KIRGIZİSTAN DA İLKÖĞRETİM 1. SINIFLARDA KULLANILAN İLK-OKUMA KİTAPLARININ DIŞ YAPISAL OLARAK İNCELENMESİ

Transkript

1 УДК KIRGIZİSTAN DA İLKÖĞRETİM 1. SINIFLARDA KULLANILAN İLK-OKUMA KİTAPLARININ DIŞ YAPISAL OLARAK İNCELENMESİ Hacer Doğan Uluslararası Atatürk Alatoo Üniversitesi Sosyal ve Fen Bilimler Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğretim görevlisi Özet Bu araştırma, Kırgızistan da bulunan ilköğretim 1.sınıf ilkokuma kitapları nın dış yapısal özellikleri açısından yeterli olup olmadıklarının incelenmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırma Bişkek de bulunan devlet kütüphanesi, ilköğretim 1. Sınıflardan alınan örnek kitaplar ve kitapçılardan toplanarak incelenen 64 kitap üzerinden yürütülmüştür. Çalışmada, verilernitelaraştırmayöntemlerindendokümanincelemesitekniğikullanılarakeldeedilmiştir. VerilerBiçimselözellerikler, Resimlendirmevekünyebilgileribaşlıklarıaltındaoluşturulanaraştırm aformuileanalizedilmiştir.eldeedilenverilerinfrekansveyüzdedeğerlerihesaplanmıştır. Anahtar kelimeler: Kırgızistan, ilk-okuma kitapları, çocuk edebiyatı, dış yapı ölçütleri. БИРИНЧИ КЛАССТАР ҮЧҮН ДАЯРДАЛГАН ОКУУ КИТЕПТЕРИНИН ТЫШКЫ МАЗМУНУ Кыскача мазмуну Бул макала Кыргызстандагы биринчи класстар үчүн даярдалган окуу китептеринин тышкы мазмунунун таасирдүүлүгүн талдайт. Ачкыч сөздөр: Кыргызстан, башталгыч класстар үчүн окуу китептер, балдар адабияты, тышкы мазмундун критериялары. СОДЕРЖАНИЕ УЧЕБНИКОВ ДЛЯ УЧАЩИХСЯ 1 КЛАССОВ Аннотация В данной статье анализируется внешнее содержание учебников для учащихся 1 классов в Кыргызской Республике. Ключевые слова: Кыргызстан, начальные классы, учебники, детская литература, критерии внешнего содержания. EFFECTIVENESS OF OUTER CONTENT OF TEXT BOOKS FOR THE FIRST YEAR SCHOOL STUDENTS Abstract This article analyzes the effectiveness of outer content of text books for the first year school students in Kyrgyzstan. Key words: Kyrgyzstan, primary school course books, children s literature, outer content criteria. 282

2 Hacer Doğan Giriş İlk-okuma kitapları, ilköğretim 1. Sınıf öğrencisinin, yazılı ve görsel kültürle tanışmasını sağlayan en önemli araçlardan birisidir. Bu ilk tanışmadan sonra kitaplar, çocuğun çevresini daha iyi tanımasına, insan, hayvan ve doğa gerçekliğini anlamasına ortam sunar. Onu, gerçek yaşama ortak eder. Böylece, çocuğun ilgileri, duygu ve düşüncelerinin gelişmesi için kaynaklar üretir. Dolayısıyla çocuğun kişilik oluşumu ve sosyalleşmesi daha sağlıklı bir biçimde gerçekleşir. Kitaplar sayesinde çocuklar, bazen kendilerine benzeyen, bazen farklı duygu ve sorunları yaşayan, bazen de benzer beklenti ve ilgilere sahip karakterlerle buluşurlar. Böylece öteki çocukları tanıma olanağı bulurlar (Aslan, 2006). Kahramanlar aracılığıyla çocuk, yaşamı ve insan gerçekliğini tanımaya başlar. Zivtci ye göre (2006), çocuk kitaplarından ki kahramanın niteliği çocuğun yeni yaşantılar kazanmasını sağlar. Yazar iyi geliştirilmiş kahramanını kullanarak çocukla iletişim kurar. Çocuk bu kahramanlar sayesinde karşılaşacağı sorunları çözme konusunda bilgiler edinir Çocuklar için hazırlanmış yapıtlar, çocukların, keyifli ve yararlı zaman geçirmelerini sağlama gibi özellikleri dışında (Akın, 1998); dilsel, bilişsel, toplumsal ve kişilik gelişimleri açısından da önem taşımaktadır (Kuzu, 2002). Kitap aracılığıyla çocuklar, dünya hakkındaki bilgilerini geliştirdikleri gibi kendilerine ait duyarlılıklarını, hayal güçlerini, yaratıcılıklarını ve iletişim becerilerini de geliştirirler. Günlük olaylar hakkında deneyim kazanırlar. Sosyal davranış örneklerini öğrenerek toplum içinde uygun davranışları sergilerler. Ayrıca kitaplar aracılığıyla anadilini doğru ve gelişmiş bir yapıda kullanma fırsatı bulurlar (Yalçın ve Aytaş, 2003). Nesneleri tanır, sembolleri ayırt eder, olayları tahmin eder, kavram gelişimi gibi zihinsel beceriler yönünden de desteklenirler (Jalongo, 1993). İşte bu işlevleri gerçekleştirebilmesi için ise çocuk kitaplarının, hem dış yapı hem de iç yapı özelliklerine uygun olarak hazırlanması gerekir. Çocuklar için kitap seçiminde, dikkat edilmesi gereken ölçütlerin neler olması gerektiği önemli bir konudur. Çünkü çocukluk kısa bir dönem olmasına rağmen etkilenmek ve biçimlenmek için yaşamın en uygun dönemidir (Güleç ve Gönen, 1997). Bu nedenle çocuk kitaplarına hem iç yapısal hem de dış yapısal olarak gereken önem gösterilmelidir. Aşağıda, çeşitli kaynaklarda yer alan ve Candemir Demircan (2006) tarafından derlenen bir çocuk kitabının taşıması gereken dış yapı özellikleri sıralanmıştır: Bir Çocuk Kitabında Bulunması Gereken Dış Yapı (Biçimsel) Ölçütleri Bir çocuk kitabında bulunması gereken dış yapı (biçimsel) ölçütleri, çocuk edebiyatı kaynak kitaplar ve konu ile ilgili yayınlarda şöyle sıralanmaktadır: Boyut: Çocuk kitaplarının dikdörtgen veya kare biçiminde; çocuğun seviyesine göre 16x23 cm büyüklüğünde olması normal sayılır. Ayrıca kitap kolay taşınabilir olmalıdır. Harfler: Kitabın puntosu ilköğretim 1, 2 ve 3üncü sınıf öğrencileri için 12 puntodan büyük olmalıdır. 4 ve 5inci sınıflarda ise 10 puntoluk harfler kullanılabilmektedir. Kağıt: Sayfaları temizlenebilir olmalıdır. Kitabın kağıdı mat renkli olmalı ve öncelikle birinci hamur kağıt kullanılmalıdır. Kapak ve cilt: Kitabın kapağı ilgi çekici, konu ile uyumlu olmalıdır. İç kapak resimli olmalı; kapak resmi kitapta yer almalıdır. Kitabın baskı sayısı iç kapakta yer almalıdır. Kitabın dayanıklılığını arttırmak için ciltlenmesinde hem iplik hem de yapıştırıcı kullanılmalıdır. Resimler: Kitap resimli olmalı; sayfa düzeni rahat ve çekici olmalıdır. Resimler konuya uygun, anlaşılır, gerçekçi, ilgi çekici, çerçeve içinde, kaliteli ve metinle birbirini tamamlayıcı olmalıdır. Ayrıca resimlerde ayrıntılara dikkat edilmelidir. Resimler, sayfanın en uygun yerine konumlandırılmalıdır. Sayfa düzeni: Sayfa kenarlarında geniş alt-üst, sağ-sol boşluklar bırakılmalıdır. Sayfa sayısı çocuğun seviyesine göre belir- 283

3 lenmelidir. Satırlar arası boşluklar birden çok bırakılmalıdır. Künye bilgileri: Kitapta, yayınevinin diğer yapıtları hakkında bilgiler yer almalı; yazarın özgeçmişi hakkında bilgi verilmelidir. Kitapta içindekiler, sözlük, kılavuz bölümleri yer almalıdır. Araştırmanın Amacı Yukarıda ki ölçütler doğrultusunda Kırgızistan da bulunan ve ilköğretim 1.sınıflarda kullanılan ilkokuma kitapları nın dış yapısal özellikleri açısından yeterli olup olmadıkları incelenecektir. Araştırma Bişkek de bulunan devlet kütüphanesi, ilköğretim 1. Sınıflardan alınan örnek kitaplar ve kitapçılardan toplanarak incelenen 64 kitap (Ek 1) üzerinden yürütülmüştür. Yöntem Veri Toplama Aracı Araştırmada incelenilen kitaplar, araştırmacı tarafından oluşturulan ve ilköğretim 1. Sınıf okuma kitaplarının, dış yapı özelliklerini ölçmeye yarayan, 1- Biçimsel Özellikler, 2- Künye Bilgileri, 3- Resimlendirme konu başlıkları altında 3 farklı form ile incelenmiştir. Bu formlar her bir kitap için uygulanmıştır. Dış Yapı Ölçütlerinin Saptanmasında Kullanılan Araçlar Biçimsel Özellikleri nin saptanması için oluşturulan formda toplam 11 soru; kitabın künye bilgilerinin yeterliliğinin saptamaya yönelik hazırlanan formda toplam 17 soru; kitapların iç sayfalarında kullanılan resimlerin uygunluğunu tesbit etmek için oluşturular formda ise 10 soru bulunmaktadır. Dış yapı ölçütlerini saptamaya yönelik hazırlanmış; biçimsel özellikler, künye bilgileri ve resimlendirmeformlarının soruları yeterli ve yetersiz seçenekleri ile değerlendirilmiştir. Dış yapı ölçütlerini saptamak için kullanılan araçlardaki tüm sorular yeterli için 1, yetersiz için 0 biçiminde puanlanmıştır. Bulguların frekans (f), yüzde (%) ve ortalamaları (X) hesaplanmıştır. Bulgular Bu bölümde, Kırgızistan da bulunan ve ilköğretim 1.sınıflarda kullanılan ilkokuma kitapları nın; dış yapısal özelliklerinin saptanmasına yönelik yapılan araştırma sonucu elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Biçimsel Özellikleri ile ilgili yapılan incelemenin sonuçları Tablo 1 de verilmiştir. Resimlendirme ile ilgili yapılan incelemenin sonuçları Tablo 2 de verilmiştir. Künye Bilgileri ile ilgili yapılan in- Tablo 1.Kırgızistan da ilk okuma kitaplarının biçimsel özellikleri Biçimsel Özellikler 1- Kitabın boyutu uygun mu? Kitabın ciltlenme biçimi uygun mu? Kullanılan punto okuyucunun seviyesine uygun mu? Sayfaların alt-üst boşlukları var mı? Sayfaların sağ sol boşlukları var mı? Satır arası boşluklar uygun mu? Kitabın kağıdı mat mı? Kağıt kalitesi uygun mu? Kapak resmi kitapta yer alıyor mu? Kitabın kapağı konu ile uyumlu mu? Kitabın iç kapağı resimli mi? X 25 38, ,36 284

4 Hacer Doğan Tablo 2.Kırgızistan da kullanılan ilk okuma kitaplarının resimlendirme ile ilgili özellikleri Resimlendirme 1-Kapakta kullanılan resim ilgi çekici mi? Resimlerin konuya uygun mu? Resimler anlaşılır mı? Resimler ilgi çekici mi? Resimlerle metinlerin birbirlerini tamamlıyor mu? Resimlerde ayrıntılara dikkat edilmiş mi? Resimlerin gerçek veya gerçekçi olmasına dikkat edilmiş mi? Kitapta resimler ön planda mı? Resimlerin sayfaya konumlandırılması uygun mu? Resimlerin renkli mi? X 8 12, ,5 Tablo 3. Kırgızistan da kullanılan ilk okuma kitaplarının Künye bilgileri ile ilgili özellikleri Künye Bilgileri 1- Ön kapakta kitabın adı var mı? Ön kapakta yazarın adı var mı? Ön kapakta yayınevinin adı var mı? Kitapta içindekiler bölümü var mı? Bilinmeyen sözcükler için kitapta sözlük var mı? İç kapakta kitabın yöneldiği yaş grubu yazıyor mu? İç kapakta basım yılı yazıyor mu? İç kapakta basım yeri yazıyor mu? Kitabın kaçıncı baskı olduğu yazıyor mu? ISBN numarası var mı? Yazar (lar) tanıtılmış mı? Çizerin adı verilmiş mi? Yazarın diğer yapıtları hakkında bilgi var mı? Yayınevinin diğer yapıtları hakkında bilgi var mı? Kitabın sayfa numaraları var mı? Kitabın sırtında kitap bilgileri var mı? Arka kapakta kitabın fiyatı yazıyor mu? X 40 62, ,5 celemenin sonuçları sonuçları Tablo 3 de verilmiştir. Araştırmanın sonucunda elde edilen verilere göre, Kırgızistan da ilköğretim öğrencileri tarafından kullanılınan ilkokuma kitapları, biçimsel özellikleri açısından % 61,36yeterli bulunmuştur. Araştırmanın sonucunda elde edilen verilere göre Kırgızistan da ilköğretim öğrencileri tarafından kullanılınan ilkokuma kitapları resimlendirme ile ilgili özellikleri açısından % 87,5yeterli bulunmuştur. Araştırmanın sonucunda elde edilen verilere göre Kırgızistan da ilköğretim öğ- 285

5 Tablo 4. Kırgızistan da kullanılan ilk okuma kitaplarının biçimsel özelliklerinin analizi Künye Bilgileri 1. Чортон балыктын буйругу менен уч аюу Ит менен аюу Сабак жана тамыр Апенди сыйлайт Алтын шакек Вершки и корешки Буурчак даны Бака канбийке Акбардын дарагы Апенди менен соодагер Тапкыч апенди Аязчы Русская азбука Карышкыр жана жети улак Түлкү жана көк карышкыр Мышык, короз жана түлкү Спящая красавица Чортон балыктын буйругу менен уч аюу Айгөлөктөр, бөбөктөр, ширин-ширин мөмөлөр Тазалык өмүргө гүлазык Шарль Перро Ап балн Сыйкырчы жангир Боз түлкү Койрон коёён Жомоктор Куштардын чатагы Чыпалак баатыр Жардамчылар сакчылар Мезгил көчү Борсулдак Абышка-кемпирдин көмөчү Баш бармак Тау енемдин маурдмы Болушчакмын Биздин бала бакчада Чамгыр Чыргоо мышык Чолок жөжө Ырыс алды ынтымак

6 Hacer Doğan 41. Снегурочка Адаштым Хан дарбыз Чокчолой баатыр Аяй, гулазык Мен көргөн кызыктар Балчылык жайыттын берекеси Кубулуу Милли жана мейсипарады Ак козу Жолдо жүрүү эрежелери Бек жылдыз эң чоңу жана эң таттуусу Тоо койнунда эмне бар Чымын-чиркей ырлары Нухтун кемеси Оюндан өнөр өнүгөт Ысык-Көл Сыйкырдуу чүкө Коркок баатыр Эмне үчүн үкү аңчылыка түничинде чыгат Манас алиппе коркок баатыр Күч бирдикте Манкан баатыр ит X rencileri tarafından kullanılınan ilkokuma kitapları künye bilgileri ile ilgili özellikleri açısından % 35,5yeterli bulunmuştur. Tartışma ve Yorum Bu bölümde yapılan araştırma sonucu elde edilen veriler değerlendirilmiştir. Tablo 4 te araştırma sürecinde incelenen 64 kitabın, dış yapısal özellikleri kapsamında biçimsel özellikler, resimlendirme ve künye bilgileri ile ilgili topalanan verilerin genel analizi yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda Kırgızistan da bulunan ve ilköğretim 1.sınıflarda kullanılan ilkokuma kitapları dış yapısal özellikleri açısından %60 oranda yeterli bulunmuştur. dış yapısal olarak yeterliliğinin incelendiği bu çalışmanın sınırlılıkları, Bişkek de bulunan devlet kütüphanesi, ilköğretim 1. Sınıflardan alınan örnek kitaplar ve kitapçılardan toplanarak incelenen 64 kitap olmasıdır. İncelenilen 64 kitabın 63 tanesinin ortadan tek zımba yöntemi ile ciltlenmiş olduğu, 1 kitabın ciltlenmesinde yapıştırıcı kullanıldığı; 59 kitabın iç kapak sayfalarının, masalın başlangıç sayfasını oluşturduğu,4 kitabın (43; 48; 49; 55) iç sayfalarının resimli olduğu, 1 kitabın (27) iç sayfasının mevcut ancak resimsiz olduğu saptanmıştır. Kitaplarda resmedilen kırgız karakterlerin çekik gözlü olması, kırgız kültürünü yansıtan objelerin resimlerde bulundurulmuş olması dikkat çekmiştir. İncelenilen 64 kitabın 2 tanesinde (43; 59) bilinmeyen kelimeler için sözlük ve içindekiler bölümünün olduğu; 4 tanesinde 287

7 (26; 43; 45; 49) yazar hakkında bilginin bulunduğu; 1 tanesinde (55) yayınevinin diğer kitapları hakkında bilgi bulunduğu saptanmıştır. Ayrıca incelenilen 64 kitabın arka kapaklarında fiyat bilgisinin bulunmadığı tesbit edilmiştir. KAYNAKÇA: 1. Akın, N. (1998). Okul öncesi kurum öğretmenlerinin çocuk kitaplarına karşı tutum ve davranışlarının incelenmesi, Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. 2. ASLAN, C. (2006) Yazınsal Nitelikli Çocuk Kitaplarının Çocuk Gelişim Sürecindeki Yeri. 2.Ulusal Çocuk Ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Kitabı, s Ekim 2006.Ankara 3. Demircan, C. (2006). TÜBİTAK Çocuk Kitaplığı Dizisindeki Kitapların Dış Yapısal ve İç Yapısal Olarak İncelenmesi, Mersin Ünv. Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, ss Gönen, M. (2000), Resimli çocuk kitaplarının içerik, resimleme, fiziksel özellikleri ve Türkiye de son on yılda çocuk kitapları alanında yapılmış tezler, I. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu, Ankara Üniversitesi, Ankara. 5. Güleç, H.Ç. ve Geçgel, H. (2005). Çocuk edebiyatı. Ankara: Kök Yayıncılık. 6. Güleç, H.Ç. ve Gönen, M. (1997) yılları arasında Türkçe basılmış olan resimli öykü kitaplarının resimlendirme ve fiziksel özellikleri yönünden incelenmesi. Türk Kütüphaneciliği Dergisi, (11) 1, Jalongo, M.R. (1993). Young children and picture books. NAEYC: Literature from Infancy to Six. 8. Kuzu, T.S. (2002). Öykünün çocuğun bilişsel ve duyuşsal gelişimine katkısı bağlamında öykü seçimi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 9, Yalçın, A. ve Aytaş, G. (2003). Çocuk edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları. 10. Zivtci, F. (2006) Çocuk Kitaplarında Kahramanın Yeri Ve Önemi. 2.Ulusal Çocuk Ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Kitabı, s Ekim Ankara 288