Araştırma Verilerinin Yönetimi ve Açık Veri

Transkript

1 Araştırma Verilerinin Yönetimi ve Açık Veri Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/ 1

2 Plan Araştırma verilerinin artışı Veri dergileri Araştırma verilerinin yönetimi Veri yönetim politikaları Araştırma verileri ve Türkiye Açık veriler Sonuç 2

3 Açık Bilim, Açık Erişim, Açık Veri Açık bilim yapmak Araştırma yapmak için araştırma verileri toplamak (girdiler) Açık erişim Araştırma yayınları Araştırma verileri Açık veri Devlet verileri, kamu sektörü araştırma verileri, araştırma verileri 3

4 Araştırma verisi nedir? Bilimsel araştırmalarda temel kaynak olarak kullanılan ve araştırma bulgularını geçerlemek için gereken maddi kayıtlar (sayısal ve metin türü veriler, görüntü ve ses kayıtları, vd.) Lab notları, ilk analizler, makale taslakları, araştırma planları, hakem değerlendirmeleri, kişisel yazışmalar veya fiziksel nesneler (ör., lab numuneleri, test hayvanları) bu tanımın dışında Kaynak: 4

5 Veri yayını piramidi (4) Mevcut veri dizilerini açıklayan veri yayınları (2) Verilerin açıklamaları makaleye ek dosyalarda açıklanır Veri içeren yayınlar İşlenmiş veriler ve veri gösterimleri Veri dermeleri ve yapısal veri tabanları Ham veriler ve veri dizileri (1) Veriler makalede yer alır ve açıklanır (3) Makalede veri merkezlerindeki / arşivlerindeki verilere atıf yapılır (5) Kurumun çekmecelerindeki ve disklerindeki veriler 5

6 Veri dergileri 6

7 Veri dergileri (2) 7

8 Araştırma verilerinin ömrü Araştırma verilerinin ömrü projeden daha uzun Veri YENİDEN KULLANIMI Veri ERİŞİM Veri YARATMA Veri Araştırmayı tasarla İŞLEME Veri yönetimini planla (format, depolama vs.) Paylaşım iznini planla Mevcut verileri bul Veri topla (deney, gözlem, ölçüm, benzetim) Üst veri elde et ve yarat Veri ANALİZİ Veri KORUMA Kaynak: Managing your research data: Planning to share. UK Data Archive, 24 Oct

9 Veri yönetimi nedir? Bilimsel ilginin yaşam döngüsü süresince verilerin etkin yönetimi ve değerlemesi (DCC) Veri yönetimi iyi araştırma uygulamasının bir parçası Kaynak: 9

10 Niçin veri yönetimi? Araştırma giderleri (ABD yılda 60 milyar dolar, AB FP7 de 50 milyar avro, H2020 de 71 milyar avro) Yatırımın getirisi Yılda %30 veri artışı (bir insan genomu 30TB, CERN yılda 30PB veri üretiyor Bilimsel buluşların artması Araştırmayı kolaylaştırmak Bulguları doğrulama gereği / Kötü bilimden kaçınmak Araştırma etkisinin artması (atıflarda %9-%30 artış) Bilgi edinme özgürlüğü Kaynak: Managing research data, s. 2; atıf avantajı için): 2. Ulusal 10

11 Niçin veri paylaşımı? Büyük veri herkese açılırsa Avrupa da yılda milyar avro tasarruf sağlanacak AB ye doğrudan ve dolaylı etkisi yılda 140 milyar avro Engeller azalmış ve alt yapı iyileştirilmiş olsaydı bu miktar 2008 de 200 milyar avro olacaktı Avrupa GSMH sinin %1,7 si) Kaynak: Open data access policies and strategies in the European Research Area and beyond. August

12 OECD İlkeleri Açıklık kültürü ve araştırma verilerinin paylaşımı Veri erişim ve paylaşımında iyi uygulamalar Kamu destekli araştırma verilerine erişimi ve veri paylaşımını kısıtlamanın potansiyel maliyeti ve yararları Bilim politikalarında verilere erişim ve veri paylaşımıyla ilgili düzenlemeler Araştırma verilerine erişimin düzenlenmesi için ortak işletimsel ilkeler Uluslararası araştırma verilerinin paylaşım ve dağıtımının geliştirilmesi Kaynak: 12

13 Veri politikası ortak ilkeleri (RCUK) Kamu malı Koruma planlaması Keşif Gizlilik İlk kullanım Tanınma Kamu desteği Kaynak: 13

14 Araştırma verileri yönetimi neleri kapsar? Veri yönetimi planlaması Veri yaratma/tanımlama Veri belgeleme (veri toplama ve yönetim için standartlar ve yöntemler) Veriye erişim, kullanım ve paylaşımı Etik ve entellektüel mülkiyet Depolama ve yedekleme Uzun dönemli veri koruma stratejisi (DCC) 14

15 DCC Derleme Yaşam Döngüsü Modeli Kaynak: 15

16 İşbirliğine dayalı veri alt yapısı gelecek için bir sistem G ü v e n V e r i d e r l e m e Veri yaratıcıları Topluluk destek hizmetleri Ortak veri hizmetleri Kullanıcılar Kullanıcı işlevleri, veri toplama, ve aktarım, sanal araştırma çevreleri Veri keşfi ve dolaşım, iş akışı yaratma, açıklama, birlikte çalışabilirlik Kalıcı depolama, kimlik, gerçeğe uygunluk, iş akışı yürütme, madenleme Kaynak: 16

17 Veri yönetimi politikaları Avustralya: Veri yönetimi altyapısı ve hizmetleri için 152M AUSD yatırım ABD: NSF proje başvurularında 2 sayfalık bir veri yönetim planı (2011) İngiltere: Çoğu fon sağlayan kuruluş araştırma çıktılarına erişim, bunların yönetimi ve uzun dönemli saklanması konusunda bildirim istiyor. Ama yaptırım henüz yok. Çoğu disiplinde ulusal veri merkezi hizmetleri yok O zaman araştırmalarımıza kim göz kulak oluyor? Akademik araştırma topluluğu? Kaynak: Managing Research Data, s. 5 17

18 Birleşik Krallık taki bazı veri merkezleri UK Data Archive Archaeology Data Service British Atmospheric Data Centre British Oceanographic Data Centre Environmental Information Data Centre European Bioinformatics Institute Natural Geoscience Data Centre NERC Earth Observation Data Centre Polar Data Centre UK Solar System Data Centre Digital Curation Centre Kaynak: Managing research data, s

19 Veri yönetimi politikaları ve Türkiye OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi

20 Türkiye Ulusal Veri Merkezi İdari ihtiyaçlar, tasarruf imkânı ve siber güvenlik gereksinimleri doğrultusunda, halen her kurumda müstakil olarak işletilmekte olan veri merkezlerinin tek bir çatı altında birleştirilerek Türkiye Kamu Entegre Veri Merkezi nin kurulması önem arz etmektedir. Kaynak: 20

21 BAK-TÜİK Projesi Kaynak: 21

22 TÜBİTAK ın veri yönetim politikası var mı? TÜBİTAK Science Europe a, EuroCRIS e, üye değil 22

23 Ya YÖK ün, üniversitelerin? 23

24 Hacettepe Üniversitesi 24

25 Ne yapılmalı? Kamu fonlarıyla desteklenen araştırmalardan üretilen tüm yayınlara ve araştırma verilerine açık erişim yasayla düzenlenmeli Kamu destekli araştırma yayınları ve verileri yönetimi alt yapısı kurulmalı, hizmetler geliştirilmeli Bu yayınlar ve veriler açık arşivler aracılığıyla kullanıma açılmalı Yayınlara ve verilere açık erişim araştırma desteği alabilmede ön koşul olmalı Desteklenen araştırma önerilerinde veri yönetim planı olmalı 25

26 Araştırmacı, yayıncı, kütüphane ve veri merkezleri için fırsatlar Veri Sağlanabilirlik Bulunabilirlik Fırsatlar Yayıncılar için veri birinci sınıf araştırma nesnesi ; daha zengin içerik; veri güvenliği; derleme ve koruma; veri hizmetlerini bilgi erişim hizmetleriyle birleştirme; araştırmacıların veri sağlama engellerinin kaldırılması Verilere atıf; kalıcı numaralar (DOI); iki yönlü bağlantılar; ortak atıf uygulamaları; kalıcı numaraların desteklenmesi; araştırmacılara veri dizileri üst veri tanımlarını anlamada yardımcı olma; ortak üst tanım şemaları ve ortak atıf uygulamaları geliştirmede görev alma Birlikte çalışabilirlik Yeniden kullanılabilirlik Atıf yapılabilirlik Derleme (Curation) Üst veri geliştirme, görüntüleme uygulamaları; veri yayınları; yayınlarla veri dizileri arasındaki çapraz bağlantıları destekleme; araştırmacılara veri dizileri üst veri tanımlarını anlamada yardımcı olma; veriler ve içeriği hakkında bilgi tabanı oluşturma ve yaşatma Uzun dönem ikincil kullanım ve koruma eylemleri; makale içinde etkileşimli veriler; veri dizilerine bağlantılar; veri yayınları; veri dizilerini derleme ve koruma; verilerin yeniden analizi için gereken yazılımın arşivlenmesi; veri dizilerinin hangi koşullarda yeniden kullanılabileceği konusunda saydamlık (uzman bilgisi ve yazılım gerekli) Veri atıfıları; tekbiçim veri atıf standartları; veri dizileri için üst veri standartları; kalıcı numaralar; veri yayınlarıyla ilgili kurallar; kalıcı numaraların desteklenmesi Sürdürülebilir ve gerçekçi veri yönetim planları; kamu veri arşivleriyle işbirliği; veri saydamlığı Koruma Sürdürülebilir ve gerçekçi veri yönetim planları; kamu veri arşivleriyle işbirliği; veri saydamlığı; iyi veri yönetimi uygulamaları; veri yaratıcılarıyla işbirliği; araştırmacılara veri yaratmada disiplinlere özgü iyi uygulamaları öğret (koruma formatları, deneylerin belgelenmesi vs.) Kaynak: dan uyarlama 26

27 Araştırma verileri: Kütüphaneler için 10 Öneri 1. Araştırma verisi yönetimi desteği sun 2. Üst veri ve veri standartları ve hizmetleri geliştirmede görev al 3. Veri kütüphanecisi pozisyonu yarat ve veri kütüphaneciliği için mesleki becerileri geliştir 4. Kurumsal politika geliştirmeye katıl 6. Hizmet sağlayarak araştırma verisi yaşam döngüsünü destekle 7. Verilere kalıcı numaralar atayarak araştırma verilerine yapılan atıfları artır 8. Kurumsal Veri Kataloğu/Arşivi yarat 9. Konuya özel veri yönetimi uygulamalarında görev al 5. Birlikte çalışabilir veri alt yapıları yaratmak için araştırmacılarla bağlantı kur 10. Kurum ve/ya da dış sağlayıcılar aracılığıyla depolama hizmeti sun ya da buna aracılık et Kaynak: 27

28 Açık veri 28

29 G8 Ülkeleri ve Açık Veriler Açık veri default Yeniden kullanım default 29

30 Açık veri Kamu sektöründe açık veri yeniliği ateşledi, etkinliği artırdı ve ekonomik kalkınmayı teşvik etti. 30

31 Açık veri türleri Şirketlerle ilgili veriler Suç ve adalet istatistikleri Gözlem verileri Eğitim verileri Finans ve sözleşme verileri Yer/mekan verileri Küresel kalkınma verileri Hesap verebilirlik ve demokrasi ile ilgili veriler Sağlık verileri Bilim ve araştırma verileri İstatistikler Toplumsal hareketlilik ve kalkınma verileri Ulaşım ve alt yapı verileri Kaynak: 31

32 data.gov (ABD) 32

33 data.gov.uk (Birleşik Krallık) 33

34 (Türkiye) Cumhurbaşkanlığı Başbakanlık Çeşitli bakanlıklar Kurumlar Genel müdürlükler ile ilgili veriler 34

35 Türkiye veri sınıflandırma modeli Kaynak: 35

36 Onuncu Kalkınma Planı ( ) E-Dönüşüm projesi çerçevesinde altyapı, birlikte çalışabilirlik, üst veri şemaları vb. gibi konularda yararlı çalışmalar yapıldı Kaynak: Onuncu Kalkınma Planı ( , s

37 Ama... Şifreyle herkesin e-devlet hizmetlerine ve kendi verilerine erişmesi ayrı şey Tüm kamu verilerinin herkese açık olması ayrı şey Açık veri konusunda durumumuz hiç iç açıcı değil alt yapı, veri dizileri, yazılım, veri hizmetleri yetersiz Open Knowledge Foundation Network: Açık veri ve Moldova: 20Of/ Açık veri ve Türkiye: 37

38 Open Knowledge Foundation Network Kaynak: 38

39 Açık veri ve Türkiye Kaynak: 39

40 Açık veri ve Moldova 40

41 Tim Berners-Lee: Açık verilerin dünyaya yayıldığı sene... nt_worldwide.html 41

42 Araştırma Verilerinin Yönetimi ve Açık Veri Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi yasartonta yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/ 42

43 43