ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 5.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. ANADOLU Hitit Merkezleri Hitit Kültürü-Sanatı-Dini

Transkript

1 ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 5.Ders Dr. İsmail BAYTAK ANADOLU Hitit Merkezleri Hitit Kültürü-Sanatı-Dini

2 Hattuşa en eski yerleşim izleri çok daha geriye gitmektedir MÖ. 3. bin sonları, 2. bin başlarında (İlk Tunç Çağı sonlarına doğru) Anadolu'nun yerli halkı Hatti'lere ait Hattuş adlı bir yerleşme bulunmaktaydı Hatti yerleşmesinin yanısıra gelişen MÖ yy.'a Assur Kolonileri Çağı'na ait bir yerleşime ait kalıntılara da rastlanmıştır yangın: Kuşşaralı Anitta tarafından yıkıldı idari başkenti ve dini merkeziydi I. Hattuşili

3 Sur duvarı 6 km uzunl. taş temelli, üst yapısı kerpiç tuğlalarla örülü belirli aralıklarda yüksek kulelerle desteklenen

4 Hattuša-Aşağı Şehir Hattuša-Yukarı Şehir

5

6 Hattuşa şehrin farklı semtlerine giriş, sura açılmış anıtsal kapılardan sağlanıyordu Aslanlı Kapı, Sfenksli Kapı, Kral Kapı = kabartma ve yontularla süslüdür her iki yandan kulelerle korunan kapılarda, 2 kapı geçidi bulunan bir orta mekanın oluşturulmasıyla emniyet sağlanmıştır; ayrıca kapıya giden rampanın dış kenarına inşa edilen dış surdaki kule de kapıya yaklaşanları sürekli izleme olanağı sunuyordu

7 Aslanlı kapı bu kapının da asıl kapı odasının iki yanında 15 x 10 m. boyutlarında dörtgen planlı iki kulesi vardır büyük taş bloklardan oluşan pervazların bulunduğu bir iç ve bir dış kapı geçidi bulunur bu kapı geçitleri, dışı tunç saçla kaplı büyük ahşap kapılarla kapatılıyordu. iki aslan heykeli Ön Asya'da aslan koruma ve bezeme amacıyla sıklıkla kapılarda kullanılan bir motiftir ağzı kükrermişçesine açık, dili dışarıda ve gözleri tehditkar bir şekilde açık aslanlar etkileyici görünüm verirler. Göz yuvaları beyaz kireç ve gözbebekleri koyu bir madde ile doldurulmak suretiyle belirtiliyordu

8

9 Yerkapı şehrin en yüksek kesimine ulaşan sur burada yapay olarak yığılmış toprak setin üzerinden geçer bu setin üstünde tam ortada sur Sfenksli Kapı ile kesintiye uğrar Yerkapı adını, Hattuşa'da bugün hala içine girilebilen tek poternden alır = tünel

10 Yerkapı

11 Sfenksli kapı taş döşeli bu setin daha çok şehrin, devletin ve/veya dinin gücünü ve büyüklüğünü vurgulayan temsili bir yapı olduğu anlaşılıyor. Güneyden gelen yolcular için üzerinde kuleli sur duvarı bulunan parlayan beyaz sırt, mutlaka uzaklardan seçilebilen bir "işaret" görevi görüyordu.

12

13 Kral kapı büyük sur yayının doğu kesiminde batıdaki Aslanlı Kapı'nın eşidir kapıda da iki kapı kulesi ve bunların arasında iki yüksek sivri kemer biçimli kapı geçidi görülür iki kanatlı büyük ahşap kapılarla kapatılıyorlardı ön sur yanından ilerleyerek kapı önüne ulaşan yolun dışa bakan yanına da kuleli bir duvar inşa edilmiştir böylece nöbetçiler hücum halindeki düşmanı iki yandan kıskaca alabiliyorlardı

14

15 Batı kapılar Sur duvarın batı kısmında: 2 kapı kapı yanda kuleler ahşap kapılar kabartmaları yok

16 Poternli Sur Hattuşa'nın en eski suru sandık duvar tekniğinde tasarlanmıştır kalın iç ve dış duvar ve bu iki duvarı birleştiren belirli aralıkla konmuş dik ara duvarlar bu şekilde aralarda oluşan sandıklar toprakla dolduruluyordu duvarın altında 8 adet potern denilen tünel uzanıyordu. önceleri poternler düsmanı arkadan gizlice çevirmeye yarayan geçitler olarak düşünülürdü <> hiç gizli değil, kamufle edilmedi

17 Tahıl Silosu Poternli Sur arkasında büyük bir tahıl silosu uzunluğu yaklaşık 118 metredir; genişliği metre arasında onaltışarlı iki sıra odadan oluşan yapı odalar içinde büyük miktarda (0.80-1,2 metre kalınlığında) kömürleşmiş tahıl kalıntısıyla karşılaşılmıştır bu tahıl miktarı kişinin bir yıllık ihtiyacını karşılayabilecek kadardı bunun yalnızca Hattuşa şehri için bir depo olmayıp, devlet hazinesinin bir bölümünü ve kralın gücüne temel oluşturduğu anlaşılmaktadır

18 Büyük Tapınak Hattuşa şehrinin en büyük yapısıdır = 14 bin 500 metrekarelik bir alanı kaplıyor Tapınaklar = tanrıların evleri ve kendi toprak ve işlikleri olan ve bunları kendi personeliyle işleten kurumlar (depolar) Ana tapınak binası (kırmızı) tapınak depoları (sarı) Güney Bölge ya da "İş evi" (yeşil)

19 duvarların alt yapı kireç taştan, üst yapısı ahşap çerçevelerin sağlamlaştırdığı kerpiçten ibaret oldu tapınak düz damlıydı; ahşap kirişlerle kapatılmış çatı, toprak örtüyle kaplı idi üstü açık avluyu yüksek duvarlar çevreler avlunun tabanı büyük yassı taşlarla döşeliydi yazılı kaynaklardan öğrendiğimize göre dini törenlerin büyük bölümü tapınak avlularında yapılıyordu

20 Tapınağın diğer odaları diğer kült ayinleri içindi rahiplerin odası ve kült araç gereçleri Tapınağın etrafını çevreleyen büyük depo kanatlarındaki 82 oda toprağa gömülü büyük erzak küplerinden yüzlercesi bulundu 1750 litreye kadar varan kapasiteleriyle bu dev küplerin içinde tahıl, baklagiller, yağ ve şarap gibi tapınağın erzağı saklanıyordu tapınağın öbür tarafındaki depo odalarında ise binlerce çiviyazılı kil tabletin olduğu bir arşiv kazıldı. Bu tabletler tahta raflar üzerine dizilmiş olmalıydılar.

21 Aşağı Şehirde konutlar küçük yapılar bu evlerde rahipler, memur, tüccar ve zanaatkarlar oturuyor olmalıydı halkın bir kısmı büyük olasılıkla, şehrin dışında, çevredeki köy ve çiftliklerde oturuyorlardı. ev duvarları kısmen ahşap çerçevelerle desteklenen kerpiç tuğlalarla örülüydü ahşap hatılların taşıdığı toprak damlar düzdü evler çok odalı idi ve ev içlerinde fırınlar, ocaklar ve hatta bazen banyo küvetleri bile vardı temiz su merkezi çeşmelerden sağlanıyordu; atık su evlerden kanallarla toplanarak sokakların altındaki kanalizasyona bağlanıyordu

22 surla çevrilmiş uzun bir tepe sırtı büyük bir tahıl ambarı olarak kullanıldığı tabanları taş döşeli büyük dörtgen bir ambarda en azından 260 ton tahıl depolanabiliyordu tahıl doldurulduktan sonra siloların üzeri kalın bir toprak tabakası ile örtülüyordu havasız bırakılan tahıl, geri kalan oksijeni tüketir ve karbondioksit üretir bu oksijensiz ortamda fare, tahıl biti, tahıl böceği veya küf mantarı gibi zararlılar yaşayamaz böylece uzun yıllar bozulmayan bir "konserve" oluşur Büyükkaya

23 Havuzlar Güney ve Batı Havuzlar su depoları şehrin su ihtiyacını karşılamak için büyük kapasiteli göletler şehrin en yüksek yerde çeşitli pınarlardan taban= kil çeşitli havuzlar: birisi bozulursa, başkalardan su almak mümkün buradan su şehrin her yerine gidiyordu su borularıyla

24 Hattuša- Büyükkale

25 Hattuša-Büyükkale kralın sarayı 2 yanı dik meyilli, uzun ve geniş bir yamaç üzerinde kurulmuş dört tarafı sarp kayalık yamaçlar ile doğal olarak korunuyordu sur duvarı büyük bir viadükt (1) ile güneyden kale kapısına çıkılıyordu ana kapı güney kapısının (2) iki yanında aslanlar durmaktaydı bu kapıdan geçilerek önce kapı avlusuna (3) giriliyordu avlunun ortasından geçen kırmızı renkli yassı taşlarla döşeli bir yol ziyaretçileri sarayın Aşağı Avlu'sunun girişine götürüyordu (4) Aşağı Avlu (5) avlu, uzun direkli galerilerle (6) çevriliydi

26 Yukarı Şehirde Tapınak Mahallesi dini merkezi: her şehrin ayrı bir koruyucu tanrısı vardı; Hattuşa da onlar için de tapınak vardı bütün tanrıları bir araya toplandı, imparatorluğun bütünlüğünü sembolize eden bir kült merkezi oluşmuştu Hitit metinlerinde "Hatti ülkesinin bin tanrısı"ndan söz edilmesi tesadüf değildir 30 tapınak tespit edilmiştir, tapınakların boyutları çeşitlilik gösterir m2 lik büyük tapınaklar yanında m2 lik küçük tapınaklar da vardır bazı tapınaklarda (4, 6 ve 26 no. lu tapınaklar) etrafı duvarla çevrili temenos (=kutsal alan) büyük ve çok odalı: tapınak aynı zamanda ekonomik bir merkez kendi toprakları ve personeli bulunan tapınaklar, hammadde ve besin maddelerinin işlenmesi ve depolanması amacı da güdüyorlardı

27 2, 3, 5 no.lu Tapınaklar

28 büyük kalker bloklardan inşa edilen iki büyük taş oda bulunmuş ve kısmen restore edilmiştir 2. no.lu oda'da mükemmel korunagelmiş kabartmalar vardır arka duvarda uzun mantosu, ucu sivri ve yukarı kalkık ayakkabısı ve sol elindeki güç sembolü olan kıvrık değneği ile Güneş Tanrısı tasvir edilmiştir başı üzerindeki kanatlı güneş kursu sağ elinde biraz değiştirilmiş Mısır hayat sembolü Ankh tutan tanrı hayat verici özelliktedir girişin solundaki kabartma, Hattuşa'nın bilinen en son kralı ve odayı inşa ettiren II. Şupiluliuma kısa etekli, kemerinde kılıcı, sağ elinde mızrağı, sol omuzu üzerinde yayıyla savaşçı olarak gösterilmiştir ayağında ucu sivri, yukarı kıvrık ayakkabıları; başında tanrıların tipik başlığı - önde üç boynuzu bulunan sivri külah taşır boynuzların önünde Luvi hiyeroglifi ile kralın ünvanı ve ismi yazılıdır Yukarı Şehir Hiyeroglifli Oda

29 Hattuşa - Yazılıkaya açık hava tapınak Hattuşa nın 2 km GD iki doğal kaya odası kabartmalar önünde bir tapınak bulundu yeni yıl bayramı

30 Hattuşa - Yazılıkaya tanrıları: ucu sivri, konik biçimde ve boynuzlarla donatılmış bir külah; beli kemerli kısa etek ve ayaklarında uçları yukarı doğru kıvrık ayakkabılar boynuz sayısı = tanrının ünvanı tanrıçalar: başlarında şehir surunu andıran silindirik başlık, yerlere kadar uzanan beli kemerli etek, bluz ve pelerin

31 Hattuşa - Yazılıkaya 1-42: tanrılar 43-63: tanrıçalar

32

33 -Tanrı Şarruma -Kral Tuthaliya yı -kucaklayor

34 - Hattuşa Kent in Gök Tanrısı iki dağ tanrısı üzerinde duran Hatti (Hitit) ülkesi nin Gök Tanrısı bir panter üzerinde duran baş tanrıçası Arinna nın Güneş Tanrıçası Tanrı Şarruma gelen ve çift başlı bir kartal üzerinde duran 2 tanrıça

35

36

37 Sivas yerli bir kral Hitit büyük kralın altında 18 ha planlama bir kent 1,5 km bir surla çevriliydi belirli aralıklarla kuleler yer aldı 4 ana yöne açılan şehir kapılarıyla bölünen savunma çemberi = bir kuşak gibi tepeyi sarmalar => Kuşaklı kapılar her akşam kapatılıp mühürlendi, sabah açılmadan önce mühürleri kontrol edildi (şehre kimse gece girmedi) kent dışında büyük bir dış mahalle, 3 baraj göleti ve su kanallarının gidişatı (kente dışarıdan temiz kaynak sular) = su depoları + büyük tahıl ambarları (700 ton depolanabildi = 4000 kişilik yıllık ihityacını karşılayabilir) büyük bir tapınak: Gök Tanrısı için (büyük orta avlu, en az 110 oda) yazılı kaynaklar: Sarissa Sarissa nın Beyi her ay tapınağa bira armağan ediyordu (tapınakta bira imalathanesi vardı = en eskisi) at ahırı at inekten 3 katıydı, koyundan 20 kez daha pahalı at iskeletler: kentin yıkımı sırasında kaçamayan hayvanların çöken damın altında kaldı

38 Alacahöyük Çorum Hitit bir kent kentin giriş kapısında: sfenksler ve kabartmalar

39 Eflatunpınar anıtı Beyşehir pınar ve Hitit anıt havuzun kuzey tarafında 19 büyük taş blokları 7.1 m uzun, 7 m yüksek orta: 12 figür baş tanrı ve tanrıça 10 aslan başlı demonlar, yukarı kaldırdıkları kollarıyla kanatlı güneş kurslarını tutmaktadırlar iki baştaki dağ tanrıları; ortada kalan üçü ise yer altı suyu tanrıları

40

41 Beyşehir Fasıllar anıtı 2.25 x 2.75 x 8.30 metre boyutunda ve 72 ton ağırlığında dev bir kaya bir tanrı, ve daha önemsiz olan ikinci bir tanrı büyük tanrı bir ayağını aslan üzerine, diğer (sol) ayağını dağ tanrısı üzerine basmıştır dağ tanrısının hemen yanında diğer aslanın benzeri olan, ikinci bir aslan tasvirine de yer verilmiştir

42 Kayseri kaya üzerine kabartma bir sunağın iki tarafında karşılıklı iki figür ayakta durmaktadır kısa bir etek, sivri uçlu yüksek bir şapka figürlerden sağdaki sol omzuna bir yay, beline de bir kılıç takmıştır; sağ eliyle önündeki sunağa bir sıvı dökmektedir sol taraftaki figürün Hitit tanrılarından birisi olduğu sanılmaktadır figürlerin üzerinde Hitit çivi yazısı ile isimleri yazılıdır: sağda Kralı III.Hattuşili, solda Hitit Fırtına Tanrısı kabartmanın sağ tarafında ayaklarına kadar inen uzun örtüsü ile bir tanrıça sol elinde bir kadeh tutmakta, onun sağındaki kadın ise ayakta ve tanrıçaya içki sunmaktadır bunların üstündeki yazılardan bu kadının III.Hattuşilişin eşi Kraliçe Puduhepa olduğu yazılıdır Fraktin kabartması

43 Sirkeli kabartması Ceyhan - Adana kaya üzerinde kabartma Ceyhan nehrinin üzerinde Sakallı bir Hitit kral (II. Muwatalli)

44 Hitit sanatı Doğu etkili figüratif sanatı büyük ölçüde görülür. Boynuzlu başlıkları, giysiler, dinsel ve mitolojik konular Boynuzlar = rütbe işaretidir. (küçük tanrıların sivri külahlarında boynuz sayısı az, büyük tanrılarda ise çok) Güneş kursunu = Mısır dan alırlar Sonraları Özgün Sanat hakim olmuştur. Tanrılar ve krallar bir kolları biraz diagonal durumda öne uzatılmış, öteki kolları göğüş hizasında yere paralel durumda Sakalsız veya sakallı ancak hiç bıyıklı değil Tanrıçalar ve kraliçelerde bir kol tam öne, öbürü biraz öne uzatılmış ve yukarıya kıvrılmış olarak Krallar tanrılara ibadet ve saygı sırasında 2 ellerini yumruk biçiminde birleştirerek yüzleri hizasında tutarlar Kabartmalarında önden tasvir genellikle yapılmıyor, insan ve hayvan figürleri hep yandan (profilden) gösteriliyordu

45 Bitik vazosu

46 Ankara kutsal evlenme sahnesi güvey «yüzgörümü» sırasında gelinin «duvağını» açıyor ve ona bir kadeh içecek sunuyor erkek baş tanrı ile ana tanrıça arasında bir evlilik Hititlerden önce: Anadolu da tanrı ana egemendi Hititler: bas tanrışı erkek = dinsel bir reform

47 Çankırı İnandik Tepe: Tapınak odada kerpiçten bir sunak ve vazo libasyon için (tanrılara sunulan sıvı) evlenme töreni ile ilgili müzik ve dans betimleri ile süslü İnandik Vazosu

48 çok naturalist figürler (saç, göz, yanak) Geyik biçimli gümüs rhyton

49 Hititler: çivi yazı ve hiyeroglif Çivi yazısı: sözcükleri hecelerle yazılıyor M.Ö yıllarında, Mezopotamya önce resim yazısı olarak başladı kil levacıklarda yazılır, resimlikleri kaybedip, çivi biçimine benzer çizgisel özellikler kazanmış soldan sağa Hiyeroglif: kutsal oyma (yazı) resimli yazılar (her sözcüğü bir tek işaretle tanımlanma) Mısır da icad edildi G ve Orta Anadolu da yaygın 1915 Çek bilgini B. Hrozny çözdü

50 Hititlerde din Hatti Ülkesi nin Bin Tanrısı çok-tanrılık (politheism) synkretism = yabancı dinleri birbiriyle kaynaştırma tanıştıkları yeni kültürlerden gördükleri pek çok unsuru kabul etmişlerdi böylece Hitit egemenliği altına giren toplumlar, merkezi bir guç altında bir arada yaşaması sağlanıyordu her beylikte değişik bir epithet (lakap = tanımlama) taşıyan tanrılar = yerel çeşitlemeleri doğa dini sular, gökyüzü, toprak, ay, güneş, devlet dini halka yer verilmiyordu (törenler: kral, kraliçe, memurlar, beyleri, )

51 baş tanrı = Gök Tanrısı (Tešup) ikiye bölünmüş elipsin altına «W» biçimli yıldırım işareti yazılırdı metinlerdeki tasvirlerde ve sanat eserlerinde dağlar üzerinde durur Hititler dağları kutsal sayıyor ve onlara tapıyorlardı en önemli sembolü boğadır Hatti: hayvan biçimli tanrı inanışı yerine şimdi

52 Hititlerde din Dişi tanrı Arinna = Güneş Tanrısı = Tanrı Çifti Arinna ve oğlu tanrı Šarruma

53 Gök Tanrısı nın arabasını çeken Serri ve Hurri (gündüz ve gece) adlı ikiz boğa törenler belli bir takvime bağlıdır. - tanrılara yiyecek ve içecek vermek, onlara kurbanlar sunmak, gündelik iş - bayramlar: yılın değişik dönemlerinde düzenli bir şekilde yapılan ve büyük hazırlıklarla gerçekleştirilir. - tanrılar tıpkı insanlar gibi yaşıyor, yiyip içiyor, kavga ediyor, evleniyor, - tapınma: tapınağın özel bir odası, tanrının heykeli, rahipler kral ve kraliçe dışında kimse giremezdi

54 Kralice:Tavananna («anne kraliçe») Hititlerde kadınlar kral mühürlerinde onun da adı bulunuyor dini törenlerde, vakif, bağış, yönetmelik yazdırmak gibi görevlerini hep kralın yanında bulunur; zaman zaman bağımsızdır. kraliçenin kendi mühürleri vardı prensesler politik nedenlerle, başta barış olmak üzere başka ülkelerin prensleri ya da düşman ülkelerin kralları ile evlendirilirdi. Hitit Kadını kadının veraset ve miras konularında da hakları vardı boşanma: mal varlığı eşit olarak taraflar arasında bölünüyor ve tek bir çocuk dışında çocukların bakımı ve vesayetleri babayla bırakılıyordu. özgür insanlar arasında evlilik öncesinde sözlülük/nişanlık devresi vardı. evlilik söz konusu olunca erkek, kız tarafına başlık öderken kız çeyizini getiriyordu.

55 Hitit yasaları Hitit yasaları devlet yasası değildir. her özel cürüm veya yasak, kendi hükmünce kral yaşlılar mahkemesi : beyler, vali ve askeri subaylardan oluşur özel hukuk (aile) ceza hukuk ölüm cezası: kara büyü, kral mahkemesinin kararlarına karşı koyma, ırza geçme, yakın akrabalar arasında cinsel ilişki, en belirgin maddeler: hayvan yaralama, meyve bahçelerini ve ekin tarlalarını ateşe verme, üzüm bağlarının içine koyun salıverme, bulunan aletleri sahibine vermeme, bulunan sığırların damgasını silmek ve el koymak, adam öldürme çeşitli sınıflara ayrılmıştır (kazara, veya soygun yapmak için) insan yaralama suçları arasında kör etme, dişini sökme, kafasını veya elini veya ayağını kırma, burnunu ısırma, kulağını kesme olaylar sayılır ceza: suçlu yaralı kişi iyileşince bakılır, tedavi ücreti ödenir, yaralanan kişinin işini devam ettirebilmesi için yerine çalışacak bir kişi verilir büyük bir problem: hırszlk

56 Hititlerde büyü Hititler yazıya dökmesi sonucunda tarihöncesinden beri biriken büyü yöntemlerini içeren büyük bir arşiv oluşturulmuştur. insan yaşamının tüm olumsuz yönlerini kapsayan hazır reçeteler vardı reçetelerde büyücünün adı ve memleketi yazılıydı reçeteler patentlenmişti (erkek veya kadın) reçeteler boş formlara benzer, formun boş yerine «hastanın ismi» yazılırak klişe tedavisi yapılırdı siyah (insana zarar veren) (ölüm cezası!) ve beyaz büyücü büyü: insanın özel ve kamu yaşamında çok yaygın en çok analoji büyüsü «işte bu yağ nasıl eriyip gittiyse, kotuluk de aynı şekilde erisin gitsin» «bu bıçağı nasil kapatıyorsam, dağdaki kurtların ağzı da aynı şekilde kapanısın» (<> koyunlar)

57 iki tür falcılık var KEHANETLER Hititlerde fal Tanrıların kendilerinden, gönüllü olarak verdikleri karmaşık işaretlerin yorumuyla uğraşır Yer ve gökyüzündeki astrolojik gözlemler, hayvanların iç organları, ay tutulması, rüyalar, eksik doğumlar, «eger bir kadın ikiz erkek çocuğu doğurursa, o kadın fena halde hastalanacak ve ölecektir; babası zenginse, fakirleşecek; fakir ise, zenginleşecek ve çocuklar iyi büyüyeceklerdir. Eğer bir kadın ikiz kız çocuğu doğurursa, o kadın ölecektir. Evin sahibi mahvolacak, evi boşalacaktır» ANADOLU YA ÖZGÜN FALLAR Talih, et, kuş, yılan balığı falları yer almaktadır. Talih: oyun taşları iyi ve kotu olarak iki genel kategoriye ayrılmakta Kral ve kralice kışı Ankuwa kentinde geçirmek istiyorlar. Ankuwa yı uygun buluyorsanız ve kral ve kraliçenin başı için herşey kesinlikle iyi olacaksa, talih falının sonucu «evet» olsun Kuş: kuşları gözetlemişlerdir (uçuş şekilleri, kanat çarpmaları, kalkış ve inişleri, ) Et: sadece bu amaçla kesilen hayvanlarının iç organlarına bakılarak (Mezopotamya) Yılan balığı: su yılanları çok sayıda parsellere bölünmüş ve çeşitli adlar verilmiş bir havuzun içine atılıyor ve yılan balıklarının bu bölümler arasındaki gelip gitmelerinden fal sonuçları çıkarılıyordu

58 Hitit mutfağı ekmek, makarna, pasta ve hamurdan yapılmış diğer pasta, tatlı ve yağlı bohçaların sayısı en az 180 adettir tatlı, ballı, yağlı, acı, ekmek; buğday, arpa ve çavdar ekmegi; bezelyeli, biralı ekmek; narlı, susamlı, hıyarlı ekmek; çeşitli çorba türleri: soğan ve sebze çorbaları, fasulye yemekleri, bezelye, nohut, bakla ve mercimek çorbaları; et ve etli yemekler: et ve kaval kemiği haşlamasından et suyu («sulu et yemeği»); et, balık ve kuşlar en başta kızartılarak yeniyordu; ızgarası yapılan: zeytinyağıyla karıştırılmış petek balı etler üzerine dökülür; ciğer ve yürek tuzlanır, üzerine un serpilir ve ızgarası yapılırdı; kızartılmış etler ekmeğin içine konularak sandviç yapılır; bazen soğan da eklenirdi; şiş kebap çeşitleri hayvan sütü, ve süt ürünleri (peynir, tereyağı, iç yağı, ) bal (Mezopotamya) nar, zeytin = Orta Anadolu ya yabancı = Çukurova dan Bira ve şarap = günlük hayatta ve kurban malzemesi olarak kullanılır. Bira: keyif veren bir içki değil, önemli bir beslenme maddesidir. üzüm, hurma, elma, alıç, kayısı, antep fıstığı, muşmula, nar,

59 Hititlerde meslekler ekonominin temelinde toprağa bağlı üretim var. tarım ve hayvancılık çiftçiler: bağımsız hareket edememekte ve devlet için bazı angaryaları yerine getirmekteydi. 4 gün kendisi için, 4 gün devlet için tapınak ve saray arazisinde sürekli çalışan işçiler vardı tapınaklar büyük tarım arazisine sahip olurdu, yanı sıra çalıştırdığı çeşitli becerileri olan işçi ve zanaatkarlar sayesinde önemli bir ekonomik güçtür. Hattuşa da Büyük Tapınak: yazılı belgeler ve buluntular da şunlar yer alır. metal işi: sıkça bahsedilen zanaatkar grubu (bakır ve tunç, biraz demir, altın, gümüş, kalay) Altın ve gümüş = kuyumcular; idareciler tarafından sıkı kontrol altında, envanter kraliçenin kendisi tarafından kontrol edilirdi deri: ayakkabı, giysi ahşap: Hititçe Nagar (Arapça Naccar, Türkçe de Nacar = marangoz) taş ile uğraşanlar: yapı ustaları ve mühürcülerdir Tekstil ve çanak çömlek

60 Hititlerde ticaret Belgeler: kanun, yazışma ve antlaşma eğer biri bir tüccarı öldürürse, o 100 mina gümüş öder ve onun evine bakar; eğer bu, Luwiya da (Arzawa) ya da Pala da olursa, o 100 mina gümüş öder ve malları yerine koyar; eğer bu Hatti ülkesinde olursa, o bahsedilen tüccarı gömülmesi için götürür 100 mina = 4000 koyuna ya da 400 sığıra denk geliyor Hitit kralının koruyuculuğu yabancı tüccarlar için de geçerlidir Her ülkenin değişik ağırlık ölçülerine sahipti = antlaşma (hangi ağırlık sistemini kullanılıcak) 300 şekel altın Babil ölçü sistemine göre = 2490 gram Hitit ölçü sistemine gör = 3750 gram! M.Ö. 2. binyılda uzun mesafeli ticaret: tüm Akdeniz ve çevresini kapsıyordu Bazı merkezlerin önem kazanıyordu Halep (Halapa) Alaşiya (Kıbrıs) Alalah (Tel Açana) Ugarit (Ras Şamra) Truva Hititlerin Akdeniz e açılan kapısı Ura Limanı ydı (Kızkalesi?) Ticaret siyasi bir araç ta olabilirdi Assur a ambargo uygulanmıştır.

61 Hititlerde müzik müzik ölçeklerinden birisi bizlerin bugün de kullandığı do-re-mi ölçüsüdür Hurri çiviyazısı ile yazılmış tabletler; birinin bütün halde korunmuş bir kült ilahisini içermesi açısından dünyanın en eski notalı şarkısı oldu müzik: çoğunlukta tapınaklar, saraylar ve diğer mekanlarda dinsel, kültürel, politik ve sosyal faaliyetlerin bir parçasıydı müzik, dans, içmek = dini merasimler, tanrıları onurlandırmak Purulli festivalinde (YILBAŞI) = efsaneler anlatılır ya da şarkı olarak müzik eşliğinde söylenirdi Efsanaler kör ve sağır bir canavar olarak bilinen Ullikummi (Dede Korkut un canavar Tepegöz) Metinler ve kabartmalarda görülen 3 tür var. telli: lir, arp, lavta (geleneksel saza benziyor) üflemeli: flüt, boynuz, çifte obua vurmalı: davul, zil, tef

62