Çatışmadan Ateşkese Osmanlı-İspanyol İlişkileri ( ) Ottoman-Spanish Relations from Struggle to Truce ( )

Transkript

1 ISSN: (Online) (Print), p , October 2012 Çatışmadan Ateşkese Osmanlı-İspanyol İlişkileri ( ) Ottoman-Spanish Relations from Struggle to Truce ( ) ArĢ. Gör. Tufan TURAN Sakarya Üniversitesi Öz Birbirine benzer tarihi tecrübeleri olan Osmanlı ve İspanya devletleri, Osmanlı Devleti nin kuruluş yıllarından itibaren karşı karşıya gelmeye başlamışlardır. Osmanlı-İspanyol çatışması, İspanyol krallıklarının Bizans a ve Arnavutluk a ve Osmanlıların Endülüs Müslümanlarına yaptıkları yardımlar nedeniyle şiddetlenmiştir. Taraflar arasında ilk zamanlardaki ufak çaplı çatışmalar ve savaşlar, 16. yüzyılda yerini büyük savaşlara bırakmıştır. İki ülke arasında bazı yakınlaşmalar gerçekleşmesine ve hatta barış görüşmeleri yapılmasına rağmen, Osmanlıların ve İspanyolların dünya hâkimiyeti düşüncesi ile hareket etmeleri, bu yakınlaşmaların başarısız olmasına neden olmuştur. İki taraf arasındaki çatışma süreci, 1581 yılında imzalanan ateşkes antlaşmasına kadar devam etmiştir. Anahtar Kelimeler: Osmanlı, İspanya, Akdeniz, Barbaros Hayreddin Abstract The Ottoman Empire and Spain had survived through similar historical experiences and had confronted each other since the early years of the Ottoman Empire. The Ottoman-Spanish struggle intensified as the Spanish kingdoms extended military aids to the Byzantine Empire and Albania while the Ottomans sent help to Muslims in Spain. The minor clashes in the earlier periods between these two states were followed by major wars in the 16th century. Although there had been rapprochements and peace negotiations between the two states, none of the peace attempts were completed successfully because both the Ottoman Empire and Spain had a desire to establish world political domination. Eventually, the struggle period between the Ottoman Empire and Spain ended with a truce in Key Words: Ottoman Empire, Spain, Mediterranean, Hayreddin Barbarossa Giriş Aynı büyüklükte iki yarımada üzerinde kurulmuģ olan Osmanlı ve Ġspanya devletlerinin tarihlerinde belirgin bir paralellik vardır. Osmanlı Devleti, kuruluģ sürecinde Anadolu da beyliklerle ve askerî gücü tükenmiģ olan Bizans Ġmparatorluğu ile mücadele ederken, Ġspanya ise, Ġberya Yarımadası nda küçük Hıristiyan krallıkları ve zayıf Beni Ahmer Devleti ile savaģmak zorunda kalmıģtır. Osmanlılar, Bizans karģısında kazandıkları zaferlerle

2 Çatışmadan Ateşkese Osmanlı-İspanyol İlişkileri ( ) 194 Ġslam dünyasında itibar kazanırken, Ġspanyollar ise Endülüs Müslümanlarına karģı zaferleriyle Hıristiyan dünyasında Ģöhret kazanmıģtır 1. Osmanlı sultanları ve Ġspanya kralları, dünya hâkimiyeti düģüncesiyle hareket etmiģlerdir te Ġstanbul un ele geçirilmesi, Osmanlılar açısından bu yolda önemli bir adım olmuģtur. Ġspanyollar ise bu yolda en önemli adımı, yaklaģık 40 yıl sonra (1492) Beni Ahmer Devleti ne son vererek atmıģlardır. Sultan I. Selim in Mısır ı ele geçirerek Ġslam dünyasının liderliğini Osmanlılara kazandırdığı sırada, Ġspanya Kralı V. Carlos da Kutsal Roma-Germen Ġmparatoru olarak, Hıristiyan dünyasının lideri konumuna yükselmiģtir 2. Osmanlı ve Ġspanya imparatorluklarının yeni topraklar fethetme politikalarının kaynağı büyük ölçüde dinle iliģkili olmuģtur. Osmanlı Devleti nin kuruluģ devresinden itibaren ortaya çıkan cihat düģüncesi, bu devletin büyük bir imparatorluk haline gelmesini sağlamıģtır. Aynı çerçevede, Ġspanyol kralların Reconquista (Yeniden Fetih) mücadeleleri sırasında da Ġslam a karģı Hıristiyanlığı egemen kılma düģünceleri ön planda olmuģtur 3. Osmanlı ve Ġspanya devletlerinin kuruluģ, yükseliģ ve çöküģ dönemlerinin baģlangıcı, 18. yüzyıl sonlarına kadar birbirine paralel bir Ģekilde devam etmiģtir. Bu çerçevede, Osmanlıların Viyana daki baģarısızlıklarıyla aynı dönemde, Ġspanyolların da Ġngiltere ve Hollanda ya karģı baģarısız olmaları, iki ülkenin de gerileme dönemlerinin aynı zamanda baģlamasına neden olmuģtur 4. Ortaya çıkıģlarındaki benzerliklere rağmen, bu iki imparatorluk, iç politikada farklı yollar izlemiģlerdir. Osmanlılar, ele geçirdikleri yerlerde yaģayan gayrimüslim halkın din, kültür ve dillerini korumalarına izin verirken, Ġspanyollar, ele geçirdikleri yerlerdeki Müslüman ve Yahudileri, 1492 de ve 1609 da çıkardıkları kararlarla Hıristiyanlığa döndürmeye veya ülkeden ayrılmaya zorlamıģtır 5. Osmanlıların Venedik le ilgilenmeye baģlaması, 1479 da onları bozguna uğratmaları ve 1480 de Otranto yu ele geçirmeleri, Napoli ve Sicilya krallıklarının Ġspanya ya bağlı olması nedeniyle, Osmanlı ve Ġspanya devletlerini fiilen karģı karģıya getirmiģtir 6. Ayrıca iki imparatorluğun da Kuzey Afrika ya ve Akdeniz e hâkim olma politikaları, bu iki devleti, savaģ alanlarına sürüklemiģtir 7. 1 Muzaffer Arıkan, XIV- XVI. Asırlarda Türk-Ġspanyol Münasebetlerine Toplu Bir BakıĢ, AÜ DTCF Dergisi, c. 23, sayı: 3-4, Ankara, 1968, s Muzaffer Arıkan, Türk-Ġspanyol Münasebetleri Bakımından Aragon Kraliyet ArĢivi nin Ehemmiyeti ve Türklerle Ġlgili Vesikalar, AÜ DTCF Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 2, sayı: 2, Ankara, 1964, s Paulino Toledo, Osmanlı-Ġspanyol Ġmparatorluklarında Dünya Ġmparatorluğu Fikri, 16. Yüzyıl, İspanya- Türkiye, 16. yüzyıldan 21. yüzyıla Rekabet ve Dostluk, ed: Pablo Martin Asuero, (Ġstanbul Kitap Yayınevi, 2006), s Miguel Angel de Bunes Ibarra, XVI. Yüzyılda Osmanlı Ġmparatorluğu ve Ġspanyol MonarĢisi: Akdeniz in Öteki Ucunun Ġspanya dan Görünümü, AÜ OTAM Dergisi, Ankara, 1994, s Arıkan, Aragon Kraliyet ArĢivi, s Arıkan, Aragon Kraliyet ArĢivi, s Faruk Bal, Ottoman-Spanish Economic Relations in the Sixteenth Century: Rivalry in the Mediterranean, International Journal of Business and Social Science, c. 2, sayı: 21, 2011, s. 296.

3 195 Sömürgecilik / Imperialism İlk İlişkiler Osmanlı Devleti nin kuruluģundan itibaren, yoğun Osmanlı akınlarına karģı koymakta zorlanan Bizans imparatorları, Avrupa ülkelerinden yardım sağlamaya çalıģmıģlardı. Bu çerçevede, Bizans Ġmparatoru II. Andronicos, 1301 yılında Aragon kralından yardım istedi 8. Aragon kralı, 1302 yılında Sicilya da bulunan Roger de Flor un kumandanlığındaki kuvvetlerini, Bizans a yardıma gönderdi 9. Flor un kuvvetleri, Osmanlı ordusunu Aydıncık ta mağlup ederek, Nisan 1304 te AlaĢehir i ele geçirdi. Flor, Osmanlıları 1305 yılında Lefke de de mağlup etti 10. Andronicos un oğlu Mihail in, Flor ve yakın arkadaģlarını bir ziyafet sırasında öldürmesi nedeniyle, Aragonlular Bizans a düģman kesildi 11. Bunun üzerine, Aragonlular ile Osmanlılar arasında bir yakınlaģma meydana geldi ve bu yakınlaģma sonucunda, Gelibolu daki Aragonlular, 1305 yılında, Türklerin hizmetine girdiler. Türklerin elde ettikleri ganimetlerden 1/5 oranında pay alan Aragonlular, Türklerle iģbirliklerine 1313 te bölgeden ayrılana kadar devam ettiler 12. Osmanlı Devleti ile Ġspanya arasında kayıtlara geçen bir sonraki karģılaģma, Yıldırım Bayezid döneminde, 1396 Niğbolu SavaĢı na denk gelmektedir. Sigsmund un komutasında Osmanlılara karģı oluģturulan Haçlı ittifakına, Katalanlar da katılmıģlardır 13. Katalanların savaģ sırasındaki faaliyetlerine dair herhangi bir bilgi olmamasına rağmen, Osmanlılara karģı yapılan savaģta yer aldıkları kaynaklarda kaydedilmiģtir. Sultan II. Murad ın III. Arnavutluk seferi sırasında ise, Arnavutluk hâkimi Ġskender Bey, Napoli ve Aragon Kralı V. Alfonso dan yardım istedi. Alfonso, ilk önce Ġskender Bey e yardım etmediyse de, daha sonra Osmanlı kuvvetlerinin geri çekilmesinin ardından, Ġskender Bey i himaye etmeye baģladı. 26 Mart 1451 de taraflar arasında bir antlaģma imzalandı. Bu antlaģmaya göre, Ġskender Bey, Türk taarruzuna karģı Napoli den yardım alacak ve buna karģılık Alfonso nun matbuluğunu tanıyacaktı. Temmuz 1455 te akıncı kumandanı Evrenuzzade ve 1457 de de Hamza Bey, Napoli kuvvetleri ile takviye edilmiģ Arnavut ordusunu mağlup etti. Ġskender Bey, Alfonso nun da 1458 yılında ölmesinin ardından, Osmanlılarla anlaģmak zorunda kaldı 14. Taraflar arasında kaynaklara geçen bir diğer karģılaģma, Ġstanbul un Osmanlılar tarafından fethi sırasında yaģandı. Bu süreçte, Bizans Ġmparatoru XI. Konstantinos Palaiologos, Katalan Kralı II. Juan dan yardım istedi. Juan yardım talebine, Limni adasının kendisine verilmesi Ģartıyla olumlu cevap verdi. Konstantinos un bu Ģartı kabul etmesi üzerine, Juan, verdiği sözü tutarak, Bizans a yardımcı olmak amacıyla, büyük bir gemi ve bir miktar 8 Edwin Pears, The Ottoman Turks to the Fall of Constantinople, The Cambridge Medieval History, ed: J. R. Tanner vd., c. 4 (The Eastern Roman Empire ), (Cambridge: Cambridge University Press, 1923), s Arıkan, Aragon Kraliyet ArĢivi, s H. J. Chaytor, A History of Aragon and Catalonia, (London: Methuen, 1933), s ; Pears, The Ottoman Turks, s Arıkan, Türk-Ġspanyol Münasebetlerine Toplu Bir BakıĢ, s Georgios C. Liakopoulos, The Ottoman Conquest of Thrace Aspects of Historical Geography, Bilkent Üniversitesi, Ġktisadî ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, (Ankara, 2002), s David Nicolle-Christa Hook, Nicopolis 1396: The Last Crusade, (Oxford: Osprey Publishing, 1999), s ; Ġ. Hakkı UzunçarĢılı, Osmanlı Tarihi, c. 1, (Ankara: TTK Yayınları, 1995), s UzunçarĢılı, Osmanlı Tarihi, c. 2, s

4 Çatışmadan Ateşkese Osmanlı-İspanyol İlişkileri ( ) 196 asker gönderdi. Pedro Julian ın kumandasındaki 200 kiģilik Katalan kuvveti, Ġstanbul un fethi sırasında, Venediklilerle birlikte Kumkapı yı savundu 15. Ġstanbul un fethinin ardından, Papa III. Kalikst, Napoli ve Aragon Kralı V. Alfonso ile görüģerek, onu Osmanlılara karģı oluģturulacak Haçlı donanmasına katılmaya ikna etti. V. Alfonso, 1457 yılında oluģturulan Haçlı donanmasına 40 gemi gönderdi. OluĢturulan donanma, Limni adasına doğru harekete geçti ve adayı ele geçirdi. Ardından TaĢoz adasını da ele geçiren müttefik donanması, Ġmroz adasını da ele geçirmekte baģarısız olunca geri dönmek zorunda kaldı. Müttefik donanmasının geri dönmesi üzerine, Osmanlı donanması, bu adaları tekrar ele geçirdi 16. Osmanlıların 1480 de Otranto yu ele geçirmesi, iki devletin komģu olmasını sağladı. Bu sırada, Katolik krallar (Kastilya kraliçesi Ġsabel ve Aragon Kralı Fernando), Venedik ile savaģ halindeydiler ve bu nedenle Osmanlılarla dostluk antlaģması imzalayarak, Venediklilere karģı üstün duruma geçmek istediler yılında, Kral Fernando, kendisine bağlı Napoli kralına, Osmanlılarla barıģ ve dostluk antlaģması imzalaması konusunda izin verdi. Ġmzalanacak antlaģmanın, Aragon, Sicilya, Valensiya, Sardunya ve Mayorka da da geçerli olacağını bildirdi. Osmanlıların Granada daki baskının ortadan kaldırılmasını Ģart koģması ve Ġspanyolların buna yanaģmamaları üzerine müzakereler baģarısızlıkla sonuçlandı 17. Bununla birlikte, Napoli krallığının, yılları arasındaki Fransız saldırıları sırasında, Osmanlılardan yardım istemesi ve Osmanlı Devleti nin bu talebe olumlu karģılık vermesi 18, barıģ görüģmelerinin, iki taraf arasında bir yakınlaģmaya neden olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak bu dostane iliģkilere rağmen, Akdeniz de iki taraf arasında mücadeleler de görülmekteydi. 15. yüzyıl sonlarında Akdeniz in en ünlü ve usta korsanı olan Kemal Reis, 1494 yılında Sultan II. Bayezid tarafından devlet hizmetine alındı ve Osmanlı deniz gücünün Venediklilerle ve Ġspanyollarla ve Rodos ġövalyeleriyle mücadele edecek duruma gelmesini sağladı 19. Kemal Reis, bu dönemde Ġspanyollarla önemli mücadeleler gerçekleģtirdi yılında, Venediklilerin yardım talepleri üzerine, Fransa ve Ġspanya, bir miktar gemi ve askerini Venedik in idaresine verdi ve müģterek donanma, Midilli Adasını kuģattı. Haberin Ġstanbul da duyulmasının ardından, Hersek oğlu Ahmed PaĢa, donanma ile birlikte bölgeye hareket etti. Ancak bu sırada çıkan fırtına nedeniyle müģterek donanmanın geri çekilmesi, iki taraf donanmalarının karģılaģmasını engelledi yılında, Papalığın Osmanlılara karģı bir Haçlı donanması oluģturmaya çalıģtığı sıralarda, Ġstanbul da bulunan Ġspanya elçisi ile görüģen Sultan I. Selim, kendisine, Ġspanya kralının Osmanlılarla anlaģma yapmak istemesi durumunda, bir temsilci göndermesinin yeterli olacağını ifade ederek, Ġspanya yı Haçlı donanmasından ayırmaya çalıģtı 21. Ancak bu barıģ 15 C. Lascaris Commeno, Participación Catalana en la Defensa de Constantinopla Durante el Último Asedio, Cuadernos de Historia Jerónimo Zurita, sayı: 6-7 (1958), s UzunçarĢılı, Osmanlı Tarihi, c. 2, s Bal, Rivalry in the Mediterranean, s Arıkan, Türk-Ġspanyol Münasebetlerine Toplu Bir BakıĢ, s YaĢar Yücel- Ali Sevim, Türkiye Tarihi, c. 2, (Ankara: TTK Basımevi, 1995), s Hayrullah Efendi, Osmanlı Devleti Tarihi, c. 5, haz: Zuhuri DanıĢman, (Ġstanbul: Son Havadis Yayınları, 1971), s UzunçarĢılı, Osmanlı Tarihi, c. 2, s. 300.

5 197 Sömürgecilik / Imperialism teklifinden bir sonuç çıkmadı ve bu tarihten sonra iki taraf arasında özellikle Akdeniz de Ģiddetli çatıģmalar yaģanmaya baģladı. Osmanlı Devleti nin Endülüs Müslümanlarına Yardımları Osmanlıların Endülüs Müslümanlarına yardımları, erken dönem Osmanlı-Ġspanya iliģkilerinde önemli bir yer tutmaktadır. Osmanlı sultanları, Endülüs Müslümanlarının durumlarından 15. yüzyılın son çeyreğinden itibaren haberdar olmuģlar ve onlara yardım etmek için farklı yöntemler izlemiģlerdir. Reconquista (yeniden fetih) ülküsüyle faaliyetlerde bulunan Ġspanyollar, Ġberya daki hâkimiyetlerine darbe vuran Osmanlı yardımlarını engellemek amacıyla, büyük çatıģma ve savaģları göze almıģlardır. I. Isabel in Kastilya Kraliçesi olması 22 ve 1479 yılında Aragon Kralı II. Fernando ile evlenmesi sonucu iki krallığın birleģmesi, Ġspanya da yeni bir süreç baģlattı. Bu birleģmenin ardından, Endülüs Müslümanlarına karģı saldırılar daha güçlü ve sistemli hale geldi 23. Osmanlılar, 1487 yılında, Endülüs hükümdarı XI. Ebu Abdullah Muhammed in, Sultan II. Bayezid dan yardım istemesi sonucu Endülüs Müslümanlarının durumundan haberdar oldu 24. Sultan Bayezid, Kastilya kral ve kraliçesine mektup göndererek, iģgal ve baskı politikasından vazgeçmelerini rica ettiyse de, bu ricaya itibar edilmedi 25. Bunun üzerine, Sultan Bayezid, Papa ya elçi göndererek, Kastilya Kralı nın Granada daki Müslümanlara zarar vermesi durumunda, hâkimiyetindeki Hıristiyanlara aynı Ģekilde muamele edeceğini bildirdi. Ancak Papa nın giriģimlerine rağmen, Ġspanyollar kuģatmadan vazgeçmedi de Granada nın Ġspanyollar tarafından ele geçirilmesinin ardından, taraflar arasında imzalanan Granada AntlaĢması na göre, Ġspanya da kalacak Müslümanlara kötü muamele edilmeyecek, mülklerine, camilerine, evlerine ve geleneklerine dokunulmayacaktı. Kuzey Afrika ya gitmek isteyenlerin taģımacılığından Ġspanya kralları sorumlu olacaktı. Ayrıca Hıristiyanlarla Müslümanlar arasındaki anlaģmazlıkları çözmek için iki tarafın temsilcilerinin yer alacağı bir meclis oluģturulacaktı 27. Ġspanyolların Yahudilere karģı tavrı ise daha sert oldu. Bunun en önemli sebebi, Fernando nun, Reconquista nın ağır faturasını karģılayabilmek amacıyla, yüklü miktarda borç para aldığı Yahudilere, borçlarını ödeyemeyeceğini anlaması ve çareyi onları topraklarından kovmakta bulmasıdır. 31 Mart 1492 de yayınladığı fermanla, dört ay içerisinde Hıristiyanlığa dönmeyen Yahudilerin ülkeden kovulacağını ilan etti. Kendilerine ülkeden ayrılmak, 22 Hayrullah Efendi, Osmanlı Devleti Tarihi, c. 4, s Feridun Bilgin, Gırnata nın ĠĢgali (1492) Sonrasında Endülüs teki Müslümanların Asimilasyonu, Mukaddime, sayı: 2, 2010, s J. Von Hammer, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. 1, (Ġstanbul: Ġlgi Kültür Sanat Yayınları, 2007), s ; Namık Kemal, Osmanlı Tarihi, c. 2, (Ġstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2005), s Mehmet Özdemir, Osmanlı Endülüs Müslümanlarına Yardım Etmedi Mi?, İslamî Araştırmalar Dergisi, c. 12, sayı: 3-4, 1999, s Benafri Chakib, Endülüs te Son Müslüman Kalıntısı Moriskoların Cezayir e Göçü ve Osmanlı Yardımı ( ), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1989, s. 46; Osman Gazi den Sultan Vahidüddin Han a Osmanlı Tarihi, c. 2, (Ġstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2005), s Chakib, Moriskoların Cezayir e Göçü ve Osmanlı Yardımı, s

6 Çatışmadan Ateşkese Osmanlı-İspanyol İlişkileri ( ) 198 Hıristiyanlığa geçmek veya ölmek dıģında seçenek bırakılmayan Yahudiler, mallarını düģük bedellerle satmaya baģladılar. Temmuz 1492 de yaklaģık 90 bin Yahudi ülkeden zorla çıkarıldı 28. Sultan II. Bayezid, Yahudilerin Ġspanya da yaģadıkları baskıları öğrendiğinde, imparatorluk genelinde Yahudilerin cezalandırılmalarını veya sınır dıģı edilmelerini yasaklayan ve onlara Ģefkatle davranılmasını emreden fermanlar çıkardı 29. Yahudilere karģı izlenen dostane politikalar sonucu, Osmanlı Devleti ne sığınan Yahudiler, devletin çeģitli bölgelerine yerleģtirildiler 30. Portekiz e göç eden Yahudiler ise, 1496 yılında oradan da kovularak, yine Osmanlı Devleti ne sığındılar 31. Ebu Abdullah ın 1493 yılında Fas a göç etmesinin ardından, Ġspanyolların Müslümanlara karģı tutumu değiģti. Ġslamî ibadetler yasaklandı ve dini eserler toplatılarak imha edildi. Bu süreçte Endülüs Müslümanları, yıllarında II. Bayezid dan tekrar yardım istediler. II. Bayezid, 1505 yılında Kemal Reis kumandasında bir donanmayı Endülüs Müslümanlarının yardımına gönderdi. Kemal Reis, Ġspanya kıyılarını ve Balear Adaları nı vurdu ve çok sayıda Yahudi ve Müslüman ı kurtararak Kuzey Afrika ya taģıdı 32. Sultan I. Selim döneminde, Safevilerle yapılan savaģlar ve uzun seferler sırasında, Moriskolara büyük bir yardım yapılamadı da Endülüs Müslümanları, Sultan I. Selim e bir mektup göndererek yardım istediler. Bu dönemde, Kemal Reis ve Barbaros Hayreddin çok sayıda Müslüman ı gemileriyle Kuzey Afrika sahillerine taģıdılar 33. Barbaros Hayreddin, Endülüs Müslümanlarını kurtarmak amacıyla, Ġspanya kıyılarına sayısız seferler düzenledi. Sadece 1529 yılında yapılan 7 seferde, yaklaģık 70 bin Endülüs Müslümanı, Cezayir e nakledildi 34. Barbaros, bu seferler sırasında karaya asker çıkararak, Ġspanyol askerlerini zor durumda bıraktı 35. Barbaros Hayreddin, Kaptanıderya olarak atanmasının ardından, 1534 yılında Tunus u ele geçirerek, burayı Endülüs Müslümanlarına yardım edebilmek ve Ġspanya ya seferler düzenlemek için bir üs haline getirdi 36. V. Carlos, Moriskolara yapılan yardımları engellemek amacıyla, 1541 de Cezayir e saldırdı. Ancak Carlos un ordusu, Cezayir de büyük bir bozguna uğradı. Sultan Süleyman Macaristan seferleri nedeniyle Endülüs Müslümanlarına daha fazla yardım gönderemediyse de 28 Don Adolfo de Castro, The History of the Jews in Spain, çev: Edward D. G. M. Kirwan, (Cambridge: John Deighton, 1851), s Jose Alberto Rodrigues da Silva Tavim, Batıda Oryantal Zamanlar: PadiĢahların ve Yahudilerin Gücü (16. ve 17. yüzyıllar), Harp ve Sulh, Avrupa ve Osmanlılar, ed: Dejanirah Couto, çev: ġirin Tekeli, (Ġstanbul: Kitap Yayınevi, 2010), s Salahi R. Sonyel, Osmanlı Ġmparatorluğu na Yapılan Ġlk Musevi Göçlerinin BeĢ Yüzüncü Yıldönümü, Belleten, c. 56, sayı: 215 (1992), s Naim Güleryüz, Ġber den Günümüze Türk Yahudilerinin 500 Yıllık Yolculuğu, Görüş, Özel Sayı: Türkiye Yahudileri, (Ġstanbul: TÜSĠAD, 2003), s Ibn Abi Hisham Al Muhajir, The Incomplete History: The Muslims of Spain after 1482, First Edition, 1901, s. 129; Özdemir, Osmanlı Endülüs Müslümanlarına Yardım Etmedi Mi?, s Chakib, Moriskoların Cezayir e Göçü ve Osmanlı Yardımı, s Özdemir, Osmanlı Endülüs Müslümanlarına Yardım Etmedi Mi?, s Yücel, Türkiye Tarihi, c. 2, s Seyyid Muradi, Gazavat-ı Hayreddin Paşa, Günümüz Türkçesine Aktaran: Ġskender Pala vd., (Ankara Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Karargah Basımevi: 1995), s

7 199 Sömürgecilik / Imperialism 1543 te Ġspanya kalelerini vurmak için Hayreddin PaĢa yı görevlendirdi. Osmanlı donanmasının Akdeniz deki faaliyetleri ve Ġspanyollarla mücadeleleri, yılları arasında Ġspanya daki Müslümanlara yönelik baskıların azalmasını sağladı 37. Turgut, Piyale ve Salih reislerin kaptanıderyalıklarında, Ġspanya ya düzenlenen seferlerde, çok sayıda Endülüs Müslümanı, Kuzey Afrika ya taģındı Granada isyanı sırasında, Osmanlı Devleti Ġspanya ya doğrudan müdahale edemediyse de 38, Sultan II. Selim, 1570 yılında Uluç Ali PaĢa dan Endülüs Müslümanlarına yardım etmesini istedi 39. Aynı yıl bölgeye 4000 tüfek, mühimmat ve 100 kadar asker gönderildi. Ali PaĢa, Ġspanya ya düzenlediği seferlerde, binlerce Müslüman ve Yahudi yi Kuzey Afrika ya taģıdı. Kurtarılan Müslüman ve Yahudiler, ülkenin çeģitli yerlerine yerleģtirilerek, beģ yıl bütün vergilerden muaf tutuldular 40. Sultan II. Selim, Osmanlı donanmasının 1571 yılında Ġnebahtı SavaĢı nda mağlup olması nedeniyle, Endülüs Müslümanlarına daha fazla yardım gönderemedi. Sultan III. Murad döneminde, Ġran ve Avusturya seferleri nedeniyle, Endülüs Müslümanlarına yardım edilemedi. Bu sırada, Endülüs Müslümanları, 1609 yılında III. Felipe nin çıkardığı bir kararname ile Ġspanya dan kovuldular yılları arasında, yaklaģık 500 bin Endülüs Müslümanı, mallarını ve mülklerini arkalarında bırakarak, Kuzey Afrika, Fransa, Ġngiltere, Ġtalya ve Osmanlı Devleti ne göç etmek zorunda kaldı. Bu göç sonrasında, Sultan I. Ahmed, Ġngiltere Kralı I. James e, Venedik Doçu Leonardo Donato ya ve Fransa Kralı IV. Henry ye mektuplar yazarak, ülkelerine göç eden Müslümanların, Osmanlı topraklarına ulaģtırılması konusunda, bu devletlerin yardımlarını istedi. Osmanlı Devleti ne sığınan Endülüs Müslümanları, Galata bölgesine, Bursa, Belgrat, Adana, TrablusĢam ve Selanik e yerleģtirildi 42. Osmanlılar, gerek Ġspanya nın uzak olması ve gerekse kendi mücadeleleri nedeniyle, Endülüs Müslümanlarına büyük ölçekli bir yardım hareketine giriģemedi ve Endülüs Müslümanları ve Yahudilerin Ġberya Yarımadası ndan kovulmalarına engel olamadı. Yine de izlenen politikalar sayesinde, çok sayıda Endülüs Müslümanı ve Yahudi, Ġspanyol baskısından kurtarılarak, Kuzey Afrika ya ve Osmanlı Devleti nin çeģitli vilayetlerine yerleģtirildiler. Osmanlı hükümdarları, uzun yıllar baskı altında yaģadıktan sonra ülkelerine yerleģen Endülüs Müslümanları ve Yahudilerin rahatlarını ve refahlarını sağlayabilmek amacıyla vergi almamak ve onlara vakıf gelirleri bağlamak gibi önlemler aldılar. 37 Chakib, Moriskoların Cezayir e Göçü ve Osmanlı Yardımı, s L. P. Harvey, Muslims in Spain, 1500 to 1614, (Chicago: The University of Chicago Press, 2005), s Muhajir, The Incomplete History, s UzunçarĢılı, Osmanlı Tarihi, c. 2, s. 201; Özdemir, Osmanlı Endülüs Müslümanlarına Yardım Etmedi Mi?, s Chakib, Moriskoların Cezayir e Göçü ve Osmanlı Yardımı, s Fernand Braudel, The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II, c. 2, (Los Angeles: University of California Press, 1995), s. 780; Chakib, Moriskoların Cezayir e Göçü ve Osmanlı Yardımı, s

8 Çatışmadan Ateşkese Osmanlı-İspanyol İlişkileri ( ) 200 Akdeniz ve Orta Avrupa da Hâkimiyet Mücadelesi 16. yüzyılın baģlarından itibaren, Osmanlı Devleti ile Ġspanya arasındaki küçük çaplı mücadeleler yerini büyük savaģlara bırakmıģtır. Dünya hâkimiyeti iddiasında bulunan iki devletin hükümdarları, bu hâkimiyeti sağlayabilmek amacıyla birbirleriyle mücadele etmek zorunda kalmıģlardır. Özellikle Kanuni Sultan Süleyman ve V. Carlos dönemlerinde Ģiddetini arttıran bu mücadeleler 1581 yılında imzalanan ateģkes antlaģmasına kadar aralıklarla devam etmiģtir. Ġki imparatorluğun Orta Avrupa ve Akdeniz de hâkimiyet mücadelelerinin yoğunlaģtığı dönemde, Kıta Avrupa sında Fransa, Ġspanya, Ceneviz, Portekiz, Papalık, Venedik, Napoli, Toskana, Sicilya, Kutsal Roma-Germen Ġmparatorluğu, Avusturya, Macaristan, Ġngiltere, Hollanda ve Danimarka ülkeleri bulunmaktaydı. Ġspanya ve Fransa arasında yaģanan Kutsal Roma-Germen Ġmparatorluğu mücadelesini kazanan V. Carlos, Ġspanya, Napoli, Hollanda, Toskana, Sicilya, Avusturya, Macaristan ve Kutsal Roma-Germen hükümdarı olarak Avrupa nın büyük bölümüne, 1580 den itibaren de Portekiz e hükmetmeye baģladı. Ġspanya nın egemenliği dıģında kalan Venedik ve Papalık devletleri de, Osmanlı Devleti ile mücadele halindeydi. Papalık, Osmanlı Devleti ne karģı tüm giriģimleri finanse ederek desteklerken, Venedik ise Akdeniz hâkimiyet mücadelesinde yerini almaya çalıģıyor ve bu amaçla Osmanlılarla mücadele ediyordu. Cenevizler ise daha çok ticaret alanında faaliyet göstererek, Osmanlılarla da ticarî iliģkiler kurmuģlardı. Kıta Avrupa sında tek baģına kalan ve Ġtalyan SavaĢları sırasında Ġspanya ya mağlup olan Fransa ise, Osmanlı Devleti nin yardımına baģvurmuģtu ve 16. yüzyıl boyunca Osmanlılarla birlikte hareket ederek, Ġspanyollarla mücadelelerinde onları desteklemekteydi. Ġngiltere ve Ġskoçya, özellikle Kraliçe Elizabeth döneminden itibaren, Ġspanyol Katolik tehdidine karģı, Protestanlığa ve Anglikanizm e dönmüģ ve Amerika daki Ġspanyol sömürgelerinde Ġspanyollarla mücadelelere giriģmiģlerdi yılında Ġngiliz donanmasının Ġspanyolların saldırısına uğraması sonucunda, iki ülke arasında deniz savaģları baģladı 43. Katolik karģıtlığı iyice güçlenen ve Ġspanya nın en büyük düģmanlarından olan Ġngiltere ve Ġskoçya nın, Ġspanya yı kuzeyde ve Amerika sömürgelerinde meģgul etmesi, Osmanlılara Akdeniz hâkimiyeti mücadelesinde avantaj sağladı. Hollanda ise 16. yüzyılın son çeyreğinde, Ġspanyol egemenliğine karģı ayaklanarak, Ġspanya nın Akdeniz deki faaliyetlerini askıya almasına neden oldu. Hollandalılar, bu isyanları sırasında, Papa taraftarı olmaktansa Türk olmak sloganıyla hareket ederek, Osmanlı-Ġspanya mücadelesinde Osmanlı tarafını desteklediler. Hollandalılar, Osmanlı sultanlarını II. Felipe ye karģı kendilerine doğal bir müttefik olarak görmüģlerse de iki ülke arasında herhangi bir ittifak antlaģması imzalanamadı 44. Bununla birlikte, Hollandalıların Ġspanya ya karģı isyan etmeleri de Osmanlıların Akdeniz mücadelesindeki avantajını arttırdı. 15. yüzyıl sonlarından itibaren, Hollandalı Desiderius Erasmus ve Alman Johannes Reuchlin in öncülüğünde Avrupa da baģlayan Hümanist akım sırasında, özellikle Ġngiltere, 43 Halil Ġnalcık, Rönesans Avrupası- Türkiye nin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci, ed: Emre Yalçın, (Ġstanbul: Türkiye ĠĢ Bankası Kültür Yayınları, 2011), s Tufan Turan, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı-Hollanda İlişkileri, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, (Sakarya, 2007), s: 27.

9 201 Sömürgecilik / Imperialism Alman prenslikleri ve Kuzey Avrupa da, Papalık ve Ġspanya karģıtı bir hava oluģtu. Özellikle Erasmus un fikirleri, bu devletlerin imparatorları tarafından benimsenmeye baģladı. Hümanist hareket, Martin Luther in öğretileri çerçevesinde baģlayan Lutherci akım ile geniģledi ve Hıristiyan dünyasında parçalanmalar meydana getirmeye baģladı 45. Osmanlı Devleti, bu parçalanma sürecinde, önce Memlukluları mağlup ederek Mısır a kadar ilerledi ve Ġslam dünyasının hâkimi oldu, sonra da Avrupa aleyhine geniģlemeye baģladı. Osmanlı Devleti, 16. yüzyıl boyunca çeģitli devletlere ticarî imtiyazlar vererek Hıristiyan Avrupa daki parçalanmayı hızlandırmaya, Ġspanya nın Akdeniz deki hareket alanını kısıtlamaya ve onu ekonomik açıdan zor duruma sokmaya çalıģtı. Bu çerçevede, Fransa ve Venedik e verilen imtiyazlar, bu devletlere büyük ticarî avantajlar kazandırdı ve onları Akdeniz ticaretinde ön plana çıkardı. Ayrıca Osmanlıların Ġspanyollara karģı uyguladıkları ekonomik ambargolar, Ġspanyolların doğu mamullerine eriģmesini de engelledi. Ġspanyollar bu ürünlere eriģebilmek amacıyla, Kuzey Afrika hükümdarları ile anlaģmak zorunda kaldı 46. Osmanlı Devleti nin ticarî alanda Ġspanya yı zora sokması ve yaģanan uzun savaģ dönemi, 1575 yılında Ġspanya nın iflasını ilan etmesiyle sonuçlandı. YaĢanan tüm bu geliģmeler çerçevesinde, Ġngiltere, Hollanda, Fransa ve Osmanlı Devleti antlaģmasız ve doğal birer müttefik durumundayken, bu ittifakın karģısında Portekiz, Napoli, Toskana, Sicilya ve Kutsal Roma-Germen Ġmparatorluğu na hâkim durumda olan Ġspanya yer aldığı söylenebilir. 16. yüzyıl boyunca, Avrupa ve Akdeniz, bu iki grubun mücadeleleri çerçevesinde büyük savaģlara sahne oldu. Osmanlılarla Ġspanyollar arasındaki mücadeleler, Oruç ve Hızır reisler gibi Türk korsanlarının Ġspanyollara karģı yaptıkları mücadelelerle baģladı. Oruç ve Hızır (Hayreddin) Reislerin Faaliyetleri Ġspanya, Akdeniz hâkimiyeti mücadelesine, Ekim 1505 te güçlü bir donanma ile Mers el-kebir i, 1508 de Badis i, 1509 da Oran ı, 1510 da Bicaye yi ve Temmuz 1510 da da Trablus u ele geçirerek baģladı 47. Oruç ve Hızır reisler, 1513 tarihinde Tunus sultanının hizmetine girerek, Goletta yı kendilerine üs edindiler ve buradan Ġspanya kıyılarına saldırmaya baģladılar 48. Ġspanyolların 1508 de ele geçirdikleri Badis kalesinin, Cezayir ticaret gemilerini tehdit etmesi üzerine, Cezayir hâkimi Selim Tumi 49, Oruç ve Hızır reislerden yardım istedi. Bunun üzerine harekete geçen Barbaros kardeģler, 1516 yılında Çerçel ve Cezayir i ele 45 Ġnalcık, Rönesans Avrupası, s: Bal, Rivalry in the Mediterranean, s: Robert Mantran, Türk Cezayir i ve Tunus u, İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti, c. 3, ed: P. M. Holt, A.K.S. Lambton, B. Lewis, (Ġstanbul: Kitabevi Yayınları, 1997), s Emrah Safa Gürkan, Osmanlı- Habsburg Rekabeti Çerçevesinde Osmanlıların XVI. yüzyıldaki Akdeniz Siyaseti, Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, ed: Haydar Çoruh vd., (Ġstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2011), s Mantran, Türk Cezayir i ve Tunus u, s

10 Çatışmadan Ateşkese Osmanlı-İspanyol İlişkileri ( ) 202 geçirdiler 50. Oruç Reis, isyan hazırlığı yapan Selim Tumi yi de ortadan kaldırarak Cezayir de beyliğini ilan etti 51. Bu sırada Cezayir açıklarındaki Penon adasına sığınmıģ olan Ġspanyollar, Kral I. Carlos tan yardım istediler. Cezayir e bir donanma gönderen Carlos, Barbaros kardeģleri buradan çıkaramadı. Ġspanyolların Telemsan hükümdarı ile iģbirliği yapmaları nedeniyle, Barbaros kardeģler Telemsan ve Ġspanyollara ait Oran ı ele geçirdiler 52. Bunun üzerine, Ġspanyol kuvvetleri, Telemsan ı geri almak için Ģiddetli bir kuģatmaya baģladı ve kuģatmayı yarmaya çalıģan Oruç Reis i 1518 de öldürerek Ģehre girdi 53. Ġspanyollar ilerleyerek Hayreddin Reis i Cezayir den çıkarmaya çalıģtılarsa da, Hayreddin Reis, Hugo de Moncada kumandasındaki 20 bin kiģilik orduya ağır zayiat verdirdi ve Ġspanyollar geri çekilmek zorunda kaldı 54. Bu süreçte, Ġspanyollara ve yerel hükümdarlara tek baģına karģı koyamayacağını anlayan Hayreddin Reis, 1519 yılında, Sultan I. Selim e esir ve hediyelerle dolu dört gemi göndererek, Osmanlı himayesine girmek istediğini bildirdi. Sultan I. Selim, kendisine emirlik, hilat, sancak, asker, mühimmat ve Anadolu sahillerinden adam toplama yetkisi verdi 55. Osmanlı Devleti böylece Kuzey Afrika daki ilk toprağını kazandı ve Ġspanyollarla komģu oldu. Orta Avrupa da Osmanlı- İspanyol Mücadelesi Ġspanya ve Almanya imparatoru I. Carlos, Fransa ve Belçika nın bir kısmı ile Napoli, Toskana ve Sicilya hükümetlerine de hükmetmekteydi. Carlos, 1519 yılında, Fransa Kralı I. François ile Kutsal Roma-Germen Ġmparatorluğu için taht mücadelesine giriģti. Alman prensleri Carlos u tercih ederek, onu V. Carlos unvanıyla imparator ilan ettiler 56. Bunun üzerine, Carlos ile François arasında, 1521 de Ġtalyan SavaĢları adı verilen savaģlar baģladı. François, 1525 te mağlup ve esir olarak, Osmanlı Devleti nden yardım istemek zorunda kaldı. Ġstanbul daki Fransız elçisi, I. François in kurtarılabilmesi amacıyla karadan ve denizden genel bir taarruza geçilmesini talep etti. Bu sırada, Venedik in de Osmanlı Devleti ni destekleyeceğinin sinyallerini vermesi üzerine, Osmanlı Devleti sefer hazırlıklarına baģladı 57. Böylece Orta Avrupa daki Osmanlı-Ġspanya mücadelesi de baģlamıģ oldu. Sultan Süleyman, 28 Ağustos 1526 da Mohaç ta zafer kazandı ve Budin i ele geçirdi. Janos Zapolyai nın Macar Diet i tarafından kral seçilmesinin ardından Macaristan dan 50 R. C. Anderson, Naval Wars in the Levant , (Liverpool: Liverpool University Press, 1952), s Chakib, Moriskoların Cezayir e Göçü ve Osmanlı Yardımı, s Yücel, Türkiye Tarihi, c. 2, s Andrew Hess, Unutulmuş Sınırlar, 16. yüzyıl Akdeniz inde Osmanlı-İspanyol Mücadelesi, trc. Özgür Kolçak, (Ġstanbul: Küre Yayınları, 2010), s Hess, Unutulmuş Sınırlar, s Özlem Kumrular, Yeni Belgeler Işığında Osmanlı- Habsburg Düellosu, (Ġstanbul: Kitap Yayınevi, 2011), s ; Chakib, Moriskoların Cezayir e Göçü ve Osmanlı Yardımı, s Halil Ġnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ ( ), çev: RuĢen Sezer, (Ġstanbul Yapı Kredi Yayınları, 1995), s Halil Ġnalcık, Osmanlı Devleti nin Altın Devri ve GerileyiĢi, İslam Tarihi Kültür ve(medeniyeti, c. 1, ed: P. M. Holt, A.K.S. Lambton, B. Lewis, (Ġstanbul Kitabevi Yayınları, 1997), s

11 203 Sömürgecilik / Imperialism çekildi yılında I. François in yeniden Osmanlı dan yardım istemesi ve Habsburg taraftarı Macarların, V. Carlos un kardeģi Ferdinand ı kral seçerek, Budin i iģgal etmeleri üzerine, Sultan Süleyman harekete geçerek, Budin i tekrar ele geçirdi ve 8 Eylül 1529 da Zapolyai yı kendisine bağlı olmak Ģartıyla yeniden kral ilan etti. Budin i ele geçirdikten sonra ilerlemeye devam eden Osmanlı ordusu, 26 Eylül 1529 da Viyana yı kuģattı. Ancak François in, V. Carlos ile antlaģma imzalaması üzerine, kuģatma kaldırıldı 59. V. Carlos un Sezar unvanını kullanmaya baģlaması üzerine, Sultan Süleyman, 1532 yılında yeniden Macaristan seferine çıktı ve Viyana ya ulaģtı. KarĢısına savaģacak bir ordu çıkmadığı için geri çekilen 60 Sultan Süleyman, Carlos un, Safevilerle diplomatik iliģkilerinin artması üzerine 61, 22 Temmuz 1533 te Ferdinand ile Ġstanbul AntlaĢması nı imzalayarak Ġran seferine çıktı. Ġstanbul AntlaĢması imzalanırken, Osmanlı Devleti nin üstünlüğünü kabul etmesi durumunda, Ġspanya nın da antlaģmadan faydalanabileceği belirtildiyse de Carlos, bu teklifi kabul etmedi yılında Fransa ve Osmanlı Devleti, Ġtalya da Carlos un egemenliğindeki bölgelere saldırmak amacıyla ittifak yaptı. Buna göre, Türkler Adriyatik ten, Fransızlar da Piemonte den Ġtalya ya saldıracaklardı. Sultan Süleyman, 17 Mayıs 1537 de Ġtalya seferine (Pulya Seferi) çıktı. 100 bin kiģilik Osmanlı ordusu, 13 Temmuz da Avlonya ya ulaģtı. 23 Temmuz da Ġtalya nın Pulya eyaletine girildi. Ġspanyol donanması, Osmanlı donanmasının Ġtalya çıkarması sırasında hiçbir müdahalede bulunamadı. Osmanlı donanması, Castro ve Otranto yu ele geçirdi. Hayreddin PaĢa, 25 Ağustos ta Korfu ya asker çıkardı. Ancak gerek havaların bozması ve gerekse Fransızların Ġtalya nın kuzeyinden saldırıya geçmemeleri nedenleriyle, Osmanlı ordusu geri çekilerek, 22 Kasım da Ġstanbul a döndü 63. Sultan Süleyman, 1543 yılında tekrar Macaristan seferine çıktı. Sefer hem karadan hem de 110 kadırgalık bir kuvvetle denizden baģladı. Macaristan da birçok kalenin ele geçirmesi üzerine, V. Carlos ve Ferdinand, Osmanlı Devleti ile barıģ yapmak ihtiyacı hissetti. Sultan Süleyman da, Ġran la olan iliģkilerin bozulması nedeniyle, Batı cephesinde barıģ istiyordu. Sonuçta, iki taraf arasında, 10 Kasım 1545 tarihinde 18 aylık bir ateģkes imzalandı 64. Carlos, ateģkesin ardından, barıģ müzakereleri için, Hollandalı Veldvik i Ġstanbul a gönderdi. Veldvik, 14 Aralık 1546 da Sultan Süleyman tarafından kabul edildikten sonra, vezirlerle müzakerelere baģladı. 10 aylık müzakerelerin sonucunda, 13 Haziran 1547 tarihinde, bir antlaģma imzalanmasına karar verildi. 19 Haziran da imzalanan 5 yıllık barıģ antlaģması ile Macar asilzadelerinin toprakları, yıllık 5000 altın tazminat karģılığında Avusturya ya bırakıldı. Pereni ve Törük ün mülkleri içinse yılda 10 bin ve belirtilen tımarlar için de yılda 5000 düka 58 Ġnalcık, Klasik Çağ, s Ġnalcık, Osmanlı Devleti nin Altın Devri, s Gülru Necipoğlu, Süleyman the Magnificent and the Representation of Power in the Context of Ottoman- Hapsburg-Papal Rivalry, The Art Bulletin, c. 71, sayı: 3 (1989), s Ġnalcık, Klasik Çağ, s Ġdris Bostan, Kanuni ve Osmanlıların Akdeniz Siyaseti, Türkler ve Deniz, ed: Özlem Kumrular (Ġstanbul: Kitap Yayınevi, 2007), s Davut Erkan, Matrâkçı Nasûh un Süleymân-nâmesi ( ), Marmara Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü Türk Tarihi ABD, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, (Ġstanbul, 2005), s Bostan, Kanuni ve Osmanlıların Akdeniz Siyaseti, s. 17.

12 Çatışmadan Ateşkese Osmanlı-İspanyol İlişkileri ( ) 204 ödenecekti. Carlos, antlaģmayı 1 Ağustos 1547 de imzaladı 65. Taraflar arasındaki bu ilk barıģ antlaģması, iki devlet arasında dostane iliģkiler kurulmasını sağlayamadı. 5 yıllığına imzalanmıģ olan ateģkes, 1550 yılında Ferdinand ın Erdel i denetim altına almaya çalıģması ile son buldu. Ferdinand ın bu hareketi sonrasında, Sultan Süleyman tekrar Macaristan seferine çıktı ve Ferdinand ı mağlup ederek, Erdel de TemeĢvar Beylerbeyliği ni kurdu 66. V. Carlos un imparatorluğunu çocukları arasında paylaģtırması, Ġspanya nın Avusturya daki hâkimiyetinin son bulmasına neden oldu. Ġki taraf arasında Orta Avrupa da gerçekleģen mücadelelerde Osmanlı Devleti, Ġspanyollara karģı üstünlüğünü ortaya koydu. Ġspanya nın bölgedeki varlığının sona ermesi, iki devlet arasındaki hâkimiyet mücadelesinin Akdeniz de yoğunlaģması ile sonuçlandı. İnebahtı Savaşı na Kadar Akdeniz de Osmanlı- İspanyol Mücadelesi Barbaros Hayreddin in Osmanlı hâkimiyetini kabul etmesinin ardından, V. Carlos, 1520 yılında Cezayir i ele geçirdi ve Ġngiltere ve Danimarka krallarına baģvurarak, Osmanlı tehlikesine karģı bir ittifak oluģturmaya çalıģtı. Ancak o dönem Ģartlarında bunu baģaramadı 67. Barbaros, 5 yıllık bir hazırlığın ardından, 1525 yılında Ġspanyollara karģı saldırıya geçerek Cezayir i ele geçirdi ve daha önceden kendisine ihanet ederek Ģehri V. Carlos a teslim edenleri cezalandırdı 68. Barbaros, Mayıs 1529 da Cezayir deki Ġspanyol garnizonunun bulunduğu Badis e karģı harekete geçti. 20 günlük bir kuģatmanın ardından, 27 Mayıs 1529 da burayı ele geçirdi. Bunun üzerine, Rodrigo de Portuondo kumandasındaki Ġspanyol filosu, Barbaros un faaliyetlerini durdurmak amacıyla bölgeye hareket etti. Formentera da iki taraf arasında yaģanan çatıģmada, Ġspanyol filosu bozguna uğradı 69. V. Carlos, 1530 yılında Andrea Doria kumandasında bir donanmayı bölgeye gönderdi. Andrea Doria, Çerçel e asker çıkardıysa da, büyük kayıplar vererek çekilmek zorunda kaldı yılının sonlarında, V. Carlos, Barbaros u Osmanlılardan koparmak, Osmanlıların Akdeniz deki ilerleyiģini durdurmak ve hazine ve ordularını rahatlatmak amacıyla, barıģ imzalanmasını istedi. Bunun üzerine Andrea Doria ve Barbaros Hayreddin arasında müzakereler baģladı. Barbaros, V. Carlos u oyalamak amacıyla baģlattığı bu barıģ görüģmeleri sırasında, Ġspanyolların hizmetine girmek ve onların müttefiki olmak istediğini belirtti. Bununla birlikte, Barbaros un müzakereleri sürekli geciktirmesi, Ġspanyollarda tereddüde 65 Karl-Heinz Ziegler, The Peace Treaties of the Ottoman Empire with European Christian Powers, Peace Treaties and International Law in European History, ed: Randall Lesaffer, (Cambridge: Cambridge University Press, 2004), s Ġnalcık, Klasik Çağ, s Miguel Angel de Bunes Ibarra, Carlos V y el Imperio Otomano, Torre de los Lujanes, sayı: 41 (2000), s Mantran, Türk Cezayir i ve Tunus u, s Muzaffer Arıkan- Paulino Toledo, Türk Deniz Tarihi ile Ġlgili Belgeler III, Ġspanya, Kuzey Afrika Ve Barbaros Hayreddin PaĢa, AÜ OTAM Dergisi, sayı: 3, Ankara, 1992, s Kumrular, Osmanlı- Habsburg Düellosu, s. 171.

13 205 Sömürgecilik / Imperialism neden oldu 71. Bu nedenle müzakereler bir sonuç vermedi ve iki taraf arasındaki savaģ hali devam etti. BarıĢ görüģmelerinden sonuç alamayan V. Carlos, Osmanlı baskısını azaltmak ve Mora daki Hıristiyan halkı Osmanlılar aleyhine isyana teģvik etmek amacıyla, 1532 yılında Andrea Doria kumandasındaki donanmasını, Doğu Akdeniz e gönderdi. Andrea Doria, Osmanlılara Adriyatik kıyılarında saldırdı ve Koron ve Patras ı ele geçirdi 72. Bunun üzerine Ahmed PaĢa kumandasındaki, 80 kadırgalık Osmanlı donanması bölgeye hareket etti. Bir yıla yakın baģarısız bir kuģatmanın ardından, Ġstanbul a geri dönmek zorunda kaldı 73. Ahmed PaĢa nın Koron daki baģarısızlığı üzerine, 1532 yılında Barbaros Hayreddin, Ġstanbul a çağrıldı. Barbaros yola çıkarak, 1533 te Ġstanbul a ulaģtı. Sultan Süleyman tarafından kabul edilerek, Cezayir Beylerbeyliğine ve Kaptanıderyalığa atandı ve Osmanlı Devleti nin bütün tersane iģleri kendisine verildi 74. Barbaros un Ġstanbul a ulaģtığı sıralarda, Sultan Süleyman, Koron u ele geçirmek amacıyla, Semendire Sancak Beyi Mehmed Bey i bölgeye gönderdi. Denizden destek olan Osmanlı donanmasının gördüğü zarara rağmen, Koron sıkı bir Ģekilde kuģatılarak abluka altına alındı. Yiyecekleri tükenmeye baģlayan Ġspanyollar, Koron u teslim etmek zorunda kaldı. Böylece Koron yeniden Osmanlı idaresine geçti 75. Barbaros Hayreddin PaĢa, 1534 yılında 100 gemilik Osmanlı donanmasının baģında Akdeniz e açıldı ve Kuzey Afrika kıyılarına ilerleyerek, 1534 Ağustos unda Tunus u ele geçirdi 76. V. Carlos, Tunus u geri almak için büyük bir donanma hazırlayarak bölgeye gönderdi. Ġspanyol kuvvetleri karģısında tutunamayacağını anlayan Barbaros Hayreddin, Cezayir e çekilmek zorunda kaldı 77. Sultan Süleyman ın 1537 yılında Ġspanyollara bağlı Napoli Krallığı na son vermek amacıyla çıktığı Pulya seferi sırasında, Barbaros Hayreddin PaĢa nın kumandasında Osmanlı donanması Ġtalya ya çıkarma yaptıysa da, Fransızların Ġtalya nın kuzeyinden saldırıya geçmemeleri ve havanın bozması nedeniyle donanma çekilerek Ġstanbul a döndü Muzaffer Arıkan- Paulino Toledo, Türk Deniz Tarihi ile Ġlgili Belgeler V: BarıĢ ArayıĢı: Andrea Doria ile Hayreddin PaĢa Arasındaki Müzakereler ( ), AÜ OTAM Dergisi, sayı: 6, Ankara, 1995, s , Hess, Unutulmuş Sınırlar, s Ġdris Bostan, Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaletinin KuruluĢu (1534), İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, sayı: 38, Ġstanbul, 2003, s Ibarra Miguel A. de Bunes Ibarra, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman Devirlerinde Ġspanya ve Osmanlı Ġmparatorlukları Arasında Deniz SavaĢları, Türkler, c: 9, ed: H. Celal Güzel vd., Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 1103; Andrew C. Hess, The Moriscos: An Ottoman Fifth Column in Sixteenth- Century Spain, The American Historical Review, c. 74, sayı: 1(1968), s Hammer, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. 1, s Erkan, Süleymân-nâme, s Kumrular, Osmanlı- Habsburg Düellosu, s Ġsmail Soysal, Türk-Fransız Diplomasi Münasebetlerinin Ġlk Devresi, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, c. 3, sayı: 5-6, Ġstanbul, 1953, s

14 Çatışmadan Ateşkese Osmanlı-İspanyol İlişkileri ( ) 206 Tunus ta Hâkimiyet Mücadelesi Barbaros Hayreddin PaĢa, 28 Mayıs 1534 te çıktığı Akdeniz seferinde, Ġtalya kıyılarına saldırılar düzenledikten sonra 79, rotasını Tunus a çevirdi. Hayreddin PaĢa, 1534 yılı Ağustos unda Tunus a ulaģtığında, yönetimden memnun olmayan halk, Barbaros a kapıları açtı. Böylece Tunus, 22 Ağustos 1534 te Osmanlılar tarafından ele geçirildi 80. Bunun üzerine, V. Carlos, Tunus u yeniden ele geçirmek üzere bir donanma hazırlamaya baģladı 81. Andrea Doria nın kumandasındaki 300 gemi ve 25 bin askerden oluģan donanma, 31 Mayıs ta harekete geçti. ġiddetli çatıģmalar sonucunda Goletta yı ele geçiren Ġspanyol ordusu, Tunus a doğru ilerleyerek, 21 Temmuz da Ģehri ele geçirdi 82. Hayreddin PaĢa, 8000 kiģilik ordusu ile bu kadar kalabalık bir orduyu alt edemeyeceğini anlayarak, 1535 yazında Tunus u boģalttı ve Cezayir e çekildi yılında Turgut Reis, Güney Tunus ta Gafsa ve Kayrevan ı ele geçirdi. Turgut Reis in Tunus ta ilerlemesi üzerine, Ġspanya Kralı II. Felipe harekete geçerek, Turgut Reis in üsleri ile bağlantısını kesmek için bir donanma gönderdiyse de, bu donanma, Piyale PaĢa ve Turgut Reis in komuta ettiği Osmanlı donanması tarafından 1560 yılında Cerbe de mağlup edildi 84. Uluç Ali PaĢa, Ġspanyolların Granada daki Morisko isyanı ile uğraģmalarını fırsat bilerek, 1569 yılında Tunus u ele geçirdi. Ġspanyolların elindeki Goletta ya saldırdıysa da burayı alamadı. Uluç Ali PaĢa nın geri dönmesinin ardından, Mevlay Hamid, Tunus u geri aldı. Bunun üzerine, Sinan PaĢa, harekete geçerek, kısa bir kuģatma sonucunda 1569 yılında Tunus u, yeniden Osmanlı hâkimiyetine aldı 85. Ġnebahtı SavaĢı nın ardından, Ġspanyollar, Tunus u ele geçirmek üzere harekete geçtiler. Don Juan de Austria komutasındaki kuvvetler, 1573 yılında Tunus u ele geçirdi 86. Bu olay üzerine, 1574 yılında Kılıç Ali PaĢa komutasında 250 gemilik donanma ve Sinan PaĢa komutasında 40 bin kiģilik ordu 87, Tunus un fethi ile görevlendirildi. Ġspanyolların Goletta da 2000, Tunus ta ise 4000 askeri bulunmaktaydı. Kısa süren kuģatma sonucunda 13 Eylül de Tunus ele geçirildi 88. Maddi bir buhran yaģamakta olan II. Felipe, Osmanlı donanmasına karģılık veremedi. Bu sırada Ġstanbul da bulunan Ġspanyol elçileri de, savaģ sırasında 79 Özlem Kumrular, Ġspanyol ve Ġtalyan ArĢiv Kaynakları ve Kroniklerin IĢığında Barbaros un 1534 Seferi, Türkler ve Deniz, ed: Özlem Kumrular, (Ġstanbul: Kitap Yayınevi, 2007), s Erkan, Süleymân-nâme, s Muzaffer Arıkan- Paulino Toledo, Türk Deniz Tarihi ile Ġlgili Belgeler IV, Ġspanya, Kuzey Afrika ve Barbaros Hayreddin PaĢa, AÜ OTAM Dergisi, sayı: 5, Ankara, 1994, s Kumrular, Osmanlı- Habsburg Düellosu, s Hess, Unutulmuş Sınırlar, s Mantran, Türk Cezayir i ve Tunus u, s Gürkan, Osmanlı- Habsburg Rekabeti, s Chakib, Moriskoların Cezayir e Göçü ve Osmanlı Yardımı, s Ġnalcık, Rönesans Avrupası, s Anderson, Naval Wars, s

15 207 Sömürgecilik / Imperialism Ġstanbul da kalmaya devam ettiler 89. Ġnebahtı savaģı ile Akdeniz deki üstünlüğünü kaybeden Osmanlı Devleti, Tunus un fethi ile yeniden hâkimiyetini kurdu. Preveze den İnebahtı ya Osmanlı-İspanyol Mücadelesi Papa III. Paul, 1538 yılında Osmanlıların Akdeniz de ilerlemelerini durdurmak amacıyla Hıristiyan krallarını birleģtirmeye karar verdi 90. Bu çerçevede, Venedik ve Ġspanya ile yaptığı ittifak müzakerelerinde, Venedik in 82, Ġspanya nın 82 ve Papalığın 36 savaģ gemisi ile ittifaka katılmaları ve donanmalarının Korfu da bir araya gelmeleri kararlaģtırıldı 91. Müttefik donanması, 25 Eylül 1538 de Korfu dan hareket ederek, Osmanlı donanması Preveze önlerindeyken bölgeye ulaģtı. Osmanlı donanmasının sağ kanadını Turgut Reis, sol kanadını Salih Reis ve merkezini de Hayreddin PaĢa kumanda ediyordu. Hayreddin PaĢa, 28 Eylül de Andrea Doria ve Capello komutasındaki müttefik donanması ile Preveze önlerinde karģı karģıya geldi. Osmanlı donanmasının çevik hücumları karģısında büyük kayıplar veren müttefik donanması kaçarak uzaklaģtı 92. SavaĢta, 128 müttefik gemisi batırıldı ve 3000 civarında esir alındı 93. Bu savaģla, Akdeniz deki üstünlük Osmanlılara geçti. SavaĢın ardından, V. Carlos, Cezayir i ele geçirerek Hayreddin PaĢa yı imha etmek amacıyla, Ekim 1541 de, büyük bir donanma hazırlamaya baģladı gemi, 24 bin asker ve 12 bin denizciden oluģan Ġspanyol donanması, 23 Ekim de Cezayir e ulaģtı. Ġspanyollar, Hadım Hasan Ağa nın müdafaası ve Ekim ayındaki fırtınalar nedeniyle, 160 gemi ve 12 bin askerlik zayiata uğrayarak geri çekilmek zorunda kaldılar 95. Hayreddin PaĢa, 20 Ağustos 1543 te Fransız donanması ile birleģerek, V. Carlos a bağlı Savoya Dukalığı na ait Nice Ģehrini ele geçirdi 96. Osmanlı-Fransız müģterek kuvvetleri, Andrea Doria nın bölgeye ulaģması üzerine, Toulon limanına geri çekildi 97. Fransızlarla Ġspanyollar arasındaki savaģın 1544 te imzalanan Crespy BarıĢı ile sona ermesinin ardından, Hayreddin PaĢa, Doğu Akdeniz e geri döndü. Fransızlarla ortak yapılan bu sefer, Barbaros Hayreddin PaĢa nın son seferi oldu ve 16 Temmuz 1546 da vefat etti 98. Turgut Reis in, 1550 de Cerbe ye yerleģmesinin ve Ġspanyolların elindeki Mehdiye Ģehrini ele geçirmesinin ardından, iki taraf arasındaki mücadele yeniden Ģiddetini arttırmaya baģladı. V. Carlos, Andrea Doria kumandasındaki Ġspanyol donanmasını, Mehdiye yi geri 89 Andrew C. Hess, The Battle of Lepanto and Its Place in Mediterranean History, The Past and Present, sayı: 57, (Oxford Oxford University Press, 1972), s ; Nicolae Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. 3, çev: Nilüfer Epçeli, (Ġstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2005), s Erkan, Süleymân-nâme, s ; Muhajir, The Incomplete History, s Afif Büyüktuğrul, Preveze Muharebesine ĠliĢkin Belgeler, Belleten, c. 42, sayı: 168, Ankara, 1948, s ; Seyyid Muradi, Gazavat, s Braudel, Mediterranean, c. 2, s Büyüktuğrul, Preveze Muharebesi, s ; Seyyid Muradi, Gazavat, s Ġnalcık, Osmanlı Devleti nin Altın Devri ve GerileyiĢi, s Hess, Unutulmuş Sınırlar, s Anderson, Naval Wars, s Braudel, Mediterranean, c. 2, s The Encyclopedia of Islam, a Dictionary of Geography and Biography of the Mohammedan Peoples, c. 4, Ed. M. Th. Houtsma, T. W. Arnold, R. Basset, and H. Bauer (Leyden: Late E. J. Brill, ), s

16 Çatışmadan Ateşkese Osmanlı-İspanyol İlişkileri ( ) 208 almakla görevlendirdi. Bu sırada da Sultan Süleyman a mektup göndererek, bu seferin sadece korsanları cezalandırmak amacıyla yapıldığını ifade edip, kendini haklı göstermeye çalıģtı. Turgut Reis, Ġspanyolların hareketini önceden fark ederek, Mehdiye yi terk etti ve Balear Adaları ile Ġberya nın güneyini yağmalayarak taraflar arasındaki ateģkesi sona erdirdi 99. Ġspanyolların 1550 yılında Mehdiye yi ele geçirmelerinin ardından, Sinan PaĢa kumandasındaki Osmanlı donanması, 14 Ağustos 1551 de Ģehri geri aldı de Fransızlara yardım etmek amacıyla sefere çıkan Sinan PaĢa, Napoli önlerinde Fransız donanmasını beklerken, Andrea Doria nın Napoli ye geleceğini haber aldı ve Ponza adası civarında Andrea Doria yı pusuya düģürüp mağlup etti. Sinan PaĢa, Fransız donanmasının gelmemesi üzerine geri döndü 101. Turgut Reis, 1554 yılında Kuzey Afrika daki en önemli Ġspanyol hedeflerinden Behia Ģehrini ele geçirdi da Oran ve Mazalquivir Ģehirlerini kuģattıysa da alamadı. Aynı yıl Güney Tunus ta Gafsa ve Kayrevan ı ele geçirdi yılında, Hasan PaĢa nın, Vehran ın doğusunda bulunan Mostaganem de Ġspanyollarla yaptığı savaģ, 10 bin civarında Ġspanyol un ölümü ve Ġspanya nın hezimetiyle sonuçlandı da Ġspanya Kralı olan II. Felipe, Ġspanyol-Osmanlı savaģlarının gereksiz olduğunu düģünüyordu. Bu nedenle de krallığının baģlangıcında, Osmanlılarla bir barıģ antlaģması imzalamaya çalıģtı. Bu çerçevede, Sadrazam Rüstem PaĢa ya büyük miktarda para teklif ederek, barıģ imzalanmasını talep etti. Ancak teklif edilen meblağın gönderilmemesi, bu barıģ giriģimini sonuçsuz bıraktı 103. Bu dönemde, Ġspanyolların ikinci barıģ giriģimi yıllarında, Cenevizli Francesco de Franchis Tortorino nun aracılığıyla yapıldı 104. Rüstem PaĢa, Tortorino ile yaptığı görüģmede, ateģkesin yıl sürmesini, tacirlere serbest dolaģım izni verilmesini, birbirlerinin düģmanlarına ve korsanlara yardım yapılmamasını, antlaģmanın dost devletleri kapsamasını, esir değiģimi yapılmasını ve bir çatıģma olması halinde, iki tarafın tebaalarının ülkeden ayrılması için 1 yıl süre tanınmasını Ģart koģtu. II. Felipe, ateģkes yerine silah bırakma antlaģması imzalanmasını ve ateģkes süresinin de yıl olmasını istiyordu. II. Felipe, müzakereleri bu çerçevede yürütmek için Nicolo Secco yu görevlendirdi 105. Ġki taraf arasındaki müzakereler, 1558 yılında, Piyale PaĢa komutasındaki 150 gemilik Osmanlı filosunun, Ġspanya kıyılarına 150 mil mesafede olan Minorka adasına asker çıkararak Ciudadela Ģehrini yakması ve daha sonra da Oran Ģehrini ele geçirmesi ile kesintiye uğradı Giovanni Serreli, Sardinya Krallığı nın Savunma Sistemleri ve Terranova nın Turgut Reis Tarafından Yağmalanması, Çev. Özlem Kumrular, Türkler ve Deniz, ed: Özlem Kumrular, (Ġstanbul: Kitap Yayınevi, 2007), s Braudel, Mediterranean, c. 2, s Yücel, Türkiye Tarihi, c. 2, s Ibarra, Ġspanya ve Osmanlı Ġmparatorlukları Arasında Deniz SavaĢları, s Braudel, Mediterranean, c. 2, s Bal, Rivalry in the Mediterranean, s Jose M. Floristan Imizcoz, II. Felipe Döneminde Ġspanyol Siyaseti: Sabotaj ve Utanç Verici AteĢkes, İspanya- Türkiye, 16. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Rekabet ve Dostluk, ed: Pablo Martin Asuero, (Ġstanbul: Kitap Yayınevi, 2006), s Hess, The Moriscos, s. 11.

17 209 Sömürgecilik / Imperialism Ġspanya Kralı II. Felipe, Piyale PaĢa nın saldırıları üzerine, 1559 yılında Fransa ile Cateau-Cambresis AntlaĢması nı imzaladı ve dikkatini Akdeniz mücadelesine çevirdi 107. Gafsa, Mehdiye ve Cerbe Adası nı ele geçiren II. Felipe, Akdeniz deki Türk faaliyetlerine ve Kuzey Afrika daki Türk varlığına son vermek amacıyla hazırlıklara baģladı 108. Ġtalyan Prenslikleri, Venedik, Papalık ve Ġspanya yeniden müģterek bir donanma oluģturmaya çalıģtıkları sırada, Turgut Reis, Cerbe Adası nı Ġspanyollardan almak için harekete geçti ve adayı kuģatmaya baģladı 109. Ceneviz, Napoli, Sicilya, Papalık, Malta, Floransa ve Monako donanmalarının bir araya gelmeleriyle oluģturulan ve Andrea Doria nın kumandasına verilen 560 parçalık bir müttefik donanması, 14 ġubat 1560 ta Cerbe önlerine geldi. Bunun üzerine, Uluç Ali PaĢa, Ġstanbul dan yardım istemek üzere yola çıktı ve Turgut Reis Cezayir e çekildi 110. Piyale PaĢa kumandasındaki Osmanlı donanmasının, 11 Mayıs 1560 ta bölgeye gelmesinin ardından, müttefik donanması bozularak kaçmaya baģladı. Bu kaçıģ sırasında, Osmanlı donanması, müttefik donanmaya büyük zararlar verdi ve yaklaģık 18 bin müttefik askeri öldürüldü veya esir edildi. Bu zaferin ardından Cerbe tekrar kuģatılarak Ġspanyolların Ģiddetli savunmasına rağmen ele geçirildi 111. Cerbe SavaĢı nın ardından iki devletin de Akdeniz deki faaliyetleri azaldı ve büyük savaģlar yerini küçük çatıģmalara bıraktı. Osmanlı Devleti, Anadolu isyanları ve 1565 yılındaki Malta seferinde ortaya çıkan koordinasyon bozukluğu gibi nedenlerle, Ġspanya ise, Hollanda daki ayaklanma nedeniyle, Akdeniz deki faaliyetlerine ara verdi 112. Malta kuģatması sırasında, Sicilya Kral Naibi, II. Felipe yi yanına çekmeye çalıģtıysa da, II. Felipe, Osmanlıların karģısında yer almaktan kaçındı 113. Osmanlılar, Akdeniz hâkimiyetinin gerçekleģebilmesi için, Doğu Akdeniz in kilidi konumundaki Kıbrıs ı ele geçirmek zorunda olduklarını biliyorlardı. Anadolu ve Suriye kıyılarına çok yakın bir konumda bulunan ve ticarî açıdan büyük önem taģıyan Kıbrıs, Venediklilerin egemenliğindeydi. Venedikliler adayı Doğu Akdeniz deki korsanlık ve ticaret faaliyetleri için üs olarak kullanmaktaydı. Bu adanın ele geçirilmesi, Osmanlıların, Ġspanyollara karģı üstünlüğünü arttırmasını sağlayacaktı. Sultan II. Selim, Güney Anadolu sınırlarına çok yakın bir konumda bulunan bu Venedik adasını ele geçirmek için 1570 yılında harekete geçti. Mustafa PaĢa kumandasındaki Osmanlı ordusu ve Piyale ve Ali paģaların kumandasındaki Osmanlı donanması, Nisan 1570 te 56 bin askerle Kıbrıs a hareket etti. Kıbrıs Valisi Marc Antonio Bragadino nun ise sadece 10 bin askeri bulunmaktaydı. 22 Temmuz da Osmanlı ordusu, Kıbrıs ordusunun konuģlandığı LefkoĢa ya ulaģtı ve Ģehri ele geçirdi. 107 Ġ. Hami DaniĢmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, c. 6 (Batı Dillerinde Osmanlı Tarihleri- Leopold von Ranke, On Altıncı ve On Yedinci Asırda Osmanlılar ve Ġspanya Krallığı, trc. Halid Ġlteber), Ġstanbul, 1972, s Anderson, Naval Wars, s Yücel, Türkiye Tarihi, c. 2, s Braudel, Mediterranean, c. 2, s Gürkan, Osmanlı- Habsburg Rekabeti, s Braudel, Mediterranean, c. 2, s Hess, Unutulmuş Sınırlar, s. 119.

18 Çatışmadan Ateşkese Osmanlı-İspanyol İlişkileri ( ) 210 Osmanlılar, 18 Eylül de halen Venediklilerin elinde bulunan Gazimağusa dıģında kamp kurdu. Kıbrıs Valisinin teslim olmayı reddetmesi üzerine, Ģehir kuģatıldı 114. Bu sırada, Kıbrıs ı savunmak üzere, Papalık, Venedik ve Ġspanya kuvvetlerinden müteģekkil müģterek bir ordu ve donanma oluģturuldu. Ġspanya, bu donanmaya 49 kadırgadan ve 1500 askerden oluģan üç filo gönderdi 115. Ancak, Andrea Doria, Türk donanmasının kendilerinden üstün olduğunu ve savaģ sırasında müttefik donanmasının imha edileceğini düģünerek, Ġspanyol filosunu 5 Ekim 1570 te müttefik kuvvetlerden ayırdı ve Ġspanya ya geri götürdü. Osmanlı kuvvetleri, yaklaģık 11 ay süren kuģatma sonrasında, 1 Ağustos 1571 de Gazimağusa yı ele geçirdi ve Kıbrıs Osmanlı hâkimiyetine girdi 116. Osmanlıların Kıbrıs ı ele geçirmeleri üzerine, Venedikliler, Ġspanya Kralı II. Felipe den yardım istedi. II. Felipe bu talebi kabul etti ve 25 Mayıs 1571 de Ġspanya, Venedik ve Papalık arasında Kutsal Ġttifak antlaģması imzalandı 117. Kutsal Ġttifak antlaģmasına göre, her yıl 1 Nisan da hazır olmak üzere 200 parçalık bir donanma oluģturulacak, masraflar bu üç devlet tarafından karģılanacak ve donanmanın komutanlığını Ġspanyol donanmasının komutanı olan Don Juan de Austria yapacaktı. Ġttifak antlaģması çerçevesinde 1571 yılında teģkil edilen müttefik donanmasına, 108 Venedik, 70 Ġspanyol, 12 Papalık, 10 Malta ve 2 Savoya kadırgası katıldı civarında asker içeren müttefik donanması Messina da Don Juan de Austria nın kumandası altında toplandı 118. İnebahtı Savaşı ndan Ateşkes Antlaşmasına ( ) Osmanlıların Kıbrıs ı alarak Doğu Akdeniz e tamamen hâkim olması, Avrupa devletlerinin Osmanlı tehlikesini ortadan kaldırmak için bir araya gelerek Kutsal Ġttifak kurmaları ile sonuçlanmıģtır. Akdeniz hâkimiyet mücadelesinin en önemli adımlarından biri olan 7 Ekim 1571 tarihli Ġnebahtı SavaĢı, Osmanlılarla Ġspanyollar arasında yapılan son büyük savaģ olmuģtur. Osmanlı donanmasının yok edilmesiyle sonuçlanan Ġnebahtı SavaĢı nın ardından, Tunus ta gerçekleģen mücadele dıģında iki taraf arasında büyük bir çatıģma yaģanmamıģ ve 1581 yılında taraflar arasında bir ateģkes antlaģması imzalanmasıyla sonuçlanan süreçte, Akdeniz deki mücadele gittikçe zayıflamıģtır. İnebahtı Savaşı (7 Ekim 1571) Papa V. Pius un önderliğinde bir Haçlı Ġttifakı nın kurulması üzerine, Müezzinzade Ali PaĢa kumandasındaki Osmanlı donanması, Venedik ve Papalığa gözdağı vermek amacıyla 114 Angus Konstam, Lepanto 1571, The Greatest Naval Battle of the Renaissance, (Oxford Opsrey Publishing, 2003), s Kıbrıs Seferi ( ), Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, c. 3, 3. Kısım eki, (Ankara: Genelkurmay Harp Tarihi BaĢkanlığı Resmi Yayınları, 1971), s Konstam, Lepanto, s ; Kıbrıs Seferi ( ), s Paulino Toledo, Ġnebahtı: Dünya Egemenliği için Akdeniz de Yapılan Son Deniz SavaĢı, çev: Özlem ġakiroğlu, XIV.-XVI. yüzyıllarda Türk- İspanyol İlişkileri ve Denizcilik Tarihimizle İlgili İspanyol Belgeleri, (Ankara: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Karargâh Basımevi, 1995), s Kıbrıs Seferi ( ), s ; Toledo, Ġnebahtı, s

19 211 Sömürgecilik / Imperialism Adriyatik kıyılarına saldırılar düzenledi 119. Müezzinzade Ali PaĢa, Dalmaçya sahillerindeki Venedik limanlarını ve Korfu yu yağmaladıktan sonra Ġnebahtı limanına çekildi 120. Müttefik donanması, 1571 yılının Eylül ayı sonlarında Türk donanmasının Ġnebahtı limanında olduğunu öğrenerek, buraya doğru harekete geçti 121. Müttefik donanması, Türk donanmasını limandan çıkamadan yakaladı. Don Juan de Austria ve Andrea Doria komutasındaki Haçlı donanması ile Müezzinzade Ali PaĢa ve Uluç Ali PaĢa komutasındaki Türk donanması, 7 Ekim 1571 de karģı karģıya geldi 122. ġiddetli çatıģmalar sonucu Osmanlı donanmasının yaklaģık 230 gemisinden 200 ü batırıldı veya ele geçirildi. Ġki tarafın ölü ve yaralı sayısı yaklaģık 59 bindi 123. Müezzinzade Ali PaĢa da ölenler arasındaydı. SavaĢ sırasında, Ġspanyollar da 2000 civarında asker kaybetti. Ġspanyol donanma kumandanları Don Juan de Austria ve Andrea Doria üstün kumandanlık becerileri sayesinde Türk donanmasının mağlubiyetinde büyük bir pay sahibi oldular 124. Osmanlıların Ġnebahtı mağlubiyetinin en önemli sebebi olarak, yeniçeri ağalığından Kaptanıderyalığa getirilen Müezzinzade Ali PaĢa nın, Uluç Ali PaĢa nın tavsiyelerini dinlememesi gösterilmektedir. Nitekim müttefik donanmasında en büyük hasarı Uluç Ali PaĢa nın karģı karģıya geldiği Andrea Doria nın kumandasındaki donanma bölüğü almıģtır 125. Uluç Ali PaĢa, 30 kadar gemi ile kaçmayı baģarmıģ ve Ege adalarından bir miktar daha gemi toplayarak, 87 gemilik bir filoyla Ġstanbul a dönmüģtür. Bu baģarı üzerine, Uluç adı Kılıç olarak değiģtirilen Ali PaĢa, Kaptanıderya olarak atanmıģtır 126. Müttefik orduları kumandanı Don Juan, Ġnebahtı zaferinin meyvelerini toplamak istediyse de müttefik donanmasının uğradığı büyük zararlar, savaģ meclisinde kesin bir karar çıkmaması ve Venediklilerin haklarının yendiğini düģünmeleri nedenleriyle Haçlı donanmasında bozulma baģlaması buna izin vermedi 127. Osmanlılar bütün kıģ ayları boyunca büyük çaba sarf ederek yeni bir donanma oluģturdu. Haziran 1572 de müttefik donanması, karģısında 250 gemilik Osmanlı donanmasını gördüğünde, Don Juan ın Ġstanbul ve Kudüs ü ele geçirme planları suya düģtü. Venedikliler, Ģartları ne olursa olsun barıģ antlaģması yapmaya karar verdiler. Don Juan, Kılıç Ali PaĢa ya tek baģına saldırmaya cesaret edemedi ve donanmasıyla birlikte Ġspanya ya döndü Ġbrahim Etem Çakır, Ġnebahtı (Lepanto) SavaĢı ve Osmanlı Donanmasının Yeniden ĠnĢası Üzerine Bazı Belgeler, Turkish Studies (International Periodical for the Turkish or Turkic), c. 4, sayı: 3 (2009), s Ġnalcık, Rönesans Avrupası, s Kıbrıs Seferi ( ), s ; Braudel, Mediterranean, c. 2, s Ġnalcık, Rönesans Avrupası, s Ġnalcık, Osmanlı Devleti nin Altın Devri, s Pablo Martin Asuero, La Lucha Contra el Turco: De los Almogavares a Lepanto,, 5-6 de junio de 2008, Madrid, 2010, s Arıkan, Türk-Ġspanyol Münasebetlerine Toplu Bir BakıĢ, s Paulino Toledo, Ġnebahtı, s. 115; Anderson, Naval Wars, s Kıbrıs Seferi ( ), s Ġnalcık, Rönesans Avrupası, s

20 Çatışmadan Ateşkese Osmanlı-İspanyol İlişkileri ( ) 212 Akdeniz Mücadelesinin Sonu ve 1581 Ateşkes Antlaşması Ekim 1572 de müttefik donanmasının dağılması üzerine, Venedikliler, 7 Mart 1573 te Osmanlılarla ağır Ģartlar içeren bir antlaģma imzaladılar 129. Maltalılar ve Fransızlarla ittifak giriģimleri baģarısız olan ve Akdeniz de yalnız kalan II. Felipe, 1574 te Tunus un kaybı ve 1575 yılında devletin iflas etmesinin de etkisiyle, üzerindeki baskıları ortadan kaldırmak için diplomatik yollar izlemeye karar verdi. Osmanlıların Batı da geniģlemesinin sona erdiğine inanan II. Felipe, Osmanlılarla bir barıģ antlaģması imzalamak için gizli bir giriģimde bulundu yılında Napoli ile Osmanlı Devleti arasında, 5 yıllık barıģ imzalanmasını sağlayan Martin de Acuña, Ġspanyollara da arabuluculuk teklifinde bulundu 131. Acuña nın Osmanlılarla yaptığı müzakerelerden sonra, 2-3 yıllık bir ateģkes imzalanması teklifi, Ġspanya sarayı tarafından kabul edildi. Müzakereleri yürütmek üzere Margliani ve Bruti görevlendirildi. Ġki aylık müzakereler sonucunda 18 Mart 1578 tarihinde, iki taraf arasında ateģkes antlaģması imzalandı 132. Bu antlaģma ile Osmanlı- Ġspanyol iliģkilerinde yeni bir dönem baģlamıģ oldu. Bu antlaģma her ne kadar iki taraf arasındaki tüm anlaģmazlıkların tamamen sona erdirmese de Akdeniz de belli ölçüde barıģı getirdi. Margliani, kalıcı bir barıģ için görüģmelere devam etti. Ancak Osmanlı Devleti ndeki siyasî değiģiklikler nedeniyle görüģmelerde zorlanıyordu. Yine de 21 Mart 1580 ile Ocak 1581 tarihleri arasında devam edecek ikinci bir ateģkes antlaģması imzalamayı baģardı. Margliani barıģ görüģmelerine devam ederek, taraflar arasında 4 ġubat 1581 de üç yıllık bir ateģkes antlaģması imzalanmasını sağladı. Ġlk ateģkesle aynı Ģartları taģıyan bu yeni antlaģmanın tek farkı üç yıllığına imzalanmasıydı. AteĢkes antlaģması, 1584, 1587 ve 1591 yıllarında yenilendi 133. AteĢkes döneminde Ġspanyollara karģı önyargılarından kurtulmaya baģlayan Osmanlılar, Ġspanya dan gelecek bir elçiye sıcak baktıklarının sinyallerini verdiler tarihleri arasında taraflar arasında imzalanan ateģkes antlaģmaları, Osmanlı ve Ġspanya devletleri arasında, 100 yıla yakın bir süre devam eden savaģ dönemini sona erdirdi. Ġki taraf, 16. yüzyıl sonlarında ve 17. yüzyıl baģlarında Akdeniz de ve Ġspanya nın Portekiz e hâkim olmasının ardından Hint Okyanusu nda ufak çaplı bazı çatıģmalara girdilerse de, Osmanlı- Ġspanyol iliģkilerinde baģlayan bu barıģ dönemi, 14 Eylül 1782 tarihinde taraflar arasında imzalanan BarıĢ ve Ticaret AntlaĢması na kadar devam etti. Sonuç Bizans Ġmparatorluğu nun Osmanlılar karģısında zor durumda kalmaları ve yardım arayıģları sırasında, Aragonluların ve Katalanların Bizans ın yardımına koģmaları ve Bizans ın yanında Osmanlılarla savaģmaları ile baģlayan Osmanlı-Ġspanya iliģkileri, yaklaģık üç asır boyunca çatıģmalar halinde devam etmiģtir. Birbirine çok benzeyen ve 15. yüzyıl ortalarından 129 Toledo, Ġnebahtı, s Hess, The Battle of Lepanto, s Braudel, Mediterranean, s Imizcoz, Sabotaj ve Utanç Verici AteĢkes, s Bal, Rivalry in the Mediterranean, s Braudel, Mediterranean, s