İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 T.C. YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Bitirme Projesi Onur SANDALOĞLU Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Prof. Dr. İmer OKAR (ŞUBAT,2014)

2 T.C. YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Bitirme Projesi Onur SANDALOĞLU Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Prof. Dr. İmer OKAR (ŞUBAT,2014)

3 I Özgünlük Bildirisi 1. Bu çalışmada, başka kaynaklardan yapılan tüm alıntıların, ilgili kaynaklar referans gösterilerek açıkça belirtildiğini, 2. Alıntılar dışındaki bölümlerin, özellikle projenin ana konusunu oluşturan teorik çalışmaların ve yazılım/donanımın benim tarafımdan yapıldığını 3. Araştırma ve/veya anket çalışmaları için etik kurul onay yazısı alındığını bildiririm. İstanbul, Mart 2014 Onur SANDALOĞLU

4 II İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ÖZET Ülkemizde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun yürürlüğe girmesi ile devlet tarafından bilgilendirme, eğitim ve denetim faaliyetleri ile toplumumuzda bir iş sağlığı ve güvenliği algısı oluşturulmaya başlanmıştır. Bu algıda, iş sağlığı ve güvenliği iyi uygulandığında, toplum huzuru ve refahını arttıracağı vurgulanmaktadır. Nitelikli ve sağlıklı bir iş gücünün verimliliği ve refahı arttıracağı aşikardır. Günümüz koşullarında her sektörde olduğu gibi inşaat sektöründe de kıyasıya bir rekabet yaşanmaktadır. Bu bağlamda verimli çalışmak, rekabette firmaları bir üst çıtaya taşıyacaktır. Verimlilik nitelikli işgücü ile sağlanır. İş gücünün nitelikli hale getirilmesinde iş sağlığı ve güvenliği en önemli unsuru oluşturmaktadır. Bu çalışmada genel olarak 6331 sayılı yasanın işverenler ve çalışanlar açısından getirdikleri, inşaat sektörünün genel tehlikeleri ve bu tehlikelerle ilgili alınması gereken önlemlere değinilmiştir. Anahtar sözcükler: İş Sağlığı ve Güvenliği, İnşaat Sektörü

5 III THE EVALUATION OF THE CONSTRUCTION SECTOR IN TERMS OF THE OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY SUMMARY In our country, with the enactment of law No State by informing, training and audit activities in our society has begun to create a perception of safety and health at work. In this perception, when occupational health and safety is well implemented, community peace and prosperity increase is emphasized. it is obvious that a qualified and healthy workforce will improve the productivity and prosperity. In today's conditions a cutthroat competition exists in constructıon sector too, as in each sector. In this context, work efficiently will carry firms to a top bar in this competition. Productivity is provided with a qualified work force. occupational health and safety constitute the most important element of making qualified work force. In this study, generally, the law of 6331 and its implications for employers and employees, the general hazards of the construction industry and the measures that must be taken to this hazards have been mentioned. Key Words: Occupational Health and Safety, Construction Industry

6 IV İÇİNDEKİLER Özgünlük Bildirisi... I Özet... II Summary...III BÖLÜM 1. GİRİŞ... 1 BÖLÜM 2. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMININ VE KURALLARININ GELİŞİMİ Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihi Gelişimi Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihi Gelişimi İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tanımı İş Sağlığı ve Güvenliğinin Amaçları İş Sağlığı ve Güvenliğinde Sorumluluklar Türkiye deki Mevcut İş Sağlığı ve Güvenliğinin Sistemi Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Dünya Sağlık Örgütü (WHO) İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI KAVRAMLARI Kaza ve İş Kazası Kavramları İş Kazalarına Genel Bakış Kaza Teorileri Meslek Hastalığı Kavramı BÖLÜM 3. İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İNŞAAT SEKTÖRÜ VE TARİHİ GELİŞİMİ İnşaat Sektörünün Tanımı Türkiye de İnşaat Sektörünün Tarihi Gelişimi Yapı İşleri Listesi Yapı İşlerinin Karakteristik Özellikleri İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞ KAZALARI Türkiye de İnşaat Sektörünün Kaza İstatistikleri Türkiye de İnşaat Sektörünün Kaza Tiplerine Göre Değerlendirilmesi İNŞAAT SEKTÖRÜNDE GENEL TEHLİKE UNSURLARI İnşaat Sektöründe Tehlike Unsurlarının Belirlenmesi... 19

7 V İnşaat Sektöründe İSG Açısından Alınması Gereken Genel Önlemler BÖLÜM 4. İNŞAAT SEKTÖRÜNDE SAĞLIĞI BOZAN ETKENLER İNŞAAT SEKTÖRÜNDE BAZI MESLEK GRUPLARI İNŞAAT SEKTÖRÜNDE SAĞLIK RİSKLERİ İnşaat Sahalarındaki Kimyasal Etkenler ve Zararları İnşaat Sahalarındaki Fiziksel Etkenler ve Zararları İnşaat Sahalarındaki Biyolojik Etkenler ve Zararları İNŞAAT SEKTÖRÜNDE EN SIK KARŞILAŞILAN MESLEK HASTALIKLARI Gürültüye Bağlı İşitme Kayıpları Titreşime Bağlı Gelişen Beyaz Parmak Hastalığı Karpal Tünel Sendromu (KTS) Bel Ağrıları Tozlardan Kaynaklanan Mesleki Akciğer Hastalıkları Asbeste Bağlı Gelişen Meslek Hastalıkları Kimyasallara Bağlı Gelişen Meslek Hastalıkları Mesleki Cilt Hastalıkları Mesleki Astım Mesleki Kanserler Tetanos BÖLÜM 5. SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR... 56

8 VI TABLO VE ŞEKİLLER LİSTESİ Tablo 1. Türkiye Genelinde ve İnşaat Sektöründe Döneminde Meydana Gelen İş Kazası Sayıları Tablo 2. İncelenen 5239 İş Kazasının Kaza Tipleri ne Göre Dağılımı (Ana Gruplar).. 19 Tablo 3. Bazı İnşaat Mesleklerinin Birincil Riskleri Tablo 4. Titreşimin Eller Üzerindeki Etkisini Belirleyen Faktörler Şekil 1. Güvenlik Ağları Deplasman Yüksekliği... 25

9 1 BÖLÜM 1. GİRİŞ Dünyada ve ülkemizde iş kazaları ve buna bağlı olarak yaralanma ve ölümler çok ciddi boyutlardadır. Uluslararası Çalışma Örgütüne göre dünyada her yıl 270 milyon iş kazası meydana gelmekte ve bunun sonucunda 1,2 milyon insan yaşamını yitirmektedir. Bu kazaların ülke bütçelerine çok ciddi zararlar verdiği aşikardır. Uluslararası Çalışma Örgütü, iş kazaları ve meslek hastalıklarının bir ülkeye maliyetinin, o ülkenin yurt içi gayri safi milli hasılasının yüzde 4'üne denk geldiğini açıklamaktadır. Bu hesaba göre, Türkiye'de iş kazaları ve meslek hastalıklarının maliyeti 34 milyar TL. Bu, Türkiye'de pek çok bakanlığın bütçesinden bile daha fazla bir miktar olduğu görülmektedir. İş kazalarının yaklaşık %98 nin ve meslek hastalıklarının tamamının önlenebilir olması, bizi önleyici tedbirlerin bir an önce alınması gerektiği gerçeğine itmektedir. Bu durum bize devlet, işveren ve çalışanlardan oluşan yapının ciddi bir koordinasyon içinde çalışması gerektiğini göstermektedir. İnşaat sektörü iş kazası ve meslek hastalıkları kayıplarında başı çekmektedir. İş kazalarının yaklaşık %10 nu ve ölümlü kazaların %30 u bu sektörde meydana gelmektedir. Bu veriler bize iş sağlığı ve güvenliğinin inşaat sektöründe istenilen öneme sahip olmadığını göstermektedir. Bu çalışmanın 2. bölümde iş sağlığı ve güvenliği temel kavramlarına, devlet, işveren ve çalışanların sorumluluklarına, iş kazaları ve meslek hastalıkları kavramlarına değinilmiştir. Diğer bölümlerinde ana konumuz olan inşaat sektöründe meydana gelen iş kazaları ve meslek hastalıklarına değinilmiş, bu kaza ve meslek hastalıklarının nasıl önlenebileceğiyle ilgili bilgiler verilmiştir.

10 2 BÖLÜM 2. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI 2.1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMININ VE KURALLARININ GELİŞİMİ Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihi Gelişimi Dünyada ilk insanların hayatta kalma savaşı onları alet yapmaya yöneltmiştir. Önce basit aletlerden başlanmış ve sonra toplu üretime doğru devam etmiştir. Günümüzde üretimin en önemli faktörü olan insan, teknolojik gelişmelere paralel olarak, işyerlerinde çeşitli problemlerle karşılaşmıştır. Sanayinin gelişmemiş olduğu dönemlerde İş Güvenliği haliyle bir problem olarak görülmemiştir. Faaliyet alanlarının artması, işlemlerin karmaşıklaşması, üretimde kullanılan malzemelerin çeşitlenmesi, sonucunda tehlikeler çoğalmış, konu ile ilgili sistemli çalışmaların yapılmasını, kanun ve kuralların konulmasını, gerekli hale getirmiştir. Başlangıca ilişkin ilk yazılı bulgulara dayalı kaynaklara göre, Hammurabi Kanunlarında işle ilgili yaptırımlar vardır. Tarihte, Babil Kralı Hammurabi nin: (MÖ.1750) Yaptığı duvar çürüklüğünden dolayı sahibinin üstüne yıkılırsa, duvarı yapan ustanın boynu vurulur. fermanı İş Güvenliğine ait ilk yazılı örnek olarak gösterilebilir. Yunan hekim Hipokrat ın (MÖ.400) kurşun zehirlenmesini bulması ve bundan korunma gereğini bildirmesi başka bir örnektir. Platon (Eflatun) (MÖ ); Zanaatkarların çalışma koşullarından kaynaklanan sorunları dile getirmiştir. Aristo (MÖ ); Gladyatör diyetini tanımlamıştır. Paracelsus ( ); Bütün maddeler zehirlidir. Zehir olmayan hiçbir madde yoktur. Uygun doz, zehir ve ilaç arasındaki farkı yaratır. Demiş ve bu sözü tıp tarihine girmiştir. Gregorius Agricola-George Bauer Saksonyalı hekim, 1526 da Avrupa madenlerinde calışan işçilerin sorunlarıyla ilgili klasik bilgileri içeren De Re Metalica adlı eserini yazmıştır. Büyük İtalyan klinikçisi Bernardino Ramazzini ( ), endüstri sağlığının babası olarak kabul edilir yılında yayınladığı De Morbis Artificum Diatriba isimli eserinde meslek hastalıkları ile uzun uzadıya meşgul olmustur. Hekimlere; Hastalarınızın mesleğini mutlaka sorun. Diye tarihe geçen öğüdünü vermiştir. Sanayi devrimin gelişmesi ile sağlık meselelerinin devlet tarafından ele alınması elzem hale gelmiştir. İngiltere de, XIX. yüzyılın başlarında (1802), Çıraklık Kanunu Sağlık ve Ahlakın Korunması Kanunu (Çalışma süresi 58 saat/hafta oldu.) ve bunu izlemek üzere (1833) Fabrikalar Kanunu (En küçük çalışma yaşı 10 yaş ve doktor raporu zorunluluğu) yayınlanmıştır. Bu kanunların sonucunda, 1847 yılında iş denetimi İş Güvenliği Müfettişliği öngörülmüstür.

11 3 Aynı dönemlerde 1810 yılında Fransa da İmparator Kararnamesi ve 1841 yılında İş Mevzuatı çıkarılmıştır. Amerika Birlesik Devletlerinde ise, bu konuda, ancak bu ülkedeki sanayileşme hareketlerinin cok hızlandığı XX. Yüzyılın başında büyük bir calışma görülmektedir. Meslek Hastalıkları (The Occupational Diseases) isimli etraflı ilk Amerikan kitabı, Cornell Üniversitesi iç hastalıkları profesörü Gillmann Thomson tarafından 1914 yılında yayınlanmıştır yılında ABD de Ulusal Güvenlik Konseyi (NSC) kuruldu de günde azami 8 saat çalışma kabul edildi. Almanya da 1972 yılında Dortmund da İş Sağlığı ve Güvenliği ve Kaza Araştırma Merkezi (BAU) kuruldu de Wuppertall de İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili yüksek mühendislik bölümü açıldı yılında Cenevre de, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kurulmuştur. Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından, 1919 yılından bugüne kadar iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili birçok sözleşme çıkarılmıştır. Bunların önemli bir bölümü de, Türkiye Cumhuriyeti tarafından onaylanarak yürürlüğe konulmustur. 1 İş sağlığı ve güvenliği olgusu, Avrupa Birliği içerişinde de, 1980 li yıllardan itibaren ağırlıkla ele alınmaya başlanmıştır. Özellikle, 1989 yılında çıkarılan 89/391/EEC sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Direktifi, iş sağlığı ve güvenliği alanında çerçeve direktif olarak kabul edilmiş ve daha sonra bu çerçeve direktife dayanarak, çok sayıda bireysel direktif çıkarılmıştır. Günümüzde İş Sağlığı ve Güvenliği devletler tarafından desteklenen bir bilim dalı olarak kabul görmektedir. Çalışma hayatında yeni ortaya çıkan risklerle ilgili, sürekli olarak araştırma ve geliştirme çalışmaları yürütülmekte ve yeni yasal düzenlemeler yapılmaktadır Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihi Gelişimi Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliğinin gelişimi üç ayrı dönemde ele almak gerekir. 1. Tanzimat öncesi dönem Osmanlı İmparatorluğu'nda kömür üretimi dışında tersane, baruthane, top arabası, fişekhane, dökümhane gibi askeri amaçlı işyerleri ile dokuma fabrikalarının ağırlık taşıdığı görülmüştür. Osmanlı İmparatorluğu'nda küçük zanaat ve atölye üretimine dayanan işyerleri sanayi devrimi öncesi oldukça yaygındır. Bu işyerlerinde usta, kalfa ve çırak olarak ücretle çalışanlarla işverenler arasındaki ilişkileri ve çalışma koşullarını loncaların 2 kuralları ve gelenekler belirlemiştir. Loncalar sosyal ve hukuki yönden dönemlerinde esnaf ve sanatkârlara yönelik çok önemli işler başarmışlardır. Sakat ve yaşlılara aylık dâhil çeşitli gelirler sağlamışlardır. 2. Tanzimat ve Meşrutiyet dönemi Ülkemizde işçi sağlığı ve iş güvenliği alanında yapılan düzenlemeler, Cumhuriyet öncesi dönemde ilk olarak 1865 yılında çıkarılan Dilaver Paşa Nizamnamesi ile başlamış, sanayi bölgelerindeki çalışma koşullarının düzenlenmesine gidilmesi ve yöresel hizmet 1 (Örn; 2 No lu İşsizlik Sözleşmesi, 45 No lu Yeraltı İşleri (Kadınlar) Sözleşmesi, 81 No lu İş Teftişi Sözleşmesi, 127 No lu Azami Ağırlık Sözleşmesi, 155 No'lu İş Sağliği ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşme, 161 No'lu Sağlık Hizmetlerine İlişkin Sözleşme) 2 Lonca, Osmanlı Devleti'nde de kent esnafının ve küçük çaplı üretim yapan zanaatkarların örgütlenerek kurduğu mesleki organizasyon.

12 4 verecek doktorların istihdam edilmeye çalışılması, işçilerin tedavi ve istirahatlarına yönelik çalışmalardır yılında da çıkarılan Maadin Nizamnamesi işverenlerce, iş kazalarına karşı önleyici ve koruyucu tedbirlerin alınmasını. Madenlerde doktor ve gerekli ilaçların bulundurularak, iş sırasında kazaya uğrayan işçilere ya da bunların ölümleri halinde ailelerine tutarı yargı tarafından tespit edilecek bir ödentinin yapılmasını. Şayet kazanın işin kötü yönetiminden kaynaklandığının belirlenmesi durumunda işverenlerin para cezalarına çarptırılmalarını, kaza işçinin kusurundan kaynaklandığı hallerde ise, işçinin 5 20 altın ceza ödemesini öngörmekteydi Ameleperver Cemiyeti Osmanlı Amele Yardımlaşma Cemiyeti tarihinde çıkarılan 151 sayılı Ereğli Havza-i Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun ile de kömür ocaklarında iş kazalarına karşı işverenlerin gerekli önlemleri almalarını zorunlu tutarak, kaza geçiren işçilere de gerekli maddi yardımın yapılmasını öngörmekteydi. 3. Cumhuriyet dönemi Çalışma hayatında Modern Türkiye yi kurma yolunda düzenlemelere yönelik tavsiye kararları, 1923 yılında İzmir de toplanan İzmir İktisat Kongresi nde alınmış ve zaman içinde uygulamaya geçirilmiştir. Çevremizde gördüğümüz her türlü sanayi, üretim ve gelişmeler Cumhuriyet döneminin ürünleridir. Mevcut Kanun Tüzük ve Yönetmeliklerde Cumhuriyet dönemine aittir yılında İsviçre de barış antlaşması ile oluşturulan Cemiyet-i Akvam ile birlikte, Uluslararası Çalışma Örgütü de (ILO) kurulmuştur yılında Türkiye ILO ya üye olmuştur. ILO nun çalışma mevzuatlarını ve temel kaynaklarını, kabul edilen sözleşme ve tavsiye kararları oluşturur Borçlar Kanunu, 1930 Umumi Hıfzısıhha Kanunu ( Md.) ve çalışma hayatının ilk önemli yasası olan 3008 Sayılı İş Kanunu tarihinde yürürlüğe girmiştir yılında yürürlüğe giren 1475 sayılı İş Kanunu gereği İş Sağlığı ve Güvenliği yönünden birçok tüzük ve yönetmelikler uygulamaya konulmuştur tarihinde 4857 sayılı İş Kanunu yürürlüğe girmiştir. Son olarak tarihinde kabul edilerek, tarihinde resmi gazete yayınlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yürürlüğe girmiştir. Bu kanun ve beraberinde çıkarılan yönetmeliklerle ülkemizde modern bir mevzuatın temelleri atılmıştır. Uygulama konusundaki eksiklikler tamamlandığında önleyici yaklaşımı benimseyen bu yeni mevzuat çok daha başarılı sonuçlar doğuracaktır İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tanımı İş Sağlığı ve Güvenliği; işin yapılması sırasında çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa ve güvenliğe zarar verebilecek koşullardan korunmak amacı ile yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır.

13 İş Sağlığı ve Güvenliğinin Amaçları: 1)Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak, 2)Çalışanları çalışma ortamından kaynaklanan sağlık ve güvenlik risklerine karşı korumak, 3)Çalışanların sağlık, güvenlik ve refahını sağlamak ve geliştirmektir. 4)Üretimin devamlılığını sağlamak 5)Verimliliği artırmak olarak sıralanabilir. Zaten ilk üçü sağlandığında üretimin devamlılığı ve verimlilik kendiliğinden gelecektir. Bu amaçların sağlanmasında Devlet, İşveren ve çalışanın birlikte sorumluluklarını yerine getirmeleri esas teşkil etmektedir İş Sağlığı ve Güvenliğinde Sorumluluklar İş sağlığı ve güvenliğinin uygulanmasında, yani iş kazaları ve meslek hastalıklarının önüne geçebilmek için Devlet, İşveren ve çalışandan oluşan üçlü yapının birlikte çalışması gerekmektedir. Bu bağlamda her birinin üzerine düşen sorumluluklar vardır. Devlet: Konu ile ilgili devletin ana görevi yasalar çıkarmak, bunların alt yapısını hazırlamak, kamuoyuna sunmak ve denetim yapmaktır. Doğası gereği yaptırım gücüne sahiptir ve bu gücünü barış, refah, huzur ve sağlığın temini için kullanmak görevidir. Çalışma koşullarının işveren tarafından uygun şekilde sağlanması ve çevreye karşı sorumlulukların yerine getirilmesi için standardizasyonu sağlamalı, tebliğ etmeli, gerekli uygulamaları yapmayanları tespit etmek ve mevcut uygulamaları geliştirmek için denetimler yapmalıdır. Gerektiğinde cezai yaptırımı uygulayarak hem caydırıcılığı sağlamalı hem de gerektiği gibi çalışan ile çalışmayanı ayırt edecek sistemi kurmalıdır. Bunları yaparken iş hayatının devamlığını sağlamalı ve iş görenlerin de sağlıklı çalışma koşullarında bulunduğundan emin olmalıdır. Ülkemizde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bu görevi ifa etmede öncelikli sorumluluğu bulunan devlet organıdır. İşveren: Yapılan işin gerektirdiği şekilde iş görenlerin sağlığını ve iş ile işyerinin güvenliğini garanti altına alacak çalışma koşullarının temininden sorumludur. İşveren çalışma ortamı ile ilgili önlemleri daha işletmenin tasarım aşamasından başlayarak almakla mükelleftir. İşyerinde çalışacakların seçiminde özen sorumluluğunu üstlenmelidir. Gerekli eğitimleri çalışanlarına vermek, sadece eğitimleri vermekle kalmayıp sürekli tekrarlanmasını sağlamak ve çalışanların eğitimleri gerektiği gibi benimsediğinden emin olmak zorundadır. Ayrıca kanunlarla çalışanlarına ve çevreye karşı kendisine yüklenilen sorumlulukların tümünü yerine getirmesi gerekmektedir. Çalışanlar: Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. Kendi sağlığının söz konusu olduğu alanlarda kendisini yetiştirmeli, bilgi birikimini artırmalı, becerilerini ilerletmeli, ancak hiçbir zaman bu bilgi ve beceriye güvenerek kendi

14 6 sağlığı için koyulmuş kuralları çiğnememelidir. Bu sayede hem korunmuş olarak sağlığını garanti altına alacak hem de yanlış bir hareket sonucu oluşabilecek iş kazası ya da meslek hastalıklarının vicdani ve mali sorumluluğundan sıyrılmış olacaktır Türkiye deki Mevcut İş Sağlığı ve Güvenliği Sistemi Türkiye deki mevcut iş sağlığı ve güvenliği sisteminin ana çatısı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde oluşturulmuştur. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinde bulunan beş birim vardır. Bunlar; [1] İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (İSGÜM) İş Teftiş Kurulu Başkanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM) Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (SGK) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı haricinde ise, iş sağlığı ve güvenliği faaliyetleri veya iş sağlığı ve güvenliği bölümleri bulunan diğer kamu kurum ve kuruluşları ise şunlardır: Sağlık Bakanlığı (Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü) Çevre ve Orman Bakanlığı (Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü) Başbakanlık Acil Durum ve Afet Yönetimi Genel Müdürlüğü Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (Ölçüler ve Standartlar Genel Müdürlüğü ve Tüketiçinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (Maden İsleri Genel Müdürlüğü ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Başkanlığı) Türk Standardları Enstitüsü (TSE) Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TUBİTAK) Milli Prodüktivite Merkezi (MPM) Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ILO nun tarihçesi: Uluslararası Çalışma Örgütü, 1919 da imzalanan Versay Anlaşmasında öngörülen Milletler Cemiyeti ile ortaya çıkmıştır. Amaç, Birinci Dünya Savaşından sonra giderek büyüyen sorunlara yönelik sosyal reform niteliğinde çözümler bulmak ve reformların uluslararası düzeyde uygulanmasını sağlamaktı. İkinci Dünya Savaşından sonra, Filadelfiya Bildirgesi ile birlikte, ILO'nun temel amaç ve ilkeleri dinamik bir yeniden oluşum ve genişleme sürecine girmiştir. Bildirge, savaş sonrası ulusal bağımsızlıkla birlikte büyümeyi öngörmüş, gelişmiş dünya ile büyük ölçekte teknik işbirliğinin başlangıcının müjdecisi olmuştur. ILO nun amaç ve ilkeleri : 1919 yılında kurulmuş olan Uluslararası Çalışma Örgütü, sosyal adaletin ve uluslararası insan ve çalışma haklarının iyileştirilmesi için çalışan bir Birleşmiş Milletler ihtisas kuruluşudur.

15 7 Dünya savaşının yarattığı karışıklık sonucu ortaya çıkan ve üç çeyrek asır süren değişim kargaşası ile yoğrulan Uluslararası Çalışma Örgütü, evrensel ve sürekli barışın ancak sosyal adalet ile sağlanabileceğini savunan bir temel ilke üzerine kurulmuştur. İnsan haklarına saygı, yeterli yaşam standartları, insanca çalışma koşulları, istihdam olanakları ve ekonomik güvence bunlar ILO'nun her yerde çalışanlara sağlamaya çaba gösterdiği sosyal adaletin temel unsurlarıdır. Uluslararası Çalışma Örgütü, Sözleşmeler ve Tavsiye Kararları yoluyla, çalışma hayatına ilişkin temel haklar, örgütlenme özgürlüğü, toplu pazarlık, zorla çalıştırmanın engellenmesi, fırsat ve muamele eşitliği gibi çalışmaya ilişkin tüm konuları düzenleyici, uluslararası çalışma standartları oluşturur. Mesleki eğitim ve rehabilitasyon, istihdam politikası, iş hukuku, endüstriyel ilişkiler, çalışma şartları, yönetimin geliştirilmesi, kooperatifler, sosyal güvenlik, çalışma istatistikleri, iş sağlığı ve güvenliği konularında teknik yardım sağlar. Bağımsız iş ve işveren örgütlerinin kurulmasını destekler ve bunlara eğitim ve danışmanlık hizmeti verir. Birleşmiş Milletler sistemi içinde Uluslararası Çalışma Örgütü'nün, yönetim kurullarına işçi, işverenin hükümetlerle eşit olarak katıldığı, kendine has olan üçlü bir yapısı vardır. Bu üçlü yapıyı güçlendirmeye çalışırken, çalışma yaşamında standartlar, temel ilke ve haklar geliştirmek ve gerçekleştirmek, kadın ve erkeklerin insana yakışır işlere sahip olabilmeleri için daha fazla fırsat yaratmak, sosyal koruma programlarının kapsamını ve etkinliğini artırma çalışmalarında bulunur Dünya Sağlık Örgütü(WHO) 1945 yılında ABD nin San Francisco kentinde toplanan Birleşmiş Milletler Konferansı, bu dönemde bütün halkların sağlığının, dünyada barış ve güvenliğin sağlanması açısından temel önem arz ettiğini kabul ederek Çin ve Brezilya lı delegelerin bir "Uluslararası Sağlık Örgütü" kurulması amacıyla toplantı düzenlenmesi oybirliğiyle kabul edilmiştir. Birleşmiş Milletler (BM) Ekonomik ve Sosyal Konseyi, söz konusu toplantının hazırlanması için Belçika lı Prof.Dr. Rene Sard başkanlığında 15 kişilik bir teknik komite oluşturmuştur. Teknik komite kısa bir süre içinde toplantının gündemini saptamış, kurulacak uluslararası sağlık örgütü için Anayasa taslağını hazırlamış ve alınması gereken kararları belirlemiştir Temmuz1946 tarihlerinde New York da düzenlenenuluslararası Sağlık Konferansı nda BM e üye 51 ülkenin temsilcisi ile Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), OIHP (Merkezi Paris te bulunan Uluslararası Halk Sağlığı Bürosu), PAHO, Kızılhaç, Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu ve Rockefeller Vakfı temsilcileri Dünya Sağlık Örgütü anayasasını oluşturmuşlardır. WHO Anayasası 22 Temmuz 1946 tarihinde 61 ülkenin temsilcisi tarafından imzalanmıştır. WHO Anayasası en az 26 üye ülke tarafından resmen kabulu ile yürürlüğe girecektir. Bu süre içerisinde WHO işlevlerini yerine getirecek bir Ara Komisyon seçilmiştir. Bu Ara Komisyon iki yıl süreyle WHO nun görevlerini yürütmüştür. Yugoslav Prof. Dr. Andrija Stampar

16 8 başkanlığındaki Ara Komisyon tüm çalışmalarını tamamlamış ve 26 üye ülkenin onayı 7 Nisan 1948 de gerçekleşmiştir. WHO Anayasası nın yürürlüğe girdiği 7 Nisan her yıl "Dünya Sağlık Günü" olarak kutlanmaya başlanmıştır. Prof. Stampar başkanlığındaki Ara Komisyon WHO Genel Kurulu nun 24 Haziran 1948 tarihinde toplanması için tüm hazırlıklarını tamamladı ve Genel Kurul bir aylık çalışması için İsviçre nin Cenevre kentinde BM Sarayında 48 ülkenin temsilcileri ile toplandı. Genel Kurul (Asamble) bir aylık çalışmasını tamamladığında üye sayısı 55 e çıkmıştır. Asamble sırasında WHO Genel Direktörlüğüne Kanada lı Dr. Brock Chisholm seçilmiş, WHO nun yıllık programı, personeli ve bütçesi onaylanmış, İcrâ (Yönetim) Kurulu nu oluşturan 18 üye belirlenmiştir. İlk Asamble de ayrıca, bölgesel örgütlenme de tartışılmış ve oluşturulan Komisyonun yaptığı çalışma sonucu Bölge Ofisi kurulması kararlaştırılmıştır. Bölge Ofis lerinin başlıca amaçlarından biri de WHO ile Ulusal Hükümetler arasında etkin bir ilişkinin sağlanmasıdır. WHO bünyesine, Mayıs 2000 itibariyle 191 ülke üyedir ve 2 ülke de ortak üye durumundadır. Örgütün amaçlarına ulaşmak için yerine getirdiği görevler bunlardır, Sağlık alanında uluslararası nitelik taşıyan çalışmalarda yönetici ve koordinatör makam sıfatıyla hareket etmek. BM, İhtisas Kuruluşları, sağlık idareleri, meslek grupları ve keza uygun görülecek diğer örgütlerle fiili bir işbirliği kurmak ve sürdürmek. Hükümetlere, istek üzerine, sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi için yardım yapmak. Uygun teknik yardım yapmak ve acil durumlarda, hükümetlerin istekleri ya da kabulleri ile gereken yardımı yapmak. BM in isteği üzerine, manda altındaki ülkeler halkı gibi özelliği olan topluluklara sağlık hizmetleri götürmek ve acil yardımlar yapmak ya da bunların sağlanmasına yardım etmek. Epidemiyoloji ve istatistik hizmetleri de dahil olmak üzere gerekli görülecek idari ve teknik hizmetleri kurmak ve sürdürmek. Epidemik 3, endemik 4 vb. hastalıkların ortadan kaldırılması yolundaki çalışmaları teşvik etmek ve geliştirmek. Gerektiğinde diğer İhtisas Kuruluşları ile işbirliği yaparak kazalardan doğan zararları önleyebilecek önlemlerin alınmasını teşvik etmek. Gerektiğinde diğer İhtisas Kuruluşları ile işbirliği yaparak, beslenme, mesken, eğlence, ekonomik ve çalışma koşullarının ve çevre sağlığı ile ilgili diğer bütün unsurların iyileştirilmesini kolaylaştırmak. 3 Bir yahut daha fazla topluluktaki çok sayıda insanı aynı zamanda etkileyen bir hastalık salgını. 4 Belli bir bölgede sık görülen (hastalık).

17 9 Sağlığın geliştirilmesine katkıda bulunan bilim ve meslek grupları arasında işbirliğini kolaylaştırmak. Uluslararası sağlık sorunlarına ilişkin sözleşmeler, anlaşmalar ve tüzükler teklif etmek, tavsiyelerde bulunmak ve bunlardan dolayı Örgüt e düşebilecek ve amacına uygun görevleri yerine getirmek. Ana ve çocuk sağlığı ve refahı lehindeki hareketleri geliştirmek, ana ve çocuğun tam bir değişme halinde bulunan bir çevre ile uyumlu halde yaşamaya olan kaabiliyetlerini arttırmak. Ruh sağlığı alanında özellikle insanlar arasında uyumlu ilişkilerin kurulmasına ilişkin her türlü faaliyetleri kolaylaştırmak. Sağlık alanında araştırmaları teşvik ve rehberlik etmek. Sağlık, tıp ve yardımcı personelin öğretim ve yetiştirilme normlarının iyileştirilmesini kolaylaştırmak. Gerekirse diğer ihtisas kuruluşları ile işbirliği yaparak kamu sağlığı, hastane hizmetleriyle sosyal güvenlik de dahil koruyucu ve tedavi edici tıbbi bakıma ilişkin idari ve sosyal teknikleri incelemek ve tanıtmak. Sağlık alanında her türlü bilgi sağlamak, tavsiyelerde bulunmak ve yardımlar yapmak. Sağlık bakımından aydınlatılmış bir kamuoyu oluşumuna yardım etmek. Hastalıkların, ölüm nedenlerinin kamu sağlığı uygulama metodlarının uluslararası nomanklatürlerini tayin etmek ve ihtiyaca göre yeniden gözden geçirmek. Teşhis yöntemlerini gerektiği kadar standart hale getirmek. Yiyeceklere, biyolojik, farmasötik ve benzeri ürünlere ilişkin uluslararası normlar geliştirmek, kurmak ve bunların kabülünü teşvik etmek. Genel olarak Örgüt ün amacına ulaşmak için gereken her önlemi almak İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI KAVRAMLARI Kaza ve İş Kazası Kavramları Kaza: Önceden planlanmayan, bilinmeyen veya kontrol dışına çıkan, çevresine zarar verebilecek nitelikteki olaylara denir. İş Kazası: Uluslararası Çalışma Örgütüne Göre; Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış olan etrafa zarar verebilecek nitelikteki olaydır. Dünya Sağlık Örgütüne Göre; Önceden planlanmamış çoğu kişisel yaralanmalara makinelerin ve araç gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olaydır.

18 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 13.maddesine göre; a) Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında, c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak iş yeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır İş Kazalarına Genel Bakış Yapılan araştırmalara göre iş kazalarının sebepleri şu şekilde ortaya konulmuştur. Tehlikeli Davranışlar (%88) Tehlikeli Durumlar (%10) Kaçınılmaz ve Sebebi Bilinmeyen Olaylar (%2) Tehlikeli Davranışlar (Emniyetsiz hareketler) İş görenin iş güvenliğini tehlikeye atan hatalı hal ve davranışlarından kaynaklanır. İşçilerin özellikle eğitim seviyesi, tecrübe düzeyi ve psikolojik durumları emniyetsiz hareketlerin yapılmasında önemli bir rol oynar. İşçinin eğitim düzeyine, fiziksel ve ruhsal kapasitesine uygun olmayan iş yükü ve fazla mesai, iş güvenliği önlemlerinin bilinmemesi veya önemsenmemesi, var olan koruyucu güvenlik önlemlerinin kullanılmaması veya kullanılmaz hale getirilmesi, emniyetsiz malzeme kullanma, yükleme ve yerleştirmede karıştırma, çalışan makine ve teçhizat üzerinde bakım ve onarım yapma; gereksiz şakalaşmalar, dikkat dağıtma gibi davranışlar tehlikeli hareketler içinde sayılabilir Tehlikeli Durumlar (Güvensiz koşullar) Çalışma yerlerinde iş güvenliğini bozan ve iş ortamında tehlike arz eden bütün koşullar, genel olarak çevre, makine ve malzemeden kaynaklanır. Koruyucusuz veya koruyucusu yeterli olmayan makineler veya bunlardaki montaj ve tasarım hataları,kusurlu ve noksan teçhizat, kaygan, zayıf veya arızalı döşeme yüzeyleri, kullanılan madde yapılarına uygun üretim sisteminin seçilmemiş olması, işe uygun makine kullanılmaması, işyerinin düzensizliği, yetersiz aydınlatma, gürültü, sıcaklık, sağlık koşulları gibi çalışma ortamındaki eksiklikler gibi hususlar emniyetsiz durumlardır.