TURYAK ın 2003 yılında kurulmasından önce bizi TURYAK ın kurulmasına yönlendiren götüren ilk kuruluş Akyurt Vakfı Yaşamevi ni tanıyalım.

Transkript

1 18 Ekim 2014 günü (İstanbul Dila Otel de) Toplum Gönüllüleri Vakfı Eğitim toplantısında TURYAK Yönetim Kurulu üyesi Emel Danışoğlu tarafından yapılan sunumdur.(*) Yaşlılık Konseyi Derneği (TURYAK) TURYAK ın 2003 yılında kurulmasından önce bizi TURYAK ın kurulmasına yönlendiren götüren ilk kuruluş Akyurt Vakfı Yaşamevi ni tanıyalım. 1. Akyurt Vakfı Yaşamevi 1999 yılında yaşanan depremde evleri, çocuklarını, eşlerini, kaybeden yaşlılara yeni bir yuva açmak amacı ile kurulan Yaşamevi Ankara nın Akyurt ilçesinde toplumsal hizmeti görev bilen iş, meslek ve sosyal hizmet gönüllülerince kurulmuştur. Yaşlılara çağdaş düzeyde hizmet sunmayı amaç edinen Vakfın ve Yaşamevinin kurucusu Sn. Mete BORA dır. 80 bağımsız oda ve 85 yatak kapasitelidir. Akyurt Yaşamevinde iki adet kameriye, meyve-sebze bahçesi ve otopark bulunmaktadır. İç ve dış güvenlik 32 adet kamera ile izlenmektedir. Yaşamevinde tüm yaşlılar için geçici bakım da sağlanmaktadır. 13 özel bakım ve rehabilitasyon odası bulunmaktadır. Yaşamevinde tümü yaşlılar için destekli yaşam temel sağlık hizmetlerine öncelik veren sağlıklı yaşam, güvenlik önlemlerinin alındığı güvenli yaşam, çeşitli faaliyetlerin yer aldığı keyifli yaşam, başkalarına muhtaç olmadan sürdürülen bağımsız yaşam, yalnızlıktan uzak ve aktivitelerle dolu sosyal bir yaşam Akyurt Yaşamevinde yıllardır sağlanmaktadır. 17metrekare olan odaların tümünde, banyo-tuvalet, telefon, buzdolabı, yangın alarm sistemi, yatak başında ve banyoda hemşire çağrı sistemi, televizyon, 24 saat sıcak ve arıtılmış musluk suyu, geniş ve camlarla korunmuş balkon standart hizmetlerimizdendir. (*) Akyurt Vakfı ve TURYAK Yönetim Kurulu üyesidir. Emekli DPT uzmanıdır.

2 2. Yaşlılık Konseyi Derneği (TURYAK) Akyurt Yaşamevinde edinilen bu büyük çaba devam ederken YAŞLILIK ilgili sorunların daha makro düzeyde hal edilmesine, duyarlılığın artırılmasına yönelik girişimler için Sn. Mete BORA öncülüğünde Yaşlılık Konseyi Derneği (2003 yılında) kurulmuştur. Amacı, yaşlı bireylerin yaşam kalitesini yükseltilecek girişimlere toplumun her katmanında öncelik etmektedir. TURYAK, yaşlıların sorunlarına çözümler üreten ve araştırmacı bir şemsiye kuruluştur. Tüm yaşlıların sesi olmak ve bu sesin duyulması için girişimlerde bulunmak temel hedeflerdendir. Yaşlı birey kıdemli vatandaş tır. Yaşlı hakları ve yaşlılara yönelik sosyal politikaların oluşturulması, yaşlıların yaşamlarını kolaylaştıracak yasaların çıkarılması siyasi parti ve hükümet programlarına, kalkınma planlarına köklü ve tutarlı çözümler üretmek yönünde gayret göstermektedir. Yaşlı nüfusun birikmiş bilgi ve deneyiminin toplum yararına kullanılmasını sağlamak hedeflenmektedir. Yaşlı nüfusun ihtiyaçlarını karşılamak için çağdaş bakım ve eğitim metotlarını kullanarak personel eğitimini de yapmakta amaçlanmıştır. Yaşlılık alanında çalışan ulusal ve uluslar arası kuruluşlarla işbirliği yapmak, araştırmalar yapmak TURYAK ın esaslarındandır. TURYAK ın amaçları Birleşmiş Milletlerin Viyana (1982) ve Madrit (2002) karaları, AB ve WHO nun ortak amaçları ile örtüşmektedir. Özetle zaman geçmeden gelecek zamanlar yaratmayı, elden gelen değil hak edileni, yaşlıların sesini, yaşlı haklarını en üst düzeyde savunmayı, toplumsal bir gündem oluşturmayı, bir gelecek projesi olarak topluma hizmet sunmayı, bu amaç etrafında kozalaşmayı hedeflemektedir. Bu hedefleri sağlamaya yönelik olarak kuruluşunun henüz ilk yıllarında Yaşlıların Yaşam Kalitesini Yükseltme Girişimi ni desteklemiş ortak çalışmalar üretmiştir.

3 2007 yılında İstanbul Sait Halim Paşa Yalısında Örnek Kıdemli Vatandaş Ödülleri verilerek ilk ulusal sempozyum gerçekleştirilmiştir yılında Anadolu Gösteri Merkezinde Ankara da Sn. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ın katılımı ile üst düzey bir toplantı gerçekleştirilmiştir. Sn. Mete Bora ve TURYAK ın öncülüğünde Yaşlılık Platformu oluşturulmuştur yılında Sn. Başbakanın konuşmaları ile İstanbul Haliç Kongre Merkezinde ilk uluslararası toplantı yapılmış 34 ülkeden üst düzey katılım sağlanmıştır. Kültürlerarası Köprülerin Tesisi toplantısında da Örnek Kıdemli Vatandaş Ödülleri takdim edilmiştir yılında İstanbul Hilton Oteli ve Kongre Merkezinde II. Uluslararası Örnek Kıdemli Vatandaşlar Kongremizde Dünya Krizinde Bütünsel ve Sağlıklı Çözümler ana temalı toplantımızda dünyaca ünlü düşünürler tebliğlerini sunmuştur. Çalışma grupları toplanmıştır yılında TURYAK, merkezi Kanada da olan Uluslararası Yaşlılık Federasyonu (International Federation on Ageing) IFA nın yönetim kuruluna seçilmiştir. TURYAK ın tanınmışlığı arttırılmıştır yılında IFA-TURYAK organizasyonu ile İstanbul Initiative on Ageing konusunda yapılan Nesillerarası Dayanışma ana temalı kongremize 350 kadar kişinin uluslararası katılımı sağlanmış, kişisel tebliğler gruplandırılmıştır. Bunlarla grup çalışmaları yapılmış ve tebliğler değerlendirilmiştir. Uluslararası büyük bir başarı ile gerçekleştirilmiştir. Yaşlı dostu kentler konusunda ödüllü bir yarışma sonuçlandırılmıştır yılında ise IV. TURYAK Uluslararası Kongresi Uzun ve Aktif Yaşam konusu ele alınarak İstanbul da yapılacaktır. Ankara Üniversitesi işbirliği mevcuttur. Uzun uğraşlar sonucunda İstanbul merkezli bir Yaşlılık Mükemmeliyet Merkezi kurulması IFA direktörleri grubunca da kabul görmüştür. Merkez direktörler kuruluna 3 adet Türk üyenin girmesi prensibi esasa bağlanmıştır.

4 3. Yaşlılık Nedir - Yaşlılık Kavramı Pek çok toplumda önder, akıl hocası, bilge kişi, ailenin çınarı, ombudsman, ikinci bahar adlarıyla anılmaktadır. Bir canlının doğumundan başlayarak tüketilen zaman birimidir. Kronolojik yaşlı, takvim yaşı-doğumdan başlayarak geçen zaman aralığıdır. Biyolojik yaş, Kişilerin biyolojik yapılarına bağlı olarak, çeşitli organların bedenin, çalışmasını belirten bir yaş tarifidir. Genellikle kronolojik yaşla biyolojik yaş uyum içerisindedir. Fizyolojik yaşlanmada ise, sistemlerin (kalp damar, üriner sistem, hormonal sistem, sinir sitemi vb.) yaşlanması izlenir. Kimi zaman kişiler fizyolojik olarak biyolojik yaşlarından daha geç veya erken yaşlanabilmektedir. - Sosyo kültürel yaşlanmada toplumun yaşlılığa bakışı, emeklilikle, hastalıkla, ölümle başa çıkabilme hali değerlendirilmektedir. Toplumsal gelenekler, tutumlar, roller ve değerler önem kazanmaktadır. - Ekonomik yaşlanma toplumsal sistemlerin, üretim dışında kalanlara takındığı tavırlar, ekonomik olarak zorlanma, emeklilik, statü kayıpları bu başlık altında incelenmektedir. Dünya Sağlık Örgütü WHO yaşlıları, yaşı genç yaşlılar, yaşı yaşlılar ve 75+ yaştakileri çok yaşlılar olarak gruplandırmaktadır. Pek çok Avrupa ülkesinde demografik olarak yaşlıların artması ile sosyal güvenlik sistemleri revize edilmiş ve emeklilik yaşları yükseltilmiştir. AB dahil pek çok ülkede yaşlıların bakımı (evde veya kurumsal bakımı) konusunda merkezi otoritenin yanı sıra yerel yönetimlerde çok önemli görevler üstlenmişlerdir. Özel sektörde kaliteli hizmet

5 sunumlarında bulunmaktadır. Gündüz bakım evleri, evlere yemek dağıtılması, evde bakıma destek hizmetler, gençlerin bazı hizmetlerde rol alması uygulanan politikalardan olmuştur. Türkiye olarak gün geçtikçe ve yaşlıların hizmet beklentileri arttıkça bu alandaki uygulamalar çoğalmaktadır. Yaşlıların haklarını ve hizmete erişebilirliklerini diğer toplumsal kesimlerle eşit kullanamadıkları bilinmektedir. Hastalıklar, fiziksel zorluklar, hizmetlere erişmekteki (özellikle sağlık hizmetlerinde) engeller, yaşlıların seslerini yeterince duyuramamaları, bilgeliklerini sunamamaları yaşlıların dışlanmasına, yalnızlaşmasına yol açmaktadır. - Anayasamızda Pozitif Ayrımcılık 12 Eylül 2010 da halk oylamasına sunulan değişiklikle yaşlılara hizmet görevi Anayasal teminata kavuşmuştur. TC Anayasasının 10 maddesi Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, diz mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kamu önünde eşittir. Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz denilmektedir. Yaşlıların sadece korunması gereken değil, aynı zamanda bilgeliklerinden yararlanılması gereken bir toplum kesimi olduğu da kabul edilmiştir. 4. Yaşlılık ve Demografik Gerçekler Türkiye İstatistik Kurumu nun Adrese Dayalı Nüfus Kayıt sistemine göre elde ettiği veriler incelendiğinde (2011 tarihinde) yaş grubunda bulunan çalışma çağındaki nüfusun toplam nüfus içinde yüzde 67,4 oluşturduğu, 65+ yaş grubundakilerin ise yüzde 7,3 e ulaştığı görülmektedir yılında ise yapılan tahminlerde

6 (Kalkınma Bakanlığı) kişinin 65+ yaşta olduğu ve bunun toplam nüfus içerisinde yüzde 7,4 ü kapsadığı görülmektedir. Yapılan tahminlerle 2025 yılında bu sayının olacağı ve toplam nüfus içerisinde yüzde 9,9 olarak yer alacağı varsayılmaktadır. Dünya ülkelerinde 60+ yaş grubundakilerin toplam nüfusa oranı 11,2 ye ulaşmıştır yılında bu oranın 21,1 olacağı hesaplanmaktadır. Türkiye de de 60+ yaştakilerin bu oranı halen (2014 yılında) 10,7 dolaylarında iken, 2025 yılında bu oranın 14,6 olacağı varsayılmaktadır. Gelişmiş ülkede olduğu gibi, Türkiye de de doğurganlık oranı giderek azalmaktadır. Bu sayı ülkemizde 2,09 a inmiştir. Ülkemizde de doğuşta yaşam umudu (beklentisi) artma eğilimindedir. Yaşlar Erkek Kadın Toplam 2014 yılında 72,3 77,7 74, yılında 73,1 78,9 75,9 (tahmin) Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Nüfusla ilgili çalışmalarda bulunan Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) yaşlı nüfus için yaşlıların yaşlanması olarak tanımlanan bir sürecin başlayacağını duyurmaktadır. USA da 65+ yaşta olan ve daha uzun yaşayan bireylerin oranı son 100 yılda üçe katlanmıştır. Almanya nın yayımladığı çalışmalarda 2050 yılına kadar 60+ yaştakilerin oranının iki katına çıkacağı varsayılmaktadır. AB ülkelerinde yaşam süresi beklentisinin 80 yıl olduğu, böylece Avrupa nın yaşlısı bol ve çok yaşlı bireylerden oluşacağı, toplumun çoğunluğunun yaşlılardan meydana geleceği ifade edilmektedir.

7 Dünya nüfusunun 60+ yaş üzerindekiler 2030 yılında 1,4 milyara çıkabilir. Bu artışın büyük bir kısmının gelişmekte olan ülkelerde, yarısının Asya da, dörtte birden büyük kısmının ise Çin de olacağı tahmin edilmektedir. 5. Yaşlılıkta Görülen Değişiklikler Fiziksel değişiklikler; boyda kısalma, saçların dökülmesi ve ağarması, vücudun kamburlaşması gibi. Biyolojik değişiklikler; bağışıklık sisteminin azalması, hafıza ve hatırda tutmanın zayıflaması, uyku sorunları gibi. Bilişsel değişiklikler; konuşmada güçlüklerin oluşması, söyleyeceklerinin unutulması, kaygısızlığın artması, demansın başlaması gibi. Psikolojik değişiklikler, yorgunluk, uyku sorunları, arkadaş kayıplarına duyarlılık, ölüm korkusu, yeniliklerden korkma gibi. Yaşlı İstismarı, yaşlıyı korkutma, fiziksel, duygusal ve psikolojik açıdan zarar verme olarak tanımlanabilir. Mali konularda, eşyalarda, hukuki alanda görülebilir. Bu istismarın çoğunu yaşlı fark etmemiş bile olabilir. Duygusal olarak ta yaşlı istismar edilebilir. Saygısızlık, aile içinde dışlanmak, ayrımcılığa tabi tutmak, eski moda, bunak, moruk olarak hitap etmek gibi, eşyalarını ve yiyeceklerini ayırmak gibi konularda da duygusal istismar görülmektedir. 6. Sosyal Yaşantı ve Yaşlılık Yaşlıların psikolojik ve sosyal olarak durumlarını iyileştiren en önemli anahtar olabildiğince aktif yaşlanmadır. Çevresel faktörler, gelirin yetersizliği, yaşanan evler ve sosyal tesislerin yaşlıya uygun olmaması, yaşlı dostu alışveriş merkezlerinin azlığı, yaşlı dostu kentlerin düzenlenememesi yaşlıların sosyal yaşantısını etkilemektedir. Sivil toplum örgütleri ile komşuluk ilişkilerinin aileye ve yalnız yaşayan yaşlılara destek olması beklenmektedir. İletişim Becerileri

8 İletişim yaşlılar için çok önemlidir. TV, bilgisayar, radyo, telefon ve diğer teknolojik gelişmeler yaşlıların birbirleriyle ve toplumla entegrasyonunu kolaylaştırır, geliştirir. Ancak yaşlılar bu iletişim teknolojileri konusunda yeterli bilgi donanımına sahip olmadıkları için zorlanmaktadırlar. Aktif ve çağa uyumlu bir yaşlılık kuşaklararası iletişimsizliği de ortadan kaldıracaktır. Ülkemizde Kurumsal Bakımdan Yararlananlar Belediyelere bağlı 20 huzurevinde Azınlıklara bağlı 7 huzurevinde Özel Kurumlara bağlı 139 huzurevinde 2770 kişi 961 kişi 6853 kişi Aile ve Sosyal Pol. Bak. bağlı 109 huzurevinde kişi Diğer Bakanlıklara bağlı 2 huzurevinde 566 kişi bakılmakta ve korunmaktadır. Kaynak: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı 7. Yaşlılarla Çalışacak Kişilerin Özellikleri - düzgün konuşması - düzgün giyinmesi - sabırlı olması - dürüst olması - güler yüzlü olması - aile içi uyuma özen göstermesi - empati kurabilmesi - nazik olması - din, ırk, dil, mezhep, siyasi görüş, gelir ve kültür ayırımı yapmaması - alternatifler bulabilmesi beklenir. Bu kişiler gönüllü de olabilirler.

9 8. Yaşlılarla Neler Yapılabilir - birlikte yürüyüşler - dini ziyaretler (cami, cemevi, kilise, sinagog tarihi, dini mekanlar vb.) - konser, tiyatro eşlik etmek - alışveriş yapmak - yemek yedirmek, saçları taramak, yüz ve beden temizliğine yardım etmek, sakal traşına yardım etmek - odalarını veya evlerini düzenlemek - yaşlıları tehlikelerden koruyacak tedbirleri almak (halıları organize etmek, kaygan banyoları düzenlemek gibi) - birlikte seyahate çıkmak - hastaneye veya aile hekimine gitmede eşlik etmek - resimlerini (fotoğraflarını) sıraya koymak - sözlü tarih çalışmaları yapmak (askerlik, meslekler, anılar, yaşanan büyük olaylar konusunda vb.) - tarifleri ve bilgileri toplamak (reçel, yemek, börek çörek, musluk tamiri, otomobil onarımı, badanacılık vb.) - aile öykülerini toplamak (göç, iç iskan, adetler, kutlamalar, festivaller vb.) - seçilmiş mesleklerin püf noktaları (berberlik, muhasebecilik, avizecilik, konservecilik, eczacılık, terzilik vb.) - aile kütükleri oluşturmak (soyağacı hazırlamak) - emeklilik törenleri organize etmek - yeni hobiler öğretiminde eğitim vermek - teknoloji ile tanışmalarını sağlamak mutfak, aletlerini tanıtma (mikro dalga, düdüklü, fırın, robot kullanımı gibi) metro kullanımı (hatları tanıma, bilet alma, inme-binme vb.) bankacılık hizmetleri (viza kartı kullanımı, para yatırmaçekme, havale yapma gibi) internet kullanımı (gazete okuma, arama motorlarına girme, bilgi sorma vb.) müzik dinleme (CD koymak-çıkartmak gibi)

10 Film seyretmek (internetten veya TV den kumandaları kullanma) - Emekli olacaklara yeni ilgi alanları bulma dikiş ağaç oyma bahçecilik goblen işlemek, örgü vb. yazarlık resim yapmak jimnastik gibi. KAYNAKÇA -Arpacı, Fatma, Farklı Boyutlarıyla Yaşlılık, Türkiye Emekliler Derneği, 2009, Ankara -TC. Kalkınma Bakanlığı, 10. Kalkınma Planı Yaşlanma Özel İhtisas Komisyonu Yayımlanmamış Raporu, Ekim 2012, Ankara -Danış, Zafer, Yaşlıların Evde Bakım Gereksinimleri ve Evde Bakıma İlişkin Düşünceleri, Başarılı Yaşlanma ve Yaşlı Bakım Modelleri, Güç- Vak Yayınları, Kasım 2004, Ankara -Danışoğlu, Emel, Sosyal Yapı III.Nüfus Grupları A. Yaşlı Nüfus, DPT, 1988 Ankara -Danışoğlu, Emel, Yaşlıların Refahı Diğerlerinin Konut Sorunları, Habitat II.Ön Konferansı,1996 -Danışoğlu, Emel, Dünya Yaşlılığa Hazır mı? Radikal Gazetesi, 2002

11 -Danışoğlu, Emel, Kıdemli Vatandaşlarımızın Hali Ne? Cumhuriyet Gazetesi, Hacettepe Üniversitesi, Antropoloji ve Yaşlılık, Prof.Dr. Vedia Emiroğlu na Armağan, 2000, Ankara -Kalınkara, Veliittin, A.Galip, Ulusal Yaşlılık Kongresi, 2007, Ankara -Sevil, Hüseyin Tekin, Yaşlılığın Sosyal Anotomisi, SABEV, Hablemitoğlu Şengül, Özmete Emine, Yaşlı Refahı, Yaşlılar için Sosyal Hizmet, Kilit Yayınları, 2010, Ankara -TÜBA, Yaşlıları ve Yaşlı Yakınları Açısından Yaşam Biçimi Tercihleri, 2003, Ankara -DPT, 2014 Yıllık Programı, Kalkınma Bakanlığı, Ankara -Yaşlılık Platformu, Dün, Bugün ve Yarın Yaşlılık, 2009, Ankara -Yaşlıların Yaşam Kalitesini Yükseltme Girişimi Özet Bildirisi, 2005, Ankara -Türkiye Emekliler Derneği, Türkiye Emekli Profili, Eğitim ve Kültür Yayınları, 2012, Ankara