alması gerektiğini düşündüğü belirlenmiştir. Öğrenimleri sırasında kadına yönelik şiddet konusunda eğitim alan, yeterli bilgiye sahip olduğunu düşünen, meslek uygulamaları içerisinde yer alması gerektiğini düşünen hemşire ve ebelerin kadına yönelik şiddetin genel, fiziksel ve duygusal belirtilerini tanımaya yönelik bilgi düzeylerinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Sonuç olarak; hemşirelik ve ebelik öğrenimi sırasında kadına yönelik şiddet belirtilerini tanımaya yönelik eğitim konularının ders müfredatında yer alması, çalışma yaşamlarında hemşire ve ebeler için kadına yönelik şiddet mağdurlarını saptamak konularında sürekli hizmet içi eğitim programlarının düzenlenmesi önerilmektedir. KAYNAKLAR ARABACI, L.B., (2006). The scale development related knowledge level of Turkish nurses and midwives on recognition of violence against women. Sağlık ve Toplum Dergisi, 16(2),

22 ID:109 K:106 BREAKEY, S., WOLF, K.A., & NICHOLAS, P.K., (2001). Adolescent violence. Assessment of nurses attitudes and educational needs. J Journal of Holistic Nursing, 19(2), CANN, K., WITHNELL, S., SHAKESPEARE, J., DALL, H., & THOMAS, J., (2001). Domestic violence: A comparative survey of levels detection, knowledge and attitudes in healthcare workers. Public Health, 115(2), CHRISTOFIDES, N., & SILO, Z., (2005). How nurses experiences of domestic violence influence service provision: Study conducted in north- west province South Africa. Nursing & Health Sciences, 7(1), 9-14 HÄGGBLOM, A.M., HALLBERG, L.R., & MÖLLER, A.R., (2005). Nurses attitudes and practices towards abused women. Nursing & Health Sciences, 7(4), HYMAN, I., GURUGE, S., STEWART, E.D., & AHMAD, F., (2000). Primary prevention of violence against women. Womens Health Issues, 10(6), INTERNATIONAL COUNCIL OF NURSES (ICN). (2001). Nurses, always there for you: United against violence. paho.org/bvsacd/cd41/nurses.pdf, Accessed: KIYAK, S., & AKIN, B., (2010). The knowledge and the attitude of the nurses and midwives who work in primary health care services toward violence against women. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 12(2), 5-16 KINGMA, M., (2001). Workplace violence in the health sector: a problem of epidemic proportion. International Nursing Review, 48(3), MEZEY, G., BACCHUS, L., HAWORTH, A., & BEWLEY, S., (2003). Midwives perceptions and experiences of routine enquiry for domestic violence. International Journal of Obstetrics & Gynaecology, 110, MOORE, M.L., ZACCARO, D., & PARSONS, L.H., (1998). Attitudes and practices of registered nurses toward women who have experienced abuse/domestic violence. Journal of Obstetric, Gynecologic, & Neonatal Nursing, 27(2), PORTER, M., (2003). Community Health Nursing: Caring in action. Family and communıty vıolence NY: Thomson Learning. pp RITCHIE, M., NELSON, K., & WILLS, R., (2009). Family violence intervention within an emergency department: Achieving change requires multifaceted processes to maximize safety. Journal of Emergency Nursing, 35(2),

23 ID:109 K:106 SCHOENING, A.M., GREENWOOD, J.L., MCNICHOLS, J.A., HEERMANN, J.A., & AGRAWAL, S., (2004). Effect of an intimate partner violence educational program on the attitudes of nurses. Journal of Obstetric, Gynecologic, & Neonatal Nursing, 33(5), ŞAHİN, N., & DİŞSİZ, M., (2009). Development study of attitudes towards domestic violence scale in healthcare workers. International Journal of Human Sciences, 6(2), TAMBAG, H., & TURAN, Z., (2014). Ability of nursing students to recognize signs of violence against women. International Journal of Nursing Knowledge, 26(3), HACETTEPE UNIVERSITY INSTITE OF POPULATION. (2014). Domestic Violence Against Women in Turkey. hacettepe.edu.tr/ing_summary_re- PORT_VAW_2014.pdf Accessed: HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ NÜFUS ETÜT- LERİ ENSTİTÜSÜ. (2013). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA). Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T.C. Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye UNITED ANATIONS GENERAL ASSEMBLY. (1993). Declaration on the elimination of violence against women. documents/ga/res/48/a48r104.htm, Accessed: WATTS, N., (2004). Screening for domestic violence, a team approach for maternal/newborn nurses. Nursing for Women s Health, 8(3), WORLD HEALTH ORGANIZATION (WHO). (2016). Intimate partner and sexual violence against women. Accessed: YAZICI, S., & MAMUK, R., (2010). N. Attitude of the healthcare workers to violence against women. Medical Journal of Bakırköy, 6(2), YAZAR NOTU: Bu çalışma, 2nd International Clinical Nursing Research Congress, Haziran 2015, İstanbul da sözel bildiri olarak sunulmuştur 13

24 ID:109 K:106 EXTENDED ABSTRACT Definition and Importance: Violence against women refers to several violent acts committed against women. As a means of discrimination against women, gender based violence may result in physical, sexual, emotional harm or suffering to women, may limit women in public or in private life and restrict their freedom. Medical professionals interact with women in various situations. Therefore, they have a critical role in preventing, protecting, decreasing violence, early intervention and building up a new community that does not commit violence. So, this is why medical staff is an important group to detect and help those who are exposed to violence. Women who are exposed to violence are isolated from the society. They firstly consult the medical staff when they need support. Therefore, nurses and midwives have a responsibility to realize domestic violence, observe, intervene and form plans for safety. Nurses and midwives must have enough information and experience in handling violence to fulfill their responsibilities. Based on the outcomes of this study, the information level and awareness of nurses and midwives will be highlighted. Through this, the need of education on violence against women for them will be detected. Aim: The aim of this study is to analyse the knowledge level of Turkish nurses and midwives on signs of violence against women. Method: This is a cross-sectional study. One hundred sixty three nurses and midwives participated in the study between June-July The participants answered a survey which evaluated their socio-demographic characteristics and knowledge level on violence against women and Nurses and Midwives Completed Recognition of Violence Against Women Scale (NMRVAWS). The NMRVAWS score and age of nurses and midwives were shown as mean ± standard deviation. Binary and categorical data were shown as numbers (percentile). Student s t-test, and The One-way Analysis of Variance were used to compare NMRVAWS scores. Findings: The mean age of the participants was found to be 30.3±6.5. Out of 163 participants 87.1% were women, 64.4% were married, 56.4% had children and most of them (85.3%) had a nuclear family. Of the participants, 64.4% had Bachelor s degree while 16% graduated from a vocational school of health services. Most of the participants mothers education level was observed to be primary school or lower (51.5%) while their fathers education levels were usually secondary school or high school (50.9%) and Bachelor s degree was really rare (mothers 4.3%, fathers 4.7%). Out of the participants, 91.4% were nurses while 8.6% were midwives. No significant difference was observed between the total scores and the scores of subscales which detect physical and emotional signs of violence considering gender, marital status, 14

25 ID:109 K:106 family type, parents and their own education levels and if they had any children (p>0.05). In comparison based on professions, nurses scores were found to be significantly higher than midwives on detecting signs of violence total score (p=0.008) and detecting emotional violence signs subscale score (p<0.01). No significant difference was observed between nurses and midwives physical signs of violence subscale scores (p=0.099). 21.5% of nurses and midwives had acquired knowledge about violence against women during their education, 28.2% thought that they received enough information on handling violence against women, 83.4% thought that handling violence against women should be a part of their jobs. Although, NMRVAWS scores of those who had acquired knowledge about violence against women during their education, who thought that they received enough information and who thought that handling with violence against women should be a part of their profession were higher, there was no significant difference (p>0.05). According to NMRVAWS detecting signs of violence total scores 5.5% of the participants had 13 points and were found to be inadequate while 30.7% of them had 21 points and were found to be adequate. According to NMRVAWS detecting physical signs of violence scores 9.8% of the participants had 5 points and were found to be inadequate while 83.4% of them had 7 points and were found to be adequate. According to NMRVAWS detecting emotional signs of violence scores 11% of the participants had 8 points and were found to be inadequate while 14% of them had 14 points and were found to be adequate. Results and Conclusion: In this study, it is pointed out that very few of nurses and midwives are trained on violence against women during their education and most of them think that handling with violence against women must be a part of their profession. It is observed that those nurses and midwives who have been trained, who thought that they received enough information, who thought that handling with violence against women must be a part of their profession had a higher knowledge level on detecting general, physical and emotional signs of violence against women. In conclusion, it could be recommended to offer courses about violence against women in the curriculum of education programs to train nurses and midwives, and arrange continuous in-service training programs on detecting victims of violence against women. 15

26 ULUSLARARASI HAKEMLİ KADIN HASTALIKLARI VE ANNE ÇOCUK SAĞLIĞI DERGİSİ International Refereed Journal of Gynaecological Diseases and Maternal Child Health İLKÖĞRETİM İKİNCİ KADEME ÖĞRENCİLERİNDE ANNE-BABADAN VE ÖĞRETMENLERDEN ALGILANAN DUYGUSAL İSTİSMARIN SOSYAL BECERİLERİ ÜZERİNE ETKİSİ 1 THE EFFECT OF PERCEIVED EMOTIONAL ABUSE FROM PARENTS AND TEACHERS ON SOCIAL SKILLS IN SECONDARY SCHOOL STUDENTS Meltem KÜRTÜNCÜ 1, Çağla YİĞİTBAŞ 2, Latife UTAŞ AKHAN 1, Sevecen ÇELİK 3, Işın ALKAN 1 1 Bülent Ecevit Üniversitesi, Zonguldak Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü, Zonguldak / Türkiye 2 Giresun Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü, Giresun/ Türkiye 3 Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir/ Türkiye Öz: Amaç: Bu çalışmanın amacı ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinde algılanan duygusal istismarın sosyal becerileri üzerine etkisini belirlemektir. Yöntem: Araştırma tanımlayıcı tiptedir. Kesitsel olan araştırma; Şubat Haziran 2013 tarihleri arasında Türkiye de öğretim verilen ikinci kademe düzeydeki iki ilköğretim okulunda yaş aralığındaki öğrencilerle yürütülmüştür. Okullar basit rastgele yöntemle tespit edilmiştir. Çalışmada örneklem seçilmemiş, evrenin tamamı (N=753) örnekleme dahil edilmiştir. Bulgular: Araştırmada, yaş aralığındaki çocuklara aileleri tarafından uygulanan algılanan duygusal istismarın sosyal beceriler üzerinde etkili olduğuna ilişkin önemli bulgular elde edilmiştir. Algılanan duygusal istismarda, sosyal davranışlar açısından ailelerin etkisi oldukça yüksek bulunmuştur. Cinsiyet değişkeninin pozitif ve negatif sosyal davranış becerileri açısından oldukça önemli farklılık oluşturduğu görülmüştür. Erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre daha fazla pozitif sosyal davranış becerisi sergilediği görülmüştür. Sonuç: Bu çalışmada, yaş arasındaki çocuklarda ailelerce sağlanan sosyal desteğin algılanan duygusal istismar üzerinde önemli derece etkili olduğu görülmüştür. Öğretmenler tarafından sağlanan destek ile olumlu sosyal davranışlar arasında önemli bir ilişki bulunmasına ragmen; negatif sosyal davranışlar üzerinde etki oluşturmadığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Duygusal Istismar, Sosyal Beceriler, Öğrenciler Abstract: Aim: The purpose of this study is to determine the effects of perceived emotional abuse the children receive from parents and teachers on social skills in intermediate grade students. Method: The design of the study is descriptive. The cross sectional study was conducted with students in the age category studying in two middle schools in Turkey between February-June The selection of the schools was determined by random sampling method. There was no sample selection in the study, and all of the students in the universe (N=753) were included in the sample. Results: There is a significant relationship between the social skill levels of children aged between and perceived emotional abuse by parents. In this study, it was concluded that students perceive high levels of emotional abuse by parents. The statistical analysis which was conducted for finding differences in positive and negative social behavior problems by gender showed that means scores differed significantly. It was observed that male students exhibited higher levels of positive social behaviors than female students. Conclusions: There is a significant relationship between the social skill levels of children aged between and perceived emotional abuse by parents. While there was a significant relationship between perceived emotional abuse by teachers and positive social behavior, which is one of the subscales of social skills; there was no significant relationship between negative social behavior and perceived emotional abuse by teachers. Key Words: Emotional Abuse, Social Skills, Students Doi: /JACSD Sorumlu Yazar Meltem KÜRTÜNCÜ Bülent Ecevit Üniversitesi, Zonguldak Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü, Zonguldak / Türkiye meltemipekkurtuncu@gmail.com Geliş Tarihi / Received: Düzeltme Tarihi / Revised: / Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest: Yok / Non Etik Kurul Raporu/ Ethics Committee:Var /Yes- Bülent Ecevit Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu, Tarih:08/01/2013, Protokol No: /01 16

27 ID:110 K:112 INTRODUCTION According to law, every individual under the age of 18 is considered a child. Children are open to abuses that may have medical, legal, and social aspects, which they may face for various reasons and may cause serious injuries, disabilities, or even death from the moment they are born in every environment they enter (home, school, and playgrounds) (Koçak and Büyükgönenç, 2011:89; Şimşek and Cenkseven-Önder, 2011, 1124; Pala et al., 2011:121; Kiser et al., 2014:2134). The Turkish word for abuse actually has Arabic roots and refers to taking advantage of someone s goodwill and exploiting them (Hawkins and Mccallum, 2001:1603). The concept of child abuse has been translated into Turkish in various ways including child exploitation, child slaughter, child abuse, and child oppression (Armağan, 2007: 170). In 1962, the term Battered Child Syndrome was presented as the first term explaining wrongful behavior toward children. Later, this term was changed in literature as child abuse, which includes spiritual, physical, and emotional harm as well as violation of rights (Koçak, 2011: 89; Armağan, 2007:170). Abuse is evaluated under three main articles, namely physical, emotional, and sexual (Pala et al., 2011:121; Armağan, 2007: 170; Krug et al., 2003). Among these, the most easily overlooked is emotional abuse. The United Nations Children s Fund (UNICEF) defines emotional abuse and neglect as; the characteristics, capacity, and desires of the child being constantly dispraised, the child being constantly threatened with heavy social harm or abandonment, the child being asked to perform tasks not suitable for his/her age and power, or the child being raised through methods of care antithetical to societal norms (Morton et al., 2014:952). The yearly physical abuse rate in developed countries is reported to be 4-16%, while the rate of emotional abuse and neglect is reported to be 10% and the rate of sexual abuse is reported to be 2% (Andrews et al., 2004: 1851; Gilbert et al., 2009:68; Norman et al., 2012:1; Schilling and Christian, 2014: 309). According to the results of a study conducted in Turkey by the TC General Directorate of Social Services and Child Protection Agency and UNICEF in 2008, 56% of children of ages 7-18 in Turkey were found to be subjected to physical abuse, 49% to emotional abuse, and 10% to sexual abuse (Korkmazlar Oral et al., 2010). Although there is an increase in studies regarding child abuse and neglect, with studies on physical and sexual abuse taking lead, in the last ten years, there are very few studies on the long term effects of behavior in schools that include emotional abuse (Şimşek and Cenkseven-Önder, 2011:1124). The attitudes and efforts of parents and teachers are very important in preventing such problems. The negative behaviors of parents and teachers towards children may prevent the development of the child s social skills and self-confidence (Akse et al., 2004: 980). 17

28 ID:110 K:112 The purpose of this study is to determine the effects of perceived emotional abuse the children receive from parents and teachers on social skills in intermediate grade students. The study addressed the following research questions: a) Do the social skills and perceived (parents and teachers) emotional abuse of children in the age categories vary according to socio demographic properties? b) Is there a statistically significant relationship between the social skills and perceived (parents and teachers) emotional abuse of children in the age categories? METHODS Study Design: The design of the study is descriptive. Setting and sample: The cross sectional study was conducted with students in the age category studying in two middle schools in Turkey between February-June The selection of the schools was determined by random sampling method. There was no sample selection in the study, and all of the students in the universe (N=753) were included in the sample (Participation in the questionnaire was 100%). Ethical considerations: The permission for the research was obtained from the Ethics Committee of Medical Faculty of Bulent Ecevit University prior to the study (Reg. No: /01). After permission for practice was taken from the Directorate of National Education for the schools the study would be conducted in, information was provided for the principle and class teachers of the schools on the goal of the study and methods to be used, ensuring cooperation. The students and parents were informed about the goal and plan of the study. The parents signed an informed consent form before the application. Instruments: The Personal Information Form was prepared by the researchers by using recent literature as a guideline (Şimşek and Cenkseven- Önder, 2011: 1124; Armağan, 2007: 170; Morton et al., 2014: 952; Bacanlı and Erdoğan, 2003: 351). The Personal Information Form included 13 questions on the age, gender, school, and factors such as the educational level of the parents. The Mother/Father-Teenager Relationships Scale (MTRS/FTRS): This scale, which aims to measure the level of perceived emotional abuse in teenagers was formed by Alantar (1989) as 36 items, and later developed further by Bayraktar (1990) and Vardar (1994) (Şimşek and Cenkseven-Önder, 2011: 1124). The test has two forms; The Mother-Teenager Relationships Scale and The Father-Teenager Relationships Scale. The scales consist of 100 items each. Each question is answered in a four answer likert scale (1:Always, 2:Often, 3:Rarely, 4:Never). There are 7 reverse scored items in the mother form and 5 in the father form. The total score for the scale is found by adding the points from each item together. 18

29 ID:110 K:112 There is no cutting score in the scale. High scores show a high perceived level of emotional abuse, while low scores represent a lower level of perceived emotional abuse. The Cronbach alpha coefficient of the scale is 0.97 and the scale has very high internal consistency. This study found the value Cronbach alpha is dir. The Perceived Teacher Behavior Scale (PTBS): The scale, which was formed by Alantar (1989) as 16 items, measures abusive behavior of teachers as perceived by teenagers. The scale was further developed by Çakar (1994), and consists of 60 items (Şimşek and Cenkseven-Önder, 2011:1124). The form, which was designed to consist of 74 items in its first form, was reduced to 60 items after internal consistency calculations. The items are scored in a 4 scored likert type scale (1:Always, 2:Often, 3:Rarely, 4:Never). The total score for the scale is found by adding the points from each item together. There is no cutting score in the scale, and high scores show a high perceived level of emotional abuse, while low scores represent a lower level of perceived emotional abuse. There are 18 reverse scored items in the scale. The Cronbach alpha coefficient of the scale is The test- retest reliability coefficient of the scale was found to be 0.70, and the scale has high internal consistency. This study found the value Cronbach alpha is dür. The Matson Evaluation Scale for Social Skills in Younger People (MESSY): In order to measure the levels of social skill, the Matson Evaluation Scale for Social Skills in Younger People developed by Matson, Rotatory and Hessel (1983) and translated into Turkish by Bacanlı and Erdoğan (Bacanlı and Erdoğan, 2003: 351) was used. In the scale, students above the arithmetic average±1 standard deviation score (139 and above) were considered to have sufficient or high social skills (thus showing positive social behavior), while students under the value (138) were considered to need training in social skills, thus showing negative social behavior. There are 47 questions in the form. Each question is answered in a five way likert type scale (1: Not appropriate for me at all, 2: Not really appropriate for me, 3: Somewhat appropriate for me, 4: Really appropriate for me, 5: Completely appropriate for me). This study found the value Cronbach alpha is dür. Data collection: The questionnaires were applied to the students within course hours in groups. Before the application process, explanations were provided for the students regarding the goal of the study and how the items in the scales would be answered. The completion of the questions took approximately minutes. Data analysis: The dependent variables of the study are the scores for MESSY, MTRS, FTRS, and PTBS. It was observed that the average scale scores to create uniformity. The descriptive characteristics of the students are independent variables. Data was evaluated in a digital environment with the SPSS 18.0 package program using frequencies, Pearson correlation analysis, 19

30 ID:110 K:112 Mann Whitney U Tests, One Way Anova, and Kruskall Wallis tests. The arithmetic averages were given alongside standard deviation and p<0.05 was considered meaningful. In the post hoc analysis; One way to Tukey HSD test Anowa test, Mann-Whitney U test for Kruskal Wallis test were preferred. RESULTS Fifty-five percent of the students participating in the study were girls while 45% were boys. The average age of the students was 12.63±1.18 and the age distributions concentrated in the age categories (54.4%). It was found that 59.4% of the students had 1-2 siblings, 96.1% lived with their parents, and that 61.6% of the parents raised their children with a democratic attitude. Sixtyone point six percent of the families of the children s perception was demonstrated by democratic behavior. As can be seen in Table 1, children took scores below average only from the MESSY scale, while their scores from the other three scales were above average. Table 1. Distributions of the MESSY, MTRS, FTRS, and PTBS Scale Score Averages of the Students (N=753) Scales X±SD Min. Max. MESSY ± MTRS ± FTRS ± PTBS ± As can be seen in Table 2, a relationship between the school in which the students studied and their positive (p<0.05) and negative social behavior score averages was found (p<0.01). The negative social behavior score averages of the students attending school A were higher. On the other hand, the positive social behavior score averages of the students attending school B were higher. It was also found in the study that there was an advanced relationship between the gender variable and the positive social behavior score averages (p<0.001), and that male students had a higher positive behavior score average than female students (Table 2). It was found in the study that there was a relationship between the age variable and the positive social behavior score averages (p<0.05), that this relationship was seen in the students in the age category, and that the social skill levels of those students were more sufficient and higher than others (Table 2). 20

31 ID:110 K:112 Among the descriptive variables, the number of siblings was found to affect both positive (p 0.05) and negative (p<0.01) social behavior scores. It was found that students with three or more siblings had higher social skill score averages. It was concluded that those with one or two siblings had more insufficient social skill levels (Table 2). Table 2. Comparison of Students Positive and Negative Social Behavior Mean Scores by Descriptive Characteristics (N=753) Name of school School A School B Significance value Gender Female Male Significance value Age years old years old Significance value Number of siblings 1 or 2 3 or more Significance value Mother s educational level Illiterate Literate Primary school graduate Middle school graduate High school graduate University-vocational school Significance value Positive social behavior X±SD ± ±0.60 U= p= ± ± 0.89 U= p= ± ± 0.60 U= p= ± ±0.85 U= p= ± ± ± ± ± ± 1.59 KW=3.53 p=0.618 Negative social behavior X±SD ± ±0.79 U= p= ± ± 0.90 U= p= ± ±0.81 U= p= ± ,00± 0.97 U= p= ± ± ± ± ± ± 1.66 KW=12.27 p=

32 ID:110 K:112 Birth order Older sibling Middle sibling Younger sibling Single child Significance value ± ± ± ±2.31 KW=6.09 p= ± ± ± ±1.75 KW=24.57 p=0.000 Perceived Parental attitude Authoritarian attitude Permissive attitude Democratic attitude Significance value ± ± ± 0.59 KW=30.93 p= ± ± ±0.61 KW=0.03 p=0.981 As a result of the analyses, a relationship between the education level of the mother and negative social behavior (p<0.05) was found. It was concluded that the children of mothers with lower levels of education had higher negative social behavior score averages. In order to detect the source of statistical difference, the Mann Whitney U test was conducted for further analysis and the groups were compared. It was observed that the difference was between those who were illiterate and primary school graduates (U=390.00; p<0.05) and those who were primary school and middle school graduates (U= ; p 0.05). Additional differences were found between those who were primary school graduates and those who were high school graduates (U= ; p<0.05). It was determined that participants whose mother graduated from primary school were in need of social skills training (Table 2). As shown in Table 2, it was found that single children significantly exhibited more negative social behaviors (p<0.001). In order to detect the source of statistical difference, the Mann Whitney U test was conducted for further analysis. Differences between older siblings and middle siblings (U= ; p<0.01), older siblings and younger siblings (U= ; p<0.05), middle siblings and younger siblings (U= ; p<0.001), and middle siblings and single children (U=877.00; p<0.01) were found. It was determined that older and younger siblings were in need of social skills training. It was found that children with authoritarian parents had significantly higher mean positive social behavior scores compared to children whose parents showed democratic attitudes (p<0.001). In order to detect the source of statistical differences, further analyses were conducted. Differences between those who exhibit authoritarian attitudes and those who exhibit permissive attitudes (U=933.50; p<0.001) and those who exhibit authoritarian attitudes and 22

33 ID:110 K:112 those who exhibit democratic attitudes (U= ; p<0.001) were found. It was determined that those who exhibit authoritarian attitudes had higher levels of social skills (Table 2). According to our study results, it was found that social behaviors did not differ according to fathers level of education, parents living together/separately, and family income (p>0.05). As shown in Table 3, differences between students MESSY, MTRS, FTRS and PTBS scores by descriptive characteristics were analysed. According to this, significant differences were found between MESSY(p<0.001), MTRS (p<0.001), and FTRS (p<0.05) scores by school; MESSY (p<0.05) scores by age; MTRS (p<0.001), FTRS (p<0.01), and PTBS (p<0.01) scores by gender; MESSY (p<0.01) scores by number of siblings; MESSY (p<0.05) and MTRS (p<0.05) scores by father s educational level; MESSY (p<0.05) scores by family income; FTRS (p<0.05) and PTBS (p<0.05) scores by birth order; and all scale scores by parental attitude. Table 3. Comparison of Students MESSY, MTRS, FTRS, and PTBS Scores by Descriptive Characteristics (N=753) Descriptive characteristics n MESSY X±SD MTRS X±SD FTRS X±SD PTBS X±SD School A School B Significance value ± ±0.81 U= p= ± ±2.53 U= p= ± ±2.66 U= p= ± ±1.27 U= p=0.051 Gender Female Male Significance value ± ±0.91 U= p= ± ±2.91 U= p= ± ±3.18 U= P= ± ±1.66 U= p=0.002 Age years old years old Significance value ± ±0.72 U= p= ± ±2.05 U= p= ± ±2.20 U= P= ± ±1.18 U= p=0.322 Number of siblings 1 or 2 3 or more Significance value ± ±0.91 U= p= ± ± 2.43 U= p= ± ±2.76 U= P= ± ±1.35 U= p=

34 ID:110 K:112 Father s edu. levels Illiterate Literate Primary school graduate Middle school graduate High school graduate University school Significance value ± ± ± ± ± ±1.96 KW=13.45 p= ± ± ± ± ± ±6.72 KW=13.30 p= ± ± ± ± ± ±7.35 KW=7.08 p= ± ± ± ± ± ±1.96 KW=10.34 p=0.066 Family income 500TL and lower TL TL 2001 and more Significance value ± ± ± ± ±1.39 KW=13.00 p= ± ± ± ± ±3.17 KW=7.78 p= ± ± ± ± ±3.91 KW=2.60 p= ± ± ± ± ±2.32 KW=5.62 p=0.229 Birth order Older sibling Middle sibling Younger sibling Single child Significance value ± ± ± ±1.86 KW=2.20 p= ± ± ± ±4.87 KW=2.75 p= ± ± ± ±6.12 KW=9.70 p= ± ± ± ±3.76 KW=10.81 p=0.013 Parental attitude Authoritarian attitude Permissive attitude Democratic attitude Significance value ± ± ±0.62 KW=31.29 p= ± ± ±1.64 KW=29.76 p= ± ± ±1.83 KW=8.98 p= ± ± ±1.03 KW=6.00 p=0.050 For conditions with more than two variables, the Mann Whitney U test was conducted for further analyses. In comparisons between MESSY scores and father s educational level, it was observed that students whose fathers were university-vocational school graduates obtained higher mean scores. Students whose fathers were primary or middle school graduates had lower mean MTRS scores (U=16954,50; p=0.008). In addition, further analyses (Mann Whitney U) conducted for detecting the source of difference in MESSY scores according to income level revealed that those with higher levels of income obtained higher MESSY mean scores. (U= 14086,50; p=0,040). Further analyses conducted for detecting (Mann Whitney U) the source of difference in FTRS scores according to birth order showed that older siblings had lower FTRS mean scores. 24

35 ID:110 K:112 (U= ; p=0.002). Similarly, further analysis conducted for detecting the source of difference in PTBS scores according to birth order revealed that older siblings had lower PTBS mean scores. (U= ; p=0.018) Finally, further analyses were conducted for detecting the source of difference in all mean scale scores according to parental attitudes using the Mann Whitney U test. It was found that the difference in MESSY scores according to parental attitudes was between students with permissive parents and they had lower mean scores; (U=933.50; p=0.000) whereas students with authoritarian parents obtained lower mean MTRS, FTRS, and PTBS scores. (U= ; p=0.000) There were no significant differences between MESSY, MTRS, FTRS, and PTBS mean scores according to mothers educational level and parents living together/separately(p>0.05). In order to analyse the relationship between the mean scores of the scales used in the study, the Spearman correlation analysis was conducted. According to the results of this analysis, weak negative correlations were found between MESSY and MTRS (p=0.007) and PTBS (p=0.082) scores (Table 4). Table 4. Correlations between Students MESSY, MTRS, FTRS, and PTBS Scores* (N=753) Variables MESSY MTRS FTRS PTBS MESSY r p MTRS r p FTRS r p PTBS r p * Spearman Correlation Analysis As shown in Table 4, weak negative correlation was found between MESSY and MTRS (p=0.015); whereas moderate correlation was found between MTRS and FTRS scores (p=0.000), and weak positive correlation between MTRS and PTBS scores (p=0.000). It was found that there is a moderate positive correlation between FTRS and MTRS scores (p=0.000); whereas there was a weak positive 25

36 ID:110 K:112 correlation between FTRS and PTBS scores (p=0.000) (Table 4). Additionally, in our study, there was a weak negative correlation between PTBS and MESSY mean scores (p=0.082) and weak positive correlations between PTBS and both MTRS (p=0.000) and FTRS (p=0.000) scores (Table 4). DISCUSSION Emotional abuse prevents a child from perceiving and evaluating his/her body and personality in a positive way as well as impairing children s development. Emotional abuse causes psychological damage to children and leads to the exhibition of many behavioral problems due to the deprivation of care, love, and attention (Schönbucher et al., 2014: 571). In this study, the relationship between children and teachers was evaluated in addition to the relationship between children and parents in order to describe students behavioral problems and to determine the perceived level of abuse. In this study, it was concluded that students perceive high levels of emotional abuse by parents. In a study by Güler et al. (2002:128), it was determined that 93% of mothers emotionally abused or neglected their children. In a study by Serin (2012:18) which was conducted with male students in order to evaluate perceptions of emotional abuse by parents, it was found that male adolescents perceived their parents behavior as rejecting and incentive to crime. These results are in parallel to our findings. In the study, the statistical analysis which was conducted for finding differences in positive and negative social behavior problems by gender showed that means scores differed significantly. It was observed that male students exhibited higher levels of positive social behaviors than female students. This finding is inconsistent with other study results. It has been determined that males have more behavioral problems than females (Şimşek and Cenkseven-Önder, 2011: 1124), that males have higher levels of attention deficit and hyperactivity (Kayaalp, 2008:147), and that female students show behaviors including withdrawal and timidity whereas male students show maladaptive and aggressive behavior (Köksal et al., 2013: 873). Female children s behaving unruly is not normally expected in Turkish society. They are expected to be raised as obedient, calm and manageable individuals. This inconsistent study result can be explained by post-modernism, which seems to alter gender related perceptual expectations. In this study, female students reported higher levels of perceived emotional abuse by parents and teachers on all three scales compared to male students. Various studies have determined that the level of perceived emotional abuse by teachers is higher in female students compared to male students (Andrews et al., 2011:1851), that males perceive higher levels of parental rejection than 26

37 ID:110 K:112 females (Batum and Öktem, 2011: 5), and that female children s level of traumatization is higher than males and females are subject to emotional abuse by their mothers more often (Bilir et al., 1991:53). These results are in parallel to our findings. When the differences in developing positive social behaviors by family income, means of family income have been examined, it has been observed that adolescents whose family income is 2001 and more developed more positive social behaviors compared to those with lower levels of family income; however, this difference was not statistically significant. Child neglect and abuse is about families life stress and economic and social stress within the family may lead to neglect and abuse. Economic shortcomings are the most important source of stress within families and may be present in the form of poverty, unemployment, and being in debt (Freisthler et al., 2007: 7). According to studies, children with low socioeconomic levels exhibit more social behavior problems compared to those with medium and high socioeconomic levels (Mcloyd, 1998: 185). When the relationship between family income and children s perceived emotional abuse levels has been examined, it has been detected that the level of perceived emotional abuse increased with increased family income (Table 3). In a study by Kim and Cicchetti (2004:341) which investigated the quality of mother-child relationship, self-worth, and social competency in school children with low family incomes, it was found that 206 children were subject to mistreatment and that 139 children were not subject to mistreatment. In another study, it was determined that children with low family incomes were subject to emotional abuse more often compared to those with high family incomes (Sedlak and Broadhurst, 2013). Parents disciplinary methods differ by socioeconomic status. Families with lower socioeconomic levels resort to physical punishment, scolding, yelling, and depriving children from their rights more often. On the other hand, families with medium and high socioeconomic levels use psychological disciplinary methods such as blaming and showing disappointment (Freisthler et al., 2007:7). Therefore, the difference between our results and other study findings can be explained by the fact that most of our participants had middle and high socioeconomic levels and those parents had to work more in order to increase family income, leading to spending less quality time with their children. When the differences in developing social skills/ positive social behaviors by number of siblings have been examined it has been discovered that students with three or more siblings had higher social skill levels than those with one or two siblings (Table 2). In a study by Seven (2007: 477) which was conducted for determining the effects of familial factors on social behavior problems in nursery class students, it was found that single children showed lower levels of social 27

38 ID:110 K:112 behavior problems than children with two or more siblings. Siblings share a special and important relationship within the family system. Siblinghood is defined as a relationship which starts from the birth of the youngest sibling and lasts until the end of life and lasts longer than other relationships (Riggio, 2000:707; Kaminsky and Dewey, 2001: 399). When the differences in developing social skills/ positive social behaviors by parenting attitudes have been examined, it has been discovered that children with authoritarian parents had higher levels of positive social behaviors compared to those with permissive and democratic parents (Table 2). Family is the most important social institution that contributes to development of a healthy personality in children. In particular, family environment, parents attitudes toward children, and children perception of parental attitudes are the most important indicators of children s future personality. Suchman et al. (2007:1) determined that children who feel high levels of parental control exhibit higher levels of behavioral problems compared to children whose mothers are supportive of independence and create boundaries without being too intervening. Similarly, studies on bullying/positive behaviors and family characteristics show that families of children who do not participate in bullying and exhibit positive behaviors are more involved in their children s school related and other problems (Holmes and Holmes-Lonergan, 2004: 111; Gini, 2004: 106); and that children who are bullies/victims are more often exposed to pressure and rejection by their families (Finnegan et al., 1998:1076). Finnegan et al. (1998:1076) demonstrated that negative behaviors are related to mother s rejection and conflict with mothers in female children and to over-protective attitudes in male children. These results are inconsistent with our study results. This inconsistency can be explained by cultural differences. In Turkey, mothers do not overtly show love for their children in order to prevent them from moral corruption and spoiling. This is accepted as a disciplinary method. Therefore, mothers usually do not show affection for their children and regard yelling and scolding necessary for children s education (Güler et al., 2002: 128). In this study, it was shown that the father s educational level does not affect the development of positive or negative social behaviors; however, children whose parents have lower educational levels have higher mean negative social behavior scores. In a study by Özcebe et al. (2011:70), which was conducted with fathers, it was determined that fathers who graduated from high school or had higher educational levels attended their children more frequently compared to those who graduated from primary school or had lower educational levels. In the literature, it has been reported that children whose fathers spend more time with their children and are involved in their education process and care have better organization and problem-solving skills and higher levels of self-esteem and that such children are socially more adaptive (Özcebe et al., 2011:70; Rohner et 28

39 ID:110 K:112 al., 2014). In one study, it has been found that parents with lower educational levels abuse and neglect their children more often (Koçak and Büyükgönenç, 2011:89). These results are parallel to our findings. Limitations One of the limitations of this study is that the study was carried out only in one province at a particular region of Turkey. The failure to reflect the situation in other countries/cultures constitutes a limitation of this study. In addition, the study recruited students aged between Studies with different age groups can be conducted. The relationship between perceived emotional abuse and social skills was investigated. Future studies can examine the relationship between social skills and other independent variables. CONCLUSION In conclusion, there is a significant relationship between the social skill levels of children aged between and perceived emotional abuse by parents. While there was a significant relationship between perceived emotional abuse by teachers and positive social behavior, which is one of the subscales of social skills; there was no significant relationship between negative social behavior and perceived emotional abuse by teachers. How might this information affect nursing practices? Studies show that child abuse and neglect is a problem which continues to be important. In this study, it was concluded that children are most subject to abuse by their relatives including mothers, fathers, and siblings and that school children are subject to abuse by their teachers. However, families and teachers who abuse children are not aware of the consequences of punishment, which is intended to be a disciplinary method, and of the damage on children s behaviors and inner worlds. Abuse can be prevented. In order to prevent abuse, health professionals and nurses in particular must take an active role. Nurses play a key role in detecting abuse and neglect both in hospitals and in schools. For this purpose, school nurses: Should more often perform counseling activities in order to expand social skills starting from the pre-school period. Should raise awareness on the topic by conducting awareness training for parents and teachers on the negative effects of abuse in children and adolescents. Should provide informative workshops and seminars on social skill deficits, the negative consequences of social skill deficits on children s social acceptance and adaptation, the importance of promoting social skills, and adults responsibilities regarding social skill acquisition in children for families and teachers. 29

40 ID:110 K:112 In addition, age appropriate training programs on children s rights can be provided in order to help children protect themselves from abuse and neglect. The present study reminds the reader of the importance of emotional abuse, which can be easily overlooked, and underlines the responsibilities of nurses in preventing emotional abuse. Conflict of interest The authors have no conflict of interest to declare. Acknowledgment The authors would like to thank all the students who took the time to participate in this study. REFERENCES AKSE, J., HALE, W.W., ENGELS, R.C., RAAI- JMAKERS, Q., & MEEUS, W.H., (2004). Personality, perceived parental rejection and problem behavior in adolescence. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 39(12), ANDREWS, G., CORRY, J., SLADET, C., & ISSAKIDIS C., (2004). Swanston H. Child sexual abuse. In Ezzati M, Lopez AD, Rodgers A, Murray CJL (Eds.), Comparative quantification of health risks: Global and regional burden of disease attributable to selected major risk factors, ss ARMAĞAN, E., (2007). Child neglect and abuse: An abuse phenomenon displaying a psychosis table. New Symposium Journal, 45(4), BACANLI, H., & ERDOGAN, F., (2003). Adaptation of Matson scale of evaluating social skills of children (MESSY) into Turkish, Educational Sciences: Theory & Practice, 3(2), BATUM, P., & ÖKTEM, F., (2011). Examination of the parental acceptance/rejection and the problems of internalization and externalization in the learning disorders.. Journal of Child and Adolescent Mental Health, 18(1), 5-19 BILIR, Ş., ARI, M., DÖNMEZ, M.B., ATIK, B., & SAN, P., (1991). Examination of the frequency of physical punishment on children, between 4-12 ages, and the respective problem situations, in 16 cities of Turkey. Journal of Family and Society, 1(1), FINNEGAN, R.A., HODGES, E.V., PERRY, & D.G., (1998). Victimization by peers: associations with children s reports of mother-child interaction. Journal of Personality and Social Psychology, 75(4), FREISTHLER, B., BRUCE, E., & NEEDELL, B., (2007). Understanding the geospatial relationship of neighborhood characteristics and rates of maltreatment for black, Hispanic, and white children. Social Work, 52(1),

41 ID:110 K:112 GILBERT, R., WIDOM, C.S., BROWNE, K., FERGUSSON, D., WEBB, E, & JANSON, S., (2009). Burden and consequences of child maltreatment in high-income countries. Lancet, 373(9657), GINI, G., (2004). Bullying in Italian Schools. School Psychology International, 25(1), GÜLER, N., UZUN, S., BOZTAŞ, Z., & AYDOĞAN, S., (2002). Emotional and physical abuse/ neglect behavior applied on children by their mothers and the factors affecting this. Cumhuriyet University Faculty of Medicine Journal, 24(3), HAWKINS, R., & MCCALLUM, C., (2001). Mandatory notification training for suspected child abuse and neglect in South Australian schools. Child Abuse Neglect, 25(12), HOLMES, J.R., & HOLMES-LONERGAN, H.A., (2004). The bully in the family: family influences on bullying. Elsevier Academic Pres, ss KAMINSKY, L., & DEWEY, D., (2001). Siblings relationships of children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 31(4), KAYAALP, L., (2008). Attention deficit and hyperactivity disorder, İ.U. Cerrahpaşa Medical Faculty, Medical Training Activities. Symposium Series Common Psychiatric Disorders in Turkey 62, KIM, J., & CICCHETTI D., (2004). A longitudinal study of child maltreatment, mother child relationship quality and maladjustment: role of self-esteem and social competence. Journal of Abnorm Child Psychology, 32(4), KISER, L.J., STOVER, C.S., NAVALTA, C.P., DORADO, J., VOGEL, J.M., ABDUL-ADIL., JK., KIM, S., LEE, R.C., VIVRETTE, R., & BRIGGS, E.C., (2014). Effects of the child-perpetrator relationship on mental health outcomes of child abuse: It s (not) all relative. Child Abuse Neglect, 22(14), KOÇAK C, & BÜYÜKGÖNENÇ L., (2011). Knowledge and opinions of the persons in society towards child abuse and neglect. Hitit University Institute of Social Sciences Journal, 4(1), KÖKSAL, O., DILCI, T., & KOÇ, M., (2013). The investigation of the teachers views about the effect of social problems in children on academic success. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(8), KORKMAZLAR, ORAL., Ü, ENGIN, P., & BÜYÜKYAZICI, Z., (2010). The Research of Child Abuse and Domestic Violence in Turkey. Retrieved from 31

42 ID:110 K:112 org.tr/vera/app/var/files/c/o/cocuk-istismariraporu-tr.pdf.accessed: KRUG, EG., DAHLBERG, LL., MERCY, JA., ZWI, A.B., & LOZANA, R., (2003). World Report on Violence and Health, World Health Organization, Geneva violence_injury_prevention/violence/world_ report/en/introduction.pdf. Accessed: MCLOYD, V.C., (1998). Socioeconomic disadvantage and child development. American Psychologist, 53(2), MORTON, C.M., SIMMEL, C., & PETERSON, N.A., (2014). Neighborhood alcohol outlet density and rates of child abuse and neglect: Moderating effects of access to substance abuse services. Child Abuse & Neglect, 38(5), NORMAN, RE., BYAMBAA, M., DE R, BUTCHART, A., SCOTT, J., & VOS, T., (2012). The longterm health consequences of child physical abuse, emotional abuse, and neglect: A systematic review and meta-analysis. PLOS Medicine, 9(11), journal.pmed ÖZCEBE, H., BIÇER, BK., ÇETIN, E., YILMAZ, M., & ZAKIROV, F., (2011). The role of fathers in child care and development in children aged 0-10 years. Journal of child health and disease, (2), PALA, B., ÜNALACAK, M., & ÜNLÜOĞLU, I., (2011). Child maltreatment: Abuse and neglect. Dicle Medical Journal, 38(1), RIGGIO, H.R., (2000). Measuring attitudes toward adult sibling relationships: the lifespan sibling relationship scale. Journal of Social and Personal Relationships, 17(6), ROHNER, RP., KHALEQUE, A., & COURN- OYER, D.E., (2014). Introduction to parental acceptance-rejection theory, methods, evidence, and implications from uconn.edu/introduction_to_parental_acceptance.pdf. Accessed: SCHILLING, S., & CHRISTIAN, C.W., (2014). Child physical abuse and neglect. Child and Adolescent Psychiatry Clinical North America, 23(2), SCHÖNBUCHER, V., MAIER, T., MOHLER- KUO, M., SCHNYDER, U., & LANDOLT, M.A., (2014). Adolescent perspectives on social support received in the aftermath of sexual abuse: A Qualitative study. Archived Sex Behavorial, 43(3), SEDLAK, A. J., & BROADHURST, D.D., (2013). Third national incidence study of child abuse and neglect. Retrieved from en/hearings/exhibits/nico_trocme/pdf/nis_ Extract.pdf. Accessed:

43 ID:110 K:112 SERIN, N.B., (2012). Relations for parents and young male adolescents perceptions of emotional abuse. Turkish International Journal of Special Education and Guidance & Counceling, 1(2),18-26 SEVEN, S., (2007). Effects of family related factors on social behavior problems of six years old children. Educational Administration: Theory and Practice, 51, SIMSEK, S., & CENKSEVEN-ÖNDER, F., (2011). An investigation the behavioral problems of adolescents, who perceived emotional abuse from parents and teachers. Elemantary Education Online, 10(3), SUCHMAN, N.E., ROUNSVILLE, B., DECOSTE, C., & LUTHOR, S., (2007). Parental control, parental warmth, and psychosocial adjustment in a sample of substance-abusing mothers and their school-aged and adolescent children. Journal of Substance Abuse Treatment 32(1),

44 ULUSLARARASI HAKEMLİ KADIN HASTALIKLARI VE ANNE ÇOCUK SAĞLIĞI DERGİSİ International Refereed Journal of Gynaecological Diseases and Maternal Child Health AİLE SAĞLIĞI MERKEZLERİNDE ÇALIŞAN EBE VE HEMŞİRELERİN AİLE PLANLAMASI HİZMETLERİNDE DEĞİŞEN ROLÜ ÜZERİNE NİTEL BİR ARAŞTIRMA 1 A QUALITATIVE RESARCH ON THE CHANGING ROLE OF FAMILY HEALTH CENTERS MIDWIVES AND NURSES IN FAMILY PLANNING SERVICES Mine YURDAKUL 1, Aslıhan ARDIÇ ÇOBANER 2 1 Mersin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü, Mersin / Türkiye 2 Mersin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Sosyal Hizmetler Bölümü, Mersin / Türkiye Öz: Amaç: Araştırma, aile hekimliği uygulamasına geçiş ile birlikte ebe ve hemşirelerin aile planlaması hizmetlerinde değişen rolleri, yaşadıkları sorunları ve çözüm önerilerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Metod: Araştırmanın verileri, nitel araştırma metodolojisine uygun olarak derinlemesine görüşme tekniği ve yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığı ile Ekim - Aralık 2014 tarihinde toplanmıştır. Araştırmaya Mersin ilinde bulunan iki ayrı aile sağlığı merkezinde görev yapan 11 ebe ve hemşire katılmıştır. Yazılı ortama aktarılan ses kaydı çıktıları betimsel içerik analizi kullanılarak analiz edilmiştir. Bulgular: Katılımcılara göre aile hekimliği, koruyucu sağlık hizmetlerine verilen önemi azaltmıştır. Ebe ve hemşireler çalışma saatlerinin önemli bir kısmını kayıt işlemleri ve tedavi edici hizmetlere ayırmaktadır. Katılımcılara göre aile planlaması hizmetlerine yönelik çok yoğun danışmanlık talebi vardır. Ancak işyoğunluğu, zaman ve yer kısıtlılığı nedeniyle bu talebe yeterince cevap verilememektedir. Sonuç: Aile hekimliği uygulamaları, başta koruyucu sağlık hizmetleri olmak üzere; ebe ve hemşirelerin görev, yetki ve sorumluluklarında önemli değişimlere neden olmuştur. Bu çalışma, aile planlaması hizmetlerinin aile hekimliği sisteminin en zayıf noktalarından birisi olduğunu ebe ve hemşirelerin bakış açılarından ortaya koymuştur. Anahtar Sözcükler: Aile Hekimliği Sistemi, Aile Sağlığı Merkezi, Aile Planlaması Hizmetleri, Hemşire ve Ebe Abstract: Aim: The research was conducted to determine the changing role of and challenges faced by family health centers midwives and nurses in family planning services during the transition to family medicine system and to identify solutions. Method: The data of the research is in line with the qualitative study methodology and are collected through in-depth interview technique and semistructured interview from between October-December The research was conducted with 11 midwives and nurses who work in two different family health centers in Mersin. The transcription of recordings was analyzed using descriptive content analysis. Results: According to them, with family practice, preventive health services are declining in importance. Midwives and nurses spend most of their working hours with registration procedures and treatment services. They report that the demand for family planning is extremely high in the areas they work. Yet, this demand cannot be satisfied due to high workloads and the limitations of space and time. Conclusion: Family medicine implementation has led to important changes in the tasks and responsibilities of midwives and nurses, in particular preventive health services. This study has again proven family planning services to be one of the weakest dimensions of the family medicine system from midwives and nurses points of view. Key Words: Family Medicine System, Family Health Center, Family Planning Service, Midwife and Nurse Doi: /JACSD Sorumlu Yazar Mine YURDAKUL Mersin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü, Mersin/Türkiye yurdakul.m@hotmail.com Geliş Tarihi / Received: Düzeltme Tarihi / Revised: / Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest: Yok / Non Etik Kurul Raporu/ Ethics Committee:Var /Yes- Mersin Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu, Sayı: / /189, Tarih:01/08/

45 ID:112 K:114 INTRODUCTION There are 215 million women in the world who are not able to access to qualified family planning (FP) services. Most of them are in developing countries. Many women give birth at younger ages or very frequently, and a woman dies every 90 seconds due to pregnancy and childbirth (UNFPA, 2011). It is known that family planning services can reduce female and infant mortality rates by % in developing countries (Akin, 2012:44). In Turkey, preventive health services were organized in 1961 in accordance with the law numbered 224 on the Socialization of Health Services. The goal of this organization was to offer all citizens equal, accessible and free health services prioritizing preventive health services in stages. This was financed by the general budget (Kurt and Sasmaz, 2012:22). FP services were to be given at health houses, health centers and Mother and Child Care and Family Planning Centers (MCFM) by a team of doctors, midwives, nurses and environmental health technicians. They were also supported by home visits. The key personnel for informing and enlightening people about health education and contraception methods were midwives and nurses in health centers and health houses. Midwives in health centers, who mostly worked on field, identified the health levels and problems of all citizens, in particular women and children, in their homes. Hence, those who could not come for these services were able to access them, too (TMA, 2013:132). With the Family Medicine System (FMS), which is one of important components of Health Transformation Program (HTP) initiated in Turkey in the year of 2003, primary health services were privatized and these providers spread throughout the country in FMS (OJ,2004; OJ,2010) divided preventive health services into two categories: society-oriented and person-oriented. Society-oriented preventive services were assigned to the newly established Community Health Centers (CHC) instead of health centers, and person-oriented and FP services were assigned to family doctors and family health employees at Family Health Centers (FHC). According to the FMS, health services, instead of a comprehensive and community-based way of working, are to be offered only to those who visit FHCs. Family doctors and family health employees work under contract and are paid according to the number of people registered with them. A family doctor, midwifes and nurse is approximately responsible for 3,000 to 4,000 people to whom they are expected to offer prevention and treatment. Preventive health services such as vaccination and monitoring pregnant women and infants are included in the performance system, but FP services are not. Instead they are left to employees wishes and initiatives. During this period, MCFMs and their highly important family planning ser- 35

46 ID:112 K:114 vices have been reduced in number and weakened by losing educated staff (Aykut, 2014:151). The transition to FMS not only changed the organization of preventive health services, employment type, working conditions and the responsibilities of health professionals changed too. There have been important changes in midwives and nurses tasks and responsibilities associated with preventive health services, in particular, their roles in FP. In FMS, midwives and nurses who work with family doctors are defined, along with health officers and emergency medical technicians, as Family Health Employees (FHEs), and their tasks are treatment and support services rather than preventive services. According to the Family Practice Regulations, midwives and nurses, who are defined as FHEs, are responsible for offering treatment services, keeping records and statistics, wound care services, laboratory services and any other task family doctors assign to them (OJ,2004; OJ, 2010). In its current form, FMS has eliminated all the functions that midwives, who had an important role in offering preventive health services and community relations, performed in the health center system. It neglects midwives roles in offering preventive health services and establishing relationships with the community (Ciceklioglu, 2009:550; TMA, 2013:132). Basic RH/FP Health Indications in Turkey Some basic health indications in Turkey show that since the implementation of family practice, communities need for FP has greatly increased (Ozdemir and Goktas, 2015). According to the 2013 results of the Turkey Population and Health Research (TPHR), childbearing levels vary widely by region, and the total childbearing rate is Women and infant mortality rates have fallen over the years, yet they are still a few times higher than those of developed countries (Biliker and Akin, 2014:132; WB, org/indicator/sp.dyn.imrt.in). According to the national statistics of the Ministry of Health of Turkey, the mother mortality rate is 15.9 in a hundred thousand, and the infant mortality rate is 7.8 in a thousand (MOH, 2014). Two-thirds of mother mortalities in Turkey, where high-risk pregnancies are common, occur due to reasons that can be prevented (Biliker and Akin, 2014:132). Of women between the ages of 15 and 19, 5% have adolescent pregnancies, which can cause important health and social problems. High-risk behaviors in childbearing are common. One of every three births is risky (TPHR, 2013). According to TPHR 2013, the frequency of using contraception methods among married women between the ages of 15 and 49 is 74% in Turkey. Of them, 47% use modern methods and 26% use traditional methods. The most common modern method is Intrauterine Device (IUD) (17%), and the most common traditional method is withdrawal (26%). The data shows that women s level of knowledge about FP is not sufficient, and that the traditional methods are still widely used (Oztas et al., 2015:73). The use of the traditional methods, rather than modern methods, continues 36

47 ID:112 K:114 to increase (Mihciokur, 2014: ). The need midwives and nurses who will effectively work in FP services is increasing. This study aims to determine the opinions of midwives and nurses who work as FHEs in family practice about FP services, their changing working conditions, roles and tasks, as well as solutions for effective and sufficient FP services. Accordingly, this research aims to answer the following questions: How do midwives and nurses perceive of the change in FP services and of their new roles and tasks? What problems do they face during this process? How does counseling work currently in FP services? Do you think that effective and sufficient counseling is offered in FP services or not? What do they think about the reasons why an effective counseling is not offered? What kind of suggestions do they offer for effective counseling? METHODS The interview method, which is a data collection tool commonly used in social research and based on qualitative data, was used in this study, and research data was collected using a semi-structured interview form. The interview form has two sections with ten questions each. The first section included questions about participants personal information (age, gender, marital status, professional education level and total working hours, etc.), they were asked to mark the answers on the interview form. The second section included questions about the problems of midwives and nurses in FP services in the transition to FMS. A typical situation sampling method (Yildirim and Simsek, 2013:138), which identifies the most typical of a range of situations about which research is conducted, was used in this research with 11 midwives and nurses in the two FHC, located at two separate places with different economic and cultural characteristics, in Mersin, Turkey in October December At the beginning of the interviews, the aim of the study and the confidentiality of this information were explained to the participants who were asked if they had any questions. Although an attempt was made to create a trustworthy and comfortable atmosphere for the interviews, there were important impediments to them, such as high number of patients in the FHSs, and the fact that the midwives/nurses work alone with no one else to substitute for them. The interviews were recorded with the permission of participants. They took approximately minutes. Ethical consideration Before starting the research, written permission from Mersin s Public Health Directorate, ethical consent from Mersin University Clinical Studies (10/07/ 2014/153) and verbal consent from the participant midwives and nurses were obtained. 37

48 ID:112 K:114 Data Analysis Descriptive analysis, which is a qualitative method of data analysis, was chosen. The data analysis included four stages (Yildirim and Simsek, 2013:256). In the first stage, a framework for data analysis was established on the basis of research questions. The themes with which the data were to be classified and presented were determined. In the second stage, the data were arranged according to the thematic framework, were read according to three main themes and were grouped together. The third stage was identifying the findings. In this stage, the data which were grouped by theme were identified and were presented with the required citations. In the fourth stage, the findings were reported and related to each other. Table 1. Demographics and Bacground Information of Participans Participants Age Job Work Years (Total) Education Level Work Years (FHC) Location P1 37 Midwife 17 Associate Degrees 4 Yenisehir P2 43 Midwife 27 Associate Degrees 4,5 Yenisehir P3 35 Nurse 17 Bachelor s Degrees P4 46 Nurse 21 Bachelor s Degrees 4 Yenisehir 4,5 Yenisehir P5 37 Midwife 18 High School <1 Akdeniz P6 49 Midwife 30 High School 4 Akdeniz P7 35 Midwife 17 Associate Degrees 4 Akdeniz P8 35 Midwife 8 Bachelor s Degrees 1,5 Akdeniz P9 53 Nurse 34 High School 4 Akdeniz P10 37 Midwife 19 High School 2 Akdeniz P11 40 Midwife 22 Associate Degrees 4 Akdeniz RESULTS This section includes the participants demographic characteristics. All 11 participants were female midwives and nurses. Of them, 9 were midwives and 3 were nurses. Their ages were between 35 and 53. Four had high school diplomas, four had associate degrees, and three had bachelor s degrees. Their length of service ranged from 8 to 34 years. All of them had worked in health centers before family practice and actively offered FP services there. There were 10 38

49 ID:112 K:114 midwives and nurses who said they had attended FP counseling training after graduation and had a certification to practice IUD insertions. There were 9 midwives and nurses who have been working as FHEs since 2010, when the transition to FMS took place. Table 1 shows their characteristics. In this study, three themes were specified. The three themes concerned how the participants perceived the changes in FP services with the transition to FMS, the current state of counseling services in FP and their proposed solutions. The Participants Perceptions of Change in FP Services This theme included questions about how participants perceived the change in FP services with the transition to FMS. All interviewees had experienced this change and were able to analyze it since they had worked in health centers before the change took place. Most participants considered the change in FP services with the passage to family practice in terms of change in their roles and tasks, and said that they negatively perceived this change. In the family practice system, we have to do all the work simultaneously. We have to be at polyclinics. We have to call patients. We are expected to perform all the jobs of secretary, midwifery, nursing, taking blood and data entry (P3). I think that preventive and reproductive health services are not considered important enough (P10). Due to the performance system, what the patients miss doing are reflected as our mistakes. Moreover, the performance system includes nothing about family planning. They give us only the materials (P1) I absolutely have a negative perception of this change. I do not even have time to speak to you. I do not believe that family planning services are offered in any way (P11). Since I worked in family planning before, I occasionally try to offer counseling in reproductive health and family planning services. Although I do not ask questions like I did in the health center system, I try to pay attention to the basic issues. But I have to be very quick and decide very quickly (P1). According to the participants, another controversial point about FMS is that it has weakened the significance of preventive health services. This point was mentioned by many participants. This system is merely based on prescribing medicine and reporting. Patients have become addicted to medications. Things related to prevention and education do not have any importance (P1). The family planning services are not included in the performance evaluations according to 39

50 ID:112 K:114 family practice system, leading to the neglect of these services ( P7). According to the participants, the health center system was much more advantageous in terms of social relations and knowing the community. The participants emphasized that in the health center system, FP services were offered only by those who deal with this issue and are responsible for it, but family practice violated this division of work and teamwork approach. Family planning services were better before family practice. Our two friends who had family planning training (with FP certificate) served only in family planning. We had our room. Our patients could easily come and go. Now, our friends who do not have a family planning training have to offer family planning services (P2). In health center system, I served only in family planning and had my room. I could talk to my patients at length. For instance, before they start birth control pills, I had time to measure their blood pressure and weight. Now I have to be more superficial. I think I do not deal with them sufficiently. Sometimes I feel guilty about this. I ask myself if I missed something or if something bad will happen (P1). According to the participants, the fact that in FMS the checkups of married women between the ages of and FP services are not included in the performance criteria make these services invisible. The current system does not consider FP services to be reasonable or necessary. Health staff spends most of their time doing medical examinations and treatment services. The Participants Evaluations of the Functioning of FP Services: This theme considers the analysis of the current situation of FMS. This means the fields included in FP services, the age group and gender mostly encountered in counseling and the time spared for counseling services. The participants think that the community to whom they offer services needs counseling in a variety of fields, including FP services. Yet, there are problems with the functioning of these services. According to the participants, the services do not include the entire community. Given the current situation, it is clear that FP counseling targets only married women between the ages of This mentality excludes unmarried women, men, adolescents and elderly people. People have many questions to ask about family planning. With regard to the contraception methods, I offer counseling mostly about partners problems (P2). We offer counseling for women between the ages of We do not offer sexual health counseling for youths or men. Not always, but I spare time for them and call them every two months. They come here (P1). We have to offer counseling in a very limited time. I offer counseling for women who just gave 40

51 ID:112 K:114 birth, married women between the ages of and mostly those in their childbearing age (P10). The participants indicated that there is an extremely high demand for FP services, and that although they like offering these services and want to offer them, they cannot sufficiently do so. The nurses and midwives said they try to offer this service as much as they can but they are not content with the service they offer. Participants accounted for the neglect of FP services in various ways. The reasons mentioned most often were workload, the large number of patients and the time they spend doing data entry on computers, all of which restrict the time for preventive health services and FP services. According to the participants, another reason is the lack of a counseling room. One of the most common problems mentioned by the participants was the lack of equipment. The equipment, pills and condoms do not come regularly. For instance, we have a problem with equipment. The socioeconomic level of the area is very low. For instance, pills come once every 5-6 months. Somebody take them, and others do not get them. They can \not get them elsewhere. Their price has increased too much. Women have difficulty taking them. We distribute condoms, but there is not much demand for them (P7). Solution Recommendations: The participants proposed various solutions to problems with counseling and how to improve it. These were mostly about the necessity to reduce workloads, to have a division of labor like that of the health center system, to fulfill the need for equipment and to have a separate FP room. Also it s emphasized that FP services should be included in performance criteria. DISCUSSION Instead of preventive health services for public health, FMS has caused an individual-centered structure which privileges remedial health services become dominant in Turkey (TMA, 2013: ; Ciceklioglu, 2009: ; Uysal 2005:450; Aksaoglu, 2008:31). By neglecting preventive services, FMS causes a large part of the society to be deprived of qualified health services (Ozkan and Catiker, 2007:91). According to the participants, FPS reduces the importance of preventive health services in general and FP services in particular. With family practice, midwives and nurses have become unable to offer the preventive services they should. In Turkey, considering that two thirds of maternal mortality is preventable, the FP services offered by midwives and nurses in the first grade are of vital importance (MOH,2015,12). The participants said that in the health center system, FP services were only offered by health staff educated in this field and assigned to this 41

52 ID:112 K:114 task, and that family practice violated this division of work and team work. As many studies indicate, this can create a serious risk in women and infant health services in the coming years (TMA, 2013: 144; Eroglu and Koc, 2012: 150; Ozaydin, 2012:142). The participants included midwives and nurses who had previously worked in MCFM s and completed standard training after graduation. Thus, despite all the problems, they considered offering FP services with self-devotion as a moral responsibility, which allowed FP services to continue. Yet, it is known that in Turkey, the current health staff in many FHCs do not have FP training and certificates of competency in IUD insertion (TMA, 2013). The reduction in the use of IUDs in Turkey since 2003 and the rise in the use of condoms can be explained by current family practice s lack of health staff with competency in IUD insertion (Ozdemir and Goktas, 2015). According to Mihciokur and Akin (2013:530), given that most family doctors lack certificates of IUD insertion, and FP services cannot be offered in FHC s, the failure in FP services will become a more serious problem. According to the participants, since the monitoring of married women between the ages of and FP services are not included in performance criteria, these services are neglected. Family doctors and FHEs have to spare most of their time in visit and remedial services, tasks that are included in the performance criteria. Since FP services in FMS depend on staff s initiative, the participants said they only offer these services when they have time. As indicated by most researchers (Akin, 2012: 58; Aykut, 2014:151; Mihciokur and Akin, 2013: 530; Ozyurda, 2013:125), and given the social benefits of FP services, their inclusion in the performance criteria would be wise. Today, reproductive health is considered an integral part of sexual health, a fundamental right of all individuals, be they women, men, young or elderly (HRDF, 2012). According to the participants, the FP services they offer address only married women between the ages of This means that there is not counseling service for unmarried women and men, adolescents and elderly people. According to the participants, men are neglected in FP services. Since men s knowledge and attitudes highly affect their wives childbearing behaviors in Turkey (Ozcebe and Akin, 2008:85), men should be allowed to receive more FP training and counseling. The availability and accessibility of these services in primary health services should be guaranteed by the state. The physical environment is also important for an effective FP. The participants reported many times that the current environment is not appropriate for protecting people s physical and verbal privacy. It was indicated that the physical conditions and technical equipment of FMS are not suitable for preventive services. With the transition to FMS, the FP room was closed, and a 42

53 ID:112 K:114 separate room for this service has not been provided (Uysal, 2005:451; Ozaydin, 2012:143). Most participants were not able to perform IUD insertion for various reasons despite their certificate. This supports the literature. One of the problems commonly mentioned by the participants was the insufficiency of equipment. This problem is an indication that not enough importance is ascribed to FP services. Before FP, the contraceptive methods were distributed for free by the Ministry of Health, whereas in the current situation the social security system pays for them. Thus, those who need them have to buy them. This hinders access to these services (TMA, 2013:74-75). Another commonly mentioned negative factor in FP services inadequacy is high workload. Uysal (2005:452) indicates that FHEs now have heavier workloads. Working in polyclinics and record keeping take up most of their time, and they can offer periodical monitoring of at-risk groups and preventive health services only to patients who come and ask for them. According to Akcan et al. (2006:10-20), the main things that prevent midwives and nurses from offering counseling are the absence of a suitable environment and the lack of time. Working too many hours negatively affects the physical and mental abilities of FHEs and their performance. This causes them to have problems with fatigue and losing motivation. It also impairs the quality of the services they offer. When people cannot access the FP services they need, many problems arise including unwanted pregnancies and self-induced abortions, and women and infant mortality or disability caused by getting pregnant at very early or older ages, or giving birth very frequently. Even the mere offering of the FP services can contribute to women and public health by reducing women s mortality risk (Homer et al., 2014:1146). The common view of the participants was that there is a great demand for FP services and this demand is not sufficiently satisfied due to workload and limitations of time and space. Health services in the FMS are offered only to those who request them. The preventive health services which were previously provided by midwives and nurses by home visits no longer exist. This will bar disadvantaged groups from access to health services and will increase inequality. Uysal (2005:452) indicates that home visits allowed midwives and nurses to identify many problems in their place. According to Uysal (2005:452), these important problems may include women being subject to domestic violence or adolescents who are not aware that they are pregnant. This inclusive aspect has been lost. It is remarkable that, given the inequality people who do not come to FHCs face, their absence was mentioned by none of the participants. CONCLUSION This study determined that most of the problems and solutions mentioned by the participants were 43

54 ID:112 K:114 not against the system, but aimed to improve its current functioning. The most commonly mentioned problems and recommendations include reducing workloads, establishing a division of labor like that of the health center system for some tasks, making FP services part of performance criteria, meeting equipment needs and having a separate room for FP services. Although there have been important changes in the employment type and personal rights of midwives and nurses, none of the participants spoke of the negative situation caused by the change in their professional role or the need for occupational organization. This study has again proven that, from the point of view of midwives and nurses, FP services is one the weakest points of FHC. Therefore, the decision-making mechanisms about health services should be reorganized to allow FHEs to have a fair workload and working conditions that are appropriate to their personal needs and protect and favor employee rights and human dignity. Professional titles and personal rights should be restored for midwives and nurses in primary care. Regulations should allow midwives who are competent in FP issues to transmit their knowledge and abilities to people. Moreover, to enhance FP services in primary care, multidisciplinary team work should be reinstated, and FP services should include all members of society. The data obtained in this research are limited to the responses of midwives and nurses serving as FHEs in FMS, about their changing roles in FP services and counseling, their perception of these roles, and their way of defining problems and proposes solutions. FPS became widespread in Turkey in 2010, and further qualitative and quantitative studies of it should be conducted. Some of this research should discuss how midwives and nurses perceive the change in their tasks related to preventive health services, their duties and responsibilities, working conditions, employment type and personal rights. REFERENCES AKCAN, F., OZSOY, S.A., & ERGUL, S., (2006). An Investigation of Midwives and Nurses Consultation Skills Who Work in Primary Health Care Services. Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences, 9(4), AKIN, A., (2012). Future Perspectives on Induced Abortion and Reproductive Health Services in Light of the Changing Population and Health Policies in Turkey, Turkish Journal of Public Health, Special Issue 1:Abortions,43-60 AKSAKOGLU, G., (2008). Sağlıkta sosyalleştirmenin Öyküsü/ The Story of Socialization in Health, Memleket Mevzuat, 8: edu.tr/halksagligi/doc/yazilar/sagliktasosyallestirmeninoykusu.pdf, Accessed: AYKUT, B.N., (2014). Family Planning, M. Ertem, G. Çan (Ed.), Turkey Health Report, Ankara, Turkey: HASUDER, pp , 44

55 ID:112 K:114 PDF, Accessed: BILIKER, M.A., AKIN, A., (2014). Maternal Mortality, M. Ertem, G. Çan (Ed.), Turkey Health Report, Ankara, Turkey: HASUDER, pp , anasayfa/components/com_booklibrary/ebooks/tsr2014t.pdf Accessed: CICEKLIOGLU, M., (2009). Primary Health Care in Turkey; Transition Public Health Clinics to Family Practice System. S. Kurt (Ed.), Almanac 2009 Analysis, İstanbul, Turkey: Foundation for Social Research Publication, pp EROGLU, K., KOC, G., (2012). From Past to Present Maternal and Child Health Nursing Services in Health Legislation Within the Scope of Women s Health. Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences 15(2): HOMER, C.S.E., & et. al. (2014). The Projected Effect of Scalin Gup Midwifery. Lancet, 384, HUMAN RESOURCE DEVELOPMENT FOUNDATION (HRDF). (2012). Consulate General of Sweden. Reproductive Right Swith Cases in Turkey, İstanbulTurkey: KITAPCIGI.pdf,Accessed: KURT, O., SASMAZ T., (2012). The Socialization of Health Services in Turkey: Lokman Hekim Journal, 2(1): MIHCIOKUR, S. AKIN, A., (2013). State of Providing Family Planning Services of Some Family Doctors and Their Views on Family Planning Services in Family Health Centers, 16. National Public Health Congress Book, Antalya, Turkey. pp.530 MIHCIOKUR, S., (2014). Adolescent/Teen Reproductive Health and Sexuel Health Issues in Turkey and Developments in This Area. In M. Ertem, G. Çan (Ed.), Turkey Health Report, Ankara, Turkey: HASUDER, pp anasayfa/components/com_booklibrary/ebooks/tsr2014t.pdf, Accessed: MINISTRY OF HEALTH (MOH) (2014). Health Statisticss Yearbook Ankara: Turkey: The Ministry of Health of Turkey, saglik.gov.tr/ekutuphane/kitaplar/en%20 YILLIK.pdf,Accessed: MINISTRY OF HEALTH (MOH) (2015). Acil Obstetrik Bakım Ebe/Hemşire Katılımcı Kitabı, Ankara, Turkey: Sağlık Bakanlığı Yayınları,pp saglik.gov.tr/dosya/haberler/aob.pdf. Accessed: MOHAMAD-ALIZADEH, S., & et.al. (2009). Barriers to high-quality primary reproductive 45

56 ID:112 K:114 health services in an urban area of Iran: views of public health providers. Midwifery,25, THE OFFICIAL JOURNAL (OJ) (1961). Law on the Socialization of Health Services. No THE OFFICIAL JOURNAL (OJ) (2004). Family Medicine Law. No THE OFFICIAL JOURNAL (OJ) (2010). Family Medicine Implementation Regulation. No OZAYDIN, N. (2012). Where is Reproductive Health Services Leading. 15. National Public Health Congress Book, Bursa, OZDEMIR, F., GOKTAS, B., (2015). Is the State With drawing From Modern Contraceptive Methods? Accessed OZKAN, O., CATIKER A., (2007). Family Health Nursing: Appearance in Nursing Occupatiın of Health Care Privatization. Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences, 10(4), OZTAS, O., ARTANTAS, A. TETIK, B., K., YALCINTAS, A., USTU, Y., UGURLU, M., (2015). Knowledge, Attitude and Behaviour of Married Women of Age Group About Reproductive Health and Contraception. Ankara Med J, 15(2):67-76 OZYURDA, F., (2013). The Effects of The Health Transformation Program on Women s Health, 16. National Public Health Congress Book, Antalya, OZCEBE H., AKIN, A., (2008). Kadın-erkek Eşitsizliği ve Erkeklerin Üreme Sağlığına Katılımı: 6.Uluslararası Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Kongre Kitabı, Ankara, Bayt Yayıncılık. 2003; TURKISH MEDICAL ASSOCIATION (TMA) (2013). How Transform the Family Practice System Primary Health Care Environment? Z. Öcek, M. Ciceklioglu. (Ed.) Ankara, Turkey: Turkish Medical Association Publishing, ss TURKEY POPULATION AND HEALTH RESARCH (TPHR) (2013). Hacettepe University Institute of Population Studies, main.report.pdf, Accessed UNITED NATIONS POPULATION FUND (UNFPA) (2011). 7 Billion actions. documents/7%20billion/7b_fact_sheets_en.pdf, Accessed UYSAL, A., (2005).Where Nurses in Primary Care Health Transformation Project within the Scope, Community and Physician, 20(6):

57 ID:112 K:114 YILDIRIM, A., SIMSEK, H., (2013). Qualitative Research Methods in Social Sciences, Ankara, Turkey: Secgin Publisher, pp WORLD BANK (WB). Infant Mortality Rate IMRT.IN Accessed:

58 ULUSLARARASI HAKEMLİ KADIN HASTALIKLARI VE ANNE ÇOCUK SAĞLIĞI DERGİSİ International Refereed Journal of Gynaecological Diseases and Maternal Child Health EBELİK ÖĞRENCİLERİNİN ETİK DUYARLILIKLARININ İNCELENMESİ 1 THE MORAL SENSIBILITY OF MIDWIFERY STUDENTS Türkan KARACA 1, Sibel YALVAÇ 1 1 Adıyaman Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü, Adıyaman / Türkiye Öz: Amaç: Araştırma, ebelik öğrencilerinin etik duyarlılıklarının belirlenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Yöntem: Araştırmanın evrenini, eğitim-öğretim yılı güz döneminde Adıyaman Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu Ebelik Bölümü nde temel meslek derslerine kayıtlı 204 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemi ise olasılıksız örnekleme yöntemlerinden gelişigüzel örnekleme yöntemi ile 4-8 Ocak 2016 tarihleri arasında ulaşılabilen, araştırmaya katılmaya gönüllü ve Etik Duyarlılık Ölçeğini tam olarak dolduran 153 öğrenciden oluşmuştur. Araştırmada veriler Tanıtıcı Özellikler Formu ve Etik Duyarlılık Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Verilerin istatistiksel analizinde Mann-Whitney U testi, Kruskal-Wallis testi, medyan, minumum, maksimum ve yüzdelik hesaplarından yararlanılmıştır. Bulgular: Araştırmadan elde edilen bulgulara göre ebelik öğrencilerin ölçek puan ortalamalarının ± olduğu saptanmıştır. Ayrıca araştırmada elde edilen sonuçlara göre, etik duyarlılık ölçeği ile öğrencilerin sınıfları, sosyo-ekonomik düzeyleri, ebelik bölümünden memnuniyetleri, etik dersi alma ve etikle ilgili yayın takip etme durumları, etik ikilem yaşama durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır. Sonuç: Ebelik öğrencilerinin etik duyarlılığının artırılması ve dolayısıyla etik sorunları tanıma ve çözümünün sağlanabilmesi için, mezuniyet öncesi ve sonrası etiğe ilişkin eğitim programlarının düzenlenmesi önemlidir. Anahtar Kelimeler: Etik Duyarlılık, Ebelik Eğitimi, Öğrenci Ebe Abstract: Purpose:This study is carried out as a descriptive study to determine the moral sensibility of midwifery students. Method:The population of study consisted of 204 nursing students who enrolled in vocational courses during the spring semester at Adiyaman University, School of Health Sciences Midwifery Department. Sample of the study were 153 students who were accessible between 4-8 January, 2016, who volunteered to participate in the study, who were chosen using random sampling which is one of the improbable sampling methods, and who completed the Moral Sensibility Scale. Data was collected by Informative Features Form and Moral Sensibility Scale. Mann-Whitney U, Kruskal-Wallis, Median and Percentages were used for performed during analysis. Results: According to findings from study, the average scores of the students were found ± Students class, socio-,economic status, satisfaction from midwifery department, taking of ethic lesson and following of publications related ethics have statistical significance between Moral Sensibility Scale. Conclision: It is important to design education programs regarding ethics before and after graduation so that midwifery department students sensibility and awareness about ethics can be increased and thereby solutions to the issue can be found. Key Words: Moral Sensibility, Midwifery Education, Midwifery Students Doi: /JACSD Sorumlu Yazar Türkan KARACA, Adıyaman Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü, Adıyaman, Türkiye, turkan_20051@hotmail.com Geliş Tarihi / Received: / Düzeltme Tarihi / Revised: / Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest: Yok / Non Etik Kurul Raporu/ Ethics Committee:Yok /None 48

59 ID:125 K:126 GİRİŞ Teknolojide meydana gelen hızlı ilerleme sağlık hizmetlerinde tanı, tedavi ve bakım aşamalarında kendini gösterirken her geçen gün etiğe duyulan gereksinim artmaktadır (Özcan vd., 2012:399). Etik, sistematik davranış, kötü huy, iyi huy, erdem, doğru ve iyi davranış ilkelerini araştırır (Aydın, 2012:4) Diğer bir deyişle etik, bireyin davranışlarına temel olan ahlak ilkelerin tümüdür (Babadağ, 1991:5; Aydın, 2012:8). Etik duyarlılık ise, etik problemlerin tanınması ve çözümlenebilmesi konusunda doğru kararların alabilmesi için, var olan etik sorunu ayırt edebilme yeteneğidir (Ersoy vd. 1999:24). Bireylerin etik problemlerde en doğru kararları alabilmesi için etik duyarlılıklarının gelişmiş olması ve insanın sağlığını ilgilendiren durum ya da durumların içerdiği etik değerleri bilmesi gerekmektedir (Vanlaere and Gastmas, 2007:758; Pekcan, 2007:5). Hasta bakımındaki ilerlemeler ve dünyadaki global değişimler sağlık uygulamalarına yansımakta ve duruma bağlı olarak ebeler yeni etik sorunlarla karşılaşmaktadırlar (Özcan vd., 2012: 340; Aksu ve Akyol, 2011:16). Bu gelişmeler ebelik mesleğinin bilimsel bir bilim dalı olarak gelişmesi hasta bakımında etik problemin varlığından haberdar olma ve etik karar verme ile ilgili ebelerin kendilerine dönüp bakmalarını, etik duyarlılıklarını gözden geçirmelerini gerektirmektedir (Foster and Lasser, 2011:15). Çünkü ebelik; değerleri, tutumları, kişisel davranışları geliştiren ve besleyen bir süreç olup sağlıklı veya hasta bireye hizmet veren bir sağlık disiplinidir (Peate and Hamilton, 2008:25). Ebelik öğrencilerinin ileride yetkin ve duyarlı birer ebe olabilmeleri için öncelikle kendilerinde etik duyarlılığı geliştirmiş olmaları gerekmektedir. Ebelik öğrencilerinin etik duyarlılıklarının belirlenmesi, mevcut durumun değerlendirilmesine ve bu alandaki gereksinimlerin tanımlanmasına olanak sağlayacaktır. Bunun yanı sıra eğitimcilerin, ebelik öğrencilerinin etik duyarlılıkları hakkında bilgi sahibi olması önemlidir. Böylece, ebelik eğitim müfredatının, öğrencilerin etik duyarlılıklarını geliştirecek şekilde düzenlenebilmesini sağlanacaktır. Literatür incelendiğinde ebelik öğrencilerinin etik duyarlılıklarını belirlemeye yönelik herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu doğrultuda araştırma; Adıyaman Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu ebelik öğrencilerinin etik duyarlılıklarını ortaya koymak, etik duyarlılığının içinde bulunulan faktörlerle ilişkisini ölçmek, çalışan ve öğrenimine devam eden sağlık çalışanlarına kaynak oluşturmak amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. YÖNTEM Araştırmanın Amacı ve Türü Araştırma, ebelik öğrencilerinin etik duyarlılıklarının incelenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Araştırmanın Yapıldığı Yer Araştırma, Adıyaman Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü nde yapılmıştır. Adıyaman 49

60 ID:125 K:126 Sağlık Yüksekokulu, 2 Kasım 1996 tarihinde İnönü Üniversitesine bağlı olarak kurulmuştur. Sağlık Yüksekokulu 1997/1998 öğretim yılında eğitime başlamış ve 2006 yılında Adıyaman Üniversitesine bağlanmış olup halen hemşire ve ebe yetiştirmektedir. Araştırmanın Evren ve Örneklemi Araştırmanın evrenini eğitim-öğretim yılı güz döneminde Adıyaman Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü nde her sınıfın temel meslek derslerine kayıtlı 204 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemi ise olasılıksız örnekleme yöntemlerinden gelişigüzel örnekleme yöntemi ile 4-8 Ocak 2016 tarihleri arasında ulaşılabilen, araştırmaya katılmaya gönüllü ve Etik Duyarlılık Ölçeğini tam olarak dolduran 153 öğrencilerden oluşmuştur. Veri Toplama Araçları Araştırmada veriler tanıtıcı özellikler formu ve etik duyarlılık ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Tanıtıcı Özellikler Formu, öğrencilerin tanıtıcı özelliklerini belirlemek amacıyla hazırlanmış toplam 15 soru içermektedir. Tanıtıcı Özellikler Formu nda, öğrencilerin sosyo-demografik özellikleri, çalışma durumları, ebelik bölümünü isteyerek tercih etme durumları, bölümden memnuniyetleri, etik ile ilgili ders alma durumları ve etik ikilem yaşama sıklıkları sorgulanmıştır. Etik Duyarlılık Ölçeği etik duyarlılığı ölçmek amacıyla Kim Lutzen tarafından oluşturulmuş olup, Karolinska Hemşirelik Enstitüsü nde 1994 yılında (İsveç-Stokholm), öncelikle psikiyatri kliniğinde daha sonra da diğer birimlerde çalışan hekim ve hemşirelerde kullanılmıştır. Türkiye de ölçeğin geçerlik ve güvenirliği 2003 yılında Hale Tosun tarafından yapılmış ve cronbach alfa değeri 0.84 olarak bulunmuştur. Etik Duyarlılık Ölçeği 30 (Otuz) madde ve 6 (Altı) alt boyutu (Otonomi - Yarar Sağlama - Bütüncül Yaklaşım - Çatışma - Uygulama - Oryantasyon) içermektedir. Ölçeğin toplam puanı arasında değişmektedir. Puanın yüksek olması etik açıdan düşük duyarlılığı, puanın düşük olması ise etik açıdan yüksek duyarlılığı gösterir. Veri Toplama Aracının Uygulanması Araştırma öğrencilerin eğitim-öğretim yılı boyunca aldıkları derslerin kendi davranışlarına ne kadar yansıdığını görebilmek açısından, ilgili dönemin haftalarında uygulanmıştır. Öğrencilerin bulundukları sınıflarda veri toplama araçları uygulanmadan önce araştırmacı tarafından öğrencilere araştırmaya ilişkin bilgi verilmiş ve araştırmaya katılımın gönüllülük ilkesine bağlı olduğu belirtilmiştir. Araştırmaya katılmayı kabul eden öğrencilerden öncelikle aydınlatılmış yazılı onam formunu doldurmaları istenmiştir. Aydınlatılmış yazılı onam formu alınan öğrencilere Tanıtıcı Özellikler Formu ve Etik Duyarlılık Ölçeği aynı anda verilmiş ve öğrencilerden, ölçeğin her bir maddesinin karşısında bulunan 7 ifadeden kendisini en iyi tanımladığını düşündüğü ifadeyi işaretlemeleri istenmiştir. 50

61 ID:125 K:126 Verilerin Değerlendirilmesi Araştırmada tanıtıcı özellikler formunda yer alan veriler bağımsız, Etik Duyarlılık Ölçeği nden alınan puanlar ise bağımlı değişkenleri oluşturmaktadır. İki bağımsız grubun istatistiksel analizinde parametrik test varsayımları sağlanmadığından Mann-Whitney U testi kullanılmıştır. İkiden fazla bağımsız grubun istatiksel analizinde parametrik test varsayımları sağlanmadığından Kruskal-Wallis testi kullanılmıştır. Ayrıca, gruplar normal dağılım özelliği göstermediği için verilerin analizinde medyan, minumum, maksimum ve yüzdelik hesaplarından yararlanılmıştır. Araştırmanın Etik Yönü Araştırmanın uygulanabilmesi için Adıyaman Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü Başkanlığı ndan yazılı izin alınmıştır. Araştırmanın uygulamasına katılmayı kabul eden Adıyaman Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü öğrencilerinden yazılı aydınlatılmış onam alınmıştır. Araştırma, Ebelik Öğrencileri Kongresi kapsamında bir anket çalışması olarak yapıldığından etik kurul izni bulunmamaktadır. Araştırmada soru kâğıdı üzerine öğrencilerin isimlerini yazmamaları belirtilmiş ve böylece öğrencilerin gizliliği sağlanmıştır. Tablo 1. Öğrencilerin Akademik Durumlarına İlişkin Bazı Tanıtıcı Özellikleri (n=153) Sayı % Mezun Olunan Okul Genel Lise Anadolu Lisesi Sağlık Meslek Lisesi Süper Lise Ebe Olarak Çalışma Durumu Hayır Evet Ebelik Bölümünü Tercih Durumu İsteyerek Tercih Etme İstemeyerek Tercih Etme Ebelik Bölümünden Memnuniyet Durumu Evet, memnunum Hayır, memnun değilim Bilmiyorum, kararsızım

62 ID:125 K:126 BULGULAR Tablo 1 de öğrencilerin akademik durumuna ilişkin bazı tanıtıcı özellikleri görülmektedir. Öğrencilerin %62.7 si genel lise mezunudur. Öğrencilerin hemen hemen hepsi (%98.7) ebe olarak herhangi bir yerde çalışmamaktadır. %63.4 ü ebelik bölümünü isteyerek tercih ettiklerini belirtmektedir. Öğrencilerin ebelik bölümünden memnuniyet durumlarının dağılımında, öğrencilerin yarıdan fazlası (%54.9) okuduğu bölümden memnun olduğu görülmektedir. Tablo 2. Öğrencilerin Etik Kavramına İlişkin Bazı Tanıtıcı Özellikleri (n=153) Sayı % Etik ile İlgili Ders Alma Durumu Evet Hayır Etik ile İlgili Yayın Takip Etme Durumu Evet Hayır Etik İkilem Yaşama Durumu Evet Hayır Etik İkilem Yaşama Sıklığı Bazen yaşıyorum Ara sıra yaşıyorum Sık sık yaşıyorum Hiç yaşamıyorum Tablo 2 te öğrencilerin etik kavramına ilişkin bazı tanıtıcı özellikleri görülmektedir. Öğrencilerin yalnızca%32.7 si etik ile ilgili her hangi bir ders almıştır ve sadece %13.7 si etik ile ilgili bir yayını takip etmektedir. Çoğu öğrenci etik ikilem yaşamadığını ifade etmesine rağmen (%56.9), etik ikilem yaşama sıklığını bazen yaşıyorum (%58.8) diye belirtmişlerdir. 52

63 ID:125 K:126 Tablo 3. Öğrencilerin Etik Duyarlılık Ölçeği ve Alt Ölçeklerinin Tanımlayıcı İstatistikleri (n=153) Etik Duyarlılık Alt Ölçekleri S Medyan Min. Max. n Otonomi ± Yarar Sağlama ± Bütüncül Yaklaşım ± Çatışma ± Uygulama ± Oryantasyon ± Etik Duyarlılık Ölçeği ± Tablo 4. Etik Duyarlılık Ölçek Puan Medyanlarının Öğrencilerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı (n=153) Medyan Min. Max. n İstatistiksel Değerlendirme Dersler 1.Sınıf X 2 = Sınıf p= Sınıf Sınıf Yaş Grupları 19- altı yaş X 2 = yaş p= üstü yaş Sosyo-ekonomik Düzey Düşük X 2 =1.599 Orta p=0.449 Yüksek En Uzun Yaşanılan Yer Köy X 2 =1.016 İlçe p=0.602 İl

64 ID:125 K:126 Tablo 3 de öğrencilerin etik duyarlılık ölçeği ve alt ölçeklerinin tanımlayıcı istatistik sonuçları verilmiştir. Öğrencilerin etik duyarlılık ölçeği puan ortalamaları ±30.60 dır. Öğrencilerin puanlarının medyan değeri 113 olup minumum puan 30, maksimum puan 203 dür. X 2 : Kruskal-Wallis Testi Tablo 4 te öğrencilerin etik duyarlılık ölçeği puan medyanlarının öğrencilerin tanıtıcı özelliklerine göre dağılımları görülmektedir. Dördüncü sınıfta yer alan öğrencilerinin ölçek puan medyanları olup en düşük değere sahiptir. Birinci sınıfta yer alan öğrencilerin ölçek puan ortalamaları en düşük ikinci değere (103.50) sahiptir. Etik duyarlılık ölçek puan meydanlarına göre yapılan istatistiksel değerlendirmede sınıflar arasında fark vardır (p=0.019<0.05). Öğrencilerin etik duyarlılık puan medyanı en düşük olan grup (106.00) 23 yaş ve üzeridir, en yüksek ölçek puan meydanına ise (114.00) yaş grubu sahiptir. Yapılan istatistiksel değerlendirmede öğrencilerin etik duyarlılık ölçek puan medyanlarının yaşlara göre farklı olmadığı saptanmıştır (p>0.05). Tablo 4 de yer alan tanıtıcı özelliklerden birisi de öğrencilerin etik duyarlılık ölçek puan medyanlarının sosyo-ekonomik düzeylerine göre dağılımları ile ilgilidir. Sosyo-ekonomik düzeyi düşük olan öğrencilerin ölçek puan medyanları dir. Sosyo-ekonomik düzeyi orta olan öğrencilerin ölçek puan medyanları iken, yüksek olan öğrencilerin ölçek puan medyanları dır. Etik duyarlılık ölçek puan meydanlarına göre yapılan istatistiksel değerlendirmede ekonomik düzeyler arasında fark yoktur (p>0.05). Tablo 4 de görüldüğü gibi etik duyarlılık puan medyanı en düşük olan grup (111.00) en uzun süre ilde yaşamıştır. En uzun süre köyde yaşayan öğrenci grubu ise en yüksek ölçek puan meydanına (114.50) sahiptir. Yapılan istatistiksel değerlendirmede öğrencilerin etik duyarlılık ölçek puan medyanlarının yaşanılan yere göre farklı olmadığı saptanmıştır (p>0.05). 54

65 ID:125 K:126 Tablo 5. Etik Duyarlılık Ölçek Puan Medyanlarının Öğrencilerin Akademik Durumuna İlişkin Mezun Olunan Okul Bazı Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı (n=153) Medyan Min. Max. n İstatistiksel Değerlendirme Genel Lise X 2 =0.617 Anadolu Lisesi p=0.892 Sağlık Meslek Lisesi Süper Lise Ebelik Bölümünü Tercih Etme Durumu İsteyerek Tercih Etme Z= İstemeyerek Tercih Etme p=0.759 Ebelik Bölümünden Memnuniyet Durumu Evet, memnunum X 2 =5.892 Hayır, memnun değilim p=0.053 Bilmiyorum, kararsızım X 2 : Kruskal-Wallis Testi Z: Mann-Whitney U testi Araştırmada, süper lise mezunu olan öğrencilerin ölçek puan medyanları dur. Genel lise mezunu olan öğrencilerin ölçek puan medyanları dir. Yapılan istatistiksel değerlendirmede öğrencilerin etik duyarlılık ölçek puan medyanlarının mezun olunan okullara göre farklı olmadığı saptanmıştır (p>0.05) (Tablo 5). Ebelik bölümünü isteyerek tercih eden öğrencilerin ölçek puan medyanları (113.00) ile istemeyerek tercih eden öğrencilerin ölçek puan medyanları (114.00) hemen hemen aynıdır. Yapılan istatistiksel değerlendirmede öğrencilerin etik duyarlılık ölçeği puan medyanlarının ebelik bölümünü tercih etme durumlarına göre farklı olmadığı saptanmıştır (p>0.05). Ebelik bölümünden memnun olan öğrencilerin ölçek puan medyanları (111.00) memnun olmayan öğrencilerin ölçek puan medyanlarından (123.00) daha düşük değere sahiptir. Yapılan istatistiksel değerlendirmede öğrencilerin etik duyarlılık ölçeği puan medyanlarının ebelik bölümünden memnuniyet durumlarına göre farklı olduğu saptanmıştır (p= ). 55

66 ID:125 K:126 X 2 : Kruskal-Wallis Testi Z: Mann-Whitney U testi Tablo 6. Etik Duyarlılık Ölçek Puan Medyanlarının Öğrencilerin Etik Kavramına İlişkin Bazı Tanıtıcı Etik İle İlgili Ders Alma Durumu Özelliklerine Göre Dağılımı (n=153) Medyan Min. Max. n İstatistiksel Değerlendirme Evet Z= Hayır p=0.030 Etik İle İlgili Yayın Takip Etme Durumu Evet Z= Hayır p=0.479 Etik İkilem Yaşama Durumu Evet Z= Hayır p=0.196 Etik İkilem Yaşama Sıklığı Bazen yaşıyorum X 2 = Ara sıra yaşıyorum p=0.551 Sık sık yaşıyorum Araştırmada, etik ile ilgili herhangi bir ders alan öğrencilerin ölçek puan medyanları (111.00) almayan öğrencilerin ölçek puan medyanlarından (122.00) daha düşük değere sahiptir. Yapılan istatistiksel değerlendirmede öğrencilerin etik duyarlılık ölçeği puan medyanlarının ebelik öğrencilerinin etik dersi alma durumlarına göre farklı olduğu saptanmıştır (p=0.030<0.05) (Tablo 6). Etik ile ilgili herhangi bir yayını takip eden öğrencilerin ölçek puan medyanları (112.00) takip etmeyen öğrencilerin ölçek puan medyanlarından (119.00) daha düşük değere sahiptir. Yapılan istatistiksel değerlendirmede öğrencilerin etik duyarlılık ölçeği puan medyanlarının öğrencilerin etik ile ilgili yayın takip etme durumlarına göre farklı olmadığı saptanmıştır (p>0.05) (Tablo 6). Etik ikilem yaşayan öğrencilerin ölçek puan medyanları (112.00) yaşamayan öğrencilerin ölçek puan medyanlarından (128.00) daha düşük değere sahiptir (Tablo 6). Yapılan istatistiksel değerlendirmede öğrencilerin etik duyarlılık ölçeği puan meydanlarının etik ikilem yaşama 56

67 ID:125 K:126 durumlarına ve etik ikilem yaşama sıklığına göre farklı olmadığı (p>0.05) saptanmıştır. TARTIŞMA Etik duyarlılık ölçeğinden alınabilecek en yüksek puanın 230, en düşük puanın 30 olduğu ve puan düştükçe etik duyarlılığın arttığı göz önüne alındığında, öğrencilerin puan ortalamalarının orta düzeyde olduğu (114.20±30.60) görülmektedir. Literatür incelendiğinde ebelik öğrencilerinin etik duyarlılıklarını belirlemeye yönelik herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Diğer disiplinlerde eğitim gören öğrenciler ile etik duyarlılık ölçeği kullanılarak yapılan çalışmalar incelendiğinde, Eraydın ve Albayrak (2015: 466) tarafından bir üniversitenin hemşirelik bölümlerinde okuyan öğrencileri ile yapılan çalışmada öğrencilerin ölçek puan ortalamaları benzer şekilde ±36.8 olarak saptanmıştır. Hemşirelik öğrencileri ile yapılan başka bir çalışmada ise öğrencilerin etik duyarlılık ölçek puan ortalamaları 85.93±15.64 olarak bulunmuştur (Demir ve Selçuk, 2015:421). Bu durum, ebelik ve hemşirelik öğretim müfredatlarında çoğu dersin ortak olmasından dolayı öğrencilerin benzer gelişim göstermesinden kaynaklanabilir. Öğrencilerin aldıkları derslere göre ölçek puan ortalamalarına bakıldığında, en düşük değere (99.50) 4. sınıf öğrencileri sahiptir. 1. sınıf öğrencilerin ölçek puan ortalamaları ile en düşük ikinci değere sahiptir. 1. sınıfta yer alan ebeliğe giriş dersi öğrencilerin ilk karşılaştıkları mesleğe özgü ders olma özelliğindedir. Ebeliğe giriş ders programı içeriği ağırlıklı olarak hasta güvenliği ve mahremiyeti, hasta onamı, hasta hakları gibi etiğin temel kavramlarına yönelik bilgi ve uygulamaları içermektedir. Dolayısıyla öğrencilerin edindikleri bilgiler doğrultusunda etik duyarlılıklarının gelişmiş olması düşünülebilir. Dördüncü sınıf ise son sınıf olup ve bu aşamaya kadar öğrenciler gerek meslek dersleri (Ebelik Esasları, Doğum Öncesi Dönem, Riskli Doğum, Ana-Çocuk Sağlığı v.b.), gerekse diğer dersler kapsamında (Kendini Tanıma ve İletişim, Beslenmeye Giriş, Sosyolojiye Giriş, Psikolojiye Giriş vb.) etik duyarlılıklarını geliştirebilmelerine katkı sağlayabilecek bilgiler edinmekte ve çeşitli öğrenme ortamlarında bulunmaktadırlar. Bu nedenle son sınıf öğrencilerin etik duyarlılıklarının daha gelişmiş olması beklenen bir sonuçtur. Hemşirelik öğrencileri ile yapılan çalışmaların bulguları da bu görüşü destekler niteliktedir (Eraydın ve Albayrak, 2015: 466; Selçuk ve Demir, 2015:421). Öğrencilerin yaş gruplarına göre ölçek puan ortalamalarına bakıldığında, etik duyarlılık ölçek puan medyanı en düşük olan yaş grubu 23 yaş ve üstüdür. Yaşın artması ile puan meydanlarında da azalış olduğu görülmektedir, ancak gruplar arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05). Bununla beraber yaş ile etik duyarlılık ölçek puanları arasında anlamlı bir ilişkinin olduğunu ve ilerleyen yaşla beraber etik duyarlılığın arttığını gösteren farklı disiplinlerde yapılan çalışmalar da bulunmaktadır (Lutzen, 1997:76; Tosun, 2005:55; Pekcan, 2007:30; Dikmen, 2013:5; 57

68 ID:125 K:126 Tazegün, 2013:24). Çalışmamızda yaş gruplarına göre ebelik öğrencilerinin etik duyarlılıklarının farklı çıkmaması öğrencilerin yaşlarının birbirine yakın olmasından kaynaklandığı düşünülebilir. Öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeyi yükseldikçe etik duyarlılık ölçeği puan medyanlarının azaldığı görülmektedir ve gruplar arasında anlamlı bir fark saptanmamıştır (p>0.05). Sosyoekonomik düzeyin yüksek olmasının yaşam koşullarının iyileşmesine kültürel birikimin artmasına ve dolayısıyla öğrencilerin etik duyarlılıklarını olumlu yönde gelişmesine etki ettiği söylenebilir. Araştırmamızda en uzun süre il merkezinde yaşayan öğrencilerin ölçek puan medyanları en düşük değerde bulunmuştur ve gruplar arasında anlamlı bir fark yoktur (p>0.05). Bu sonuç il merkezinde yaşayan öğrencilerin daha karmaşık problemlerle karşılaşmasından kaynaklanabilir. Çalışmada süper lise mezunu olan öğrencilerin etik duyarlılık ölçek puan medyanları en düşük saptanmıştır ve ancak gruplar arasında anlamlı bir fark yoktur(p>0.05). Farklı disiplinlerde yapılan çalışmaların bulguları da sonuçlarımızı destekler niteliktedir (Başak vd., 2010: 78; Dikmen, 2013: 5; Tazegün, 2013: 25) Araştırmada öğrencilerin ebelik bölümünü isteyerek tercih etme durumuna göre gruplar arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05), ancak öğrencilerin ebelik bölümünden memnuniyet durumuna göre gruplar arasında anlamlı bir fark vardır (p<0.05). Etik duyarlılık ile ilgili yapılan çalışma sonuçları da benzer şekildedir (Tosun, 2005:57; Pekcan, 2007:32; Selçuk ve Demir, 2015:421). Mesleğini isteyerek seçme ve severek yapma gibi faktörlerin olumlu sonuca yol açmasının doğal olduğu söylenebilir. Araştırmada etik dersi alan öğrencilerin ölçek puan meydanları almayan öğrencilerden daha düşük değerdedir ve gruplar arasında anlamlı bir fark vardır (p<0.05). Etik duyarlılık ölçeği ile yapılan diğer çalışmalarda da lisans eğitiminde etik dersi alan bireylerin etik duyarlılıklarının daha fazla olduğu görülmektedir (Tosun, 2005:62; Gül vd., 2013:29) Bununla beraber hemşireler ve hekimlerle yapılan çalışmalarda, mesleki eğitimleri sırasında etik ile ilgili bir ders alma durumlarına göre etik duyarlılığın toplam puanları açısından gruplar arasında önemli bir fark bulunmadığını gösteren çalışmalar da mevcuttur (Tazegün, 2013:27; Pekcan, 2007:32; Başak vd., 2010:78). Lisansta etik eğitiminin önemi konusunda fikir birliği olmakla beraber etik eğitiminin veriliş biçimine ilişkin fikir birliğinin olmaması farklı sonuçların oluşmasına neden olabilir (Haigh ad Johnson, 2007: 521; Görgülü and Dinç, 2007: 741). Araştırmada etik ile ilgili yayın takip eden öğrencilerin ölçek puan meydanları etmeyen öğrencilerden daha düşük değerdedir ve gruplar arasında anlamlı bir fark yoktur (p>0.05). Ayrıca etik yayın izleme oranının oldukça az olduğu 58

69 ID:125 K:126 (%13.7) saptanmıştır. Bu duruma neden olarak öğrencilerin etik sorunların çözümüne yönelik ilgi ve inançların azlığı ve ekonomik sorunlar gösterilebilir (Tosun, 2005:56). Araştırmada etik ikilem yaşayan öğrencilerin ölçek puan meydanları yaşamayan öğrencilerden daha düşük değerdedir ve gruplar arasında anlamlı bir fark yoktur (p>0.05) Ayrıca, etik ikilem yaşama sıklığına göre de gruplar arasında fark bulunamamıştır (p>0.05). Etik ikilem yaşama durumu mutlak doğru ya da yanlış kararların seçilemediği bir durumdur. Öğrencilerin çoğu etik ikilem yaşamadığını ifade ederken (%56.9), yine çoğunluğu etik ikilem yaşama sıklığını bazen yaşıyorum şeklinde ifade etmişlerdir. Bu durum öğrencilerde etik kavramlar ve etik ikilem konusunda farkındalık oluşturulması gerektiğine işaret etmektedir. SONUÇLAR ve ÖNERİLER Araştırmada ebelik öğrencilerinin etik duyarlılık ölçeği puan ortalamalarının orta düzeyde olduğu ( ± 30.60) görülmektedir. Ayrıca araştırmada elde edilen sonuçlara göre, etik duyarlılık ölçeği ile öğrencilerin sınıfları, ebelik bölümünden memnuniyetleri, etik dersi alma durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır (p<0.05). Ebelik öğrencilerinin etik duyarlılığının artırılması ve dolayısıyla etik sorunları tanıma ve çözümünün sağlanabilmesi için, mezuniyet öncesi ve sonrası etiğe ilişkin eğitim programlarının düzenlenmesi ve bu konuda daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir. KAYNAKLAR AKSU, T., AKYOL A., (2011) İzmir deki hemşirelerin etik duyarlılıklarının incelenmesi Türkiye Klinikleri J Med Ethics, 19(1):16-24 AYDIN, İ. P., (2012) Yönetsel Mesleki ve Örgütsel Etik Pegem Yayıncılık Ankara, ss BABADAĞ, K., (1991) Hemşirelikte Etik Hemşirelikte Etik Bülteni, 19(5):5-9 BAŞAK, T., UZUN, Ş., ARSLAN, F., (2010) Yoğun Bakım Hemşirelerinin Etik Duyarlılıklarının İncelenmesi Gülhane Tıp Dergisi, 52:76-81 DİKMEN, Y., (2013) Yoğun bakım hemşirelerinde etik duyarlılığın incelenmesi Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 2(1):1-7 ERAYDIN, Ş., ALBAYRAK, K., (2015) Hemşirelik öğrencilerinin kişisel değerleri ve etik duyarlılıklarının incelenmesi 15.Ulusal Hemşirelik Öğrencisi Kongresi Bildiriler Kitabı, Kayseri, ss. 466 ERSOY, N., (1999) Hekimin Etik Duyarlılığı I.Ulusal Tıbbi Etik Kongresi Bildiriler Kitabı, Kocaeli, ss FOSTER, I.R., LASSER, J., (2011) Professional ethics in midwifery practice Canada: 59

70 ID:125 K:126 Jones and Bartlett Publishers, Sudbury, Massachusetts, ss GÖRGÜLÜ, R.S., DİNÇ, L., (2007). Ethics in Turkish nursing education programs Nursing Ethics, 14(6):(741-52) GÜL, Ş., DURU, G., KAHRAMAN, B., DEVREZ, N., BÜKEN, N., (2013) Etik Dersi Alan ve Almayan Öğrencilerin Etik Karar Verebilme Düzeylerinin Belirlenmesi Hemşirelikte Araştırma ve Geliştirme Dergisi, 1:23-27 HAIGH, C., JOHNSON, M., (2007) Attitudes and values of nurse educators. An international survey International Journal of Nursing Education Scholarship, 4(1): LUTZEN, K., EVERTSON, M., NORDİN, C., (1997) Moral sensitivity in psychıatrıc practice Nursing Ethics, 28:76-81 ÖZCAN, M., AKPINAR, A., ERGİN, A.B., (2012). Personal and professional values grading among midwifery students Nurs Ethics, 19(3): PEATE, I., HAMILTON, C., (2008) Becoming midwife in the 21st century John Willey & Sons Ltd, England, ss PEKCAN, H. S., (2007) Yalova ili ve çevresinde görev yapan hekimlerin ve hemşirelerin etik duyarlılıkları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul SELÇUK, T.K., DEMİR, C., (2015) Hemşirelik bölümü öğrencilerinin etik duyarlılık düzeyi ve etkileyen etmenler 15.Ulusal Hemşirelik Öğrencisi Kongresi Bildiriler Kitabı, Kayseri, ss. 421 TAZEGÜN, A., (2013) Çocuk hemşirelerinin etik duyarlılık düzeyleri ve etkileyen faktörler. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum TOSUN, H, (2005) Sağlık bakım uygulamalarında deneyimlenen etik ikilemlere karşı hekim ve hemşirelerin etik duyarlılıklarının belirlenmesi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul VANLAERE, L., GASTMANS, C., (2007) Ethics in nursing education: Learning to reflect on care practices Nursing Ethics, 14(6): YAZAR NOTU: Bu çalışma Nisan 2016 tarihinde Adana da düzenlenen 3.Uluslararası-7.Ulusal Ebelik Öğrencileri Kongre sinde sözel bildiri olarak sunulmuştur. 60

71 ID:125 K:126 EXTENDED ENGLISH ABSTRACT Definition and Importance: Developments in patient care and global changes have been reflected in health practices and thus midwives encounter new ethical problems. These developments require midwifery profession to be accepted as a science field, to be aware of ethical problems in patient care, to look back while giving ethical decisions and to examine their ethical responsibilities. Midwifery as a health discipline serving to healthy or sick individuals which enhances values, attitudes and personal behaviors. Midwifery students are required to develop ethical responsibilities in themselves to be competence and sensitive midwifes in the future. To identify the ethical responsibilities of midwifery students, will enable to evaluate the current situation and to define the requirements in this field. In addition to this, it is important for midwifery students to know their ethical responsibilities. Thus, midwifery curriculum could be arranged to improve ethical responsibilities of students. Aim: Review of the related literature indicated no studies that identified moral sensibility of midwifery department students. Accordingly, this descriptive study was conducted to reveal Moral Sensibility of midwifery students of Adıyaman University, School of Health Sciences, to measure the relationship between ethical responsibilities and the factors inside, to provide resource to health students or health professionals. Method: The population of the study includes 264 students who were registered to basic profession courses of all grade levels in the department of midwifery at School of Health Sciences in Adiyaman University, in Fall term. The sample of the study was 153 students, who were informed by the researcher, became voluntary to participate in the study and filled Moral Sensibility Scale completely, were included in the scope of the study. Data was collected by informative features form and Moral Sensibility Scale. Mann-Whitney U test was employed in analysis of two independent groups since the assumptions of parametric test were not ensured. Kruskal-Wallis test was employed in the analysis of groups more than two, since the assumptions of parametric test were not ensured. Also, median, minimum, maximum and percentage calculations were performed during analysis. Written permission was obtained from the head of Midwifery Department of School of Health Sciences in Adıyaman University. Written informed consent was received from the students of Midwifery Department of School of Health Sciences in Adıyaman University, who were the participants of the study. Findings: When the socio-demographic characteristics of the participants were examined, it was found that %59.4 of them are in age group and most of them (%97.4) are single. %62.7 of the participants mentioned their socio-economic level as middle. When the living place of the participants were examined, it was identified that most 61

72 ID:125 K:126 of them (%60.2) are living in cities. %62.7 of the participants had graduated from general high school. Almost none of the students work as a midwife anywhere (98.7%). %63.4 of the participants mentioned that they have chosen midwifery department with their own desire. When the participants satisfaction levels from their department were examined, %54.9 of them are seem to be satisfied with from midwifery department. %32.7 of the students have taken a course related to ethics and only %13.7 of them have been following a publication related to ethics. Although, most of the students (%56.9) mentioned that they have not faced with any ethical dilemma, %58.8 of them has marked ethical dilemma frequency as sometimes I face. The average score for Moral Sensibility Scale is ± Median score was found as 113 while minimum score is 30 and maximum score is 203. Senior students median score was found as 99.00, which is the lowest score. Freshman has the second lowest average (103.50) score. According to statistical analysis conducted with ethical responsibilities scale median scores, there are difference between grades (p<0.05). Students, who are satisfied with midwifery department, have lower median score (111.00) than the students, who are not satisfied from midwifery department, median scores (123.00). In statistical analysis, it was determined that median scores of ethical responsibilities scale differs according to satisfaction of students from midwifery department (p<0.05). Students, who have taken a course related to ethics, have lower median scores (111.00) than the students, who have not taken a course related to ethics, median scores (122.00). In statistical analysis, it was determined that median scores of ethical responsibilities scale differs according to satisfaction of students from midwifery department (p<0.05). Students, who have been following a publication related to ethics, have lower median scores (112.00) than the students, who have not been following a publication, median score (119.00). In statistical analysis, it was determined that median scores of moral sensibility scale differs according to satisfaction of students from midwifery department (p<0.05). Students, who have faced with ethical dilemma, have lower median score (112.00) than the students, who have not faced with ethical dilemma, median scores (128.00). In statistical analysis, it was determined that students ethical responsibilities scale median scores differ according to facing with ethical dilemma (p<0.05), however it does not differ according to facing with ethical dilemma frequencies (p>0.05). Results and Conclusion: In this research, it is seen that midwifery students have average scores ( ± 30.60) at middle level of the scale. Also, according to the results of study, statistically significant differences were identified between moral sensibility scale and students grades, socio-economic levels, satisfaction from midwifery department, taking ethics course, following of ethics publication, facing with moral dilemma. It is important to design education programs regarding ethics before and after graduation so that midwifery department students sensibility and awareness about ethics can be increased and thereby solutions to the issue can be found. 62

73 ULUSLARARASI HAKEMLİ KADIN HASTALIKLARI VE ANNE ÇOCUK SAĞLIĞI DERGİSİ International Refereed Journal of Gynaecological Diseases and Maternal Child Health İNFERTİL KADINLARIN DAMGALANMA DENEYİMLERİ: TÜRKİYE DE NİTEL BİR ÇALIŞMA 1 STIGMA EXPERIENCES OF INFERTILE WOMEN: A QUALITATIVE STUDY IN TURKEY Selma ŞEN 1, Ümran SEVİL 2 1 Celal Bayar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ebelik Bölümü, Manisa / Türkiye 2 Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir / Türkiye Öz: Amaç: Üreme konusundaki yetersizlik sıklıkla sosyal bir damgalanma yaratır ve utanç verici bir yetersizlik olarak algılanır. Bu çalışmanın amacı, infertil kadınların damgalanma deneyimleri ortaya koymaktır. Yöntem: İnfertilte tanısı almış 18 kadın ile derinlemesine görüşme yapılmıştır. Görüşmeler yazılı döküm haline getirilmiş fenomenolojik analiz ile yorumlanarak analiz edilmiştir. Görüşme verilerinin işlenmesinde Nvivo 8 programından yararlanılmıştır. Bulgular: Kadınların deneyimleri üç ana tema altında toplanmış: Yaşanan Duygular, Tutumlar ve Toplum İçinde Yaşama. Sonuç: Çalışma sonucunda infertilite sürecinde yaşanan toplumsal baskının kadınlarda sosyal bir damgalanmaya neden olduğu, bunu yanı sıra toplumsal bir baskı olmaksızın kadınların içsel olarak da kendilerini damgalanmış hissettikleri belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: İnfertilite, Damgalanma, Deneyim Abstract: Aim: Insufficiency in reproduction frequently creates a social stigma and is perceived as an embarrassing condition. The objective of this study is to reveal the stigma experiences of infertile women. Method: Profound interviews were conducted with 18 women diagnosed with infertility. The interviews were transformed into written printouts and analyzed through an interpretation with phenomenological analysis. The program Nvivo 8 was used in processing the interview data. Results: Experiences of women were collected under three main themes: Experienced Feelings, Attitudes and Living in Society. Conclusion: As a result of the study, it was determined that the social pressure being experienced during the process of infertility causes a social stigma in women and additionally, women feel internally stigmatized even without a social pressure. Key Words: Infertility, Stigma, Experience Doi: /JACSD Sorumlu Selma ŞEN, Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ebelik Bölümü, Manisa / Türkiye selmasen77@gmail.com Geliş Tarihi / Received: Düzeltme Tarihi / Revised: / Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest: Yok / Non Etik Kurul Raporu/ Ethics Committee:Var /Yes- İzmir 1 Nolu Klinik Araştırmalar Etik Kurulu, 29 Ekim 2009, 09-10/12 63

74 ID:114 K:116 INTRODUCTION Infertility is an unexpected and probably an unexplained condition that is diagnosed in a long term, creates excessive stress and compels the adjustment mechanisms (Forrest and Gilbert, 1992:43). This condition may lead to important social and psychological results in individuals. In all societies, infertility may become a devastating experience for individuals that is labeled with social stigma, anxiety and a quest for treatment (Culley, 2007:102). Thus, the insufficiency in reproduction frequently creates a social stigma and is perceived as an embarrassing condition (Herz, 1989: 132). Intercultural and international studies on infertility show that infertile couples and especially women living in highly pronatalist societies are considerably affected by this condition. These studies assert that both the cultural and religious content may have an important effect on infertility (Papreen et al., 2000: 44; Reissman, 2000: 118; Winkvist and Zareen Aktar, 2000: 78; Culley et al., 2007: 111). Since Turkey is a pronatalist society, it is possible to say that infertile couples and especially women in our country are considerably affected by this condition due to cultural and religious reasons. Even though infertile women are held responsible for the problem of infertility in almost every society, it is seen that women living in traditional cultures bear the infertility as a greater burden. Just like in many other cultures, the Turkish culture also considers the pregnancy and parenthood important developmental steps of life and it is seen that the insufficiency in reproduction frequently creates a social stigma (Taşçı et al., 2008:107). The capability of having children may become the determinant of the sexual power for both women and men in our society; however, women are generally held responsible for the impairment of this capability (Günay et al., 2005:107). In Turkey, motherhood is still considered the primary role for women. According to the Turkish cultural beliefs, it is important to get married and have children in a short time. Especially the Turkish women face a number of typical questions like, Are you married?, Do you have any children?. If the answer is no, it may cause negative social results like loneliness, despair and social isolation (Kazandı et al., 2011:101; Yağmur and Oltuluoğlu, 2012:99). Stigma in infertile women is encountered as negative selfperception, social alienation, isolation, as well as falling into contempt and being unable to be understood, and having negative self-perceptions about the behaviors of others (Gonzalez, 2000: 620). Güz et al. (2003:269) determined that the infertile Turkish women experienced negative reactions like being humiliated, accused, scorned and pitied. The researchers emphasized that infertile women did not only experience a lower self-respect, but displayed symptoms like depression, sorrow and psychosomatic symptoms. Similarly, Teskereci and Öncel (2012:478) determined the infertile 64

75 ID:114 K:116 Turkish women to have a lower life quality. Van Rooıj et al. (2007:89) compared the emotional stress experiences of Turkish couples and Dutch couples living in Denmark and determined that the Turkish women experienced a greater depression compared to Dutch women. In conclusion, the studies being conducted show that pregnancy and parenthood are more important in the Turkish culture than other western cultures and the insufficiency in this subject causes the women living in these cultures to experience stigma, negative self-perception, social alienation, isolation, as well as falling into contempt and being unable to be understood. Thus, there is a need for deeper studies to fully understand the perceptions, meanings and values about the failure of having children. Besides, the infertile women living in the Turkish culture do not have sufficient information about the changes in this subject. METHODS In this study, we aimed to determine the stigma experiences of infertile women in Turkey and how these experiences affect their lives. We also wanted to emphasize the possible divergences among infertile women. Therefore, in this study we employed qualitative rather than quantitative research methods. Qualitative methods were considered to be appropriate as they allow respondents to introduce new and unexpected topics that subsequently can be explored. Participants Eighteen infertile women participated in the study. The sample consisted of women who received a treatment in the Test Tube Baby Center, were diagnosed with primary infertility, had no previous psychiatric diagnosis and voluntarily participated in the study. Four women did not join the study for various practical and emotional reasons, such as having difficulty talking about infertility. The age of the participating women ranged from 27 to 38 years (M±SD = 32.05±3.40). While 66% of women had a lower educational level (no or only primary education, or lower theoretical and practical secondary school), 27% had an intermediate level (higher theoretical secondary or middle professional school) and only 5% had completed the higher education. On the other hand, the durations of experiencing the problem of infertility were as follows; 3-5 years in 33%, 6-10 years in 27% and 11 years and above in 38%. In four cases, the fertility problem was attributed to female factors, whereas in six cases to male factors. In eight cases, the reasons for infertility were unexplained. Data Collection The study data were collected with the help of profound interviews. In order to determine the socio-demographic features of women, we used the Individual Identification Form involving 25 questions and a structured interview form that was prepared by the researcher. The interview 65

76 ID:114 K:116 form involves questions about how the infertility affects their social life, as well as the viewpoint of society, and their eventual feelings and experiences. All the women were interviewed by the first author in a Test Tube Baby Center in the city of Izmir. Each woman was interviewed for approximately 34mn (max:53mn, min:19mn). They were interviewed separately, which has a number of reasons. Firstly, the women might have affected one another. Secondly, they might have failed to comfortably explain their feelings and experiences beside others. And finally, we might have failed to provide the confidentiality of the acquired data. A total of 18 interviews were conducted. The interviews were recorded with a digital sound recorder and then transformed into a written document. Having a rich information content, these information were included in the study content. All the women allowed the quotations from these contents. Data Analysis Interpretative Phenomenological Analysis (IPA) was used in analyzing the interviews that were conducted with infertile women. IPA aims to understand the phenomenon being studied from the perspective of individuals who experience it in the first order. In this context, it completely focuses on personal perceptions and quotations and tries to investigate the experience from the perspective of the person inside. A researcher applying the IPA tries to understand and interpret the feelings and thoughts of individuals based on what they tell in practice (Smith and Eatough, 2007:40). The first author performed analyses in order to increase and maximize the internal consistency and the coherence transparency, and the second author checked the main themes and sub-themes. Verbatim extracts from the transcripts are given in the results section to support the findings. Following each quotation being used, we displayed the ages and participation orders of women. All the written documents were transferred to the program Nvivo 8, which is used in the qualitative data analysis. We compared the data that were obtained through the sound recorder and writings in concordance with IPA, evaluated the probable incoherence between them and excluded the incoherent data from the written copies. Interesting explanations were made about the study question. In this phase, a coding list was formed to enable the classification of the content of interviews. The answers obtained from the interviews were analyzed according to the coding list. The data were coded by using the analysis criteria, which enabled us to acquire the main themes. And then the data about each main theme were reanalyzed and the codings were checked. Both main themes and sub-themes were compared with the acquired original texts. Finally, models were formed for main and subthemes. 66

77 ID:114 K:116 Following the recommendation of Sandelowski (2001:235) concerning operationally defined verbal counting, in the results section the word few is used if a certain theme or finding emerged in 1 to 3 transcripts, some if such emerged in 4 to 7 transcripts, several if such emerged in 8 to 10 transcripts, many if such emerged in 11 to 14 transcripts, and most or majority if such emerged in 15 or more transcripts. These adjectives should not, however, be interpreted as generalizations to a larger population. Ethical Approval In order to conduct the study, the required permissions were obtained from the Test Tube Baby Center in Izmir. Besides, an approval was received from the Research Ethics Committee of Ege University Medical Faculty (09-10/12). All participant women were informed about the study and their written consents were received. We kept the information of women confidential and gave them the opportunity to recede whenever they wished to. FINDINGS Below is the table of main themes about women and models about the themes and explanations about the findings of each theme. Three main themes were determined as Experienced Feelings of Women, Attitudes and Living in Society and then sub-themes were formed for these themes. EXPERIENCED FEELINGS The main theme of Experienced Feelings consists of five sub-themes as the Feeling about Infertility, First Feeling about the Diagnosis of Infertility, Feeling about Other Infertile Women, Feeling about Pregnant Women/Women with Children and the Feeling about the Treatment Process. Feeling about Infertility Majority of women stated that they felt insufficient about infertility. They also indicated that they felt upset and like a loser about infertility. Honey, the environment already considers us losers (up to you); it indeed is about losing (reason) I mean.. I mean, I once saw a cat breeding six kittens, well even that cat had tasted motherhood, well.. I mean, if I don t know that taste, this makes me a loser, yes. (K-30/2) First Feeling about the Diagnosis of Infertility While majority of women stated that they had negative feelings when they were first diagnosed with infertility, some of them had positive feelings. While women with negative feelings stated that they experienced shock, sorrow and denial, women with positive feelings experienced comfort and divine feelings as they accepted it as their destiny. I cried for 24 hours without stopping. It seemed like the end of the world. I wanted to break up 67

78 ID:114 K:116 with my husband It was the worst of times, I mean, it was very hard to accept. It was hard to bear the reason. I constantly asked myself, why me? and it was hard to find a logic. You ask yourself, why me?. Have I made mistakes, have I been so mean? Or have I failed to look after myself? Where did I do the mistake? And then I began to feel like I had dispossessed my husband of being a father. I wanted to divorce. (K-34/5) Feeling about Other Infertile Women Majority of women stated that they felt worry and pity for other infertile women. They also indicated that they shared the same feelings with other infertile women and identified with them. I see myself in her and I know she is through the same problems as me. I mean, we experience the same problems. I look at her as if she is me. (K-36/7) Feeling about Pregnant Women/Women with Children Half of women stated that they had positive feelings about pregnant women/women with children and attributed positive meanings to that condition like emulating, envying, rejoicing and desiring to feel the same way; whereas the other half had negative feelings and attributed negative meanings like sadness, jealousy, hatred, anger, as well as feeling bad and crying. I envy only her, which makes me sad. And I tell myself that I don t deserve it at all, that I am probably sinful and then I repent and give a lesson to myself. I look at her and just envy. I hope God allows you to hold your baby safely and not have a miscarriage like me. I hope you never have to bear the grief of your child and get upset. And then I just pray for her over and over again. (K-36/18) I hate it. I get mad. I get mad and nervous. But this is only for other people. My best friend is pregnant now and I never feel that way about her. I have experienced what I have missed with her for nine months. (K-34/5) Feeling about the Treatment Process In the treatment process, women have Positive, Contrary/Opposite, Negative feelings. While majority of women stated that they had positive feelings and attributed positive meanings to that condition like happiness, hope/expectation and excitement, some of them attributed negative meanings like misery and pitifulness. The best statement that defines me is that I feel at the end of the road now. But I have a hope that I will succeed it this time. (K-34/5) Right now?. I am not sure, I feel so empty, lifeless and unhappy nowadays. (K-36/7) ATTITUDES The main theme of Attitudes consists of four sub-themes as the Attitude towards the First Diagnosis of Infertility, Attitude towards the Definition of Infertile, Attitude towards Explain- 68

79 ID:114 K:116 ing the Diagnosis of Infertility and the Attitude of Family towards the Infertile Woman. Attitude towards the First Diagnosis of Infertility Regarding their attitudes towards the first diagnosis of infertility, while majority of women stated that they could explain this condition to other people, some of them stated that they could not explain or could explain it only to the closest. I preferred to tell it. I never wanted to hide it. They are my friends and I wanted to share my problem with my friends. When you repress your problems, I think you will have a worse psychological condition and get affected more. When I told them, they at least relieved me; so that s why I told them. (K-38/9) I didn t tell everyone; I only told my husband, my mother and a close girlfriend. I didn t tell anyone else. I just didn t want to. (K-29/16) Attitude towards the Definition of Infertile While majority of women stated that the definition of infertile affected them negatively before the treatment (crying, sorrow, stress, despair, feeling defective, rejecting the infertility and stigma), very few of them remained uninfluenced concerning that definition. Everyone would certainly be affected because it makes you feel bad when you hear the word infertile. Oh, that word is killing me. (K-28/3) While majority of women stated that the definition of infertile affected them positively after the treatment (rejoice, relief, courage, hope and chance), some of them were affected by that definition negatively. Easier said than done, it has been 14 years and my psychology has been badly damaged, which is not so nice. I mean, I don t have more minuses than my friends. (K-29/8) Attitude towards Explaining the Diagnosis of Infertility While majority of women stated that they could explain the infertility in detail, some of them stated that they could slightly explain that condition with short sentences and crying only when they would be asked about it and when it would be necessary. I thought I would never have a child and would be sent to a test tube baby center. And I wasn t sure whether it would work out or not. I mean, I thought about it all by myself. (K-29/10) I didn t explain it. (K-29/1) Experiences of women regarding the explanation; Majority of women stated that they would avoid making an explanation when they would be forced to. Some others, on the other hand, stated that they would get angry, leave the place, make an explanation without details, avoid entering crowded places, tell lies, drop the subject, have 69

80 ID:114 K:116 a difficulty in explaining it and would not feel obliged to make an explanation. I am telling lies. For instance, I have been married for a long time now and I generally receive this question from strangers rather than the closest. And when they do so, I wanna shout at them that it is none of their business. I slightly make innuendos and then leave the place. Because I am done with hearing the same things, having the same trouble for years. That s why I keep away from such people and get closer to my own people as they already know my situation. (K-36/18) Attitude of Family towards the Infertile Woman Women who indicated to have positive family attitudes stated that they encountered with behaviors like mercy/pity, moral and material support, prayers and good behaviors, whereas women who indicated to have negative family attitudes stated that they encountered with behaviors like non-support, discussion, sorrow and misbehavior. Only two women stated that their families had no intervene in that condition and displayed a neutral attitude. I think they behave more merciful and sometimes it seems to me that they pity on me. I feel that way even if they don t mean it. I mean, they always try not to break my heart. My husband is comfortable with it as he thinks a child is not so necessary. So it goes. (K-29/16) Living in Society The main theme of Living in Society consists of three sub-themes as the View of Society towards Infertility, View of Society towards the Infertility Treatment and Relationships with Society. View of Society towards Infertility Majority of women had negative feelings due to the negative view of society towards infertility and attributed negative meanings to that condition like sorrow, distress and depression. They also stated that they had negative feelings like a desire to fight, as well as a great wound, anger, rebellion, exclusion and weirdness. They look at me as if they mean something or exclude me. I feel I am being looked that way. From their glances, I understand that they are aimed at my problem as families usually tell it. (K-29/1) Majority of women stated that their relatives felt sorry about the negative view of society towards infertility, which caused some of them to quarrel with their relatives and have a family pressure. And some of women stated that they received prayers from their families, which was the necessary response to society. Only one woman stated that her family was not affected by that situation. It used to affect my husband more. But now he seems to be accustomed to it and he never minds it, whereas my mother minds it and she feels sorry for that. But my husband doesn t 70

81 ID:114 K:116 matter it as he used to. He says to me that it is okay and everything is in the hands of God. (K-29/16) View of Society towards the Infertility Treatment Majority of women stated that society had a positive view towards the infertility treatment and attributed positive meanings to that condition like support and help, protection, as well as behaving in a careful and warm way, and giving moral support. However, some of women stated that society had a negatively altered view and attributed negative meanings to that condition like environmental pressure, as well as finding the test tube babies unattractive and playing them for a fool. Yes, they were more helpful towards me. When you have a test tube baby, you have a period of relaxation for 15 days on the first trial. Both my friends and my sister prepared breakfast, lunch and dinner for me all the time. I never touched the dirty dishes or the laundry. They were so helpful. All they wished was a baby for me. (K-28/3) They seem to find the test tube babies unattractive and I think it is related with assuming that they are from someone else I am planning not to tell anyone this time. (K-32/17) Relationships with Society Majority of women stated that they had restricted social relations and attributed negative meanings to that condition like it is very difficult, I avoid talking to and visiting families with children as it breaks my heart. Some of them, on the other hand, stated that they sustained their social relations. Additionally, one of the women indicated that she felt different from society. It is not so easy to communicate with the outside world and go out in public. I can t do it and I don t want to do it as people always ask oh, you don t have any children? You don t even have one? Why not? You always encounter with such stuff, which is not easy at all. Very hard. (K- 29/1) DISCUSSION In this study, we investigated the stigma experiences of 18 infertile women in Turkey. We grouped the experiences of infertile women who were included in our study and determined three main themes: Experienced Feelings, Attitudes and Living in Society. The characteristics or underlying aspects that come to the fore most in the narratives include negative feelings, social and sociocultural effects and stigma. Negative Feelings Just like in Turkey, the cultures synonymously using the terms woman and mother perceive the 71

82 ID:114 K:116 childlessness as an important loss of status. Infertile individuals feel insufficient not only in terms of breeding. Individuals perceive the infertility as a failure of being a good partner, insufficiency in being attractive and the loss of manhood or womanhood. A number of studies emphasize that infertility is accompanied by stigmas like shame, guilt, insufficiency, worthlessness, abnormality, defect and weakness especially in women (Kavlak and Saruhan, 2002: 230; Nahar and Richters, 2001: 330; Onat and Kizilkaya, 2012: 245). In our study, we similarly have determined that majority of women feel insufficient regarding infertility. In the study of Lau et al. (2008: 256), almost one in every five men and two in every five women stated that infertility is shameful for women. Individuals diagnosed with infertility generally feel sad. Childlessness is accompanied by other feelings like confusion, denial, anger, bargain (if I conceive a baby ), unhappiness, introversion, alienation from the society, mourning, guilt, worthlessness, frustration and acceptance (Sezgin and Hocaoğlu, 2014: 180). In our study, we similarly determined that women had negative feelings when they had the first diagnosis and were defined infertile and majority of them were very unhappy and desperate. Other negative feelings include shame, self-accusation, suicide, as well as feeling worthless, insufficient and desperate, rejecting to see people, thinking about an injustice on the husband and being scared to divorce. The studies being conducted also determined that women experience a greater sorrow, pessimism, despair and loneliness, compared to men (Onat and Kizilkaya, 2012: 246; Kerr et al., 1999: 935). No matter who bears the reason of infertility, it is possible to assert that women feel a greater guilt and responsibility, and even if the man is approved infertile, the wife keeps having doubts about her fertility and she starts a mourning as she is unable to have a child and experience pregnancy. Many people consider having children a natural part of life. Since watching the next generations grow old is defined as a pleasing and supportive power, the limitation of this usual condition for any reason may affect women negatively (Johansson et al., 2009: 298). According to a number of studies, infertility causes intense feelings of guilt. The researchers assert that the traditional Christian belief perceives the infertility as a punishment from God (Murphy, 2000: 6123). In this study, it is observed that infertile women have anger and disappointment about their bodies, as well as a feeling of guilt featuring questions like, Why me? or What have I done to deserve this?. Individuals try to understand why this has happened to them and they generally feel guilty. Especially the diagnosed partner thinks that she/ he prevents the other partner from becoming a parent and feels angry and guilty about it. Individuals may also blame themselves for their previous sexual experiences, birth control methods and abortion experiences (Murphy, 2000: 6124). 72

83 ID:114 K:116 Infertile individuals need to share their problems and losses with other people (Daniluk, 2001: 122). According to a number of studies, infertile individuals need to share their experiences and these sharings have positive effects on the psychological well-being (Paul et al., 2010: 135). This study has also determined that women have the same feelings with other infertile women and infertile women support each other. According to Bergart (2000), majority of women receive emotional support from other infertile women in unsuccessful infertility treatments (Bergart, 2000: 48). It could be asserted that it is important to meet other women experiencing infertility in coping with this problem and that some women may develop supportive relationships with other infertile women and this condition may decrease the feeling of isolation. Especially in modern societies, infertile women have the greatest difficulty in coping with the jealousy they feel against pregnant women or women with children in social environments (Goldman et al., 2000: 198). Thus, infertile individuals who bear anger for their fertile friends and feel ashamed get estranged from the circle of friends and prefer to be alone. Cultural, ethnic or religious factors of individuals may also contribute to this condition. They are scared that they will be misunderstood by their pregnant friends or friends with children, which may increase their sensitivity and irritability. As a result of a study, it was determined that infertile couples find life less interesting, feel lonely, are less pleased with their life and have the risk of suicide two times higher than couples with children (Allison, 2011: 17), which is supported by other studies (Onat and Kizilkaya, 2012: 245; Kerr, 1999: 935). In parallel with literature, our study has also revealed that more than half of women have negative feelings for pregnant women/ women with children, which is an expected result. Social and Sociocultural Effects Many cultures consider pregnancy and parenthood among important developmental steps of life and the insufficiency in reproduction frequently creates a social stigma (Taşçı et al., 2008: 106). In many cultures, child is a factor with economic, psychological and social value dimensions, which brings privilege and dignity in individuals (Sexton et al., 2010: 350) Parents transmit the social gender roles and social norms to their children as from their birth (for instance, they give them toys that are directly related with parenting roles). For individuals who are raised with these cultural transmissions, infertility may signify the failure of meeting the motherhood expectation of society (for women) and the failure of displaying the manhood competence defined by the culture (for men) (Karaca and Ünsal, 2012: 82). As a result of our study, it has been determined that majority of women have negative feelings like sorrow, anger, rebellion, exclusion and weirdness due to the attitude of society towards infertility. Lau et al. (2008: 260) determined that more 73

84 ID:114 K:116 than 60% of infertile couples feel under pressure due to infertility. In their study, Taşçı et al. (2008: 107) determined that 22.2% of infertile women experience environmental pressure. Women who are unable to have children think that they are against nature and society and therefore feel a social shame. The failure of biologically having children represents the failure of individuals in meeting the reproduction and sexual role expectations of the environment and society, which causes women to feel under pressure (Upkong and Orji, 2006: 260). In the Turkish society where women with children are cherished and those without children are somehow evaluated with a negative/critical perspective, it could be asserted that infertile women avoid entering places full of children due to the feelings of shame and guilt caused by this situation. From this aspect, many families trying to cope with infertility may end up feeling excluded and marginalized in a childcentered society (Benassutti, 2003: 60). The competence of having children may become the determinant of the sexual power for both women and men in societies; however, generally the women are held responsible for the impairment of this competence. Society still considers motherhood the primary role for women (Günay et al., 2005: 107). Even though the infertile women are held responsible for the problem of infertility in almost every society, it is seen that women living in traditional cultures bear the infertility as a greater burden. For instance in Cameroon, the status and value of women are measured by their fertility. Cameroonian women without children are generally abandoned by their husbands and forced to struggle for life alone (Weinger, 2009: 49). In Kuwait, women diagnosed with infertility also seem to be in tendency to hide it as they think they will be excluded (Fido and Zahid, 2004: 297). In our study, some of women stated that when they were diagnosed for the first time, they could not explain or could explain it only to the closest. Yet another interesting point is that women have a difficulty in explaining their infertility. Having children in some societies like the Turkish society is an important factor bringing privilege and dignity in individuals. Thus, couples who are unable to have children have a greater psychological pressure, experience a social stigma and perceive infertility as a shameful insufficiency due to the effect of society (Albayrak and Günay, 2007: 2; Dyer et al., 2002: 1664; Taşcı and Özkan, 2007: 189). As a result of a study, it was determined that 29% of infertile couples keep the problem of infertility a secret (Allison, 2011: 18). In the Arabian culture, on the other hand, as motherhood is perceived as the essence of women s identity, women are abandoned by their husbands and exposed to violence due to infertility (Fido and Zahid, 2004: 298). In the Nigerian society, women must have children in order to prove their womanhood. It is notified that women who are unable to have children will not reach 74

85 ID:114 K:116 the real womanhood and they will be separated from the other members of society, excluded from social activities and ceremonies and forbidden to touch newborns (Upkong and Orji, 2006: 261; Hollos et al., 2009: 2064). In our study, majority of women had restricted social relations and attributed negative meanings to that situation. Other studies also indicated that infertility negatively affects the social life of couples and causes them to get isolated from the society due to the social pressure (Onat and Kizilkaya, 2012: 244; Taşçı et al., 2008: 107; Bhatti et al., 1999: 639). In this context, infertility has negative effects on the social and intellectual well-being rather than the physical health. In both the narrow and broad senses, the problem gets more serious as the traditionality of the social structure takes the precedence (Taşçı, et al., 2008: 106). In a study that was conducted in Van province of Turkey, it was determined that infertile women are exposed to violence by their husbands and the family members of their husbands. This study investigated the presence of domestic violence via 122 infertile women and determined that totally 41 women (33.6%) were exposed to violence due to infertility. 23 of these women (78%) were exposed to violence for the first time by their husbands following the diagnosis of infertility (Yildizhan et al., 2009: 110). Infertility causes a permanent feeling of disappointment and guilt in the family, as well as redundant accusations by partners, and it creates a psychological pressure affecting the marriage. The pressure created by the social environment and the family environment may affect the couples negatively. However, according to the study results and the literature knowledge, it is possible to assert that infertility is a family crisis affecting not only the infertile couple, but also the entire family and it is a process that might change the family bonds. In our study, even though the women generally indicated that they were positively supported by their families, we observed that some of them had quarrells with their families and were exposed to misbehaviors. In a study that was conducted in Turkey, it was determined that infertile couples continued to meet the supportive families and showed a tendency to either escape from repressive families or keep their treatment a secret. It was determined that infertile couples being supported by their families received that supportive manner in all periods and while a part of infertile couples having problems with their families fixed their family relationships right after having a child, others failed to restructure their broken relationships. It was also notified that some of the infertile couples were exposed to oppression, exclusion and misbehavior by their families/ relatives to have a child (Onat and Kizilkaya, 2012: 244). Cultural, ethnic or religious factors also impose new burdens on infertile couples. For instance, the Turkish culture involves a number of superstitions and misinformation about infertility and especially the IVF treatment. Some religious beliefs evaluate these methods as sinful (Sen et 75

86 ID:114 K:116 al., 2014: 19). In our study, four women stated that the approach of society had changed negatively after the IVF treatment. Infertile women asserted that their relationships with family members and friend groups became complex and ambivalent after the diagnosis and throughout the treatment. It is indicated that women in this period experience a successive process as social withdrawal, different emotional reaction and social isolation, and they also have frequent tremors in their religious beliefs (Bergart, 2000: 46). Additionally, infertile women may have psychological problems especially when the families of their husbands, especially the mother-in-laws interfere in their relationships, and when their families, friends and neighbors display a negative attitude. Women may generally be exposed to negations like the impairment in the marriage order, stigma and cruel criticism (Guz et al., 2003: 269). It is possible to assert that either the positive or the negative perceptions of women regarding the approach of society in this period are shaped by their feelings. As a result of our study, it has been determined that the attitude of society towards infertility has a negative effect on not only the infertile women, but also their relatives. The negative effect of infertility causes problems in not only the infertile couples, but also their families and friends. Even though many people want to help and support them, they do not know how to do it. Despite their good intentions and efforts, they frequently tell or do wrong things that hurt either the infertile individuals or themselves. Their parents, siblings, friends and employers face similar difficult situations and do not know how to react to it (Mahlstedt, 2014). STIGMA Stigmatizing feature is either a visible or an invisible feature that is outside of natural and usual. Stigma, on the other hand, is reduced to the image of an insufficient or half person from the image of a whole person in the eyes of society and defined as the situation of individuals who are completely outside of the social acceptance. Theory of stigma has been used as an important analytical means in studies investigating those with chronic diseases, the handicapped, divorced individuals, single parents and other situations outside of social norms. Infertility, on the other hand, is an important reason of stigma in all cultures featuring the reproductivity and motherhood (Whiteford and Gonzalez, 1995: 28). Stigma is defined as the negative self-perception of infertile women, as well as social alienation, isolation, falling into contempt and being unable to be understood, and having negative self-perceptions about the behaviors of others (Gonzalez, 2000: 620). For infertile couples, the concept of stigma means loss, failure and a reduced selfreliance. Feelings like imperfection, insufficiency, worthlessness, shame and guilt that are experienced by infertile women and men are experienced as universal reactions by majority of infertile individuals. (Whiteford and Gonzalez, 1995:31). 76

87 ID:114 K:116 Women and men show no differences in terms of infertility stigma; however, men are exposed to greater stigma reactions in the diagnosis of male infertility. On the other hand, no matter who bears the reason of the diagnosis, women experience the problem of social stigma at a higher rate than men. Infertility affects the selfrespect of women deeper than men and causes them to have more serious feelings like anxiety, depression, anger, disappointment, weakness and loss of control (Akyüz et al., 2008: 471). The diagnosis of infertility may also reduce the selfrespect and cause the person to feel insufficient and guilty (Özçelik et al., 2007: 140). Courtesy Stigma is a situation where a person, who is in a close relationship with another person that is stigmatized, undertakes the problem and shares the stigma without caring about her/his own risk of being stigmatized (Whiteford and Gonzalez, 1995: 32). To sum up, if the infertility is caused by a man, his wife undertakes the reproduction problem in order to prevent him from being perceived as weak or sexually insufficient in society. In the study of Onat (2012:246), it is notified that women personalize the infertility more, think that the role of womanhood loses in value, believe that they are stigmatized, and have a feeling of loss and a decrease in their self-reliance. As a result of a study, it was determined that 49% of infertile individuals are exposed to stigma (Missmer et al., 2011:1945). In our study, we have also determined that the definition of infertile negatively affects women and creates feelings like sorrow, defect, insufficiency, frustration and stigma. Women have higher rates of developing psychopathology, which could be associated with the fact that they have greater feelings of responsibility and guilt, and are exposed to a social pressure and stigma at a higher rate. In this situation that is called self-labeling, individuals try to hide their problem/insufficiency as they think people may stigmatize them and identify themselves with anticipated negative qualities. Individuals could learn the social and normative aspects of their insufficiency via social learning without presenting a negative condition or being exposed to the trivializing reactions of other people. Thus, self-labeling is affected by not only the perception of being evaluated by others, but also the self-perceptions and selfinterpretations of individuals regarding their conditions (Miall, 1994: 411). In our study, it has been determined that women experience negative feelings inside like anger, rebellion, exclusion, alienation and stigma no matter what the attitude of society is. In this context, it could be asserted that no matter who are physically responsible for infertility (women or men), it is generally the women who get stigmatized, which causes them to have a destroyed self-reliance and an internalized stigma. To sum up, being an invisible defective condition, infertility is an important life stress that causes individuals to feel insufficient, miserable and 77

88 ID:114 K:116 different, and crumples the personal identity (Whiteford and Gonzalez, 1995:28). As a consequence; our study has determined that the social pressure being experienced in the process of infertility causes a social stigma in women, makes them feel internally stigmatized even without a social pressure and experience especially social and emotional changes independently from the reasons of infertility. Healthcare professionals taking care of women in this compelling process are required to approach the couples as a whole with their cultural, religious and personal values. REFERENCES AKYUZ, A., GURHAN, N., & BAKIR, B. (2008). Development and validation of an Infertility Distress Scale for Turkish women. TAF Prev Med Bull, 7(6): ALBAYRAK, E., & GÜNAY, O., (2007). State and trait anxiety levels of childless women in Kayseri, Turkey. Eur J Contracept Reprod Health Care, 14:1-6 doi: / ALLISON, J., (2011). Conceiving silence: infertility as discursive contradiction in Ireland. Med Anthropol Q, 25:1 21 doi: /j x BENASSUTI, D. R., (2003). Infertility: Experiences and meaning. Journal of Couple & Relationship Therapy, 2(4): doi: / J398v02n04_04 BERGART, A.M., (2000). The experience of women in unsuccessful infertility treatment: What do patients need when medical ıntervention fails?. Social Work in Health Care, 30(4):45-69 doi: /j010v30n04_04 BHATTI, L. I., FIKRE, F. Y., & KHAN, A., (1999). The quest of infertile women in squatter settlements of Karachi, Pakistan: A qualitative study. Social Science and Medicine, 49, doi: /S (99) CULLEY, L., HUDSON, N., & RAPPORT, F., (2007). Using Focus Groups With Minority Ethnic Communities: Researching Infertility in British South Asian Communities. Qualitative Health Research, 17(1): doi: / DANILUK, J. C., (2001). If We had it to Do Over Again.: Couples Reflections on their Experiences of Infertility Treatments. The Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 9(2): doi: / DYER, S. J., ABRAHAMS, N., HOFFMAN, M., & VAN DER SPUY, Z.M., (2002). Men leave me as I cannot have children: Women s experiences with involuntary childlessness. Hum Reprod, 17(6): doi: / humrep/ FIDO, A., & ZAHID, M. A., (2004). Coping with infertility among Kuwaiti women: 78

89 ID:114 K:116 cultural perspectives. Int J Soc Psychiatry, 50: doi: / FORREST, L., & GILBERT, L.G., (1992). Infertility: An unanticipated and prolonger life crisis. J Mental Health Counselling, 14(1), GOLDMAN, M.B., MISSMER, S.A., & BAR- BIERI, R.L., (2000). Infertility. Goldman, M.B., Hatch, M.C. (eds). Woman and Health. Academic Press, California, pp GONZALEZ, L. O., (2000). Infertility as a transformational process: a framework for psychotherapeutic support of infertile women. Issues Ment Health Nurs, 21: Doi /00 GUZ, H., OZKAN, A., SARISOY, G., YANIK, F., YANIK, A., & SCHUILING, G.A., (2003). Psychiatric symptoms in Turkish infertile women. Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology, 24(4): doi: / GÜNAY, O., CETINKAYA, F., NACAR, M., & AYDIN, T., (2005). Modern and traditional practices of Turkish infertile couples. Eur J Contracept Reprod Health Care, 10: doi: / HERZ, E.K., (1989). Infertility and bioethical issues the new reproductive Technologie. The Psychiatric Clinics of North America, 12(1): HOLLOS, M., LARSEN, U., OBONO, O., & WHITEHOUSE, B., (2009). The problem of infertility in high fertility populations: meanings, consequences and coping mechanisms in two Nigerian communities. Soc Sci Med, 68: doi: /j. socscimed JOHANSSON, M., ADOLFSSON, A., BERG, M., FRANCIS, J., HOGSTRÖM, L., JAN- SON P.O., SOGN, J., & HELLSTRÖM, A.L., (2009). Quality of Life for couples years after unsuccessful IVF treatment. Acta Obstetricia Gynecologica, 88: doi: / KARACA, A., & ÜNSAL, G., (2012). The effects of ınfertility on women s mental health and role of psychiatric nursing. Journal of Psychiatric Nursing, 3(2): Doi: / phd KAVLAK, O., & SARUHAN, A., (2002). A study on determination the loneliness level in infertıle women and to assess the factors that effect the loneliness level. Ege Journal of Medicine, 41(4): KAZANDI, M., GUNDAY, O., MERMER, T. K., ERTURK, N., & OZKINAY, E., (2011). The status of depression and anxiety in infertile Turkish couples. Iranian Journal of Reproductive Medicine, 9(2), KERR, J., BROWN, C., & BALEN, A.H., (1999). The experiences of couples who have had 79

90 ID:114 K:116 ınfertility treatment in The United Kingdom: Results of a survey performed in Human Reproduction, 14(4): doi: /humrep/ LAU, J.T.F., WANG, Q., CHENG, Y., KIM, J.H., YANG, X., & TSU, H.Y., (2008). Infertility-related perceptions and responses and their associations with quality of life among rural chinese infertile couples. Journal of Sex & Marital Therapy, 34: doi: / MAHLSTEDT, P.P., (2014). Coping with Infertility: How Family and Friends Can Help. Server/06_Family_and_Friends.pdf?docID=5702, Accssed at: MIALL, C. E., (1994). Community constructs of involuntary childlessness: Sympathy, stigma, and social support. Canadian Review of Sociology & Anthropology, 31: doi: /j X.1994.tb00828.x MISSMER, S.A., SEIFER, D.B., & JAIN, T., (2011). Cultural factors contributing to health care disparities among patients with infertility in Midwestern United States. Fertil Steril, 95(6): doi: /j. fertnstert MURPHY, D. J., (2000). Adjustment to Infertility: The Contribution of Attachment Style and Marital Satisfaction. The Gordon Derner Institute of Advanced Psychological Studies Adelphi University, NAHAR, P., & RICHTERS, A., (2001). Suffering of childless women in Bangladesh: the intersection of social identities of gender and class. Med Anthropol, 18: doi: / ONAT, G., & KIZILKAYA B. N., (2012). Effects of infertility on gender differences in marital relationship and quality of life: a case-control study of Turkish couples. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol., 165(2): doi: /j.ejogrb OZCELIK, B., KARAMUSTAFAOGLU, O., & OZÇELIK, A., (2007). Psychologic and psychiatric aspects of infertility. Anatolian Journal of Psychiatry, 8: PAPREEN, N., SHARMA, A., SABIN, K., BEGUM, L., AHSAN, S. K., & BAQUI, A.H., (2000). Living with infertility: Experiences from urban slum populations in Bangladesh. Reproductive Health Matters, 8(15): doi: S (00) PAUL, M. S., BERGER, R., BERLOW, N., ROVNER-FERGUSON, H., FIGLERSKI, L., GARDNER, S. & MALAVE, A. F., (2010). Postraumatic growth and social support in individuals with infertility. Human reproduction, 25(1): doi: / humrep/dep367 80

91 ID:114 K:116 REISSMAN, C. K., (2000). Stigma and everyday practices: Childless women in south India. Gender & Society, 14(1), doi: / SANDELOWSKI, M., (2001). Real qualitative researchers do not count: The use of numbers in qualitative research. Research in Nursing & Health, 24(3): doi: / nur.1025 SEN, E., BULUT, S., & SIRIN A.,(2014). To Examine of Dyadic Adjustment on Primary Infertile Women. Journal of Istanbul Unıversıty School of Nursıng, 22(1):17-24 SEXTON, M.B., BYRD, M.R., O DONOHUE, W.T., & JACOBS, N.N., (2010). Web-based treatment for infertility-related psychological distress. Arch Womens Ment Health, 13, doi: /s x SEZGIN, H., & HOCAOGLU, Ç., (2014). Psychiatric Aspects of Infertility. Current Approaches in Psychiatry, 6(2): doi: /cap SMITH, J. A., & EATOUGH, V., (2007). Interpretative Phenomenological Analysis. In E. Lyons, & Coyle, A. (Eds.) Analysing Qualitative Data In Psychology. Los Angeles, SAGE Publications, TAŞÇI, E., BOLSOY, N., KAVLAK, O., & YÜ- CESOY F., (2008). Marital adjustment in infertile women. Turkish Journal of Obstetrics and Gynecology, 5(2): TAŞCI, K.D., & ÖZKAN, S., (2007). University school for health sciences students opinions about infertility. TAF Prev Med Bull., 6(3): TESKERECI, G., & ONCEL, S., (2012). The effect of the life style on quality of life of couples receiving infertility treatment. Journal of Sex & Marital Therapy, 39: doi: / X UPKONG, D., & ORJI, E., (2006). Mental health of infertile women in Nigeria. Turkish Journal of Psychiatry, 17(4): VAN ROOIJ, F. B., VAN BALEN, F., & HER- MANNS, J. M. A., (2007). Emotional distress and infertility: Turkish couples compared to Dutch couples and couples in Western Turkey. Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology, 28(2): doi: / WEINGER, S., (2009). Infertile Cameroonian women: social marginalization and coping strategies. Qualitative Social Work, 8: doi: / WHITEFORD, L. M., & GONZALEZ, L., (1995). Stigma: the hidden burden of infertility. Social Science and Medicine, 40: doi: / (94)00124-C WINKVIST, A., & ZAREEN AKTAR, H., (2000). God should give daughters to rich families 81

92 ID:114 K:116 only: Attitudes towards childbearing among low-income women in Punjab Pakistan. Social Science and Medicine, 51: doi: /S (99) YAGMUR, Y., & OLTULUOGLU, H., (2012). Social support and hopelessness in women undergoing infertility treatment in eastern Turkey. Public Health Nursing, 29: doi: /j x YILDIZHAN, R., ADALI, E., KOLUSARI, A., KURDOGLU, M., YILDIZHAN B, SAHIN G., (2009). Domestic violence against infertile women in a Turkish setting. Int J Gynaecol Obstet, 104: doi: /j. ijgo YAZAR NOTU: Bu çalışma, I. Ulusal Kültürlerarası Hemşirelik ve Ebelik Kongresi, Eylül 2011, İzmir de poster bildiri olarak sunulmuştur. 82

93 ULUSLARARASI HAKEMLİ KADIN HASTALIKLARI VE ANNE ÇOCUK SAĞLIĞI DERGİSİ International Refereed Journal of Gynaecological Diseases and Maternal Child Health KRONİK HIV/AIDS HASTASINDA GEBELİK, DOĞUM VE EMZİRMEYE YAKLAŞIM 1 AN APPROACH TO PREGNANCY, BIRTH AND BREASTFEEDING ON CHRONIC HIV / AIDS PATIENT Dilek BİLGİÇ 1, Merve KADIOĞLU 2, Semiha AYDIN ÖZKAN 3, Gülseren DAĞLAR 4 1 Dokuz Eylül Üniversitesi, Hemşirelik Fakültesi, Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir/Türkiye 2 İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İstanbul/Türkiye 3 Adıyaman Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü, Adıyaman/Türkiye 4 Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ebelik Bölümü, Sivas/Türkiye Öz: Gebelikleri sırasında yapılan testler sonucunda kadınlar Human Immunodeficiency Virus / İnsan Bağışıklık Yetmezlik Virüsü pozitif olduğunu öğrenebilir. Human Immunodeficiency Virus pozitif kadınların bazıları ise gebe kalmak isterler. Human Immunodeficiency Virus pozitif kadınlar için annelik, gücün ve saygınlığın bir kaynağı, çalkantılı yaşamda bir dayanak, fiziksel ve sosyal sorunlara karşı bir tampon ve sığınma kaynağı olabilmektedir. Human Immunodeficiency Virus; gebelik, doğum veya emzirme sırasında bebeğe geçebilir. Geçişin genellikle doğum sırasında gerçekleştiği düşünülmektedir. Temel amaç, Human Immunodeficiency Virus nin fetüse veya yeni doğana geçişini önlemeye yöneliktir. Bu nedenle uygulanan antiretroviral tedavi Human Immunodeficiency Virus nin fetüse bulaşma riskini azaltabilir ve Human Immunodeficiency Virus ile enfekte olan hasta antiretroviral tedavi almaya hazır hale geldiğinde Human Immunodeficiency Virus artık kronik ve yönetilebilir bir hastalık halini alır. Gebelik isteyen, gebe kalan ve antiretroviral tedavi alan ya da almayan kadınlara gebelik süreci, doğum ve doğum sonrasına ilişkin danışmanlık yapılmalıdır. Gebenin hastalık düzeyi ve fetuse sağlayacağı yarar zarar riskine tedavi protokolüne karar verilmelidir. Doğum sırasında; membranların geç açılması veya açılmış ise en az sayıda vaginal muayene yapılması, vajinanın temiz tutulması, müdahaleli doğumlardan kaçınılması HIV ın bebeğe geçiş riskini azaltabilir. Doğum sonrasında ise bebeğe mekanik nazal aspirasyondan kaçınılmalı, yenidoğan hemen annenin tüm vücut salgılarından ve kanından temizlenmeli, anne güvenli yenidoğan beslenme seçenekleri hakkında bilgilendirilmelidir. Hemşire olarak önemli olan yenidoğan beslenmesi konusunda annenin bilgilenmiş olarak karar vermesini sağlamak ve annenin verdiği kararı desteklemektir. Acquired Immune Deficiency Syndrome / Edinsel Bağışıklık Yetmezliği Sendromu ile yaşayan hasta ve ailesi için eğitilmiş sağlık çalışanlarından biri olan hemşireler HIV li hasta ve ailesine bakım verirken; klinisyen, eğitici, hasta savunucusu ve danışmanlık rollerini uygular. Anahtar Kelimeler: Kronik HIV/AIDS, Gebelik, Doğum, Doğum Sonu, Emzirme, Antiretroviral Tedavi Abstract: Many women find out they are Human Immunodeficiency Virus positive when they are tested during pregnancy. But, some women know they have Human Immunodeficiency Virus and want to become pregnant or do become pregnant. Motherhood for the Human Immunodeficiency Virus -positive women was a source of strength and esteem, an anchor in a turbulent life, and a refuge from and buffer against physical and social adversity. Human Immunodeficiency Virus can be passed on to a baby during pregnancy, birth, or breastfeeding. Transmission is thought to happen most commonly during delivery. The use of antiretroviral therapy during pregnancy can reduce the risk of transmission to the fetus. To inform and guidance about infant feeding can also reduce risk of transmission. When antiretroviral therapy is widely available with patients ready to start treatment, Human Immunodeficiency Virus is a chronic, manageable disease. For Human Immunodeficiency Virus positive women who want to pregnancy, become pregnant, taking antiretroviral therapy should be given counseling related to pregnant state, childbirth and puerperium. If the woman is severely ill, the risks of delaying antiretroviral therapy may outweigh the risks of starting antiretroviral therapy for the fetus. During labor and delivery: Delay rupturing membranes, do only minimal digital examinations after rupturing membranes, cleanse of the vagina, reduce use of episiotomy and forceps may decrease risk of mother-to-child transmission. After the birth, the newborn baby should be avoided mechanical nasal aspiration, should be cleaned immediately from all of the mother s secretions and blood, and the mother should be informed about reliable infant feeding options. What is important as a nurse is to provide the woman with the knowledge she needs to make an informed decision and then to support the decision she makes. The nurses, who are well trained leading members of health care, act as clinicians, educators, patient advocates and counselors when dealing with HIV or Acquired Immune Deficiency Syndrome patients and their family Key Words: Chronic HIV / AIDS, Pregnancy, Birth, Postpartum, Bresatfeeding, Antiretroviral Therapy Doi: /JACSD Sorumlu Yazar Semiha AYDIN ÖZKAN Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir/ Türkiye semihaaydin44@gmail.com Geliş Tarihi / Received: Düzeltme Tarihi / Revised: / Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Derleme Review) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest: Yok / Non Etik Kurul Raporu/ Ethics Committee:Yok /Non 83

94 ID:77 K:83 GİRİŞ Human Immunodeficiency Virus (HIV) enfeksiyonu dünyada, kadınlar arasında ölüme yol açan hastalıklardan birisidir. Dünyada HIV enfeksiyonunun %90 ı heteroseksüel ilişki sonucu olmaktadır (Ricci and Kyle, 2009: ). Küresel olarak HIV/ Acquired Immune Deficiency Syndrome (AIDS) ile yaşayan kadınların oranlarında dramatik olarak bir artış söz konusu olup, bu kadınların çoğu bebekleri olan annelerdir (Wilson, 2007: ; Desclaux et al., 2009: 803 6). Çoğu toplum ve kültürlerde kadın olmak HIV enfeksiyonu için önemli bir risk faktörüdür. Çeşitli nedenlerden dolayı kadınlar HIV le enfekte olmaya erkeklerden daha açıktır. Bu nedenler arasında; ilişki sırasında erkekten kadına geçiş riskinin daha yüksek olması, sosyal normlar, ekonomik bağımlılık, cinsel zorlama ve şiddet sayılabilir. Aynı zamanda kadınlar erkeklere göre HIV/AIDS in olumsuz etkilerine daha fazla maruz kalabilmektedir (Fleischman, 2003; National AIDS Control Organization (NACO) 2006; Thomas et al., 2009: ; Wilcher and Cates 2010: 125 8; Magadi, 2011: ). Özellikle gelişmekte olan ülkelerde genç kadınlar arasında, enfeksiyon oranları hızla artmaktadır (Desclaux et al., 2009: 803 6). Son yıllarda HIV vakalarının yüzdesinin artmasında, anneden bebeğe geçişlerin önemli derecede katkı sağlamış olabileceği düşünülmektedir (Gupta et al., 2007: 131 4; Thomas et al., 2009: ). Dünyada 2010 yılı sonunda HIV/AIDS ile yaşayan 34 milyon insan arasından yarısı kadın ve 2 milyonu çocuktur (UNA- IDS, 2008; The Joint United Nations Programme on HIV/AIDS 2009; Desclaux et al., 2009: 803 6; Héjoaka, 2009: ; WHO/ UNAIDS/ UNICEF, 2011). Kadınlar aile birliğinin merkezindeki kişilerdir. HIV enfeksiyonunun ve AIDS hastalığının artmaya devam ettiği ülkelerde kadın ve anne ölümleri o ülkelerdeki toplulukların istikrarını sarsabilecektir. Gelişmiş ülkelerin çoğunda HIV ile enfekte olan ebeveynlerin çocukları için, AIDS yetimleri arasına katılmaları kaçınılmaz olacaktır şeklinde ifade edilmektedir (Liamputtong, 2013). HIV ile enfekte olan bir kadın antiretroviral tedaviyi (ART) almaya hazır hale geldiğinde, HIV artık kronik ve yönetilebilir bir hastalık halini alır. Son yıllarda önemli ilerlemelerden birisi olan HIV de ART kullanımı, birçok HIV pozitif kadınların yaşam kalitesini artırmıştır (Pratt, 2003; Nursing Care of Patients with HİV/AİDS Participant s Guide, 2011). Anne ve yeni doğan bebek için ART kullanımı, elektif sezaryen, ek hastalıkların kontrolü ve emzirmenin baskılanması HIV in fetüse geçişini azaltabilmektedir. Bu avantajlar aynı zamanda HIV pozitif kadınların çocuk sahibi olma konusundaki beklentilerini değiştirmelerini sağlamıştır (Pratt, 2003; Rossi et al., 2005: 45-50; Cooper et al., 2007: ; Hebling ve Hardy, 2007: ; Nóbrega et al., 2007: 261 7; Kanniappana et al., 2008: ; Agadjanian and Hayford, 2009: ; Nduna and Farlane, 2009: 62 5; Cliffe et al., 2011: ). 84

95 ID:77 K:83 HIV, gebelik, doğum veya emzirme sırasında bebeğe geçebilir. Geçişin genellikle doğum sırasında gerçekleştiği düşünülmektedir Önleme girişimleri olmaksızın HIV in anneden bebeğe bulaşma riski %30-40 dır. HIV enfekte olan annelerden HIV enfekte olmayan çocuklar doğabilir. Ancak, HIV negatif anneden doğan çocuklarla kıyaslandığında bu çocuklarda hastalık riski 2-5 kat daha fazladır. Gebelik sırasında ART kullanımı ile HIV in fetüse bulaşma riskinin azaltılması mümkün hale gelmiştir. Ardından bebek beslenmesi hakkında rehberlik etmek bilgilendirmek HIV in geçiş riskini azaltabilir (Nursing Care of Patients with HIV/AIDS Participant s Guide, 2011). HIV pozitif kadınların çocuk sahibi olmaları çok da basit bir konu değildir. Gebelik isteyen aileler sadece spesifik biyomedikal önerilerle gebeliği takip etmekle kalmayıp, hastalıkla ilişkili psikolojik, sosyal, kültürel sorunlarla ve ölüm durumuyla başetmek zorundadırlar. Çok yönlü bir hizmet ve kapsamlı, multidisipliner bir yaklaşım hasta ve ailesine yardımcı olabilir. Hemşireler, AIDS le yaşayan gebelik isteyen, gebe kalan ve ART alan ya da almayan kadınlara ve ailesine, gebelik süreci, doğum ve doğum sonrasına ilişkin gereken danışmanlığı yapmalıdır. Gebe olan HIV li hasta ve ailesiyle çalışırken, bakım verirken; klinisyen, eğitici, hasta savunucusu ve danışman olarak duyarlı olmalı, yargılayıcı olmamalı, gereksinimlerini anlamalı, fark etmeli ve gereksinimleri doğrultusunda hasta bilgilendirebilmelidir (Ricci and Kyle, 2009:141-70; Nursing Care of Patients with HIV/AIDS Participant s Guide, 2011). Bu derleme niteliğindeki çalışmada, kronik HIV/ AIDS hastasında gebelik, doğum ve emzirmeye yaklaşım, literatür doğrultusunda incelenerek perinatal boyuta dikkat çekmek amaçlanmıştır. HIV Pozitif Kadınlarda Fertilite ve Annelik Üreme çağındaki HIV pozitif kadınların çoğu çocuk sahibi olma isteklerini ve kararlılıklarını ifade etmektedir (Wesley et al., 2000: ; Sandelowski and Barroso, 2003: ; Nakayiwa et al., 2006: ; Craft et al., 2007: ; Barnes and Murphy, 2009: ; Nattabi et al., 2009: ; Finocchario-Kessler et al., 2010: ; Kisakye et al., 2010: ; Wilcher and Cates, 2010: 125 8). Annelik HIV pozitif kadınlar için çok önemlidir. HIV pozitif kadınlar için annelik, gücün ve saygınlığın bir kaynağı, çalkantılı yaşamda bir dayanak, fiziksel ve sosyal sorunlara karşı bir tampon ve sığınma kaynağı olabilmektedir (Sandelowski and Barroso, 2003: ). Hebling and Hardy nin (2007: ) yaptıkları çalışmada, çalışmaya katılan kadınların çoğu anneliği yaşama tutunmak ve kendilerine bakmak için bir neden olarak görmektedir. Ayrıca, annelik kadınlığın ayrılmaz bir bileşeni olarak görülmektedir. Birçok HIV pozitif kadın için, birçok ciddi hastalık yaşanmasına karşın, anne olmak onların hayata geri dönmelerine izin vermektedir. Annelik aynı zamanda kadınların sosyal kimliklerini geri kazanmalarına olanak sağlamaktadır. Benzer şekilde, Barnes and 85

96 ID:77 K:83 Murphy (2009: ) çalışmasında, ABD de HIV pozitif kadınlarda, doğum yapma ve anneliğin HIV le mücadele etmede yaşama karşı bir tutum değişimi yaratmak için fırsat sağladığını saptamışlardır. Ayrıca çocuk sahibi olmak birçok kadın için HIV le yaşamanın yarattığı olumsuz sosyal etkilerini yönetmek, baş etmek olarak kabul edilebilmektedir (Kisakye et al., 2010: ). İsteyerek anne olmak toplumda statü ve bir kimlik kazandırdığı için de kadın, anne olmaktan mutluluk duymaktadır. HIV in Gebeliğe Etkileri Kadınların çoğu gebelikleri sırasında yapılan testler sonucunda HIV pozitif olduğunu öğrenir. Ancak kadınların bazıları da HIV pozitif olduklarını bilmelerine rağmen gebe kalmak isteyebilmektedir (Paiva et al., 2007: ; Nursing Care of Patients with HIV/AIDS Participant s Guide, 2011). Gebe kalmak isteyen kadınlar gerek gebeliğin HIV hastalığı üzerine etkileri, gerekse HIV hastalığının gebelik üzerine etkileri hakkında endişe duymaktadır. Mevcut bilgilere göre annede gebelik HIV hastalığını hızlandırmaz (Pratt, 2003; Nursing Care of Patients with HIV/AIDS Participant s Guide, 2011). Ancak, gebelik sırasında bağışıklık sisteminde meydana gelen doğal değişimlere bağlı olarak hastalığa bağlı gelişen yaygın olası fırsatçı enfeksiyonların ciddiyeti, klinik seyri ve tedavisi prezantasyonu etkileyebilir ve buda potansiyel gebelik komplikasyonları üzerine önemli bir etki yaratabilir (Nursing Care of Patients with HIV/ AIDS Participant s Guide, 2011). HIV olup gebe olan kadınlar ART si kullanmadığı dönemde yaygın olası fırsatçı enfeksiyonlar açısından tedavi edilmeli ve dikkatle izlenmelidir. HIV enfeksiyonunun ileri aşamalarında virüs fetal büyümeyi olumsuz etkileyerek düşük doğum ağırlığına ya da prenatal/neonatal ölüme ve ilk trimester de kullanılan ART doğum defektlerine yol açabilir. HIV hastalığı ile olası gebelik sonuçları arasındaki ilişki Tablo 1 de özetlenmiştir (Pratt, 2003; Nursing Care of Patients with HIV/ AIDS Participant s Guide, 2011). 86

97 ID:77 K:83 Tablo 1. HIV Hastalığı ile Olası Gebelik Sonuçları Arasındaki İlişki Olası gebelik sonuçları Spontan abortus Stilbirth (ölü doğum) Perinatal mortalite İnfant mortalitesi İntrauterin gelişme geriliği Düşük doğum ağırlığı (2500kg < ) Preterm doğum Preeklemsi Gestasyonel Diyabet Kriyoamniyotis Oligohidroamniyotis Fetal malformasyon HIV enfeksiyonu ile ilişkisi Kanıt sınırlıdır, ancak olası bir risk artışı yaratır. Gelişmiş ülkelerde bir ilişki saptanmamış, ancak gelişmekte olan ülkelerde risk artışı kanıtı mevcuttur. Gelişmiş ülkelerde bir ilişki saptanmamış, ancak kanıtlar sınırlıdır; gelişmekte olan ülkelerde risk artışı kanıtı mevcuttur. Gelişmiş ülkelerde kanıtlar sınırlıdır; gelişmekte olan ülkelerde risk artışı kanıtı mevcuttur. Olası risk artışı kanıtlanmıştır. Olası risk artışı kanıtlanmıştır. Özellikle HIV enfeksiyonunun ileri aşamalarında olası risk artışı kanıtlanmıştır. Kanıt yoktur Kanıt yoktur Kanıt sınırlıdır; son kanıtlar bir risk artışı bildirmez. Daha önce yapılan bazı çalışmalarda özellikle preterm doğumlarda, histolojik olarak plasental enflamasyonda artış olduğu saptanmıştır. Kanıt sınırlıdır. Risk artışına yönelik kanıt yoktur HIV in Anneden Bebeğe Geçişi ve Risk Faktörleri Daha öncede belirtildiği gibi dünyada HIV/ AIDS li yetişkinlerin en az yarısını kadınlar oluşturmaktadır. Bu kadınların çoğu da üreme yaşında olup, bu kadınlardan doğan bebekler doğum öncesinde, sırasında ya da doğum sonrasında enfekte olma riski taşımaktadır (Pratt, 2003). Gelişmiş dünyada HIV enfekte olan bebek ve küçük çocuklar aslında kronik enfeksiyonun eşlik ettiği bir yaşama ve belirsiz bir kadere mahkum edilmektedir (Liamputtong, 2013). Anneden bebeğe geçişin, perinatal yolla olduğu bilinmektedir, hastalık gebelik sırasında (intrauterin yolla), doğum sırasında ve doğumdan hemen sonraki dönemde enfekte annenin vücut sıvılarının kontaminasyonuyla ya da doğum sonrası erken dönemde emzirme yoluyla olabilmektedir. Çocukların çoğu (%75), doğumdan kısa bir süre sonra enfekte olabilmektedir (Pratt, 2003). Çeşitli maternal, obstetrik ve doğum sonrasına ilişkin faktörler de anneden bebeğe geçiş olasılığını artırabilir. Bu risk faktörlerinin anlaşılması etkili risk azaltma stratejilerinin geliştirilmesine yol açmıştır. HIV in anneden bebeğe geçiş riskini artıran faktörler Tablo 2 de özetlenmiştir. 87

98 ID:77 K:83 Tablo 2. HIV in Anneden Bebeğe Geçiş Riskini Artıran Faktörler* Maternal Faktörler Obstetrik Faktörler Postnatal Faktörler Hastalığın evresi Anne kanında virüs yükünün fazla olması İmmün yanıt ART ve profilaksi Tekrarlı CYBE olması Madde bağımlılığı Sıtma enfeksiyonu A vitamini eksikliği Cinsel davranışlar Sigara kullanımı Gestasyonel yaş Preterm doğum Vaginal /Sezaryen doğum Doğum eyleminde zarların 4 saat sonrasında yırtılması Plasental sorunlar Doğum sırasında invazif girişimler (forseps kullanımı, epizyotomi gibi) Doğum sonrasında bebeğin nazal yolla aspire edilmesi Emzirme (özellikle karışık besleme) Kan transfüzyonu * PRATT, RJ., (2003).HIV & AIDS: A Foundation for Nursing and Healthcare Practice.5th Edition. London, UK. Hodder Arnold, a part of Hachette Livre UK. LİAMPUTTONG, P, (2013). Women, Motherhood and Living with HIV/AIDS: A Cross- Cultural Perspective. New York London: Springer Science+Business Media. Avrupa konsensusu gebelikte HIV enfeksiyonunun yönetimine yönelik temel önerilerde bulunmuştur. Bu önerilere göre; gebelik planlayan kadın ve eşlerine, antenatal bakımda tüm gebelere ve eşlerine HIV testi yapılması önerilmektedir. HIV Enfekte Gebelerde Antiretroviral Tedavi Antenatal bakım sürecinde HIV enfekte kadınların tespit edilmesi sadece anneden bebeğe HIV geçişinin önlenmesi açısında değil aynı zamanda kadının kendi sağlığına ilişkin tedavi arayışına girmesine olanak sağlaması açısından da önemlidir. ART, enfekte gebenin klinik durumuna, kandaki viral yüküne ve diğer prognostik tümör belirteçlerine göre uygulanabilir. Genel olarak ART ilk trimester sonrasında başlar ve tedavi rejimi hemen hemen her zaman zidovüdin (ZDN) rejimini içerir. Efavirenz, Zalcitabine ve Hydroxyurea gibi ilaçların dışında çoğu antiretroviral ilaç gebeliğin ilk trimesterinden sonra güvenle kullanılabilmektedir (Newell and Rogers, 2002: 1 18; Lyall et al., 2001: ; National Institutes of Health, 2002). Gebe olup ART kullanmayan HIV hastalarına yaklaşım; gebenin ART için uygun dönemde olup olmadığı değerlendirilir. ART başlamanın riskleri ve yararları değerlendirilir. Doğum defektlerinin gelişme riskini azaltmak için ART başlatılması gebeliğin ilk 10. haftasından sonrasına bırakılabilir. Ancak, gebenin hastalık düzeyi ağır düzeyde ise yarar zarar riskine göre karar 88

99 ID:77 K:83 verilmelidir. ART başlangıcını geciktirmekle anneye verilecek zarar, ART geciktirilerek fetüse sağlanacak yarardan daha ağır basabilir. Gebe olup ART kullanan HIV hastalarına yaklaşım; gebe olup ART alan gebeler için üç seçenek söz konusudur. ART geçici olarak ilk trimesterde durdurulabilir, aynı tedaviye devam edilebilir ya da rejim değişikliği yapılabilir. Bu süreçte düşünülmesi ve dikkate alınması gereken konu gebelik gestasyonu, annedeki hastalık şiddeti, gebelikte ART rejiminin tolerans düzeyi ve fetüse olan potansiyel yan etkilerdir (Nursing Care of Patients with HIV/AIDS Participant s Guide, 2011). Tüm HIV enfekte kadınlara, kendi sağlıkları için klinik durumlarına ve hastalığın prognozuna göre gebelikte ART önerilmelidir. Gebelik sırasında kontrendike olan efavirenz, zalcitabine and hydroxyurea gibi ilaçlar dışında ki ART ilaçlarının, doğum defektlerinde risk artışı yarattığına dair bir ilişki gösterilmemiştir. Üç aşamalı bir zidovüdin (ZDN) rejimi anneden bebeğe geçişi önlemede standart kemoprofilaktik olarak kullanılmaktadır. ZDN rejimi gebeliğin haftalarında, sezaryen doğum için 38. haftada başlanarak gebelik sırasında, doğum sırasında ve neonatal dönemde olmak üzere üç kez verilir. Sezaryen doğum bir seçenek değilse, ZDN rejimine ek olarak doğumun başlangıcında iki doz nevirapine verilebilir ya da ZDN tedavisiyle birlikte ayrıca lamivudine verilebilir. HIV ile enfekte annelerden doğan tüm çocukların uzun süreli izlenmesi ve bu izlemlere en azından okul çağına kadar devam edilmesi önerilmektedir (Pratt, 2003). HIV Geçişini Azaltma Stratejileri HIV enfekte olmayan kişiler arasında HIV testi yaptırmaya ilişkin eğitim programlarının enfeksiyon riskini azaltmada ya da davranış değişikliği yaratmada etkili olmadığı bildirilmektedir (Sherr et al., 2007; Hoffmann et al., 2008: 41-69). Tam tersine sanayileşmiş ülkelerde yapılan araştırmalarda HIV enfekte kişiler arasında HIV farkındalığının başkalarına, enfeksiyonu bulaştırma riskini azalttığı bildirilmektedir (Marks et al., 2006: ). Bu nedenle HIV bakımının en önemli bileşeni, HIV enfekte kişilere bulaştırma ve bulaştırma riskini azaltmaya yönelik eğitim ve danışmanlıktır (Hoffmann et al., 2008: 41-69). ART nin HIV yayılımının kontrolündeki rolü sınırlıdır. ART ile primer HIV enfeksiyonlu kişileri ilk 3 ay içinde tedavi etmek bulaştırmayı önlemede bir yaklaşımdır. Böyle hastalar çok yüksek viral yüke sahip olma eğilimi taşırlar ve bulaştırmaların üçte birinin enfeksiyonun ilk aylarında meydana geldiği tahmin edilmektedir (Pilcher et al., 2004: ; Wawer et al., 2005: ). Anneden bebeğe geçişin önlenmesinde en önemli başarı doğum sırasında ve sonrasında ART uygulanarak sağlanabilmektedir. Anneden bebeğe geçişin önlenmesinde ART kullanımının et- 89

100 ID:77 K:83 kinliği 1994 den beri bilinmektedir. Hızlı HIV testinin kullanımı ve doğum sırasında tek doz nevirapine uygulanması HIV geçişini önemli derecede azaltmaktadır. Bu girişimin basitliğine rağmen uygulanma oranı düşüktür (Temmerman et al., 2003: ; Perez et al., 2004: ; Manzi et al., 2005: ; Creek et al., 2007: 102 7; Kebaabetswe, 2007: ). Bu uygulamanın düşük oranda olmasının altında yatan nedenler arasında HIV tanısı alma korkusu ve yaratacağı stigma (damgalama), bazı ortamlarda test yapılırken cinsel partnerin bildirimi gerekliliği, takip yetersizliği, bakım almada yetersizlik, prenatal bakım yetersizliği ve sağlık hizmetlerindeki alt yapı eksikliği sayılabilir (Hoffmann et al., 2008: 41-69). Ancak aynı zamanda tek doz nevirapine uygulanmasının uzun dönem klinik sonuçlarının hem anne hem de bebek için açık olmamasıdır. Dolayısıyla bu konu tartışma konusu olmaya devam etmektedir (Lockman et al., 2007: ). Doğumu takiben enfekte olmayan bebekler emzirme yoluyla HIV kapma riskini taşımaya devam eder. Ancak günümüzdeki çalışma sonuçları ilk 6 ay sadece emzirme uygulamasının formüle ya da diğer besinlerle beslemekten daha düşük oranda HIV geçiş riskine sahip olduğunu göstermektedir (Coovadia, 2004: ; Coovadia et al., 2007: ). Doğumu takiben ve emzirme boyunca annenin ART kullanmasının doğum sonrası HIV geçişini önlemede en etkili yol olduğu belirtilmektedir. Yine de doğumu takiben anneden bebeğe geçişi en aza indirmede optimal düzeyde bir strateji hala tam olarak tanımlanmış değildir (Hoffmann et al., 2008: 41-69). HIV enfekte gebe kadınların vajinal ve servikal sekresyonlarında, aynı zamanda bu kadınlardan doğan bebeklerin de gastrik sekresyonlarında HIV saptanmıştır. Yenidoğanlar vajinal doğum sırasında kontamine olmuş doğum sıvılarına maruz kaldığında enfekte olabilirler. İster sezaryen olsun isterse vajinal yolla olsun dört saatten daha uzun süre rüptüre olan membranlar, infanta intrapartum geçiş riskini önemli derecede artırmaktadır. (Pratt, 2003). Günümüzde, Avrupa ve Amerika önerileri gebeliğin 38. haftasından önce elektif sezaryen doğum tercihinin anneden bebeğe HIV geçişini önemli derecede azalttığını kabul etmektedir (Lyall et al., 2001: ; National Institutes of Health, 2002; Newell and Rogers 2002: 1 18; Pratt, 2003). HIV in anneden bebeğe geçiş riskini azaltan faktörler Tablo 3 de özetlenmiştir. 90

101 ID:77 K:83 Tablo 3. HIV in Anneden Bebeğe Geçiş Riskini Azaltan Faktörler* Gebelik Sırasında Test yoluyla HIV durumunun saptanması Danışmanlık almak CYBE ve diğer enfeksiyonların tanılanması ve tedavisi Temel doğum öncesi bakım hizmetlerini almak (demir desteği, anneden bebeğe HIV geçişi ile ilgili ve bebek beslenme seçenekleri hakkında eğitim almak) ART Elektif sezaryen Doğum Sırasında Eylemi Sezaryen doğum, HIV geçiş riskini olduğunca azaltır Membranların geç yırtılması Membranların açılmasından sonra mümkünse az sayıda vaginal muayene yapılması Vaginanın temiz tutulması ve doğuma kadar temizliğin sürdürülmesi Forseps kullanımının azaltılması Epizyotomi kullanımının azaltılması Henüz ART uygulanmayacaksa ulusal kurallara göre Nevirapine ilacı verilebilir Doğum Sonrasında Mekanik nazal aspirasyondan kaçınılması Yenidoğanın hemen annenin tüm vücut salgılarından ve kandan temizlenmesi Annenin güvenli yenidoğan beslenme seçenekleri hakkında bilgilendirilmesi Annenin emzirmeyi seçme durumunda 30 dk içinde bebeğini emzirmesi Bebeğe test yapılması konusunda anneye eğitim verilmesi *NURSING CARE OF PATIENTS WITH HIV/ AİDS PARTİCİPANT S GUİDE. (2011). with%20hiv-aids%20-20participants%20 Guide.pdf. Erişim tarihi: Doğum Sonrası Yenidoğanı Besleme Yaklaşımları Emzirmenin hem anneye hem de bebeğe olan yararları bilinmektedir. Ancak HIV enfekte annelerin kolostrumunda ve matür anne sütünde hücre içermeyen ve hücre bağlantılı virüsler sürekli bulunmaktadır. Anne sütünden HIV geçişinin laktasyon sürecinin herhangi bir döneminde olabildiği kanıtlanmıştır (Pratt, 2003; Kamau-Mbuthia et al., 2008: 34 41). Çeşitli faktörler HIV in anne sütü yoluyla geçişini etkiler. Annenin kanındaki virüs yükünün yüksek olması anne sütündeki HIV miktarını artırmakta, dolayısıyla da yenidoğanın HIV e maruziyetinin süresinin ve miktarının artmasına neden olmaktadır. HIV enfekte annelerde vitamin A eksikliği yenidoğanın viral maruziyetine ek bir kaynak oluşturabilen meme başı çatlaklıklarının gelişmesini kolaylaştırır (John et al., 1997: 57 62; Deschampsa et al., 2009: ). Yenidoğanların immün sistemleri tam olarak gelişmediği 91

102 ID:77 K:83 için HIV e karşı etkili bir hücresel yanıt veremez ve buda emzirme yoluyla virüs alma riskini artırabilmektedir (Ekpini et al., 1997: ; John et al., 1997: 57 62). Anne sütü ile geçişin mekanizması tam olarak anlaşılmış değildir. Ancak, yenidoğanın müköz membranları, derisi de dahil HIV enfeksiyonunu önlemede etkili olamaz ve meme sütündeki HIV maruziyeti direkt olarak oral ve gastrik mukoza yoluyla viral enfeksiyona neden olabilir. Yenidoğanın ağız mukozasının bütünlüğünü bozabilecek diğer durumlar, örneğin kandidiyazis gibi anne sütünden HIV enfeksiyonunun geçiş riskini daha da artırabilmektedir (Pratt, 2003). Her gün dünya da den fazla doğmamış ya da yeni doğmuş bebeğin HIV le enfekte durumda olduğu ve bu bebeklerin çoğunun 5 yaşına ulaşmadan öleceği bildirilmektedir (Kasenga et al., 2010: 27 37). Yaklaşık olarak HIV pozitif çocukların %40 ı emzirme sonucunda enfekte olmaktadır. Buda anneden bebeğe geçişin yaygın olduğunu göstermektedir (Kourtis et al., 2006: ; Maru et al., 2009: ; Kasenga et al., 2010:27 37; Doherty, 2011: ). Uzun süre emziren HIV pozitif anneler için HIV in bebeğe bulaşma riski daha da artmaktadır (De Cock et al., 2000: ; Nassalia et al., 2009: ). Doğum sonrası anne sütündeki HIV miktarı doğumu takiben ilk aylarda en yüksek düzeyde olup, doğum sonrası postnatal HIV geçiş yüzdesi ilk 4-6 ay için %70 oranındadır (Pratt, 2003). Emzirmeden kaçınmak ve anne sütü vermemek önemli ölçüde HIV in postnatal bebeğe geçişini azaltabilecektir. Bu strateji emzirmeye alternatif güvenli besleme yöntemlerinin olduğu İngiltere de dâhil sanayileşmiş ülkelerde önerilmektedir. Avrupa da da, HIV enfekte kadınlara emzirmeden kaçınmaları ve diğer alternatif besleme yöntemleri tavsiye edilmektedir (Pratt, 2003). Birçok kültürde ve gelişmekte olan ülkelerde kendi bebeklerini emzirmemek kadınlar için hem mümkün değil, hem de kabul edilebilir değildir (Pratt, 2003; Kamau-Mbuthia et al., 2008: 34 41; Deschampsa et al., 2009: ). Bu nedenle evrensel olarak postnatal HIV geçiş riski olsa da çoğu yenidoğan emzirilmektedir. Güney Afrika da yapılan çalışmalarda, bebeklerini karışık besleyen (anne sütü ve diğer besinler) ya da sadece başka besinlerle besleyen kadınlara göre bebeklerini sadece anne sütüyle besleyen kadınların bebeklerine HIV geçiş oranının daha düşük olduğu sonucuna varılmıştır (Coutsoudis et al., 1999: 471 6; Coutsoudis et al., 2001: ). Sadece emzirilen çocuklara HIV in geçiş riskini azaltan potansiyel mekanizmalar da şu şekilde açıklanmıştır (Smith ve Kuhn, 2000: ). - Intestinal mukozal bariyerin bütünlüğünü korumaya yardımcı olabilen ve bağırsak mukozasına enflamatuar yanıtları sınırlayabilen sıvı ve gıdalarda diyet antijenlerinin ve enterik patojenlerin azalması, - Enfeksiyona direnci artırabilen ve bebeğin bağışıklık tepkilerini artırabilen yararlı bağırsak mikroflorasını desteklemek, 92

103 ID:77 K:83 - Anne sütünün yararlı antimikrobiyal, antienflamatuar ve bağışıklık düzenleyici özelliklerinin olmasıdır. HIV enfekte anneler için emzirmeye alternatif güvenilir seçenekler yoksa sadece anne sütü doğum sonrası dönemde HIV geçiş riskini azaltmada en iyi ikinci seçenektir. Ancak, dünyanın gelişmemiş yoksul ülkelerindeki birçok annenin de yetersiz beslenme ve kötü sağlık durumuna bağlı olarak bebeklerini emzirmek için yeterli süt üretemediği ve mecburen karışık beslemeye geçebildiği de göz ardı edilmemelidir (Pratt, 2003; Liamputtong, 2013). Güvenli Yenidoğan Beslenmesi Dünya sağlık örgütü (World Health Organization WHO), Birleşmiş Milletler HIV/AIDS OrtakProgramı (Joint United Nations Programme on HIV/AIDS- UNAIDS), ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (United Nations International Children s Emergency Fund-UNICEF), HIV enfekte annelerin emzirme riskleri konusunda tam olarak bilgilenmiş şekilde karar vermelerini ve yaptıkları seçim sonrasında da emzirme uygulamasının desteklenmesi gerektiğini önermektedir. Tercih edilen diğer besleme yöntemi kabul edilebilir, uygulanabilir, güvenli ve ekonomik olduğunda HIV pozitif annelere emzirmeden kaçınmaları önerilir; aksi takdirde ilk 6 ay emzirilmesi ve sonrasında sütten kesilmesi önerilir. Emzirmenin kesilmesiyle sütün yeterli ve tamamlayıcı besleyici besinlerle yerine konması sütten kesme sonrasında malnütrüsyonu önlemek açısından önemlidir (UNAIDS Strategy, 2016; Global AIDS Update, 2016). Emzirmenin Riskleri - HIV virüsü anne sütü yoluyla bulaşabilir. - Risk emzirme devam ettiği sürece devam eder. - Karışık besleme bulaşma riskini sadece anne sütünden daha fazla artırmaktadır. - Mastitis oluşma riskini artırabilir. Emzirmenin Yararları - Yenidoğanın immün sistemi anne antikorları yoluyla desteklenir. - Anne sütü iyi beslenme sağlar. - Emzirme anne ile bebek arasındaki bağı geliştirir. - Anne sütü zaten HIV bulaşmış çocuklarda, HIV in yanında diğer enfeksiyonları önlemeye yardımcı olur. Emzirme Konusunda Hasta Eğitimi - Bebeğe reçete edilmiş ilaçların dışında başka sıvı ya da besin verilmez, - Meme çatlağının ve mastitin önlenmesi için doğru emzirme tekniğinin öğretilmesi önemlidir, - Emzirme posizyonu ve bebeğini doğru tutuş posizyonu öğretilir, 93

104 ID:77 K:83 - Bebek 24 saat içinde en az 8 kez emzirilmelidir, - Bebeğin bir memeyi tam olarak emmesine izin verilmeli ve diğer memeyi vermeden önce bebeğin o memeyi kendisinin istemesi beklenmelidir, - Bebeğin ağzında pamukçuk olup olmadığı değerlendirilir ve oluşursa hemen tedavi edilmesi gerekir, - Meme de ağrı, ödem, kırmızılık gibi belirti durumunda hemen tedavi edilmeli ve o meme bebeğe verilmemelidir, Kapla beslemede hasta eğitimi - Eller yıkanmalı, - Beslenecek kap çok iyi temizlenmeli (kaynatma), - Bebeğin ağzını kapatması beslenmenin yeterli olduğunun göstergesidir. - Besinler temiz suyla yapılmalı (kaynamış soğutulmuş su), - Kalan besin tekrar bebeğe verilmemelidir. Hemşire doğum sonrasında güvenli yenidoğan beslenmesi konusunda anneyi bilinçlendirerek, eğitim vererek ve danışmanlık yaparak annenin karar vermesine yardım etmelidir. Hemşire emzirmenin süresini ve sıklığını değerlendirmelidir. Anne emzirme dışında mama kullanıyorsa mamayı elde edebilirliği, ekonomik oluşu ve uygulanabilirliği değerlendirilmelidir. Anne beslenme, besinlerin hazırlanması gibi konularda bilgilendirilmelidir (Pratt, 2003; World Health Organization 2007; Ricci and Kyle, 2009: ; Nursing Care of Patients with HIV/AIDS Participant s Guide, 2011). Hemşirelik Yaklaşımı Hemşirelik uygulamasının en önemli bileşeni kadınları gerek hastanede, klinikte ve gerekse evlerinde yeni enfeksiyonlardan korumak, fertilite konusunda danışmanlık yapmak, gebe olanları takip etmek, güvenle doğum yapmalarını ve doğum sonrasında da kendisinin ve bebeğinin bakımı konusunda danışmanlık yaparak izle mektir (World Health Organization 2007; Nursing Care of Patients with HIV/AIDS Participant s Guide, 2011). Gebe kalmak isteyen kadınlara öncelikle detaylı değerlendirme yapılmalı; gebelik durumu ya da doğurganlık hedefi, kontraseptik kullanım durumu belirlenmeli, cinsel yolla bulaşıcı enfeksiyonların (CYBE) taraması yapılmalıdır. Kadının ART kullanmaya uygunluğunu ve kadının üreme siklusunu anlaması önemlidir (Nursing Care of Patients with HIV/AIDS Participant s Guide, 2011; (Liamputtong, 2013). Gebe kalmayı düşünen kadınlara danışmanlık sağlanmalı; HIV pozitif bir gebe için karar vermek zordur ve genel standart bir protokol yoktur. Bir hemşire olarak yapılması gereken en önemli yaklaşım kadını bilgilendirmek ve kadının 94

105 ID:77 K:83 bilgilenmiş, bilinçlenmiş olarak karar vermesini sağlamak ve verdiği kararı desteklemek olmalıdır. Kadına HIV ve bulaşma yolları, HIV ve gebelik, gerekirse gebelik sırasında ART ye başlama, bebeğe bulaştırıcılığın önlenmesine ilişkin uygulamalar, fertilite döngüsü ve CYBE hakkında danışmanlık ve eğitim yapılmalıdır (Pratt, 2003; Nursing Care of Patients with HIV/AIDS Participant s Guide, 2011; (Liamputtong, 2013). Kadın ART si alıyor ve gebe kalmak istiyorsa; ART yi 6 ay tam bir uyumlulukla alması, fakat gebeliğin ilk trimesterin de almamasının tercih edildiği açıklanmalıdır. Profilaktik olarak trimoxazole alıyorsa ek olarak aldığı ilaçlara devam etmelidir. Güvenli cinsel uygulamalarına devam etmelidir. Kadın iyi bir klinik prognoz gösteriyorsa 6 ay sonra sadece ovulasyon zamanlarında korunmasız ilişkiye girebilir. Ovulasyon zamanının dışında güvenli cinsel uygulamalara devam edilir. Düzenli kontrollere uyulması gerekir. Kadın gebe kaldığı takdirde güvenli cinsel uygulamalarına geri dönebilir. HIV in anneden bebeğe geçişini önlemeyi de kapsayan düzenli bir antenatal bakım hizmetlerine başlanmalı ve doğuma kadar devam edilmelidir (World Health Organization 2007; Nursing Care of Patients with HIV/AIDS Participant s Guide, 2011). ART almayan ve gebe kalmak isteyen kadınlara profilaktik olarak alınan trimoxazole ek olarak ilaçlara devam etmesi gerektiği vurgulanmalıdır. Ovülasyonların ne zaman meydana geldiğini belirlemek için üreme siklusu takip edilmeli ve kadına öğretilmeli, sadece ovülasyon zamanında korunmasız ilişkiye girebileceği, ovülasyon zamanının dışında güvenli cinsel uygulamalara devam etmesi gerektiği söylenmelidir. Düzenli kontrollere uymasının önemi belirtilmeli, kadın gebe kaldığı takdirde güvenli seks uygulamalarına geri dönmeli, HIV in anneden bebeğe geçişini önlemeyi de kapsayan düzenli bir antenatal bakım hizmetlerine başlanmalı ve doğuma kadar devam edilmelidir. Uygun olduğunda ART ye başlanması, CYBE ve diğer enfenksiyonların tedavisinin sağlanması ve bulaşıcılığın önlenmesi hakkında eğitim verilmelidir (World Health Organization 2007; Nursing Care of Patients with HIV/AIDS Participant s Guide, 2011). Ayrıca gebeler ve doğum yapan kadınlar için ART ye uyum sağlamak ek bir zorluk yaratabilir. Bu nedenle ilaca uyum konusunda daha fazla desteğe gereksinimleri olabilir. Gebelik sırasında bulantı ve yorgunluk, doğum sonrasında da yorgunluk ve stres ART nin zamanında alınmasına engel olabilir (Pratt, 2003; World Health Organization 2007; Ricci and Kyle, 2009: ; Nursing Care of Patients with HIV/AIDS Participant s Guide, 2011). SONUÇ Birçok ülkede HIV enfekte annelerden doğan bebeklerin çoğu, ileriki yaşamlarında ebeveynlerini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalabilmektedir. Aynı zamanda bu çocukların çoğunluğunun yoksul, damgalanmış olabileceği, gıda, su, barınma ve korunma gibi temel ihtiyaçlarının karşılan- 95

106 ID:77 K:83 masından mahrum kalabileceği de belirtilmektedir. Ayrıca HIV enfekte annelerden, doğum sırasında ya da sonrasında enfekte olan bebeklerin hayatta kalma şanslarının daha da azalabileceği mümkündür. AIDS ile yaşayan hasta ve ailesi için eğitilmiş sağlık çalışanlarından özellikle hemşireler, gebe kalmak isteyen, gebe kalan, doğum ve doğum sonrası dönemde HIV li hasta ve ailesine bakım verirken; klinisyen, eğitici, hasta savunucusu ve danışman olarak duyarlı olmalı, yargılayıcı olmamalı, gereksinimlerini anlamalı, fark etmeli ve gereksinimleri doğrultusunda hastayı bilgilendirebilmelidir. KAYNAKLAR AGADJANIAN, V., & HAYFORD, S.R., (2009). PMTCT, HAART and childbearing in Mozambique: An institutional perspective. AIDS and Behavior, 13: BARNES, D.B., & MURPHY, S., (2009). Reproductive decisions for women with HIV: Motherhood s role in envisioning a future. Qualitative Health Research, 19: WORLD HEALTH ORGANİZATİON. (2007). Chronic HIV Care with Art and Prevention. Erişim tarihi: CLIFFE, S., TOWNSEND, C.L., CORTINA- BORJA, M., & NEWELL, M.L., (2011). Fertility intentions of HIV-infected women in The United Kingdom. AIDS Care, 23: COOPER, D., HARRIES, J., MYER, L., ORNER, P., BRACKEN, H., & ZWEİGENTHAL, V., (2007). Life is still going on : reproductive intentions among HIV-positive women and men in South Africa. Social Science & Medicine, 65: COOVADIA, H., (2004). Antiretroviral agents how best to protect infants from HIV and save their mothers from AIDS. New England Journal of Medicine, 351: COOVADIA, H.M., ROLLINS, N.C., BLAND, R.M., LITTLE, K., COUTSOUDIS, A., BENNISH, M.L., & et al. (2007). Motherto-child transmission of hıv-1 infection during exclusive breastfeeding in the first 6 months of life: an intervention cohort study. Lancet, 369: COUTSOUDIS, A., PILLAY, K., KUHN, L., SPOONER, E., TSAI, W.Y., & COOVADIA, H.M., (2001). Method of feeding and transmission of HIV-1 from mothers to children by 15 months of age: prospective cohort study from Durban, South Africa. AIDS, 15: COUTSOUDIS, A., PILLAY, K., SPOONER, E., KUHN, L., & COOVADİA, H.M., (1999). Influence of infant-feeding patterns on early mother-to-child transmission of HIV-1 in Durban, South Africa: A prospective cohort 96

107 ID:77 K:83 study. South African Vitamin A Study Group. Lancet, 354: CRAFT, S.M., DELANEY, R.O., BAUTISTA, D.T., & SEROVICH, J.M., (2007). Pregnancy decisions among women with HIV. AIDS and Behavior, 11: CREEK, T.L., NTUMY, R., SEIPONE, K., SMITH, M., MOGODI, M., SMIT, M., & et al. (2007). Successful introduction of routine opt-out HIV testing in antenatal care in Botswana. Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes, 45, DE COCK, K., FOWLER, M.G., MERCIER, E., DE VINCENZI, I., SABA, J., & HOFF, E., (2000). Prevention of mother-to-child hıv transmission in resource-poor countries: translating research into policy and practice. JAMA, 283: DESCHAMPSA, M.M., DÉVIEUXB, J.G., THÉODOREA, H., SAINT-JEANC, G., ANTILLUSA, L., & CADOTA, L., (2009). A feeding education program to prevent mother-to-child transmission of HIV in Hait. AIDS Care, 21: DESCLAUX, A., MSELLATI, P., & WALEN- TOWITZ, S., (2009). Women, mothers and HIV care in resource-poor settings. Social Science & Medicine, 69: DOHERTY, T., (2011). Infant feeding in the era of HIV: challenges and opportunities. İn: Liamputtong P (Ed.), Infant Feeding Practices: A Cross-cultural Perspective. Springer, New York, pp EKPINI, E., WIKTO, S.Z., SATTEN, G.A., ADJORLOLO-JOHNSON, G.T., SIBAILLY, T.S., (1997). Late postnatal transmission of HIV-1 in Abidjan, Cote d Ivoire. Lancet, 349: FINOCCHARIO-KESSLER, S., SWEAT, M.D., DARIOTIS, J.K., TRENT, M.E., KERRI- GAN, D.L., KELLER, J.M., & et al. (2010). Understanding high fertility desires and ıntentions among a sample of Urban women living with HIV in The United States. AIDS and Behavior, 14: FLEISCHMAN, J., (2003). Fatal vulnerabilities: reducing the acute risk of HIV/AIDS among women and girls. CSIS, Washington, DC. fatal_vulnerabilities.pdf. Erişim tarihi: GUPTA, A., GUPTE, N., SASTRY, J., BHA- RUCHA, K.E., BHOSALE, R., & KUL- KARNİ, P., (2007). Mother-to-child transmission of HIV among women who chose not to exclusively breastfeed their ınfants in Pune India. International Journal of Medical Research, 126: HEBLING, E.M., & HARDY, E., (2007). Feelings related to motherhood among women living with HIV in Brazil: A qualitative study. AIDS Care, 19:

108 ID:77 K:83 HÉJOAKA, F., (2009). Care and secrecy: being a mother of children living with HIV in Burkina Faso. Social Science & Medicine, 69: HOFFMANN, C.J., MILLS, L.A., & GALLANT, J.E., (2008). Future of HIV/AIDS care in low- and middle- income countries. In: David D.C. and Chris B (Eds.), Public Health Aspects of HIV/AIDS in Low and Middle Income Countries Epidemiology, Prevention and Care. USA, New York: Springer Science+Business Media, pp JOHN, G.C., NDUATI, R.W., MBORİ-NGAC- HA, D., OVERBAUGH, J., WELCH, M., & RİCHARDSON, B.A., (1997). Genital shedding of human immunodeficiency virus type 1 DNA during pregnancy: association with immunosuppression, abnormal cervical and vaginal discharge and severe vitamin a deficiency. Journal of Infectious Diseases, 175:57 62 KAMAU-MBUTHIA, E., ELMADFA, I., & MWONYA, R., (2008). The impact of maternal HIV status on infant feeding patterns in Nakuru, Kenya. Journal of Human Lactation, 24, KANNIAPPANA, S., JEYAPAULA, MJ., & KALYANWALA, S., (2008). Desire for motherhood: exploring hıvpositive women s desires, intentions and decision-making in attaining motherhood. AIDS Care, 20: KEBAABETSWE, P.M., (2007). Barriers to participation in the prevention of mothertochild HIV transmission program in Gaborone, Botswana a qualitative approach. AIDS Care, 19: KISAKYE, P., OWOT AKENA, & W., KABON- GE KAYE, D., (2010). Pregnancy decisions among HIV-positive pregnant women in Mulago Hospital, Uganda. Culture, Health & Sexuality, 12: KOURTIS, A.P., LEE, F.K., ABRAMS, E.J., JAMIESON, D.J., & BULTERYS, M., (2006). Mother-to-child transmission of HIV-1: timing and ımplications for prevention. The Lancet Infectious Diseases, 6: LIAMPUTTONG, P., (2013). Women, motherhood and living with HIV/AIDS: a crosscultural perspective. New York London: Springer Science+Business Media LOCKMAN, S., SHAPIRO, R.L., SMEATON, L.M., WESTER, C., THIOR, I., & STE- VENS, L., (2007). Response to antiretroviral therapy after a single, peripartum dose of nevirapine. New England Journal of Medicine, 356: LYALL, E.G.H., BLOTT, M., RUİTER, A., HAWKİNS, D., MERCY, D., & MİTCHLA, 98

109 ID:77 K:83 Z., (2001). Guidelines for the management of HIV infection in pregnant women and the prevention of mother-to-child transmission; british HIV association. HIV Medicine, 2: MAGADI, M.A., (2011). Understanding the gender disparity in HIV infection across countries in Sub-Saharan Africa: evidence from the demographic and health surveys. Sociology of Health & Illness, 33: MANZI, M., ZACHARIAH, R., TECK, R., BUHENDWA, L., KAZIMA, J., & BAKA- LI, E., (2005). high acceptability of voluntary counselling and hıv-testing but unacceptable loss to follow up in a prevention of motherto-child hıv transmission programme in rural Malawi: scaling-up requires a different way of acting. Tropical Medicine and International Health,10: MARKS, G., CREPAZ, N., & JANSSEN, R.S., (2006). Estimating sexual transmission of hıv from persons aware and unaware that they are infected with the virus in The USA. AIDS, 20, MARU, S., DATONG, P., SELLENG, D., MANG, E., INYANG, B., & AJENE, A. (2009). Social determinants of mixed feeding behavior among HIV-infected mothers in Jos, Nigeria. AIDS Care, 21: NAKAYIWA, S., ABANG, B., PACKEL, L., LIFSHAY, J., PURCELL, D.W., & KING, E., (2006). Desire for children and pregnancy risk behavior among HIV-infected men and women in Uganda. AIDS and Behavior, 10: NASSALIA, M., NAKANJAKOB, D., KYABA- YINZEC, D., BEYEZAA, J., OKOTHA, A., & MUTYABA, T., (2009). Access to HIV/AIDS care for mothers and children in Sub-Saharan Africa: adherence to the postnatal PMTCT program. AIDS Care, 21: NATIONAL AIDS CONTROL ORGANIZA- TION (NACO). (2006). HIV/AIDS Epidemiological Surveillance & Estimation Report For The Year Government of India: Ministry of Health & Family. aidsdatahub.org/sites/default/files/documents/ India_Strategy_and_Implementation_Plan_ NACO_Programme_PhaseIII_2006_2011. pdf. Erişim tarihi: NATIONAL INSTITUTES OF HEALTH (PERİNATAL HIV GUIDELINES WOR- KING GROUP). (2002). Revisions to the February 4, 2002 Public Health Service Task Force Recommendations for the use of antiretroviral drugs in pregnant women infected with HIV-1 for maternal health and for reducing perinatal HIV-1 transmission in the United States. guidelines/perinatal/perinatal.pdf. Erişim tarihi:

110 ID:77 K:83 NATTABI, B., LI, J., THOMPSON, SC., GA- RIMOI ORACH, C., & EARNEST, J., (2009). A Systematic review of factors in fl uencing fertility desires and intentions among people living with HIV/AIDS: implications for policy and service delivery. AIDS and Behavior, 13: NDUNA, M., & FARLANE, L., (2009). Women living with HIV in South Africa and their concerns about fertility. AIDS and Behavior, 13:62 65 NEWELL, ML., & ROGERS, R., (2002). Pregnancy and HIV infection: a European consensus on management. AIDS, 2:1 18 NÓBREGA, A.A., OLİVEİRA, FAS., GALVÃO, M.T.G., MOTA, RS., BARBOSA, RM., & DOURADO, I., (2007). Desire for a child among women living with HIV/AIDS in North-East Brazil. AIDS Patient Care STDS, 21: NURSİNG CARE OF PATIENTS WITH HIV/ AIDS PARTICIPANT S GUİDE. (2011). media/documents/nursing%20care%20 of%20patients%20with%20hiv-aids%20 20Participants%20Guide.pdf Erişim tarihi: PAIVA, V., SANTOS, N., FRANCA-JUNIOR, I., FILIPE, E., AYRES, JR., & SEGURA- DO, A., (2007). Desire to have children: gender and reproductive rights of men and women living with HIV: A challenge to health care in Brazil. AIDS Patient Care STDS, 21: PEREZ, F., MUKOTEKWA, T., MILLER, A., ORNE-GLIEMANN, J., GLENSHAW, M., CHITSIKE, I., & DABIS, F., (2004). Implementing a rural programme of prevention of mother-to-child transmission of HIV in Zimbabwe: first 18 months of experience. Tropical Medicine and International Health, 9: PILCHER, CD., TIEN, HC., ERON, JJ., VER- NAZZA, PL., LEU, SY., STEWART, PW., & et al. (2004). Brief but efficient: acute HIV infection and the sexual transmission of HIV. Journal of Infectious Diseases, 189: PRATT, R.J., (2003). HIV & AIDS: A Foundation for nursing and healthcare practice, 5th Edition, London, UK: Hodder Arnold, a part of Hachette Livre UK RICCI, S.S., & KYLE, T., (2009). Sexually transmitted infections. In Maternity and Pediatric Nursing. 3 th ed. Philadelphia, Tokyo: Wolters Kluwer Health - Lippincott Williams & Wilkins, pp ROSSI, A.S., FONSEQUI-CARVASAN, G.A., MAKUCH, M.Y., AMARAL, E., & BAHA- MONDES, L., (2005). Factors associated 100

111 ID:77 K:83 with reproductive options in HIV infected Women. Contraception, 71:45-50 SANDELOWSKI, M., & BARROSO, J., (2003). Motherhood in the context of maternal HIV infection. Research in Nursing & Health, 26, SHERR, L., LOPMAN, B., KAKOWA, M., DUBE, S., CHAWIRA, G., & NYAMUKA- PA, C., (2007). Voluntary HIV Testing in Rural Zimbabwe. 3rd South African AIDS Conference, June, Durban, South Africa SMITH, M.M., & KUHN, L., (2000). Exclusive breast-feeding: does it have the potential to reduce breast-feeding transmission of HIV-1? Nutritional Review, 58: TEMMERMAN, M., QUAGHEBEUR, A., MWANYUMBA, F., & MANDALIYA, K., (2003). Mother to child HIV transmission in resource poor settings: how to improve coverage. AIDS, 17: THE JOINT UNITED NATIONS PROGRAM- ME ON HIV/AIDS (2009). AIDS Epidemic Update, December The Joint United Nations Programme on HIV/AIDS, Geneva. JC1700_Epi_Update_2009_en.pdf. Erişim tarihi: THOMAS, B., NYAMATHI, A., & SWAMI- NATHAN, S., (2009). Impact of HIV/AIDS on mothers in Southern India: A qualitative study. AIDS and Behavior, 13: UNAIDS. (2016) Strategy, EN_rev1.pdf. Erişim tarihi: GLOBAL AIDS UPDATE. (2016). unaids.org/sites/default/files/media_asset/ global-aids-update-2016_en.pdf. Erişim tarihi: WAWER, M.J., GRAY, R.H., SEWANKAMBO, N.K., SERWADDA, D., LI, X., & LAE- YENDECKER, O., (2005). Rates of HIV-1 transmission per coital act, by stage of HIV- 1 infection, in Rakai, Uganda. Journal of Infectious Diseases, 191: WESLEY, Y., SMELTZER, S.C., REDEKER, N.S., WALKER, S., PALUMBO, P., & WHIPPLE, B., (2000). Reproductive decision making in mothers with HIV-1. Health Care Women International, 21: WHO/ UNAIDS/ UNICEF. (2011). Global HIV response: progress report WHO/UNA- IDS/ UNICEF, Geneva. hiv/pub/progress_report2011/hiv_full_report_2011.pdf. Erişim tarihi: WILCHER, R., & CATES, W.J.R., (2010). Reaching the underserved: family planning for women with HIV. Studies in Family Planning. 41:

112 ID:77 K:83 WILSON, S., (2007). When you have children, you re obliged to Live motherhood, chronic illness and biographical disruption. Sociology of Health & Illness, 29: YAZAR NOTU: Bu derleme çalışması Aralık 2014 İzmir de yapılan 1. Ulusal Kadın Hastalıkları ve Ana Çocuk Sağlığı Kongresi nde sözlü bildiri olarak sunulmuştur. 102

113 ID:77 K:83 EXTENDED ABSTRACT Definition and Importance: Human Immunodeficiency Virus can pass to the baby during pregnancy, birth or breastfeeding. The transition is generally thought to occur during birth. Although many women with Human Immunodeficiency Virus (+) learn their disease during pregnancy, some women with Human Immunodeficiency Virus (+) may want to have children in spite of their disease. Women who want to get pregnant are concerned about the HIV effect on pregnancy as well as pregnancy effects on Human Immunodeficiency Virus. According to current studies, pregnancy does not accelerate Human Immunodeficiency Virus disease for the mother. However, severity, clinical course and treatment of the illness-induced, common possible opportunistic infections due to natural changes in the immune system during pregnancy may affect the course of the disease which may have a significant impact on potential pregnancy complications. In the advanced stages of Human Immunodeficiency Virus infection, virus can adversely affect fetal growth and can cause low birth weight or prenatal / neonatal death, and also anti-retroviral therapy used in the first trimester can cause birth defects. Aim: In accordance with the literature, our aim is to examine the approach in pregnancy, childbirth and breastfeeding on chronic Human Immunodeficiency Virus Acquired Immune Deficiency Syndrome patients and drawing attention from the perinatal perspective. Results: Mother-to-baby transmission of Human Immunodeficiency Virus is known to be inccurred by perinatal way, illness can be transmitted during pregnancy (intrauterine way), during birth and during the period immediately after birth by the contamination of infected mother s body fluids or in the early postpartum period through breastfeeding. Several maternal, obstetric and post partum related factors may increase the likelihood of the transition from mother to baby. Understanding of these risk factors has led to the development of effective risk reduction strategies. Detection of Human Immunodeficiency Virus infected women during antenatal care is important not only in terms of prevention of Human Immunodeficiency Virus transmission from mother to baby but also in terms of facilitating women to seek treatment for their own health. Antiretroviral therapy can be applied according to clinical condition of infected pregnant women, the viral load in the blood and other prognostic markers. Generally antiretroviral therapy regimen starts after the first trimester, and almost always treatment regime contains the zidovudine (ZDV) regime. Pregnant Human Immunodeficiency Virus patients who are not actively using anti-retroviral therapy should be evaluated whether they are in the proper term for the use of anti-retroviral therapy and what the possible risks and benefits of starting anti-retroviral therapy would be. In order to reduce the risk of developing birth defects, 103

114 ID:77 K:83 starting antiretroviral therapy can be postponed after the first 10 weeks of pregnancy. There are three options for Human Immunodeficiency Virus patients who are pregnant and taking antiretroviral therapy. Antiretroviral therap can be temporarily stopped during the first trimester, same treatment can be continued or treatment regime can be changed. The issues that need to be taken into consideration in this process are gestation, maternal illness severity, and the tolerance level of the antiretroviral therapy regimen during pregnancy and the potential side effects to the fetus. antiretroviral therapy role in controlling the spread of Human Immunodeficiency Virus is limited. The most important success for prevention of mother-to-baby transmission can be achieved by antiretroviral therapy treatment during and after birth. The use of rapid Human Immunodeficiency Virus test and the application of a single dose of nevirapine during birth significantly reduces the rate of Human Immunodeficiency Virus transmission. Despite the simplicity of the process, application rate is low. The most important components of nursing practice are to protect women from new infections at the hospital, at the clinic and even at their home, to advice on fertility, to monitor the women who are pregnant, to enable safe delivery and to monitor and to advice about the care of the baby after the birth and the mother herself. A detailed evaluation should be done first to the women who wish to conceive. It is important for the woman to understand the eligibility to use the antiretroviral therapy and women s reproductive cycle. Counseling and training should be provided to the women who want to get pregnant. If the woman is using antiretroviral therapy and wants to get pregnant; it should be explained that she is to take antiretroviral therapy complying with the schedule for six months, but it is preferred not to take antiretroviral therapy in the first trimester of pregnancy. If the woman is not receiving antiretroviral therapy treatment and wants to get pregnant; it should be emphasized that in addition to trimoxazole taken as a prophylactic, she should continue to take drugs. In order to determine when ovulation occurs, reproductive cycle should be followed and this should be taught to the woman, it should also be told that she could only have unprotected intercourse at the time of ovulation, other than this time she should practice safe sex. Uninfected infants will continue to bear the risk of Human Immunodeficiency Virus infection through breastfeeding after birth. Conclusion: As a result, the nurses as clinicians, educators, patient advocates and counselors should be sensitive, should not be judgmental, should understand and notice the needs of the patient and should inform the patient in accordance with their needs when dealing with Human Immunodeficiency Virus patients who planned pregnancy, currently pregnant, during birth and in the postpartum period. 104

115 ULUSLARARASI HAKEMLİ KADIN HASTALIKLARI VE ANNE ÇOCUK SAĞLIĞI DERGİSİ International Refereed Journal of Gynaecological Diseases and Maternal Child Health GEBELİK KAYBINDA HEMŞİRELİK YAKLAŞIMI 1 NURSING CARE IN PREGNANCY LOSS M. Olcay ÇAM 1, Pınar TEKTAŞ 2 1 Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir/ Türkiye 2 Şifa Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir/ Türkiye Öz: Perinatal kayıp, erken ve geç fetal ölümleri (düşük, ölü doğum) ve yeni doğanın doğumdan sonraki ilk 28 güne kadar olan ölümlerini kapsamaktadır. Günümüzde tıp ve obstetri alanındaki büyük ilerlemelere rağmen; düşük, ölü doğum ve yeni doğan ölümleri sık olmakta ve her yıl milyonlarca aileyi etkilemektedir. Ölüm aileler için geleceğin yitimi, bebekle ilgili ümitlerin, hayallerin kaybı anlamına gelmektedir. Bu kayıpla birlikte ebeveynler ani bir boşluk yaşamaktadırlar. İstemsiz düşük, ölü doğum ve neonatal ölüm gibi nedenlerle yaşanan kayıplar, yas ve depresyon gibi duygusal yanıtlara yol açmaktadır. Kaybedilen bebek için her zaman matem tutulmakta ve hiç unutulmamaktadır. Ebeveynler, diğer aile üyeleri ve arkadaşların kayba verdikleri tepkiler değişebilmektedir. Bu süreçte kayıp yaşayan aileler ve yakınları dikkatli, duyarlı, onları anlamaya çalışan sağlık ekibine gereksinim duymaktadırlar. Bu noktada, kayıp sonrası süreçte ebeveynlerin yaşadıklarını bilmek sağlık ekibinin verdiği bakımın niteliğini etkileyen önemli bir faktördür. Özellikle hastalarla çok zaman geçiren hemşirelerin aileye desteği, bakımı ve yaklaşımı büyük önem kazanmaktadır. Klinik hemşireleri ve konsültasyon liyezon hemşiresi işbirliğinin bu bakımın niteliğini geliştirmede etkili olacağı ve tüm klinik personelinin de gelişimini olumlu yönde etkileyeceği düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Gebelik kaybı, Perinatal kayıp, Hemşirelik Yaklaşımı Abstract: Perinatal loss includes fetal death and neonatal death within the first 28 days of life. Despite significant technological advances in medicine and obstetrics area miscarriage, stillbirth and newborn death still occurs with surprising frequency and affects millions of family yearly. For family, death means loss of the future, loss of hopes related to baby. With this sudden loss parents feel a big emptiness. Involuntary miscarriage, stillbirth and neonatal death losses leads to emotional responses such as grief and depression. The lost infant is continuously mourned and is never forgotten. Parents, other family members and friends responses to the loss can vary. Families who suffered losses need attentive, responsive and understanding health care workers and nurses. At this point, to know the process after losses experienced by the families will affect quality of care given by the healthcare team. In particular nurses support and approach to the family have an important point. It is thougt that the collaboration between clinical nurses and consultation-liaison nurse will be effective in improving the quality of this care and it is also estimated that it will have positive effect on the development of all clinicall staff. Key Words: Pregnancy Loss, Perinatal Loss, Nursing Approch Doi: /JACSD Sorumlu Yazar Pınar TEKTAŞ, Şifa Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir / Türkiye pnrcnkya@hotmail.com Geliş Tarihi / Received: Düzeltme Tarihi / Revised: / Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Derleme / Review) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest: Yok / Non Etik Kurul Raporu/ Ethics Committee:Yok /Non 105

116 ID:49 K:69 GİRİŞ Ölüm, yaşam döngüsünün son aşaması olmasına rağmen önceden nadiren tahmin edilir. Gestasyon süresince ve doğumdan hemen sonra, ölümün görülmesi çok az bir olasılıktır. Ölüm olayından sonra her toplumda geleneksel olarak yapılan sosyal törenler vardır. Oysa gebeliğin kaybı, bir sosyal tören olarak çok az kabul görmektedir. Doğurganlık çağındaki insanlar arasında bu deneyim sıklıkla yaşanmakla beraber, fetal ve neonatal ölümlerin sadece ailelerin gözyaşları ile kutsandığı bilinen bir gerçektir. Oysa gebelik kaybı bir ebeveyn krizidir ve yalnızca bebeğin ölümü ile sınırlı olmayıp, geleceğe yönelik ümitsizlik ve olumsuz düşünceleri de beraberinde getirmektedir (Buldukoğlu, 2002:133-83). Anne ister düşük yapmış olsun, ister çocuğunu doğurduktan sonra neonatal bir ölümle karşılaşmış olsun, ölüm, geleceğin yitimi, bebekle ilgili ümitlerin, hayallerin kaybı anlamına gelmektedir. (Taşkın, 2002:1-15). Kayıp sonrası süreçte ebeveynlerin yaşadıklarını bilmek sağlık ekibinin verdiği bakımın niteliğini etkileyecektir. Bu nedenle bu derlemede gebelik kaybı sonrası ebeveynlerin yaşadıkları ve bu ailelere verilebilecek nitelikli bakım üzerinde durulacaktır. GEBELİK KAYBI Perinatal kayıp, erken ve geç fetal ölümleri (düşük, ölü doğum) ve yeni doğanın doğumdan sonraki ilk 28 güne kadar olan ölümlerini kapsamaktadır (Armstrong, 2002:339-45). Günümüzde tıp ve obstetri alanındaki büyük ilerlemelere rağmen; düşük, ölü doğum ve yeni doğan ölümleri sıkça olmakta ve her yıl milyonlarca aileyi etkilemektedir (Hutti, 2005:630-38). Tüm dünyada gebeliklerin %20-25 i istemsiz düşük, ektopik gebelik, ölü doğum ve neonatal ölüm gibi nedenlerle kaybedilmektedir (Cote-Arsenault and Donato, 2007: ). Ülkemizde istemsiz düşük oranı Türkiye Nüfus Sağlık Araştırmaları (TNSA) 2003 verilerine göre %10; TNSA 2008 verilerine göre %10.5; TNSA 2013 verilerinde ise %23 olarak belirtilmiştir. Ülkemizdeki ölü doğum oranı ise 1993 yılında %1.9; 1998 yılında %1.5; 2003 yılında %1.3; 2008 yılında ise %1.1 olarak bildirilmiştir. TNSA 2013 verilerine göre ise ölü doğum oranı %3 tür. TNSA verilerine göre ülkemizde neonatal ölüm hızı 2003 yılında %0.17; 2008 yılında %0.13; 2013 yılında ise %0.7 olarak belirtilmiştir. İstemsiz düşük, ölü doğum ve neonatal ölüm gibi nedenlerle yaşanan kayıplar, yas ve depresyon gibi duygusal yanıtlara yol açmaktadır (Bennet et al., 2005:180-87). Kaybedilen bebek için her zaman matem tutulmakta ve hiç unutulmamaktadır (Cote-Arsenault and Mahlangu, 1999:274-82). Bir kadın bebek kavramını düşünmeye başladığı andan ya da bebeğin ultrasonda ilk görüntülerini gördüğü andan itibaren, doğmamış bebeğe hem fiziksel hem de duygusal olarak güçlü bir şekilde bağlanmaktadır. Bundan dolayı fetal hareketlerin hissedilmesinden önce, fetal ayırım gerçekleşebilmektedir. Bebeğin öldüğü ya da öleceği söylendiğinde kadın başarısızlık duygusu ve suçluluk duygusu hissedebilmektedir (Buldukoğlu, 2002:

117 ID:49 K:69 83). Ayrıca, ebeveynler ani bir boşluk ve yas yaşamaktadırlar (Taşkın, 2002:1-15). Bebeğin geleceği ile ilgili heyecan ve umut dolu olan O nun geleceği ile ilgili planlar yapan ebeveynler için gebelik sürecinde gelen ölüm, onların umutlarını kırmakta ve hayallerini yok etmektedir. Bu noktada yaşanan yas süreci de daha travmatik olabilmektedir (Carrera et al., 1998:149-53; Cote-Arsenault, 2003:623-29). GEBELİK KAYBI ve YAS Yas, bireyde sevilen bir nesnenin kaybından sonra meydana gelen ağır üzüntü durumudur. Yas kedere verilen tepkidir ve şiddeti kişiye bağlı olarak değişebilmektedir (Öz, 2004: ). Bununla birlikte, yas tepkilerinde görülen kişilerarası farklılıklar ve yas sürecine etki eden faktörlerin çeşitliliği nedeniyle yas, kavramsal olarak normal yas, karmaşık yas ve travmatik yas olarak üç farklı şekilde tanımlanmaktadır (Gizir, 2006: ). Normal yas, bir kayıp sonrası bireylerde gözlenen ve kaybın doğal bir parçası olarak ortaya çıkan bir dizi ortak fiziksel, duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkilerin varlığını tanımlamaktadır (Worden, 2001). Karmaşık yas, kaybın ardından en az altı ay geçmesine rağmen bireyin sosyal ve mesleki yaşam alanlarındaki işlevselliğinin giderek bozulması olarak tanımlanmaktadır (Zhang et al.,2006: ). Kronik yas, gecikmiş yas, abartılmış yas, maskelenmiş yas ya da patolojik yas gibi çeşitli biçimlerde kendini gösterebilmektedir (Bonanno and Kaltman,2001:705-34). Travmatik yas ise zamansız ve beklenmedik bir anda ve özellikle şiddet ya da korkunç bir olay sonucu meydana gelen ölümlerin ardından bireyde oluşan tepkilerdir (Parkers, 2001). Yasın süresi bireyseldir. Çocuğun kaybı bir erişkinin ölümünden daha şiddetli bir deneyim olduğundan bu sürenin aylar hatta yıllar alabileceğine yönelik fikir birliği bulunmaktadır (Shannon et al., 2010: ). Gebelik kaybı sonrası yaşanan yas genellikle 1-2 yıl sürmekte, hatta bu süre bazı kültürlerde üç yıla kadar uzayabilmektedir (Hughes and Riches, 2003:107-11). Bebeğin kaybı gibi durumlarda yasın tamamen bittiği söylenememektedir (Shannon et al., 2010: ). Tablo 1. Kayba Verilen Tepkiler Fiziksel/Somatik Tepkiler Psikososyal Tepkiler Duygusal Tepkiler Bilişsel Tepkiler Baş ağrısı, mide ağrısı, kalp atışlarında ve solunum sayısında değişim, boğazda düğümlenme hissi, iştahta azalma, uyuyamama, yorgunluk. Günlük yaşam aktivitelerini yerine getirememe, geri çekilme, izolasyon. İnkar, öfke, suçluluk, acı çekme. Karar vermede güçlük *Capitulo, 2004: ; Capitulo, 2005: Kayıp sonrası yasın çeşitli patolojik formları meydana gelebilir. Kronik yas depresyon, anksiyete atakları, ciddi fobiler, obsesif düşünceler ve psikotik reaksiyonlara yol açabilir. Gecikmiş yas veya yasın görülmemesi kaybedilen çocuğun 107

118 ID:49 K:69 yerine yeniden gebe kalma ile sonuçlanan başka bir patolojik biçimdir (Badenhorst and Hughes,2007:249-59; Gold et al., 2014:650-4). Kayba verilen tepkiler, normal tepkilerden, şiddetli tepkilere ve uzamış yasa kadar uzanabilmektedir. Yas tepkisi, cinsiyete, yaşa, kayıp algısına, kültürel, spiritüel ve dini inançlara, kaybın getirdiği yaşam değişikliklerine, bireyin kayıpla baş etme becerisine ve destek sistemlerine bağlı olarak değişebilmektedir. Korku, hayal kırıklığı, öfke, kendine acıma, yetersizlik, başarısızlık duygusu, sosyal izolasyon, çaresizlik bu süreçte yaşanan duygulardır (Callister, 2006:227-34; Sutan and Miskam, 2012:1-9). Kayıp sonrası gebeliklerde anksiyete düzeyinin daha yüksek olduğu ve depresif semptomların da daha fazla olduğu görülmektedir (Armstrong,2002:339-45; Cote-Arsenault, 2003:623-9; Armstrong and Hutti, 1998:183-9; Hughes et al. ;1999:1721-4). Tablo 1 de kayba verilen tepkiler belirtilmiştir (Capitulo, 2004:305-11; Capitulo, 2005:389-96). Erken ve geç gebelik kaybından sonra kadınlarda yüksek düzeyde anksiyete ve depresyon görülmektedir (Armstrong, 2002:339-45; Cote- Arsenault, 2003:623-9; Geller et al., 2001:432-8; Armstrong and Hutti, 1998:183-9). Karşılaştırmalı bir çalışmada, kayıp deneyimleyen annelerin, sağlıklı bebek dünyaya getiren annelerden daha fazla depresif semptom gösterdikleri belirlenmiştir (Carrera et al., 1998:149-53). Yaşanan anksiyete ve depresyon sonraki gebeliğe kadar uzanmakta ve bu gebeliği de etkilemektedir. Kayıp öyküsü olan gebelerle yapılan fenomenolojik bir çalışmada gebeler, tekrar gebe kaldıklarında mutlu olduklarını, fakat bu mutluluklarının kısa sürdüğünü belirtmişlerdir. Çünkü sonrasında bebeğini tehdit eden durumu fark ettiklerini söylemişlerdir. Bu durum onlarda stres ve anksiyeteye neden olmaktadır. Dolayısıyla kadınlar sonraki gebelik deneyiminin hiçbir zaman eğlenceli olmadığını belirtmektedirler (Caelli et al., 2002:127-36). Bu nedenle kayıp deneyimlemiş ailelere verilen destek sonraki gebelikte de devam etmelidir. GEBELİK KAYBINA BABANIN YANITI Çiftlerin kayıp sonrasında gösterdikleri tepkiler cinsiyete bağlı olarak değişebilmektedir. Kaybın erkekler üzerindeki etkileri ile ilgili yapılmış çalışmaların sayısı az olmakla birlikte, çalışmalar kayıp sürecinde erkeklerin duygularını bastırdıklarını göstermektedir. Erkekler bu süreçteki görevlerini güçlü olmak ve koruyucu olmak şeklinde düşünmekte ve kadın ağladığında, üzüldüğünde bu görevleri yerine getiremediklerini düşünmektedirler. Fakat kadının yasını onunla paylaşmak isteyebileceği gerçeğini fark edememektedirler (Hutti, 2005; O Leary and Thorwick, 2006:78-86). Beş baba ile yapılan niteliksel bir çalışmada, babaların söyledikleri ya da yaptıkları ile anneleri daha çok üzmekten korktukları belirlenmiştir. Babalar üzüntü, öfke ve kayıp duygularını bastırarak eşlerini üzmemeye çalışmaktadırlar (Murphy, 1998:325-32). Babalarla yapılan baş- 108

119 ID:49 K:69 ka bir çalışmada da babaların fark edilme gereksinimleri olduğu belirlenmiştir. Babalar, kendi anksiyete ve korkularını paylaşamadıklarını belirtmişlerdir. Bunun nedeni olarak da anneleri koruma isteğini göstermektedirler. Ayrıca erkekler güçlü olur, erkekler paylaşmaz gibi sosyal baskıların da babaların destek almalarını engellediği belirtilmektedir. Kayıp sonrasında ve sonraki gebeliklerde babaların da destek gereksinimlerinin olduğu göz önünde bulundurulmalıdır (O Leary and Thorwick, 2006:78-86). Bununla birlikte erkeklerin yas sürelerinin kadınlara göre daha kısa olduğu belirtilirken (Swanson, 1999:288-98); erkeklerin de kayıp sonrası süreçte yalnızlık, izolasyon ve acı tanımladıkları görülmektedir (Miron and Chapman, 1994:61-72). GEBELİK KAYBINA DİĞER AİLE ÜYE- LERİ ve ARKADAŞLARIN YANITI Yaşanan bir gebelik kaybında ebeveynlerin arkadaşları ve diğer yakınları ne söyleyeceklerini ve ne yapacaklarını bilemeyebilirler. Bu durum ebeveynlerden uzaklaşmalarına ya da duyarsız ya da öğüt verici yaklaşımda bulunmalarına neden olabilir. Arkadaşlar bebek hakkında konuşmaktan kaçınabilir ya da ebeveynlerden uzaklaşabilirler. Genellikle de bu davranışın nazik bir davranış olduğuna inanırlar ve bilgi eksikliği nedeniyle bu yaklaşımın sorunu çözeceğine inanırlar. En azından bebeği hiç tanımadın, Her an yeni bir bebeğin olabilir, En iyisi oldu, belki de bebek sakat olacaktı gibi duyarsız ya da öğüt verici tepkilerde bulunabilirler (Buldukoğlu, 2002:133-83; demontigny et al., 1999:151-6). Öyle ki insanlar çoğu zaman kaybı konuşmazlar, konuyu değiştirip, daha neşeli konulardan bahsederler. Bu durumda ebeveynler gereksinimlerinin fark edilmediğini ya da küçümsendiğini düşünürler. Bu iletişimi kuramamak ebeveynlerin iyileşmesi için gerekli olan iletişim kanallarını kapatmaktadır (Caelli et al., 2002:127-36). Tepkisiz kalmak ya da uygun olmayan şekilde tepki vermek aile ilişkilerini olumsuz etkileyebilir (Hutti, 2005:630-8). Çünkü ebeveynler bu tutumlar karşısında aile üyeleri ile konuşmamayı, onlardan destek almamayı ve onlara duygularını ifade etmemeyi tercih etmektedirler (demontigny et al., 1999:151-6). Oysa yapılan bir çalışmada kayıp yaşayan kadınlar tarafından aile ile ağlamak, aile ile birlikte olmak ve dinlemek en yararlı girişimler olarak belirtilmiştir. Kadınlara ağlamamasının söylenmesi, hiç birşey olmamış gibi davranılması, daha gençsiniz, tekrar denersiniz gibi ifadelerin kullanılması ise en az yararlı girişimler olarak tanımlanmıştır (DiMarco et al., 2001:135-40). Bununla birlikte kayıp yaşayan kadınlarla yapılmış nitel bir çalışma, aile ve arkadaş desteğinin kadınlar için önemli olduğunu göstermektedir (Sutan and Miskam, 2012:1-9). Bu noktada kayıp yaşayan ebeveynlerin diğer aile üyelerinin ve yakın arkadaşlarının da ebeveyne uygun yaklaşım konusunda bilgilendirilmesinin gerekliliği önemlidir. 109

120 ID:49 K:69 GEBELİK KAYBINDA PROFESYONEL YAKLAŞIM Kayıp sonrasında profesyonel destek, sağlık çalışanları ya da ruh sağlığı çalışanları tarafından verilmektedir. Bu destekleyici hizmetler, öğretmeyi, rol model olmayı, cesaretlendirmeyi, danışmanlığı ve problem çözmeyi içermektedir (Longsdon and Dawis, 2003:371-6). Kaybı yaşayan aileler ile çalışan sağlık ekibi içinde obstetrisyen, pediatrist, ebe, klinik hemşiresi, sosyal çalışma uzmanı ve klinikte çalışan personeller yer almaktadır. Obstetrisyenin sorumluluğu aileye yas süreci konusunda bilgi vermek, ailenin konu ile ilgili sorularını cevaplamaktır. Pediatrist de aileye, eğer varsa ailenin diğer çocuklarına bu konuyu nasıl anlatabilecekleri konusunda yaş dönemine özgü bilgi vermelidir. Perinatal destek grupları ile ilgili bilgi vermek de pediatrist ve sosyal çalışma uzmanının sorumluluğundadır. Aile doktorları ve obstetrisyenler tarafından ailenin yas sürecinin takibi de önemlidir (Aerde, 2001:469-77). İngiltere de gebelik kaybı yaşayan gebeleri kayıp süresince, kayıp olayından sonra ve sonraki gebeliklerde destekleyen iyi yapılandırılmış sistemler bulunmaktadır. Bunlar hastaneler, toplum temelli kurumlar ve sağlık bakım kurumlarından bağımsız birimler olabilmektedir. Avustralya ve Kanada da ise İngiltere kadar yapılandırılmış olmasa da gönüllü organizasyonlar tarafından bu ailelere destek verilmektedir. Bunlar Avustralya da Ölü Doğum ve Neonatal Ölüm Derneği (Stillbirth and Neonatal Death Association- SANDS), Kanada da ise Şefkatli Arkadaşlar (Compassionate Friends) Derneği dir (Caelli et al., 2002:127-36). Hong Kong ta da birçok hastane, personelin gebelik kaybı yaşayan ebeveynlere destek ve danışmanlık verebilmesi için perinatal yas programları geliştirmiştir. Bu ekibin amacı yaslı ailelere duygusal destek vermek ve yas sürecini yaşarken onların iyileşmesine yardımcı olmaktır (Chan et al., 2008:509-18). Ülkemizde gebelik kaybı yaşayan kadınlara ya da ailelerine yönelik geliştirilen herhangi bir program bulunmamaktadır. Oysa kayıp yaşayan aileler, dikkatli, duyarlı, onları anlamaya çalışan sağlık ekibine gereksinim duymaktadırlar. Yapılan bir sistematik derlemede doktor, hemşire ve hastane personelinin kayıp yaşayan ailelere tutumunun aileler için ne kadar önemli olduğu belirtilmektedir (Gold, 2007:230-7). Bu sistematik derlemede ebeveynlerin sağlık çalışanları ile ilgili deneyimlerinin hem pozitif hem de negatif olabileceği sonucuna varılmıştır. Ebeveynlerin birçoğu hemşireleri, doktorlar ve diğer sağlık çalışanlarından daha destekleyici bulmalarına rağmen, hemşirelerden de yeterli destek alamadıklarını ifade etmişlerdir. Sağlık bakım profesyonelleri ile yaşanan olumlu ve olumsuz iletişim ailelerin üzerinde yaşam boyu süren bir etki bırakmaktadır. Sağlık bakım profesyonelleri arasındaki yetersiz iletişim, kayıp sonrası doktor ve hemşirelerin ebeveynlerin bakımlarına katıl- 110

121 ID:49 K:69 maları konusundaki isteksizlikleri, sağlık çalışanlarının ölü bebeğe uygun olmayan şekilde davranmaları ebeveynleri rahatsız eden ve üzen tutumlar olarak belirtilmektedir (Gold, 2007:230-7; Smart and Smith, 2013: 110-4). Kayıp yaşayan ailelere bakım vermede tüm sağlık ekibi üyelerinin önemi büyüktür. Bunun yanında hastalarla en çok zaman geçiren hemşirelerin aileye desteği, bakımı ve yaklaşımı büyük önem kazanmaktadır. GEBELİK KAYBINDA HEMŞİRELİK YAKLAŞIMI Hemşireler ailelere gebelik öncesi dönemde, gebelik süresince, doğum eylemi ve doğumdan sonraki dönemde bakım vermektedirler. Bu bakım birbirinden farklı gelişimsel, sosyal, kültürel süreçleri içermektedir. Bununla birlikte hemşireler, düşük, ölü doğum, prematüre doğum, doğum travması ya da çeşitli hastalıklar nedeniyle bebeğini kaybeden annelerle ve ailelerle de karşılaşmaktadırlar. Bu durumda hemşireler ebeveynlik umutlarını beklenmedik şekilde kaybeden, derin kayıp duygusu ve yasla yüzleşen ailelerle çalışmak durumundadırlar (Limbo and Kobler, 2010:316-21). Kayıp yaşayan ailelere verilecek hemşirelik bakımının odak noktasını iyileştirici iletişim oluşturmaktadır. Burada önemli olan nokta ebeveynlerin gebelik, çocuklarının hayatı ve ölümü ile ilgili öyküleri tekrar tekrar anlatmalarına izin vermektir (Capitulo, 2004:305-11). Tablo 2. Kayıp Durumlarında Yapılması Önerilen ve Önerilmeyen Davranışlar Yapılması Önerilenler Kısa ve anlaşılır cümleler kurun. Duygularınızı gösterme konusunda rahat olun. Üzgünüm, ne söyleyeceğimi bilemiyorum, Senin için buradayım, konuşmak istersen buradayım şeklinde ifadeler kullanın. Onlarla birlikte olun. Ebeveynleri dinleyin, duygularını anlatmalarına fırsat verin. Diğer aile üyelerinin (babanın, kardeşlerin, büyükanne ve büyükbabanın) de yasını tanıyın. Ailenin sorularını dürüstçe yanıtlayın. Yapılmaması Önerilenler Ağlamamasını söylemeyin. Böyle olması daha iyi oldu, daha kötüsü olabilirdi, başka çocuğunuz olur, zamanla geçecek gibi ifadeler kullanmayın. Olayı görmemezlikten gelmeyin. Annenin duygularını paylaşmasını engellemeyin. Diğer aile üyelerini olayın dışında tutmayın. Ailenin sorularını yanıtsız bırakmayın. *Aerde, 2001:469-77; Capitulo, 2004:305-11; DiMarco et al., 2001:135-40; Gold, 2007:230-7; Buldukoğlu, 2002: Diğer kayıplarda olduğu gibi bebeğini kaybeden ebeveynlerin yaşadıkları kayıp, acı ve keder uygun şekilde onaylanmalıdır. Örneğin: Bebeğiniz için üzüldüm, konuşmak isterseniz ben 111

122 ID:49 K:69 buradayım gibi duyguyu anlatan açık ve net ifadeler kullanılabilir. Başka çocuklarınız olur, daha gençsiniz gibi teselli edici sözler ailenin yaşadıklarını anlamadığınızı düşünmesine neden olacaktır (Capitulo, 2005:389-96). Kısa ve net cümleler ile duyguların ifade edilmesi, ailenin acısının paylaşıldığının iletilmesi uygun olacaktır. Kayıp durumlarında yapılması önerilen ve önerilmeyen durumlar Tablo 2 de verilmiştir (Aerde, 2001:469-77; Capitulo, 2004:305-11; DiMarco et al., 2001:135-40; Gold, 2007:230-7; Buldukoğlu, 2002:133-83). Kayıp yaşayan ailelere etkin ve uygun hemşirelik bakımının verilmesinde teori temelli yaklaşımların olması hemşireler için yol gösterici olacaktır. Ebeveyn ve ailenin bireysel olarak değerlendirilmesi uygun girişimlerin planlanması açısından önemlidir (Hutti, 2005:630-8). Bu noktada Swanson ın tanımladığı bakım modeli hemşireler için yol gösterici olabilir. Bakım verenlerin önce bakımın doğasını anlamaları çok önemlidir. Bu nedenle Swanson (1999:288-98) gebelik kaybı sonrasında beş süreci içeren hemşirelik bakım modelini tanımlamıştır: 1. Bilmek (Knowing): Kaybın çiftler için anlamını açığa çıkarmaktır. Çiftin kayba bakış açısı tanımlanır. Bu süreç önyargılara yer vermemeyi gerektirmektedir. 2. Birlikte Olmak (Being with): Birlikte olmanın anlamı hazır bulunma, duyguların paylaşımı, tüm sorumluluğu bireye yüklememe, yanında olma, sözünü tutmaktır ki bu da tüm varlığı ile hemşirenin de orada olduğunu ve ailenin duygusuna eşlik ettiğini ve ailenin hemşire için önemli olduğunu vurgulamaktadır. 3. Onlar İçin Birşeyler Yapmak (Doing for): Hastayı rahatlatmayı, gereksinimlerini karşılamayı ve saygı duymayı içermektedir. 4. Güçlendirme (Enabling): Güçlendirmenin anlamı, bilgi verme/ açıklama, destekleme/ onaylama, alternatif sunma, eğitici ve cesaretlendirici geribildirim verme, zor kararlar için zaman tanımadır. 5. İnancı devam ettirme (Maintaining Belief): Kayıp sonrası ailelerin iyileşmesi için uzun sürede güven ve inancı belirtmektedir (Swanson, 1999:288-98). Yapılan girişimler ailelerin acılarını dindirmeyebilir, kayıp ile ilgili yası yok etmeyebilir; fakat aileye; yanında olunduğu, acılarının paylaşıldığı, ailenin bizim için önemli olduğu, dinlemek için orada olunduğu mesajı verilmektedir. Bu da kaybın aile üzerindeki travmatik etkisini azaltmada önemli rol oynayabilir. Gebelik kaybı destek grupları da profesyonel desteğin önemli bir parçasıdır. Sağlık çalışanları çiftlere bu destek gruplarına katılabileceklerini söyleyebilirler. Çiftler kayıptan sonraki birkaç hafta içinde bu gruplara katılmak istemeyebilirler. Fakat bu tür grupların olduğu çiftlere söylenebilir, sonrasında gruplara katılım konusunda fikir değiştirebilirler (Saflund et al., 2004:132-7). 112

123 ID:49 K:69 Di Marco, Menke and McNamara (2001:135-40) çalışmalarında destek gruplarının bazı kadınlar için faydalı olduğunu, fakat bazı kadınlar için etkili olmadığını belirlemiştir. Çünkü kadınların bir kısmı profesyonellerden yardım almak yerine aile üyelerinden destek almayı tercih etmektedirler. Cote-Arsenault and Freije (2004:650-70) gebelik kaybı deneyimleyen destek gruplarıyla yaptıkları çalışmada, bu gruptaki kadınların ilişkilerinin geliştiğini, yeni baş etme yöntemleri öğrendiklerini ve kayıp sonrası gebelik paradoksuyla barıştıklarını belirlemişlerdir. Destek grupları ile aynı deneyimi yaşayanların duygularını paylaşmaları, yalnız olmadıklarının farkına varmaları için uygun ortam sağlandığı ve bu nedenle ebeveynlerin rahatlamasının mümkün olduğu düşünülebilir. Kayıp durumlarında babalar da unutulmamalıdır. Sağlık çalışanları babaları duygularını paylaşmaları konusunda cesaretlendirmelidirler. Babalar eşlerinin kendilerinin göstermiş oldukları yas davranışlarını yanlış anlayabileceklerini unutmamalıdırlar. Eğer erkek, duygularını saklarsa, kadın bunu bebeği sevmiyordu şeklinde yorumlayabilir. Hemşire kadına eşinin de aynı şekilde üzgün olduğunu anlatmalıdır. Zor olmasına rağmen duygu ve düşüncelerin paylaşımı kayıp deneyimi süresince çiftler için önemlidir. Bu paylaşım süresince kadının daha fazla ağlaması eşinin onu üzdüğü anlamına gelmez, aksine kadına duygularını dışa vurmada yardımcı olduğu anlamına gelir. Eğer çiftler duygularını farklı şekilde ifade ettiklerinin farkında olurlarsa ilişkilerinde daha az stres yaşayabilirler (Hutti, 2005:630-8; O Leary and Thorwick, 2006:78-86). Özellikle gestasyon yaşı büyük olan kayıplarda ya da ölü doğumlarda karşılaşılan bir durum da ailenin bebeği görüp görmemesi ile ilgili karardır. Yıllarca ebeveynleri bebeklerini görmeleri konusunda desteklemek standart bakımın bir parçası iken, günümüzde bu konu tartışmalıdır. Çalışmalar ailelerin bebeklerini görmenin iyileşmelerine katkıda bulunduğunu (Saflund et al., 2004:132-7), ölü bebekleriyle daha fazla zaman geçiren annelerin bebekleriyle daha az zaman geçiren annelerden daha az anksiyete yaşadıklarını (Radestad, 2001:474-80), bebekleriyle istedikleri kadar zaman geçiremeyen annelerin depresyon riskinin yedi kat daha fazla olduğunu (Gold, 2007:230-7) göstermektedir. Başka bir çalışmada ise bebeğini gören ve kucağına alan annelerin depresyon ve anksiyete düzeyleri daha yüksek bulunmuştur (Hughes et al., 2002:114-8). Bu nedenle hemşireler bu konuda ailelere bebeği görmenin olası pozitif ve negatif sonuçlarını anlatmalı ve kendileri için en doğru kararı vermeleri konusunda ebeveynleri cesaretlendirmelidirler (Hutti, 2005:630-8). Bebeğin hatıralarını hazırlamanın da yararlı olduğuna inanılmaktadır. Bebeğin fotoğrafları, el ve ayak izleri, kimlik bilekliği ve hatıra olabilecek diğer uygun parçalardan bir hatıra kutusu oluşturulabilir (Radestad, 2001:474-80; Hughes and Riches, 2003:107-11). Kayıp deneyimleyen aileler duygularını ifade etmeyi, yanında olmayı, 113

124 ID:49 K:69 hatıra fotoğrafları oluşturmayı ve bu deneyimden anlam çıkarılmasını en yararlı girişimler olarak tanımlamaktadırlar (DiMarco et al., 2001:135-40). Kayıp yaşayan ailelere verilecek hemşirelik bakımının önemli noktaları şu şekilde özetlenebilir: - Aileleri aile üyelerinden, arkadaşlarından ve sağlık çalışanlarından gelebilecek tepkiler konusunda bilgilendirmek. - Bu tepkilerinin altında yatan nedenler (ölüm ile ilgili konuşmak konusundaki kişisel rahatsızlığı, önceki deneyimler, destek vermede yetersizlik) konusunda bilgilendirmek. - Bebeğin defnedilmesi ile ilgili yasal süreç ve hastane politikaları ile ilgili basit ve anlaşılır bilgi vermek. - Aileleri toplumdaki uygun kaynaklar konusunda bilgilendirmek (destek grupları, psikolog, uzman hemşire) - Diğer aile üyelerinin bebeğin ölümü ile ilgili duygularını ifade etmesine fırsat vermek. - Ebeveynleri konu ile ilgili aile üyeleri, arkadaşları ve sağlık çalışanları ile konuşmaları konusunda cesaretlendirmek. - Ebeveynlere; gereksinimlerini, beklentilerini aile üyelerine, arkadaşlarına ve sağlık çalışanlarına açıkça ifade etmeleri konusunda cesaret vermek. - Ailenin yaşadığı bu deneyim de hemşire olarak sizin de nasıl hissettiğinizi belirtmek. - Aileye karar vermeleri için zaman tanımak. - Ailenin güçlü yönlerini vurgulamak. - Önceki yaşam krizleri ile nasıl baş ettiklerini belirlemek. - Aile üyelerinin ölümden sonraki yaşam, ölüm ve ölümden sonrası ile ilgili dini ve kültürel inançlarını belirlemek. - Bebeklerini ölümsüzleştirmek ile ilgili önerilerde bulunmak (ağaç dikmek, bebeğe isim vermek gibi) (demontigny et al.;1999:151-6). Hemşireler, kayıp yaşayan ailelere duyarlı ve destekleyici bakım verirken bu arada kendi duygusal yanıtları ile de baş etmek durumundadırlar. Bazı hemşireler bu bakımı verebilme konusunda uzmanlaşmış olmalarına rağmen, bazı hemşireler için bu ailelere bakım vermek çok zor olmaktadır (Rohers et al.;2008:631-9). Çalışma sonuçları hemşirelerin kayıp ve yas, aile ile iletişim ve yas bakımı ile baş etme konusunda eğitim gereksinimleri olduğunu göstermektedir (Rohers et al.;2008:631-9; Kavanaugh and Paton; 2001:369-80). Bu grup ile çalışacak hemşirelerin temel eğitim alması ve hemşireler için konu ile ilgili hizmet içi eğitimin planlanması önerilmektedir. Bu ailelere yardım özel beceriler gerektirmektedir ki, hemşireler bu eğitimleri, aldıktan sonra kayıp ile baş etmede kendilerini daha iyi hissedeceklerdir. Chan et al. (2008:509-18) hemşire- 114

125 ID:49 K:69 lerin perinatal yas bakımına ilişkin tutumlarını inceledikleri çalışmada, hemşirelerin konu ile ilgili bilgi ve deneyim gereksinimleri vurgulanmakta, iletişim konusunda gelişmeye ihtiyaç duydukları ve ekip üyeleri ve hastaneden konu ile ilgili destek gereksinimleri olduğu belirtilmektedir. Bu noktada konsültasyon liyezon psikiyatri hemşiresi önemli bir boşluğu doldurabilir. Hemşirelerin konu ile ilgili bilgi, beceri ve deneyim eksiklikleri olmakla birlikte, yoğun çalışma koşulları, eleman eksikliği gibi nedenlerle hemşireler daha çok hastaların fiziksel bakımına odaklanmakta, hastaların psikolojik bakımı için yardıma gereksinim duymaktadırlar (Kocaman, 2005:49-54). Gebelik kaybı yaşayan kadınlar düşünüldüğünde kadının fiziksel bakımın yanı sıra psikolojik bakıma da gereksinimi olduğu açıktır. Ülkemizde gebelik kaybı yaşayan kadınlara yönelik yapılandırılmış bir hemşirelik bakım programı, gebelik destek grupları bulunmamaktadır. Bu nedenle bu alanda çalışan hemşirelerin kayıp yaşayan ailelere yaklaşım konusunda desteklenmesinin ve bilgilendirilmesinin önemli olduğu düşünülmektedir. D Afflitti uzman liyezon hemşiresi olarak obstetri kliniğinde yaşadığı deneyimleri anlattığı makalesinde (2005:280-85), obstetri-jinekoloji biriminden danışmanlık istenen konuları şu şekilde belirtmiştir: Gebelikte duygu-durum bozuklukları Postpartum dönemde duygu- durum bozuklukları Postpartum dönemde psikoz Gebelik kaybı Travmatik doğum süreci İnfertilite Donör sperm gebeliği için çiftlerle görüşme Premenstrual sendrom Menopozda duygu-durum bozuklukları Madde bağımlılığı İstenmeyen gebelikler Abortus Üreme sistemi kanserleri Burada da görüldüğü gibi gebelik kaybı ve düşükler bu kliniklerde danışmanlık istenen konular arasındadır. D Afflitti nin (280-5) aynı makalesinde, obstetri kliniğinde sağlık personelinin düşük deneyimi yaşayan hastaya etkin bakım verebilmek için liyezon hemşiresinden destek istedikleri belirtilmektedir. Klinisyen- hemşireler liyezon hemşiresinin profesyonel desteği sonucunda hastaya empatik yaklaşım konusunda kendilerini daha yeterli gördüklerini belirtmişlerdir. Bununla birlikte bu eğitim sonrasında, gebelik kaybı yaşayan kadınların ruh sağlığına yönelik girişimler rutin bakımın bir parçası olmuştur (D Aflitti, 2005:280-85). Görülmektedir ki işbirliği ile kayıp yaşayan kadınlara bakım veren personelin bilgi ve becerisi artacak ve bu 115

126 ID:49 K:69 doğrultuda verilen bakımın niteliği de yükselecektir. SONUÇ Gebelik kaybı, geleceğin yitimi, bebekle ilgili ümitlerin, hayallerin kaybı anlamına gelmektedir. Yaşanan kayıp, yas ve depresyon gibi emosyonel yanıtlara yol açmaktadır. Bu nedenle aile ile doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrası dönemde birlikte olan hemşirelerin ailenin kayba verdiği tepkileri değerlendirmesi, duygularını ifade etmesi konusunda destek olması ve önemli kararlar verme sürecinde danışmanlık yapması önemlidir. Koopmans, et al. (2013:1-22) tarafından yapılan literatür taramasında gebelik kaybı yaşayan anneler, babalar ve ebeveynler için yapılan girişimlerin (hemşirelik, sosyal, psikolojik destek ya da danışmanlık) etkililiğini gösteren randomize kontrollü çalışmalara rastlanmadığı belirtilmiştir. Etkili girişimlerin belirlenebilmesi amacıyla bu alanda çalışmalara gereksinim olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte kayba verilen tepkilerde kültürün önemli bir belirleyici olduğunu düşündüğümüzde etkili girişimlerin belirlenmesi noktasında ülkemizdeki kadınların kayba verdiği tepkilerin belirlenmesinin hemşireler ve diğer sağlık personeli için yol gösterici olacağı düşünülmektedir. Bu noktada obstetri birimlerinde kayıp deneyimleyen kadınlara bakım verme konusunda ülkemizdeki hemşirelerin duygu, düşünce ve bilgilerinin bilinmesi, bu konuda konsültasyon liyezon hemşireliği uygulamalarının da belirlenmesinin hizmetin niteliğinin artırılması noktasında önemli olduğu düşünülmektedir. KAYNAKLAR AERDE, J., (2001). Guidelines For Healthcare Professionals Supporting Families Experiencing A Perinatal Loss. Pediatric Child Health, 6 (7), ARMSTRONG, D.S., & HUTTI, M.H., (1998). Pregnancy After Perinatal Loss: The Relationship Between Anxiety and Prenatal Attachment. Journal of Obstetric Gynecologic and Neonatal Nursing, 27(2): ARMSTRONG, DS., (2002). Emotional Distress and Prenatal Attachment in Pregnancy After Perinatal Loss. Journal of Nursing Scholarship, 34(4): BADENHORST, W., & HUGHES, P., (2007). Psychological Aspects of Perinatal Loss. Best Practice and Research Clinical Obstetrics and Gynaecology, 21(2): BENNET, SM., LITZ, BT., LEE, B.S., & MA- GUEN, S., (2005). The Scope And Impact Of Perinatal Loss: Current Status And Future Directions. Professional Psychology, Research and Practice, 36(2): BONANNO, G.A., & KALTMAN, S., (2001). The Variety of Grief Experience. Clinical Psychology Review, 21(5):

127 ID:49 K:69 BULDUKOĞLU, K., (2002). Gebeliğin Kaybı ve Perinatal Yas. İçinde L. Taşkın (Çev. Ed.) Yüksek Riskli Gebelik ve Doğum El Kitabı, Ankara, Türkiye: Palme Yayınları, ss CAELLI, K., DOWNIE, J., & LETENDRE, A., (2002). Parents Experiences Of Midwife- Managed Care Following The Loss Of a Baby in a Previous Pregnancy. Journal of Advanced Nursing, 39(2): CALLISTER, C.L., (2006). Perinatal Loss: A Family Perspective. The Journal of Perinatal & Neonatal Nursing, 20(3): CAPITULO, L.K., (2004). Perinatal Grief Online. The American Journal of Maternal-Child Nursing, 29(5): CAPITULO, L.K., (2005). Evidence for Healing Interventions With Perinatal Bereavement. The American Journal of Maternal-Child Nursing, 30(6): CARRERA, L., DIEZ-DOMINGO, J., MON- TANANA, V., MONLEON SANCHO, J., MINGUEZ, J., & et al. (1998). Depression in Women Suffering Perinatal Loss. International Journal of Gynaecology and Obstetrics, 62(2): CHAN, F.M., LOU, F., ARTHUR, GD., CAO, F., WU, H.L.,,LI, P., & et al. (2008). Investigating Factors Associate to Nurses Attitudes Towards Perinatal Bereavement Care. Journal of Clinical Nursing, 17(4): COTE-ARSENAULT, D., & MAHLANGU, N., (1999). Impact of Perinatal Loss on the Subsequent Pregnancy and Self: Women s Experience. Journal of Obstetric Gynecologic and Neonatal Nursing, 28(3): COTE-ARSENAULT, D., (2003). The Influence of Perinatal Loss on Anxiety in Multigravidas. Journal of Obstetric Gynecologic and Neonatal Nursing, 32(5): COTE-ARSENAULT, D., & FREIJE, M.M., (2004). Support Groups Helping Women Through Pregnancies After Loss. West J Nurs Res, 26 (6), COTE-ARSENAULT, D., & DONATO, L.K., (2007). Restrained Expectations in Late Pregnancy Following Loss. Journal of Obstetric Gynecologic and Neonatal Nursing, 36(6): D AFLITTI, J.G., (2005). A Psychiatric Clinical Nurse Specialist as Liaison to OB/GYN Practice. Journal of Obstetric, Gynecologic,&Neonatal Nursing, 34(2): demontigny, F., BEAUDET, L., & DUMAS, L., (1999). A Baby Has Died: The Impact of Perinatal Loss On Family Social Networks. Journal of Obstetric, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 28(2): DIMARCO, A.M., MENKE, E.M., & MCNA- MARA, T., (2001). Evaluating a Support Group for Perinatal Loss. The American 117

128 ID:49 K:69 Journal of Maternal Child Nusing, 26(3): GELLER, P.A., KLIER, C.M., & NEUGEBA- UER, R., (2001). Anxiety Disorders Following Miscarriage. Journal of Clin Psychiatry, 62(6): GİZİR, C.A., (2006). Bir Kayıp Sonrasında Zorluklar Yaşayan Üniversite Öğrencilerine Yönelik Bir Yas Danışmanlığı Modeli. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2): GOLD, K.J., (2007). Navigating Care After A Baby Dies: A Systematic Review of Parent Experiences With Health Providers. Journal of Perinatology, 27(4): GOLD, K. J., BOGGS, B.S., MUZIK, M., & SEN, A., (2014). Anxety disorders and obsessive compulsive disorder 9 months after perinatal loss. General Hospital Psychiatry, 36(6): HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ NÜFUS ETÜT- LERİ ENSTİTÜSÜ. (2004) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA). Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T. C. Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ NÜFUS ETÜT- LERİ ENSTİTÜSÜ. (2009) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA). Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T. C. Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ NÜFUS ETÜT- LERİ ENSTİTÜSÜ. (2014) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA). Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T. C. Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye HUGHES, P., & RICHES, S., (2003). Psychological Aspects of Perinatal Loss. Current Opinion in Obstetrics and Gynecology, 15(2): HUTTI, M.H., (2005). Social and Professional Support Needs of Families After Perinatal Loss. Journal of Obstetric Gynecologic and Neonatal Nursing, 34 (5), HUGHES, P.M., TURTON, P., & EVANS, C.D.H., (1999). Stillbirth as Risk Factor For Depression and Anxiety in the Subsequent Pregnancy: Cohort Study. BMJ, 318 (7200), HUGHES, P., TURTON, P., HOPPER, E., & EVANS, C.D., (2002). Assessment of Guidelines For Good Practice in Psychosocial Care of Mothers After Stillbirth: A Cohort Study. Lancet, 360 (9327), KAVANAUGH, B., & PATON, J.B., (2001). Cominucating With Parents Who Experience a Perinatal Loss. Ilness, Crisis and Loss, 9(4):

129 ID:49 K:69 KOCAMAN, N., (2005). Genel Hastane Uygulamasında Psikososyal Bakım ve Konsültasyon Liyezon Psikiyaytrisi Hemşireliği. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9(1):49-54 KOOPMANS, L., WILSON, T., CACCIATORE, J., & FLENADY, V., (2013). Support For Mothers, Fathers and Families After Perinatal Death (Intervention Review). Cochrane Database Of Systematic Reviews; 6:1-22 DOI: / CD pub3 LIMBO, R., & KOBLER, K., (2010). The Tie That Binds: Relationships in Perinatal Bereavement. The American Journal of Maternal Child Nusing, 35(6): LONGSDON, M.C., & DAWIS, D.W., (2003). Social and Professional Support for Pregant and Parenting Women. The American Journal of Maternal Child Nusing, 28(6): MIRON, J., & CHAPMAN, J.S., (1994). Men s Experiences with the Event of their Partners Miscarriage. Can J Nurs Res, 26(2):61-72 MURPHY, F.A., (1998). The Experience Of Early Miscarriages From a Male Perspective. Journal of Clinical Nursing, 7(4): O LEARY, J., & THORWICK, C., (2006). Fathers Perspectives During Pregnancy, Postperinatal Loss. Journal of Obstetric, Gynecologic and Neonatal Nursing, 35(1):78-86 ÖZ, F., (2004). Kayıp, Ölüm ve Yas Süreci. İçinde Sağlık Alanında Temel Kavramlar, 1. Baskı, Ankara, Türkiye: İmaj İç ve Dış Ticaret, ss PARKERS, C. M., (2001). A historical overview of the scientific study of bereavement. In Stroebe, M. S., Hansson, R. O., Stroebe, W., & Schut, H. (Ed.), Handbook of bereavement research: Consequences, coping, and care, Washinghton, DC:APA, pp PERRY, E. S., HOCKENBERRY, M. J.,LOW- DERMILK, L. D., & WILSON, D., (2010). Maternal Child Nursing Care, Mosby Elsevier, RADESTAD, I., (2001). Stillbirth: Care and Long-Term Psychological Effects, British Journal of Midwifery, 9(8): ROHERS, C., MASTERSON, A., ALLES, R., WITT, C., & RUTT, P., (2008). Caring for Families Coping With Perinatal Loss, Journal of Obstetric, Gynecologic,&Neonatal Nursing, 37(6): SAFLUND, K., SJOGREN, B., & WREDLING, R., (2004). The Role Of Caregivers After Stillbirth: Views and Experience Of Parents, Birth, 31 (2), SMART, C.J., & SMITH, B.L., (2013). A Transdisciplinary Team Approach to Perinatal Loss, The American Journal of Maternal Child Nusing, 38(2): SUTAN, R., & MISKAM, H.M., (2012). Psychosocial Impact of Perinatal Loss Among 119

130 ID:49 K:69 Muslim Women, BMC Women s Health, 12(1):1-9 SWANSON, K.M., (1999). Effects Of Caring, Measurement, and Time On Miscarriage Impact And Women s Well-Being, Nursing Research, 48(6): TAŞKIN, L., (2002). Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği, 5.Baskı, Ankara, Türkiye: Sistem Ofset, ss WORDEN, W., (2001)., Grief Counselling and Grief Therapy: A handbook for the mental health practitioner, Newyork: Brunner-Routlege ZHANG, B., EL-JAWAHRI, A., & PRIGER- SON, H.G., (2006). Update On Bereavement Research: Evidencebased Guidelines For Diagnosis And Treatment Of Complicated Bereavement, Journal of Palliative Medicine, 9(5):

131 ID:49 K:69 EXTENDED ABSTRACT Introduction:Perinatal loss includes fetal death and neonatal death within the first 28 days of life. Despite significant technological advances in medicine and obstetrics area miscarriage, stillbirth and newborn death still occurs with surprising frequency and affects millions of family every year. For family, death means loss of the future, loss of hopes related to baby. With this sudden loss parents feel a big emptiness. Involuntary miscarriage, stillbirth and neonatal death cause emotional responses such as grief and depression. In this point mourning process may be more traumatic. Pregnancy Loss and Grief:Grief is a heavy and distressing situation that happens after the loss of a beloved object. Loss of a child is more severe experience than loss of an adult, so grief can lasts for months or even for years. The lost infant is continuously mourned and is never forgotten. Parents, other family members and friends responses to loss can vary. Studies on the effects of loss on men show that, men suppress their emotions about loss of the baby. Men think that in this process their role is being strong being protector and if women cry and get sad men think they can not perform their these tasks. Mourning period of men is shorter than women. But they also describe isolation, loneliness and pain after loss. It should be considered that fathers also need support after loss. After loss, parents friends and family members can not know what to say, what to do. They avoid talking about loss. They can make light of experience; comments such as you are young, you can try again, it was the best, maybe the baby would be crippled. In this case parents think nobody aweres of their needs and their needs are underestimated. Wheras women want to share their feelings with family, want to cry with them, want their family to listen loss experience. At this point it is important to inform family members and friends about appropriate approach towards parents who lost baby. Nursing Care in Pregnancy Loss: Families who suffered losses need attentive, responsive and understanding health care workers and nurses. At this point, to know the process after losses experienced by families will affect quality of care given by healthcare team. In particular nurses support and approach to family have an important point. The focus of nursing care given to families is healing communication. Here the important point is to allow parents to tell their stories again and again. Short and clear sentences with the expression of emotion will be enough to show sharing of parents pain. Theory based approaches in the delivery of effective and appropriate nursing care to the families that have the experience of baby loss, will be an effective guide for nurses. Individual planning is important for appropriate intervention. Swanson care model that could define 121

132 ID:49 K:69 guidance for nurses at this point. Swanson care model includes five basic processes that give meaning to acts labeled caring: knowing, being with, doing for, enabling, and maintaining belief. Interventions can not stop parents pain but it shows that we are with them, we share their pain, we are ready to listen. It plays an important role in reducing the traumatic impact of loss on family. For years, encouraging parents to see and hold their stillborn babies has been a standard of care, but this practice has recently become controversial. Until more information is available, clinicians should avoid assurances that parents will fare better if they see and hold their dead baby after birth. Instead, nurses can explain possible positive and negative effects and encourage parents to make decision that feels right for them. Mementos of the baby are also believed to be helpful. Photos of the baby, foot and handprints, identification bracelets and any other appropriate items can be combined in a bereavement memento package.pregnancy loss support group is also an important part of professional support. Nurses can tell couples to join this groups. Nurses cope with their own emotional reactions while they give supportive and sensitive care to the families that have the experience of baby loss. Study results show that nurses need training requirements about loss, grief, comunication with family and coping with bereavement care. Psychiatric consultation liaison nurse can fill an important gap at this point. It is clear that when considering women with pregnancy loss they need psychological care as well as physical care. Clinical nurses and consultation-liaison nurse cooperation to be effective in improving the quality of care and clinical staff development is expected to be positively affected by this cooperation. Conclusion: It is important to learn about the thoughts, feelings and knowledge of nurses who work at obstetric units and care to family experiencing loss. In this regard the determination of consultation liaison nursing practice is expected to increase the quality of care. 122