İstanbul a hizmet ibadettir...

Transkript

1

2 İstanbul a hizmet ibadettir... Hayatımda bulunduğu her güne şükretdiğim, her zaman bana her türlü desteği veren varlığıyla mutlu olduğum eşim Güneser e E.Ö.

3 Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları Kitap No: 32 Genel Yayın Yönetmeni Ömer Arısoy Koordinasyon Mustafa Aydın Sokak Şehir Hafıza Kuyulu dan Biçki Yurdu na Osman Nuri Ergin ile İstanbul Sokak Adları Erol Ölçer Editör Ali Adem Yörük ISBN TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Sertifika No: Baskı İstanbul, Eylül 2014 Görsel Malzeme Erol Ölçer Arşivi Atatürk Kitaplığı Harita Arşivi Encümen Arşivi Kitap Tasarım Salih Pulcu Tasarım Uygulama Recep Önder Baskı-Cilt Seçil Ofset 100. Yıl Mahallesi Massit Matbaacılar Sitesi 4. Cadde No:77 Bağcılar, İSTANBUL Sertifika No:

4

5 Süleymaniye, Timurtaş Mahallesi, Ayrancı Sokağı, 1940 lar. (Encümen Arşivi)

6 SUNUŞ Bir şehrin tarihi, aynı zamanda o şehrin hafızasıdır. Gelişmiş şehirlerin en önemli özellikleri, tarihi hafızalarına sahip çıkmalarıdır. Gelişmiş bir şehirde geçmiş, gelecekle kucaklaşmıştır. Gelenek ve modernlik, ahenkli bir birliktelik içinde hayatiyetini devam ettirmektedir. Her türlü tarihi ve kültürel miras, şehrin hafızası olarak yaşamakta ve gelecek kuşaklara aktarılmaktadır. Bizim gibi gelişmekte olan ülkelerin bu hafızaya sahip çıkmaları ise oldukça geç bir tarihte gerçekleşmeye başladı. Türkiye olarak tarihimizle ve hafızamızla barışmamız ise bilindiği gibi oldukça yeni bir olgudur. Bizler Zeytinburnu Belediyesi olarak bu genel anlayışı yerel düzeyde projelendirmeye ve faaliyetlerimizin temel unsuru olarak yaşatmaya devam etmekteyiz. Belediye olarak hatırı sayılır, ciddi bir kültür yayıncılığı yapmaya gayret ediyoruz ve bundan mutluluk duyuyoruz. İlçemizin ve İstanbul un geçmişiyle bu gününü buluşturmaya devam ediyoruz. Kendimizi; Kökü mazide olan atiyim diyen ünlü İstanbul şairi Yahya Kemal in talebeleri olarak görüyoruz. Bu anlayışla, sağlam ve zengin bir kültürel miras üzerine kurulmuş olan şehrimizin kültürel yeraltı kaynaklarını gün yüzüne çıkarmaya devam ediyoruz. Elinizdeki kitap, İstanbul un ve Zeytinburnu nun sokakları, mahalle ve semtleri üzerine yoğunlaşmış, çok değerli bir çalışma. Odak noktası olarak 1927 yılındaki Nüfus Tahriri dönemine eğiliyor. Tabii kitabımızın içeriğinde dönemin sokak isimleri, eski levhalar, nahiye ve şube taksimatına ilişkin ayrıntılı, zevkli ve ilginç bilgiler de yer alıyor. Dolayısıyla Cumhuriyet imizin ilk yıllarının yerleşim kültürüne ve şehir kimliğine dair eşsiz bir hafıza çalışması, aynı zamanda. Yani şehir kültürü ve tarihiyle ilgili kalıcı bir değer taşıyor. Bu değerin gelecek kuşaklara aktarılabilmesi için ortaya konulan değerli emeği bütün okurlarımızın hakkıyla takdir edeceğinden eminiz. Bu vesileyle çalışmanın sahibi Sn. Erol Ölçer beyefendiye minnettarız. Bu kıymetli yayının sizlere kadar ulaşmasında katkıları olan herkesi tebrik ediyorum. MURAT AYDIN Zeytinburnu Belediye Başkanı

7

8 ÖNSÖZ Her gün çeşitli nedenlerle kaldırımlarında yürüdüğümüz, camisinde namaz kıldığımız, çeşmesinden su içtiğimiz, hanesinde ikamet ettiğimiz ve işyerlerinde çeşitli kollarda çalıştığımız sokakların ve mahallelerin isimleri nereden gelmektedir, yapıları hangi dönemin kimin eseridir diye araştırmalar, yayınlar yapılmıştır. Ama bu isimleri ne zaman kim vermiştir, eski isimleri nelerdir, niçin bu isim bu sokak veya mahalleye verilmiştir, mahallenin sokakları kaç adettir ve mahalle sınırını hangi cadde, sokak teşkil eder gibi sorular yeterince sorulmamış, araştırılmamıştır. Bilir misiniz bunların bir isim babası vardır: Osman Nuri Ergin. Belediye, şehir, idare ve imar tarihinden eğitim tarihine birçok konularda değerini hâlâ koruyan eserlerin sahibi, İstanbul araştırmaları konusunda da muhalled eserleriyle başı çeken Osman Nuri Ergin. İstanbul un günlük yaşayışında 1927 senesinde yok olup giden sokak, mahalle isimlerinin bazıları hala halk arasında söylenir de neresidir, nereleri kapsar diye hiç düşünülmez: Şişli de Tatavla, Ayasofya da Firuzağa, Samatya da Sulu Manastır, Galata da Kalafat Yeri ve Fermeneciler, Bab-ı Ali de Nallı Mescit, Cağaloğlu nda Acı Musluk gibi. Kendi mahallem olan Molla Aşkı nın Yatağan Sokağı nda baba evim vardı. Yıllar önce öğrendim ki meğerse eskiden bu mahallenin adı Hoca Ali Mahallesi, sokağın adı ise Hamam Sokak imiş. Bunun sebebini araştırma gereği duydum ve karşıma büyük bir saygı ve hayranlık duyduğum Osman Nuri Ergin çıktı. Ona muhabbetim böyle başladı ve halen artan bir bağlılıkla devam etmektedir. Her bir kitabını, makalesini bulup okumak hatta bunlara malik olmak benim için bir tutku oldu. Her bir kitabı veya makalesinin bulunduğu mecmua, dergi veya gazeteden 2-3 tane mükerrer de olsa koleksiyonuma katmak istedim, istiyorum. İstanbul sokak ve mahallelerinin eski adlarını araştırdığım sırada Osman Nuri Ergin in elinden çıkma Yeni-Eski ve Eski-Yeni sokak ismi listelerine ulaştım. Osman Nuri Ergin in İstanbul un nümerotaj işlerine üstün hizmetler verdiği, nümerotajda tek başına söz sahibi olduğu dönemin gazete ve mecmualarında açıkça belirtilmiş, bizzat kendisinin yazılarında da bu durum vurgulanmıştır küsur sokağın yeni isimlerini bizzat kendisinin verdiğini kesin olarak biliyoruz. Bu arada Kadastro Heyeti nin çalışmalarıyla 600 küsur mahalle (bazen 2-3, bazen de 5-6 mahalle) birleştirilmiş, heyetin hazırladığı mazbatalar Osman Nuri Ergin tarafından neşredilmiştir. Yeni mahallelere, birleştirilen mahallelerden birinin adını veya apayrı bir adı, yine bizzat kendisinin verdiği kanaatindeyim. Osman Nuri Ergin in resmî vazifesi icabı hazırladığı, Yeni-Eski ve Eski-Yeni sokak ismi listeleri üzerindeki çalışmalarımı genişlettim ve elinizdeki kitap ortaya çıktı. Bu listeleri Numerotaj memuru Osman Nuri (Ergin) Taksim alanın köşesindeki su makseminin duvarına, Cadde-i Kebir tabelasının yerine İstiklâl Caddesi yazılı yeni tabelayı mıhlıyor (Cumhuriyet Gazetesi, 1927)

9 daha anlamlı olarak ortaya koyabilmek için tarihî arkaplanı da araştırmak ve dikkatlere sunmak gerekiyordu. Kitabın ilk beş bölümünde Osman Nuri Ergin in çalışmalarını merkeze alarak, 1927 Nüfus Tahriri, nümerotaj çalışmaları, sokak isimleri, bina numaraları, levhalar, İstanbul Şehri Rehberi, mahalle nahiye ve şube taksimatı konularını etraflıca ele almaya çalıştım. Zeytinburnu Belediyesi nin çalışmamızı yayınlamaya karar vermesinden ötürü, bir başlığı da bugün Zeytinburnu adıyla anılan havalinin sokak ve mahallelerine ayırdım. Böylece Zeytinburnu örneği üzerinden İstanbul un 1950 lerden sonra çok değişmiş ve büyümüş bir bölgesinin tarihî sokaklarına dair temel bilgiler ortaya konulmuş oldu. Kitabın geri kalan dört bölümü (7-10. bölümler) listelerden oluşmaktadır. Osman Nuri Ergin in elinden çıkma Yeni-Eski ve Eski-Yeni sokak ismi listelerini kendi imlasını koruyarak bilgisayar ortamına aktardım, görülen bazı hataları 1934 İstanbul Şehri Rehberi yle mukayese ederek ufak tashihlerle düzelttim. (Kendisinin hazırladığı listelerde de yer yer kendi el yazısıyla düzeltmeleri bulunmaktadır). Aynı şekilde İstanbul Şehremaneti ve İstanbul Belediye Mecmuası ndaki mahalle taksimatıyla ilgili mazbataları esas alarak eski ve yeni mahalleleri listeledim. Son liste ise İstanbul Belediye şube ve nahiye taksimatının ve bu nahiyelere bağlı mahallelerin listesidir. Zengin bir muhtevaya sahip olmasını gözettiğimiz Ekler kısmında İstanbul un muhtelif sokaklarının harita ve fotoğraflarını, İstanbul sokak ve mahalleleriyle ilgili seçme yazıları, İstanbul mahalleleriyle ilgili en önemli listeleri, Kadastro çalışmaları çerçevesinde oluşan mahalle taksimâtı mazbatalarını, Osman Nuri Ergin in belediye şubeleri taksimatı yazısını, yine Osman Nuri nin sokak levhaları ile bina numaraları ve nümerotaj hakkındaki raporlarını ve son olarak konuyla ilgili mevzuatı bulacaksınız. (Mahalle taksimatı mazbatalarının geri kalan kısmına ve krokilerine ulaşmaya çalıştım; fakat ne İstanbul Kadastro Bölge Müdürlüğü ne ne de İstanbul Büyükşehir Belediyesi Harita Müdürlüğü ne yaptığım müracaatlarda bir netice elde edemedim. Bu mazbata ve krokilere ulaşabilirsem, daha geniş bir çalışma yapmayı hedeflemekteyim. Ayrıca Osman Nuri Ergin in biyografisini ve bibliyografyasını çok geniş ve görsel olarak ayrı bir kitapta yakın zamanda yayınlama niyetindeyim). Bugüne kadar layıkıyla ele alınmamış bu konuları bir kitap haline getirip yayınlamak ve tüm İstanbul un bilgisine sunmak istedim. Kısmet bu güneymiş. Büyük takdir ve hayranlık duyduğum Osman Nuri Ergin in bu çalışmalarını yayınlamak benim için çok büyük zevk ve bir onurdur. Bu çalışmayla, her daim doğup büyüdüğüm eskilerin tabiriyle ekmeğini yiyip suyunu içtiğim İstanbuluma ve baba evi olan mahalleme, sokağıma bir nebze hizmette bulunduysam

10 ne mutlu bana. O mahallede, o sokakta yaşamış ve yıllar önce Hakk ın rahmetine kavuşmuş olan Babaannemin Annesi Şemsiye Yoldaş a, Babaannem Hasibe Ölçer e, Amcalarım Kemal ve Vedat a, Babam Kore Gazisi Mehmet Ercüment Ölçer ve Annem Sevim Ölçer e Allah dan rahmet dilerim. Ruhları şad olsun. Bu kitaptaki bilgileri ve listeleri yıllar önce uzun bir çalışma sonucunda derlemiş, bir türlü giriş yazısı hazırlayıp yayınlanacak hale getirememiştim. Yakın bir zamanda bunu yapma konusunda şevk ve destek veren, cesaretlendiren Gökhan Yörük ve Sinan Sümbül e; yayına hazırlama aşamasında her türlü desteği ve yardımı gösteren, emeği geçen İsmail Kara ve Ali Adem Yörük e sonsuz teşekkürlerimi bir borç bilirim. Her birine ayrı ayrı müteşekkirim. Son olarak çalışmamıza gösterdikleri ilgiden ötürü Zeytinburnu Belediye Başkanı Murat Aydın ve Başkan Yardımcısı Av. Ömer Arısoy a; ayrıca yayın aşamasındaki emeklerinden ötürü Salih Pulcu ve Recep Önder e teşekkür ediyorum. EROL ÖLÇER 22 Aralık 2013, İstanbul.

11

12 İÇİNDEKİLER GİRİŞ İstanbul mahalle ve sokaklarının isim babası Osman Nuri Ergin BÖLÜM 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri ve 10 Nisan 1927 tarihli 1003 numaralı binaların numaralandırılması ve sokaklara isim verilmesine dair kanuna istinaden İstanbul da yapılan çalışmalar BÖLÜM İstanbul mahallelerinin birleştirilmesi ve mahalle taksimatı çalışmaları BÖLÜM 1580 sayılı Belediye Kanunu gereği İstanbul da belediye şubeleri ve nahiyeleri taksimatı çalışmaları BÖLÜM 1934 İstanbul Şehri Rehberi ve eski sokak adlarını da içeren listeler BÖLÜM 1935 Senesi Umumi Sayımında ve sonraki sayımlarda sokak adları ve levhalarının oluşturulması ve binaların numaralandırılması çalışmaları BÖLÜM Cumhuriyetin ilk yıllarında Zeytinburnu havalisinin sokak ve mahalleleri BÖLÜM İstanbul Sokaklarının Yeni ve Eski Adları BÖLÜM İstanbul Sokaklarının Eski ve Yeni Adları BÖLÜM İstanbul Mahalle Taksimâtı BÖLÜM İstanbul Belediyesi Şube Taksimâtı 477 SONUÇ 485 EKLER EK 1 İstanbul Sokakları Haritalar, Fotoğraflar, Yazılar 488 EK Devlet Salnamesi ndeki Mahalleler Cetveli 506 EK 3 İstanbul Mahalleleri (1876; neşreden: Emin Nedret İşli) 516 EK 4 Şehremaneti Hududu Dahilinde Bulunan Mahallât Esâmisi 522 EK senesi İhsâiyât Mecmuası ndaki İstanbul Belediye Daireleri ve Mahalleleri 558 EK 6 İstanbul da Mahalle Taksimâtı Mazbataları (Neşreden: Osman Nuri Ergin) 592 EK 7 Osman Nuri Ergin, İstanbul da Belediye Şubeleri Taksimâtı 690 EK 8 Osman Nuri Ergin, Sokak Levhalarıyla Bina Numaraları Hakkında Rapor 710 EK 9 Osman Nuri Ergin, Nümerotaj hakkında Rapor 720 EK Nüfus Tahriri ve Mahallelerle İlgili Mevzuat 726

13 Ferudun Dirimtekin in Ayvansaray kazı çalışmalarından. (Türk Arkeoloji Dergisi, sayı IX-2, 1959)

14

15 Osman Nuri Ergin in (ayakta, soldan ikinci) Darüşşafaka Mütevelli Heyeti Azası olduğu dönemden bir fotoğrafı Fotoğraftaki şahıslar; soldan itibaren arkada Niyazi Asım Bey, Osman Nuri Bey, Salim Bey, Kemal Bey, Ali Kâmi Bey, önde Esad Bey, İzzet Bey, Halil Bey, İsmail Bey. Darüşşafaka Kitabı nı yazan heyette Osman Nuri Ergin (soldan ikinci) Fotoğraftaki şahıslar; soldan itibaren İzzet Bey, Osman Nuri Bey, Kâmi Bey, Esad Bey.