Madenlerde İş Sağlığı ve Güvenliği ILO Düzenlemeleri ve Uygulamaları Kadir Uysal ILO Türkiye Ofisi

Transkript

1 Madenlerde İş Sağlığı ve Güvenliği ILO Düzenlemeleri ve Uygulamaları Kadir Uysal ILO Türkiye Ofisi

2 Plan Kısaca Türkiye de ve Dünyada Madencilik Sektörü İSG ve Madencilik Alanında ILO Sözleşmeleri ve Standartları ILO Genel İSG Sözleşmeleri 155 Sayılı Sözleşme 161 Sayılı Sözleşme 187 Sayılı Sözleşme 176 Sayılı Madenlerde İSG Sözleşmesi Sözleşmelerin Uygulanması ve Denetimi ILO Sözleşmelerin Uygulanması ve Denetimi Mekanizmaları Ulusal Araçlar: İş Teftişi ve Sosyal Diyalog 2

3 Dünya da Madencilik Sektörü Tarım, İnşaat ve Gemi Sökümü ile birlikte en tehlikeli sektörler arasında ILO tahminleri İşgücünün yüzde 1 ini oluşturuyor. 10 milyonu kömür olmak üzere yaklaşık 30 milyon işçi bu sektörde çalışıyor. İşgücü payı %1 olmasına rağmen, ölümlü iş kazalarının % 8 iden sorumlu Yalnızca iş kazaları değil, meslek hastalıklarının da çok sık görüldüğü bir sektör (pnömokonyoz) Küçük maden işletmelerinde kaza oranları yaklaşık 6-7 kat daha fazla ve çocuk işçiliği görülüyor. Dünya da yeraltı kömür madenciliğinde aktif olan yaklaşık 50 ülke var 3

4 Türkiye de Madencilik Sektörü Tarım, İnşaat ve Madencilik Türkiye ekonomisinin önemli bölümünü oluşturuyor. İstihdam edilenlerin %31 i bu 3 sektörden birisinde (TÜİK) Madencilik ise istihdamın yüzde 0.4 ünü oluşturuyor (TÜİK, 2013) Buna rağmen ölümlü iş kazalarının yaklaşık % 6 sı maden faaliyetlerinden dolayı gerçekleşmiş (SGK, 2012 kayıtlı çalışanlar) Türkiye de 2012 de madencilik sektöründe iş kazalarında toplam 44 kişi hayatını kaybetmiş (SGK, 2012 kayıtlı çalışanlar) Yalnızca kömür ve linyitte standardize iş kazası oranı (işkolunda çalışan sayısı ve iş kazası hızı ile hesaplanıyor) % 2763 (SGK, 2012 kayıtlı çalışanlar) (2. sırada %477 ana metal sanayi) 4

5 ILO Sözleşmeleri Uluslararası Çalışma Konferansı tarafından kabul edilirler (ILO üyesi ülkelerin hükümet, işçi ve işveren temsilcileri) Ulusal İSG mevzuatı için temel oluştururlar Üye ülke tarafından imzalanmasının ardından uluslararası hukuk açısından bağlayıcı niteliktedirler (Türkiye: Anayasa M. 90) 5

6 ILO Genel İSG Sözleşmeleri Temel İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmeleri 155 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi (1981) 161 Sayılı İş Sağlığı Hizmetleri Sözleşmesi (1985) 187 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesi (2006) 6

7 ILO Sektörel İSG Sözleşmeleri Sektörel İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmeleri 120 Sayılı Hijyen Sözleşmesi (1964) 152 Sayılı Liman İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Sözleşmesi (1979) 167 Sayılı İnşaatta Sağlık ve Güvenlik Sözleşmesi (1988) 176 Sayılı Madenlerde Sağlık ve Güvenlik Sözleşmesi (1995) 184 Sayılı Tarımda Sağlık ve Güvenlik Sözleşmesi (2001) 7

8 155 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi 1981 Tarihli. Türkiye 2004 te imzaladı. Uygulamada 155 Sayılı Sözleşme İSG de önemli bir paradigma değişikliği getirdi. «Ulusal Politika Yaklaşımı» Ulusal İSG Politikası İlkeleri Ulusal Eylem ve Denetim Mekanizmaları İşletme Düzeyi Eylemleri Tüm çalışanları kapsar (memur/işçi) 8

9 161 Sayılı İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin Sözleşme 1985 Tarihli. Türkiye 2004 te imzaladı. Uygulamada 161 Sayılı Sözleşme işyeri bazında verilmesi öngörülen iş sağlığı hizmetlerini belirler İş sağlığı hizmetleri önleyici nitelikte olmalıdır İş sağlığı hizmetleri işyerleinde güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı oluşturmak ve işi işçilere uygun şekilde uyarlanmasını sağlamayı amaçlar Her üye devlet işçi ve işveren kuruluşlarıyla işbirliği içinde iş sağlığı hizmetler alanında ulusal bir politika geliştirmelidir 9

10 187 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesi 2006 tarihli, Türkiye Şubat 2014 te imzaladı, henüz yürürlükte değil, Şubat 2015 te yürürlüğe girecek Çerçeve Sözleşme hükümetlerin aktif şekilde İSG uygulamalarına dahil olmasını öngörüyor Hükümetlerin de sorumluluğu var, İSG önlemlerinin alınmasını yalnızca işverenden bekleyemezler Tüm üyeler sosyal diyalog yoluyla ulusal politika, sistem ve program geliştirerek İSG yi sürekli geliştirir ILO nun İSG alanındaki sözleşmelerini imzalamak için sosyal diyalog yoluyla periyodik gözden geçirme 10

11 187 Sayılı Sözleşme ve 197 Sayılı Tavsiye Kararı Sözleşme ve Tavisye Kararına Göre Ulusal Düzeyde İSG Sistemler Yaklaşımı Ulusal İSG Politikası Ulusal İSG Sistemi Ulusal İSG Programı Ulusal İSG Profili 11

12 187 Sayılı Sözleşme - Ulusal İSG Politikası Sosyal Diyalog yoluyla belirlenmeli İşçilerin sağlıklı ve güvenli çalışma hakkı her seviyede geliştirilecek İş riskleri ve tehlikeleri değerlendirilecek İş riskleri ve tehlikeleri ile kaynağında mücadele Önleyici sağlık ve güvenlik kültürü oluşturulacak 12

13 187 Sayılı Sözleşme - Ulusal İSG Sistemi Sosyal Diyalog yoluyla belirlenmeli Yasalar, yönetmelikler ve her türlü mevzuatı içerir İSG den sorumlu kuruluşlar Teftiş sistemleri vb. mekanizmalar İşletme seviyesindeki işçi-işveren işbirliği mekanizmaları (Gerekli görülürse): Ulusal 3 lü bir danışma organı İSG ile ilgili veri toplanması ve analizi mekanizması İlgili sigorta ve sosyal güvenlik sistemleri ile işbirliği Mikro işletmeler, KOBİ ler ve kayıtdışı ekonomide İSG yi geliştirmek için destek mekanizmaları 13

14 187 Sayılı Sözleşme - Ulusal İSG Programı Sosyal Diyalog yoluyla belirlenmeli Kaydedilen gelişmeyi göstergelerle sergileyecek Önleyici kültürü teşvik etmeli Tamamlayıcı ulusal plan ve programlarla desteklenecek Ulusal sistemlerde dahil İSG ulusal durum analizi yapmalı En yüksek ulusal makamlarca onaylanacak ve yürütülecek 14

15 176 Sayılı Madenlerde Sağlık ve Güvenlik Sözleşmesi 1995 tarihli, Türkiye imzalamadı, Soma nın ardından imzalanacağı açıklandı İşveren tanımı: Bir madende bir veya daha fazla işçi çalıştıran herhangi gerçek ya da tüzel kişilik İşletmeci, ana yüklenici, yüklenici veya alt-yüklenici olabilir Sözleşmenin uygulanması için sosyal diyalog yoluyla «madenlerde İSG politikası» geliştirilmeli ve yürütülmeli Ulusal mevzuatın içeriği İşverenin sorumlulukları İşçinin hakları ve sorumlulukları 15

16 176 Sayılı Sözleşme Ulusal Mevzuat Madenlerde İSG nin denetimi ve teftişi Kazaların raporlanması ve araştırılması prosedürleri Kazalar ve hastalıklarla ilgili istatistiklerin tutulması ve yayınlanması Yetkili makamın maden faaliyetlerini durdurma gücü İşçilere İSG konusunda danışılmasını sağlayacak prosedürler Maden kurtarma ve ilk yardım gereksinimleri Yeraltı madenlerinde solunum cihazlarının sağlanması zorunluluğu Terk edilmiş maden alanlarını emniyet altına alacak önlemler 16

17 176 Sayılı Sözleşme İşverenin sorumlulukları İletişim sistemi dahil gerekli ekipman Zemin stabilitesini sağlayacak önlemler almak Her yeraltı çalışma alanından 2 çıkış sağlamak Çalışma ortamını İSG açısından sürekli izlemek ve değerlendirmek Uygun havalandırma sağlamak Yangın ve patlamalar için önlemler almak ve gerekirse bunlarla mücadele etmek Ciddi risk durumunda işletmenin durmasını sağlamak Acil durum planı hazırlamak Çalışanları risklerle ilgili bilgilendirmek, eğitim vermek ve koruyucu ekipman sağlamak Yeraltında çalışanların isimlerini ve muhtemel yerlerini sürekli olarak bilecek bir sistemi kurmak Kazaların soruşturulması ve yetkili makama raporlanması 17

18 176 Sayılı Sözleşme İşçilerin hakları ve sorumlulukları İSG endişesi varsa teftiş veya soruşturma talep ve temin etmek Ciddi risk anlarında madenleri terk etmek İşçi İSG temsilcileri: teftişlere ve soruşturmalara katılmak 18

19 Yeraltı Kömür Madenlerinde İSG Uygulama Kılavuzu 2009, Türkçe, uzmanlara yönelik Ulusal çerçeve (yetkili makamlar, işçi ve işverenin sorumlulukları) İSG yönetim sistemleri Tehlike tanımlama, risk kontrol yöntemleri Güvenli madencilik hükümleri (maden yangınları, elektrik, ekipman, havalandırma, acil durum ve kurtarma ) 19

20 Sözleşmelerin Denetimi: 2 Mekanizma Düzenli Denetim Sistemi Uzmanlar Komitesi ve Konferans Komitesi Ülkelerin imzaladıkları sözleşmeler hakkında raporları Türkiye: 87 ve 98 Sayılı Sözleşmeler ve kısa liste Özel Prosedürler Sosyal taraflardan gelen şikayetler 20

21 Sosyal Diyalog ve İSG Ulusal mevzuat İSG nin sağlanmasında temel önemde bulunsa da uygulanması önemli Uygulamada iş teftişinin önemi büyük (81 Sayılı İş Teftiş Sözleşmesi, Türkiye imzalamıştır) İşyerinde bu mevzuatın uygulanması için işçi ve işverenlerin ve temsilcilerinin diyaloğu önemli İSG nin sağlanmasının hem işçinin hem işverenin çıkarına olduğu bilinci yayılmalı İSG uygulamaları toplu iş sözleşmelerinin parçası haline gelmeli İşyeri bazlı İSG komiteleri bu sosyal diyaloğun sağlanmasında kritik öneme sahip 21

22 Teşekkürler Kadir Uysal ILO Türkiye Ofisi 22