Herakles. Kahraman. (Herkül) Mitolojiden Yansıyanlar. Haluk Erdemol

Transkript

1 Mitolojiden Yansıyanlar Haluk Erdemol Kahraman Herakles (Herkül) 5 Roma lahit kabartması, MÖ 5. yy H erkül ün söylencesel yaşam öyküsünü konu edinen yazı dizimizin bu son bölümünü onun 12 zorlu işinden sonraki dönemde başından geçen önemli olayları özetleyerek sürdürüyoruz. Kuzeni Eurystheus un buyruğunda geçirdiği uzun tutukluluk süresinden sonra Herakles in yazgısında bir tutukluluk dönemi daha geçirmek vardı. Biliciler bu kez onu dul bir kadının emrinde köle olarak üç yıl çalışmaya gönderdiler. Dizginleyemediği gücünün atakcharles Gabriel Gleyre ( ) 107

2 lığıyla Herakles işlemediği bir suç yüzünden kendisini zan altında bırakan İphitus isimli bir prensi öldürmüş ve bu nedenle suçtan arınmak için yine bilicilere başvurmuştu. Kölelik bedeli ölen prensin çocuklarına verilecekti. Yanında çalışacağı dul kadın Lydia kraliçesi Omphale idi. Bu kez Herakles den beklenen birtakım zorlu görevler değil, her kölenin yapmak zorunda olduğu sıradan, günlük işlerdi. Önemsiz ve kolay bulduğu bu işlerden sıkılan Herakles boş durmuyor, kaslarına ve günlerine hareket katmak için çevreyi haydutlardan temizlemek gibi gönüllü bir görev üstlenmekten geri kalmıyordu. Omphale satın almak zorunda kaldığı kölenin gerçek kimliğini öğrenince sarayına alıp yakınlaştı onunla. Mit yazarlarının bu birlikteliğe mizah öğesi katmak istedikleri anlaşılıyor, çünkü erkek gücünün simgesi Herakles i Omphale nin yanında kadın giysileri içinde yün eğirip nakış işlerken, Omphale yi de sırtında Herakles in aslan postuyla betimliyorlar öykülerinde. Bazı yazarlar da bu ilişkiye ne denli güçlü olursa olsun bir erkeğin, işini bilen bir kadının elinde oyuncak olabileceğine bir örnek olarak iğneli ve alaycı ifadelerle değiniyor. Herakles e bir dinlence gibi gelen bu zoraki kölelik serüveni sırasında onun, yarıda bıraktığı Argonotlar seferi (Bkz.BD 2015/9) ile Kalydon yaban domuzu avına (BD 2015/5) katıldığı ve İcarus un (BD 2013/3) karaya vuran cesedini bulup onu gömdüğü adaya İcaria adını verdiği de anlatılanlar arasında. Omphale nin hizmetinden ayrıldıktan sonra Herakles kendisine yapılan haksızlıkların hesaplarını görmek için planlar yaptı. Önce birkaç gemi ve topladığı küçük bir ordu ile Troia ya sefere çıktı. Troia kralı Laomedon a kin besliyordu, çünkü Amazonların ülkesinden dönerken Kral ın kızını bir deniz canavarından kurtarmış, ama Kral söz verdiği ödülden caymıştı. Herakles arkadaşı Telamon ile işbölümü yaparak Troia yı kuşattı ve hazırlıksız yakaladığı Troia güçlerini bozguna uğrattı, kenti ateşe verdi, Laomedon u öldürdü ve çocuklarını esir aldı. Çocuklardan Priamos daha 108 Lucas Cranach (Baba) ( )

3 sonra kral olacak ve yaşlılığında Troia nın ikinci kez saldırıya uğradığını görecekti. (BD 2013/7-10.) Görülecek diğer bir hesabın muhatabı ahırlarının temizlenmesi karşılığında söz verdiği ücreti ödemeyen Elis kralı Augeas tı. (5. iş) Kenti yağmaladı, Kral ı öldürdü ve oğlunu tahta geçirdi. Hatırlanacağı üzere bu oğul babası ile Herakles arasındaki ücret anlaşmasında Herakles in tanıklığını yapmıştı. Yerinde duramayıp kentten kente dolaşan Herakles in aklına evlenmek gelmişti. Kalydon dan geçerken bu düşünce daha da alevlenmişti, çünkü prenses Deianeira vardı orada. Herakles 12. işinde Ölüler Diyarı na indiğinde orada talihsiz Meleagros un (BD 2015/5) ruhuyla karşılaşmış ve onun önerisi üzerine kızkardeşi Deianeira ile evleneceğine söz vermişti. Ancak prensesin başka talipleri de vardı. Bunların arasında en zorlu olan nehir tanrısı Achelous la dövüşmek zorunda kaldı. Sularla ilgili her tanrısal varlık gibi beden değiştirme özelliğine sahip olan Achelous dövüşe boğa bedeniyle başlayınca boğalarla dövüşmeye alışık olan Herakles hiç zorlanmadan yendi onu. Prenses ile evlendi ve kraliyet sarayına damat oldu. Giovanni Romanelli ( ) Birkaç yıl sonra saraydaki bir şölen sırasında Herakles yine bir öfke atağı sonucu hizmetçilerden birini öldürünce gönüllü sürgün cezası almayı üstlendi. Deianeira ile birlikte yola çıktılar. Geçmeleri gereken derin bir nehrin kıyısında adının Nessos olduğunu ve ücret karşılığı nehri geçirme hizmeti verdiğini söyleyen bir kentavros (at adam) ile karşılaştılar. Eşini Nessos un sırtına yerleştirdikten sonra Herakles nehre atlayıp yüzmeğe başladı. Ayakları henüz yere değmişti ki arkasından eşinin çığlıklarını duydu. Nessos nehre girecekmiş gibi yaptıktan sonra hızla geriye dönüp Deianeira yı kaçırmaya kalkışmıştı. Herakles hemen oklarına davrandı ve tek okla devirdi Nessos u. Can çekişmekte olan At Adam yaptığına pişmanmış gibi bir tavır takınarak Akan kanımdan al ve sakla, dedi Deia- 109

4 akan kandan koydu ve sakladı onu. Herakles e bundan söz etmedi. Herakles in aklında eski bir hesap daha vardı. Omphale nin yanında köle yapıp onu küçük düşüren Ochalia krallığından öç almak. Herakles orada İole adındaki bir kıza gönül vermişti. Kızın babası prens Eurytus ve dört oğlunun meydan okuduğu ve kazanırsa İole nin söz verildiği okçuluk yarışmasını kazandığı halde kızı vermemişler, gerekçe olarak da ilk eşine ve çocuklarına yaptıklarını ve 12 işi sırasında köle olduğunu ileri sürerek saraydan kovmuşlardı onu. Kızın dört erkek kardeşinden İphitus bu olayda Herakles in tarafını tutmuştu, ama daha sonra işlemediği bir suç için kendisini suçlar gibi davranınca Herakles yüksek bir yerden aşağı iterek onun ölümüne neden olmuştu. Omphale nin yanındaki köleliği bu olaya dayanıyordu. H Guido Reni ( ) - Üstte Jules Elie Delaunay ( ) - Altta neira ya, kocan başka bir kadını severse işine yarar. Deianeira da boynundaki torbadan aldığı bir kaba 110 erakles topladığı orduyla Ochalia ya saldırdı, kenti ele geçirdi ve esir aldığı İole yi diğer esir kadınlarla birlikte savaş tutsağı olarak Deianeira ya gönderdi. Kendisi de zaferini kutlamak için bir şükran ve kurban töreni düzenledi. Üzerindeki aslan postu yerine törene yakışır güzel bir giysi giymek istediğinden getirmesi için kölesini evine gönderdi. Savaş tutsağı kadınlar içinde genç ve güzel İole yi görünce Deianeira kıskançlık duygusuna

5 Pietro Benvenuti ( ) (Herakles Hebe ile evleniyor) kapıldı. Evinde ikinci kadın olma düşüncesi aklını bulandırmıştı. Vaktiyle Nessos un söyledikleri ve hâlâ sakladığı kan aklına geldi. At Adam ın kanı büyülüydü herhalde. Herakles e göndereceği giysiye o kandan bulaştırırsa kocası başka kadınlara ilgisiz kalacaktı. Fakat o kana Herakles in okundan bulaşan Hydra nın zehirinin karışmış olduğunu bilmiyordu. Deianeira nın gönderdiği giysiyi giyer giymez Herakles in gövdesini ateş bastı. Teninin sıcaklığı Hydra nın zehirini giysisinin tüm ipliklerine yayıyor, tenine yapışarak acı içinde kıvrandırıyordu onu. Giysiyi parçalayarak çıkartmak istediğinde yırtılan yerler derisi ile birlikte soyuluyordu. Herakles böyle değil, bir kahramana yakışır biçimde ölmek istedi. Tepelikte bir odun yığını hazırlattı, aslan postunu yayıp üzerine uzandı. Odunları tutuşturmalarını isteyince kimse öne çıkmadı. Oradan geçmekte olan baba-oğul iki çoban Herakles in acılar içinde kıvranmasına dayanamayarak yaklaştılar. Philoktetes adındaki oğul odunları ateşledi. Herakles de yayını ve oklarını verdi ona. Odun ateşinin tenindeki ateşi yenmesini beklerken bir başka ateş düştü odunlara. Zeus bir yıldırım atmış ve kahraman oğlunun etten kemikten ölümlü varlığına son verirken yanına almıştı onu. Herakles böylece tanrılar arasına karıştı. Zeus onu Hera ile barıştırmakla kalmadı, Hera dan olan kızı Hebe ile evlendirdi. Düğünleri yapılırken Deianeira Ölüler Diyarı na iniyordu. Yaptığı hatanın pişmanlığı intihara sürüklemişti onu. Sunduğumuz sanat yapıtları Herakles in Omphale ile yaşantısından bazı sahneleri ve eşiyle birlikte yaşadığı Nessos serüvenini yansıtıyor; son resim de düğününü. Not: Herakles in mirası olan yay ve okları elinde bulunduran Philoktetes ikinci Troia kuşatmasına katılacak ve bu oklardan biri Troia lı Paris in ölümüne neden olacaktır. (BD 2013/10) halukerdemol@butundunya.com.tr 111