TEKNOLOJİK GELİŞMELERİN TÜRK GÜMRÜK TARİFE SİSTEMİ NE YANSIMASI

Transkript

1 T.C BAŞBAKANLIK GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü TEKNOLOJİK GELİŞMELERİN TÜRK GÜMRÜK TARİFE SİSTEMİ NE YANSIMASI UZMANLIK TEZİ HAZIRLAYAN İmren BULUT ANKARA-EKİM-2007

2 ÖNSÖZ İnsanlığın var oluşundan itibaren devam eden teknolojik gelişim hayatın her alanında etkili olmuş, buna bağlı olarak sürekli gelişen dünyaya uyum sağlayabilmek için tüm ülkeler teknolojik gelişmeleri yakından takip etmiştir. Bu kapsamda, gümrük sistemi de teknolojik gelişmelerin etkisi altında kalmış, söz konusu gelişmelere bağlı olarak vergilendirme sistemi başta olmak üzere her alanda sürekli bir gelişim sürecine girmiştir. Bu çalışmada, öncelikle dünyada Gümrük Tarife Sisteminin ve Türk Gümrük Tarife Sisteminin tarihçesi incelenmiş olup, devamında teknolojik gelişmelerin etkisi sonucu dünyada ve Türk Gümrük Tarife Sistemi nde meydana gelen değişmeler ve teknolojik gelişim nedeniyle artan eşya türlerinin sınıflandırılmasında Tarife Sisteminin yaşadığı sorunlara değinilmiştir. i

3 ABSTRACT Technolojical developments have been affected in the every area of the life since the being of humanity. As a result, every country have been observing the technolojical developments closely to adapt to the continiously developing world. In this concept, the Customs System has been affected by the technolojical developments and had an improving process especially in taxation and other applications. In this study, firstly the history of the Customs Tarif System in the world and in the Turkey has been discussed. After this, the problems appeared in the classification of the increasing number of goods caused by technolojical developments and the effects of the technolojical developments on the Customs Tarif System in the world and Turkey has been studied. ii

4 İÇİNDEKİLER Abstract i Önsöz ii İçindekiler... iii Tablo ve Şekiller Dizini...viii Kısaltmalar.ix Giriş..1 BÖLÜM I TEKNOLOJİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 1.1. Dünden Bugüne Teknoloji Teknolojik Gelişmelerin Kronolojik Gelişimi...8 iii

5 BÖLÜM II ULUSLARARASI EŞYA NOMANKLATÜRLERİ 2.1. Uluslararası Eşya Nomanklatürleri nin Tarihsel Gelişimi Yılları Arasındaki Gelişmeler Milletler Cemiyeti Gümrük Nomanklatürü Taslağı (League of Nations Draft Customs Nomanclature) Gümrük İş Birliği Nomanklatürü (Customs Cooperation Counsil Nomanclature) Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırması (The Standart International Trade Classification- SITC) Armonize Sistem Nomanklatürü nün Kabulü Armonize Sistem Nomanklatürü nün Tanımı ve Genel Yapısı Armonize Sitem Nomanklatürü nün Tanımı Armonize Sistemin Genel Yapısı Armonize Sistemin Yorumuna İlişkin Genel Kurallar Bölüm ve Fasıl Notları (Alt Pozisyon Notları Dahil) Armonize Sistemin Pozisyon ve Alt Pozisyonları.26 iv

6 Armonize Sistemin Tamamlayıcı Belgeleri Armonize Sistemin Gelişimi : AB Örneği AB deki Modern Uygulamalar TARIC TARIC in Tarihçesi ve Yasal Zemini TARIC Sisteminin Tanımı TARIC in Kapsamı ve Yapısı TARIC in İşleyişi Eşyaların Sınıflandırılması Yönünden TARIC Cetveli ITMS Genel Karşılıklı Çalışabilirlik Uygulama Stratejisi (IIS) Geliştirme Adımları Alan ve Veritabanları.55 v

7 BÖLÜM III TÜRK GÜMRÜK TARİFE SİSTEMİNİN KISA TARİHÇESİ 3.1. Gümrük Darüttalimi Rüsumat Emanetinin Kuruluşu Rüsumat Emanetinin Kaldırılışı BÖLÜM IV TEKNOLOJİK GELİŞİMİN TARİFEYE ETKİLERİ 4.1. Teknolojik Gelişimin Tarifeye Etkilerine İlişkin Örnekler Biodizelin Sınıflandırılması Biodizelin Tanımı Biodizelin Teknolojik Gelişimi Biodizelin Kimyasal Yapısı Biodizelin Dünyadaki Üretim Alanları Biodizeldeki Teknolojik Gelişimin Tarifeye Yansıması Genetiği Değiştirilmiş Gıdaların Ortaya Çıkması ve Organik Gıdaların Armonize Sistem Nomanklatürü nde Sınıflandırılması 71 vi

8 Genetiği Değiştirilmiş Gıdaların Tanımı ve Üretim Süreci Gen Teknolojisi ve Genetiği Değiştirilmiş Gıdalar Genetiği Değiştirilmiş Gıdaların Gelişimi Organik Gıdaların Tanımı ve Sınıflandırılmasında Ortaya Çıkan Sorunlar Organik Gıdaların Tanımı Organik Gıdaların Sınıflandırılması Dijital Kameralar ve Görüntü Kaydedici Kameralar Dijital Kameralar ve Görüntü Kaydedici Kameraların Sınıflandırılması 77 BÖLÜM V SONUÇ VE DEĞERLENDİRME..80 TABLO VE ŞEKİLLER DİZİNİ vii

9 TABLOLAR: Tablo 1: TARIC kodu ve Ek Kodların Yapısı...68 Tablo 2: ITMS Sisteminde Aday Ülkelerin Takip Etmesi Gereken Öncelikler 74 Tablo 3: ITMS projesi kapsamında Üye Ülkelerin hangi sistemlerini hangi öncelik ile hazır hale getirmeleri gerektiğine ilişkin tablo..78 ŞEKİLLER: Şekil 1: ITMS Sisteminin CCN/ CSI Network Ağı üzerinden İşleyişi..71 Şekil 2: Topluluk IT Sistemlerinin İşleyiş Yapısı..79 KISALTMALAR viii

10 AS Armonize Sistem BIO Bağlayıcı Mense Bilgisi CCCN Customs Cooperation Council Nomenclature (Gümrük İşbirliği Konseyi Nomanklatürü) CN Combined Nomenclature DGÖ Dünya Gümrük Örgütü EBTI ECICS Avrupa Bağlayıcı Tarife Bilgisi Avrupa Kimyasal Maddelere İlişkin Gümrük Envanteri GİK Gümrük İşbirliği Komitesi HS Harmonised System Nomenclature ISPP Veri İşlenmesi Prosedürleri için Bilgi Sistemleri ITA Information Technology Agreement (Bilgi Teknolojisi Anlaşması) KN Kombine Nomanklatür NCTS Topluluk Bilgisayarlı Transit Sistemi NIMEXE Avrupa Toplulukları Dış Ticaret İstatistiğine Ait Mal Nomanklatürü ix

11 ve Üye Devletler Arasında Ticaret İstatistiği SITC Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırması (The Standart International Trade Classification) SMS Model İşletim Sistemi TARIC Tariff Intégré des Communautés Européennes Avrupa Topluluğu Entegre Tarife Sistemi TAXUD Taxation and Customs Union AB Komisyonu Vergilendirme ve Gümrük Birliği Departmanı TQS Tarife Kotaları ve Gözetimi x

12 xi

13 I. GİRİŞ Teknoloji tarihi insanlık tarihinin başlangıcından itibaren yapılan icat ve keşifler ile sürekli gelişim göstermiştir. Bu gelişim sonucu sürekli insan hayatını kolaylaştıran yeni eşyalar geliştirilmiş, bu çerçevede eşyaların çeşitliliği zamanla ticaretin nitelik ve niceliksel olarak gelişimini sağlamıştır. Tarihin gelişmemiş dönemlerinde, belirli bir toprak parçası sınırları içinde seyreden ticaret, sonrasında ülke düzeyinde ve yakın ülkeler arasında gerçekleşirken, daha sonra teknolojik gelişmelerin nitelik ve niceliksel olarak artması sebebiyle uluslararası bir boyut kazanmıştır. Bununla birlikte, ülke ihtiyaçlarını gidermek amacıyla sınırlı sayıda üretilen mallar, teknolojik gelişmeler doğrultusunda zamanla daha büyük miktarlarda üretilmeye ve ülke sınırları dışında da satılmaya başlamıştır. Bu gelişmeler sonucunda, eşya çeşitliliği artarken ticaret de uluslararası bir boyut kazanmış, bu durum ticaretin kolaylaştırılmasını sağlamak amacıyla eşyaların sınıflandırılması gereksinimini doğurmuştur. Bu gereksinimin sonucu olarak da 19.yy ortalarından itibaren modern anlamda eşya sınıflandırılması çalışmaları başlamıştır. Bununla birlikte, yüzyıllar boyunca gümrüklerin ana görevi önemli bir milli bütçe kaynağı olan gümrük vergilerini toplamaktan ibaret olurken,19.yy.dan itibaren teknolojik gelişmeler doğrultusunda hız kazanan uluslararası ticaret, gümrük idarelerini teknolojik gelişmelerle doğrudan bağlantılı olarak gümrük işlemlerini sürekli yenileyen bir yapılanmaya sevk etmiştir. Böylece gümrük idareleri, gümrük 1

14 mevzuatı ve gümrük vergileri açısından devletin iktisadi politikasını yönlendiren kurumlar haline gelmiştir. Bu durum ülkelerin teknolojik ve ticari gelişmeleri yakından takip edebilmesi ve gümrük vergilerini kontrol altında tutulabilmesi amacıyla ortak bir nomanklatür kullanması ihtiyacını doğurmuştur. Bu çerçevede, bugün dünya ticaretinin %98 inde geçerli olan Armonize Sistem Nomanklatürü geliştirilmiştir 1. Uyumu sağlanmış (Armonize) Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi Hakkındaki Uluslararası Sözleşme ekinde yer alan Armonize Sistem Nomanklatürü 3501 sayılı ve 10 Kasım 1988 tarihli Kanun la 1 Ocak 1989 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere kabul edilerek Gümrük Giriş Tarife Cetvelimizin hazırlanmasında esas alınmıştır. Bunu takiben, ülkemizin tarihinden itibaren Gümrük Birliği ne dahil olması nedeniyle Gümrük Giriş Tarife Cetvelinde, Armonize Sistem Nomanklatürüne dayalı olarak Avrupa Birliği Kombine Nomanklatürü esas alınarak 12 rakamlı Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu uygulamasına geçilmiştir. Gümrük Giriş Tarife Cetveli, uluslararası ticarete konu olan malların türlerine ve niteliklerine göre sistematik olarak numaralandırılarak sınıflandırılmasını ve bu eşyaların ithalatında alınması gereken ithalat vergi oranlarını gösteren bir cetvel olarak tanımlanmaktadır 2. Bununla birlikte, teknolojik gelişmeler doğrultusunda çeşitlilik kazanan eşya türlerinin sınıflandırılmasında, Armonize Sistem ve Kombine Nomanklatüre uyum sağlamaktadır. 1 Armonize Sistem Komitesi 39. dönem toplantı raporu, Brüksel, 30 Mart AKÇA K., Gümrük Giriş Tarife Cetveli, Gümrük Giriş Tarife Cetvelinde Eşyanın Sınıflandırılması ve Bağlayıcı Tarife Bilgisi, Uzmanlık Tezi, Gümrükler Genel Müdürlüğü,

15 Bu çalışmada, mikro düzeyde teknolojik gelişmeler nedeniyle çeşitlenen eşyaların sınıflandırılması hususunda, Armonize Sistem ve Kombine Nomanklatürü başta olmak üzere uluslararası tarife sistemlerinin işleyişinde ortaya çıkan etkiler ve makro düzeyde teknolojik gelişmelerden uluslararası tarife sistemlerinin nasıl fayda sağladığı hususları hakkında bilgi verilmiştir. Bu çerçevede, I. Bölüm de teknolojinin tarihsel süreci ele alınarak, teknolojik gelişmelerin yüzyıllar itibariyle nasıl bir gelişme gösterdiği ele alınmıştır. II. Bölüm de uluslararası eşya nomanklatürünün tarihsel gelişimi kapsamında Armonize Sistem ve Avrupa Birliği Kombine Nomanklatürü hakkında bilgi verilmiştir. Bu kapsamda, teknolojik gelişmelerin ortaya çıkardığı günümüz dönemi yeni eşyalar ve bu eşyaların sınıflandırılması hususu üç örnek üzerinde incelenmiştir. III. Bölüm de, Türk Gümrük Sistemi nin tarihçesi ele alınmıştır. Bununla birlikte Türk Gümrük Sistemi içinde tarife uygulamasının gelişim sürecine değinilmiştir. IV. Bölüm de ise uluslararası tarife sisteminin teknolojinin getirdiği yeniliklerden nasıl faydalandığı hususu ele alınmış olup, teknolojik gelişimin tarife sistemine yansıması iki örnek üzerinde açıklanmıştır. 3

16 BÖLÜM I TEKNOLOJİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 1.1. Dünden Bugüne Teknoloji İnsanın kendi doğasından beslenen yaratma isteği teknolojideki gelişmelerin ana sebebidir. Bu çerçevede, insanoğlu yaşamı boyunca sürekli olarak icat yapma ihtiyacı duymuş ve icatların tarih boyunca süreklilik arz etmesi nedeniyle teknoloji sürekli yenilenen, değişim gösteren bir süreç haline gelmiştir. Yıllardır hayatımızın içinde olan teknolojik süreci incelemeden önce teknolojinin kelime anlamına değinelim. Hemen her fırsatta kullandığımız teknoloji sözcüğü, sanat ya da beceri anlamına gelen yunanca "Techne" ve bilim ya da çalışma anlamına gelen "Logia" sözcüğünün birleşmesinden türetilmiştir. Teknolojik gelişim süreci kapsamında Babilde ilk toplama makinası olan abaküs icat edilmiştir. M.Ö 2000 yılı civarında kaleme alınan Hammurabi yasalarında belirtilen inşaat yapım kuralları, belgelenen en eski mühendislik kuralları sayılmaktadır. Anadolu da yaşamış olan Thales, M.Ö 550'lerde geometrinin temellerini atan Pisagor okulunu kurmuştur. Aynı dönemlerde yaşayan Arşimed in (M.Ö 287) birleşik makaraları, hidrolik vidaları, büyüteci bulması ve kaldıraç kanunlarının uygulandığı savaş makinelerinin icadı modern mühendisliğin ilk adımları sayılabilir. Kaldıraç kanunlarının icadı Fen bilimlerindeki gelişmenin de 4

17 başlangıcı sayılmaktadır. Mısırlılar ve Yunanlıların icat etme yetenekleri tarihsel olarak bilinmekle birlikte teknolojik olarak ilk uygulayıcılar Romalılardır. Romalılar mühendislikte gösterdikleri başarıların yanında standart ölçütlerin geliştirilmesine ve örgütlenmeye büyük önem vermişlerdir. Bu çalışmalar bilim ve tekniğin birleştirilmesi olarak nitelendirilmiştir. Toplumlar arasında ticaret geliştikçe edinilen bilgilerde hızla yayılmıştır. Yayılan bu bilgilerin Çinliler tarafından büyük bir maharetle ve batıdan çok daha önce teknolojiye dönüştürüldüğü bilinir. Örneğin demir kalıpçılık, dümen, kağıt, ipek dokumacılığı, barut (1000 civarı), matbaacılık (1045 civarı) gibi buluşların Avrupa da keşfedildiği 14.yy.dan yüzlerce yıl önce Çin de uygulandığı saptanmıştır. Özellikle 16.yy sonrasında Copernicus, Kepler, Newton, Galileo, Toricelli, Laplace, Fourier, Lavosier, Avagado, Carnot, Maxwell, Watt, gibi bilimle uğraşan insanlar günümüz teknolojisinin gelişmesinde çeşitli disiplinlere bağlı bilimsel temellerin oluşmasına neden olmuşlardır. Günümüze en uygun modern ve popüler mühendisliğin babası olarak Leonardo da Vinci kabul edilmektedir. ( ). 6. yy.da Slavlar tarafından geliştirilen saban, 8. yy.da uzak doğudan getirilen üzengi, 11. yy.da ilk ateşli silahın icadı (M.S1050) ve19. yy.da at nalı ve koşum takımı devrimsel nitelikte olup, batıdaki toplumsal yapının zaman içinde tümüyle değişmesine neden olmuştur. Sanayileşme sürecindeki Avrupa da, teknolojinin gelişimi vazgeçilmez hale gelince insanların şehirlerde yaşamaya başlamaları sonucu yeni çalışma şartları ortaya çıkmıştır. Bu yeni toplumsal yapılanma sürecinde ilk başlarda yeni gelişmelere karşı tepki de büyük olmuştur. Buna ilk örnek, 19.yy başlarında çıkan 5

18 Luddite isyanıdır. İsyanın adı çalışma koşullarından memnun olmadığı için bir çorap tezgâhını parçalayan Ned Lud adlı işçiden geldiği sanılmaktadır. (Luddite, günümüz İngilizcesinde makine düşmanı anlamına gelmektedir.) Bu isyancıların başlattıkları eylemde giydikleri saboları (Takunyaya benzer terlik) çıkrıkların dişlileri arasına sokmaları sonucu tezgâhlar zarar görerek üretim durmuştur. Günümüzde benzer olaylar için kullandığımız "sabotaj" kelimesinin kökeni bu olaydır. Batıda sanayi devriminin 19. yy.dan itibaren James WATT tarafından gerçekleştirilen buharlı lokomotifin icadıyla başlamış olduğu varsayılır da Alexande Graham BELL'in bir deney sırasında üzerine dökülen asitin temizlenmesi için yeni icat ettiği telefonun öbür ucundaki yardımcısını " Bay watson buraya gelin, çabuk olun " sözüyle çağırması iletişim teknolojisinin kesin başlangıç tarihidir. Bu olayların hemen sonrasında Edison 1879 da elektrik ampulünü ve 1888 de gramofonu icat etmiştir. Ardından 1902 de Limuere kardeşler ilk sinema filmini icat etmiştir te Wright kardeşler ilk motorlu uçak denemesini gerçekleştirmiş, 1904 te elektronik vakum tüp icat edilmiştir de Sanayici Henry Ford "T" adını verdiği otomobili için sanayide devrim sayılan ilk üretim bant sistemini yaratmış, Markoni ilk radyo yayınını gerçekleştirmiştir de Rutherford atomun parçalanmasını, 1915 de Einstein genel rölativite teorisini keşfetmiştir da R.Goddat tarafından ilk roket denemesi ve ilk TV cihazı, 1946 da ENIAC adıyla ilk elektronik bilgisayar, 1954 de transistörlü radyo, 1958 de ilk mikroçip keşfedilmiştir. Aynı tarihte Ruslar tarafından ilk insan yapımı cisim olan Sputnik1, 1962 de Telstar adıyla uzaya ilk haberleşme (Comminication) uydusu fırlatılmıştır. SSCB de Y. Gagarin adındaki astronot 12 Nisan 1961 de uzaya giden ilk insan olmuştur. 6

19 1967 de G. Afrikalı Dr. Bernard tarafından ilk kalp nakli ameliyatı gerçekleştirilmiş, 1969 da N. Armstrong aya ilk ayak basan adam olmuştur de mikroişlemcili ilk bilgisayar geliştirilmiştir. Ve nihayet 2000 de genetik şifre çözülmeye başlanmış ve ilk canlı kopyalaması başarılmıştır. Bu gün ulaşılan teknolojinin temeli bilimdir. Bu iki kavram tarihsel süreçte ilk kez ilişkiye girdiklerinde bilim teknolojinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Önce icat yapılmış sonra neden ve sonuç irdelenerek prensipler oturtulmuştur. Günümüzde ise bilim teknolojiye öncülük etmektedir. Örneğin transistor, lazer gibi buluşlar bilimsel çalışmaların sonucudur ve teknolojinin vazgeçilmez öğesi olmuşlardır. Teknoloji kavramı bilimin uygulamaya geçirilmesi olarak da tanımlanmaktadır. Özellikle son çeyrek yüzyılda bilimsel çalışmalar geçmiş dönemlerle karşılaştırılamayacak ölçüde teknolojiye, yani pratik sonuçlar verecek biçime dönüştürülmektedir. Bilim ve teknoloji arasındaki bu hızlı etkileşim ve bütünleşme, elbette birey ve toplum yaşamını da dolaysız biçimde etkilemektedir. O nedenle, yaşadığımız çağı anlamanın yolu, öncelikle teknolojiyi ve onun boyutlarını tanımaktan geçmektedir. Bu ikisi arasındaki başlıca fark, bilmek ve yapmak arasındaki farka benzetilebilir. Alkan ve arkadaşlarına göre, bilim, bilme, betimleme; teknoloji ise, yapma ve geliştirme uğraşıdır. 3 Eş deyişle, teknoloji, bilimin somutlaşmış biçimidir. 3 C.Alkan, D.Deryakulu ve N.Şimşek. Eğitim Teknolojisine Giriş. Önder Matbaacılık Ltd.Şti. Ankara, 1995, s.81. 7

20 Bu çerçevede, teknolojik gelişim sürecini daha iyi anlayabilmek ve yüzyıllar boyunca gerçekleşen icatların teknolojinin günümüzdeki haline ulaşmasında nasıl bir etki yarattığını anlayabilmek için icatlar ve keşifler tarihini kronolojik sıralamayla ele almakta fayda görülmektedir Teknolojik Gelişmelerin Kronolojik Gelişimi Bu bölümde, teknolojik gelişim Milattan önce ve sonra olmak üzere kronolojik olarak incelenmiş olup, insanlık tarihi açısından önem arz eden icatlara değinilmiştir. M.Ö : Mısırlılar tarafından ilk hassas takvim yapılmıştır : Tekerleğin ilk kez Mezopotamya da ve orta Avrupa da kullanıldığı varsayılmaktadır : Mezopotamya Sümerler yazıyı kullanan ilk halktır : Mısırlılar tarafından Hiyeroglif denen yazı sistemi bulunmuştur : Suriye de Ugarit de ilk alfabe kullanılmıştır : Lidya ( Türkiye) da ilk para sikkesi kullanılmıştır : Miletli (Batı Anadolu da liman kenti) THALES geometri okulunu kurmuş ve kendi teoremini geliştirmiştir : Herodotos dünya haritası çizmiştir : Yunan ARKHİMEDES kaldıraç kanunlarını keşfetmiştir. 4 Peter DRUCKER, Yeni Gerçekler, T. İş Bankası Kültür Yayınları, 1992, s

21 M. S : Türk gök bilimci BİRUNİ sayfalık araştırmalarını yayımlamıştır : Türk İbn SİNA 270 kitaplık araştırmalarını yayımlamıştır : Irak İbn-ül HEYSEM Optik konusunda ayrıntılı araştırmalar kitabını yayımlamıştır : Çin Pi CHENG portatif matbaa harflerini keşfetmiştir : Polonyalı Keşiş Nikolas KOPERNICUS Dünya ve güneş sistemi kuramını ortaya atmıştır : Türk Piri REİS Kitab-ı Bahriye adını verdiği gerçeğe en yakın Dünya haritasını yayımlamıştır : İtalyan GALİLEO 30 kez büyüten teleskopu yapmıştır. (Daha önce Hollandalı gözlükçü Hans lippershey ilk teleskopu bulmuştu.) : Alman Johannes KEPLER Güneş sisteminin yasalarını keşfetmiştir : İngiliz İsac NEWTON evrensel çekim yasalarını keşfetmiştir : İspanyol Kristof KOLOMB Amerikaya ayak basmıştır : İtalyan Amerigo VESPUCCİ Amerikanın yeni kıta olduğunu kanıtlamıştır : Türk Hazarfen Ahmet çelebi yaptığı kanatlarla ilk kez uçmayı başaran adam olmuştur : Türk Lagari Hasan Çelebi aya gitme denemesini yapmıştır : İngiliz Thomas SAVERY ilk buharlı makineyi yapmıştır : Fransız Claude CHAPPE uzaktan yazma anlamına gelen Telgrafı icat etmiştir : İngiliz James WATT uzun süreli çalışan buharlı makineyi yapmıştır. 9

22 - 1783: Fransız MONTGOLFİER kardeşler ilk uçan balonla yolculuk yapmıştır. 1796: Edvard JENNER çiçek aşısını bulmuştur : İtalyan Alessandro VOLTA ilk elektrik bataryasını yapmıştır : İngiliz Richard TREVİTHİCK ray üzerinde 16 Km hızla giden ilk lokomotifi icat etmiştir : Fransız Rene LAENNEC ilk tıpta kullanılan stetoskobu icat etmiştir : Danimarkalı Hans OERSTED elektromanyetik akımı keşfetmiştir : Fransız terzi Berthelemy THIMONNIER ilk dikiş makinesini yapmıştır. (Ancak bu tip makineleri üretip satan ilk kişi Amerikalı Isac SINGER dir) : İngiliz COOKE ve WHEATSTONE ilk elektrikli telgrafı icat etmiştir : ABD dişçi William ORTON ik kez ameliyatında uyuşturma ve ağrıyı azaltmak için eteri kullanmıştır : İskoç James MAXWELL Faraday kanunlarını matematiksel olarak kanıtlamış ve kendi kuramını yazmıştır : İngiliz Charles DARWIN Türlerin kökenleri adlı evrim kuramını yayınlamıştır : Belçika Müh ilk tek zamanlı ve içten yanmalı motor yapmıştır : ABD Christopher SHOLES gerçek anlamda ilk daktiloyu icat etmiştir : İngiltere Londra da ilk metro çalışmaya başlamıştır : ABD EDİSON tarafından dünyanın ilk Endüstriyel Araştırma Laboratuarı kurulmuştur. (Edison bu laboratuarda 1093 adet patentli icatta bulunmuştur.) : ABD İskoç asıllı Alexander Graham BELL ilk telefonu icat etmiştir. (Tarihteki İlk uzaktan konuşma denilen Tele-Phone konuşması 10 Mart 1876 BELL ile yardımcısı Watson arasında yapılmışır) 10

23 - 1878: İngiliz Joseph SWAN elektrik ampulünü icat etmiştir : Alman Karl BENZ 14,5 Km hız yapabilen satış amaçlı ilk arabayı üretmiştir : Fransız Louis PASTEUR kuduz aşısını bulmuştur : İtalyan Guglielmo MARCONİ Radyo dalgalarıyla ilk yayını yapmıştır : Polonya Marie CURİEve kocası Pierre CURİE Radyumu keşfetmiştir : ABD WRIGHT kardeşler ilk motorlu uçağı tasarlamıştır : Kanada Reginald FESSENDEN radyo aracılığıyla ilk insan sesini iletmiştir : ABD Elmer SPERRY ilk Robotu yapmıştır. (ROBOT kelimesi Çek dilinde "zorunlu emek" anlamındadır ve deyim tarlada köle gibi sürekli çalışan işçiler için kullanılmıştır) Fransız Pierre LANGEVIN ve ekibi ilk kez SONAR sistemini icat ettiler (SONAR : Sound Navigation and Ranging: Ses yardımıyla yer belirleme ve mesafe ölçme anlamına gelmektedir) -1922: Kanada da ilk kez bir şeker hastasına insülin tedavisi uygulanmıştır : İskoç Alexander FLEMING penisilini bulmuştur : İngiltere BBC siyah beyaz TV yayınına başlamıştır : ABD de HP şirketi Analog verileri dijitale çeviren Pulse-code modulation sistemini geliştirmiştir : ABD Robert OPPENHEİMER ilk atom bombasını geliştirmiştir. Aynı yıl Japonya nın Nagazaki ve Hiroşima şehirlerine atılmış ve binlerce sivil öldürülmüştür : SSCB uzaydaki ilk insan yapımı cisim olan SPUTNİK 1 adlı uyduyu fırlatmıştır : ABD Theodor MAIMAN ilk LAZER tabancasını gerçekleştirmiştir. 11

24 - 1961: SSCB Yuri GAGARİN uzaya giden ilk insan olmuştur : ABD Neil ARMSTRONG ve Edwin ALDRIN Aya ayak basan ilk insanlar olmuştur : SSCB ilk uzay istasyonu olan Solyut 1 fırlatıldı ve dünya yörüngesine oturtuldu : ABD MicroSoft adlı yazılım şirketi kurulmuştur : ABD IBM firması IBM-PC with MS DOS adıyla kişisel bilgisayar yapılmıştır : ABD de MicroSoft firması Windows işletim sistemini yapmıştır : ABD Avrupa nın ilk çevre uydusu ERS-1 yörüngeye oturtulmuştur : ABD Genetik kopyalamada ilk somut başarı sağlandı. DOLLY adı verilen bir koyun kopyalanmıştır : ABD Bilim adamları ortak bir projede genetik şifrenin çok büyük oranda çözüldüğünü açıklamıştır. 5 Teknolojik gelişimin kronolojik incelemesini yaptıktan sonra sürekli iktisadi ve teknolojik gelişmelerle iç içe yaşamak zorunda olan tarife sisteminin tarihsel gelişimini inceleyerek, tarife sisteminin zaman içinde hangi aşamalardan geçtiğini ve teknolojik gelişime nasıl ayak uydurduğunu anlamakta fayda görülmektedir. 5 Hüsnü ERKAN, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme, T. İş Bankası Kültür Yayınları,

25 BÖLÜM II ULUSLARARASI EŞYA NOMANKLATÜRLERİ 2.1. Uluslararası Eşya Nomanklatürleri nin Tarihsel Gelişimi Eşyanın sınıflandırılmasına yönelik bir bilgi eski çağlardan beri süre gelmiştir. İlk eşya sınıflandırma sistemleri vergiye tabi eşya ile vergiden muaf eşyanın sadece alfabetik bir listesinden ibaretti. Ancak zamanla eşyalara farklı vergi oranları veya muafiyetlerin uygulanması gerekliliğinin ortaya çıkması ve eşyaların sınıflandırılmasında kullanılan alfabetik listelerin artması vb. nedenler vergi statüsünden ziyade eşyanın yapısına dayanan bir sınıflandırma sistemini daha kullanışlı hale getirmiştir. Bunun sonucunda eşyanın yapısına göre sınıflandırıldığı gümrük tarifeleri ortaya çıkmıştır. Uluslararası ticaretin düzeyinin ve öneminin artması ulusal gümrük tarifelerindeki farklılıklardan kaynaklanan bir takım zorluklarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu farklılıklar; pozisyonların veya numaraların sıralanışındaki farklılıklar, bu sıralanışta alt ayrımların farklı oluşları, eşyanın tanımları ve isimlerindeki farklılıklar ve hatta sınıflandırma prensiplerindeki farklılıklar olarak meydana çıkmıştır. Gümrük vergileri ve eş değerdeki vergilerin değerlendirilmesinde kolaylık sağlanması açısından bu farklılıkları ortadan kaldırmak ve standart bir gümrük nomanklatürü oluşturmak için ilgili ülkeler arasında ortak çalışmalar 13

26 başlatılmıştır. Oluşturulacak standart gümrük nomanklatürünün aşağıda belirtilen amaçlara hizmet etmesi amaçlanmıştır Uluslararası ticarete konu teşkil eden eşyanın sistematik olarak sınıflandırılmasına imkân vermesi, 2. Bu nomanklatürü kabul eden ülkelerin tarifelerinde tüm eşyaların somut bir esasa dayalı olarak aynı şekilde sınıflandırılması, 3. Gümrük teknolojisinin uzman kişiler ve halk tarafından aynı şekilde kolayca anlaşılması ve böylece ithalatçıların, ihracatçıların, üreticilerin, nakliyecilerin ve gümrük idarelerinin işlerini basitleştiren uluslararası ortak bir gümrük dil inin benimsenmesi, 4. İki veya çok taraflı gümrük ve ticari anlaşmaların müzakerelerinde, uygulanmasında ve doğru olarak yorumlanmasında kolayca anlaşılması ve çelişkilere yol açmaması, 5. Karşılaştırmalı uluslararası istatistiklerin hazırlanışında verilerin tek tip düzenlenmesine imkan vermesi. Uluslararası ticareti kolaylaştırmaya yönelik olarak ortak bir dünya nomanklatürünün oluşturulması için yürütülen bu çalışmalar bir asırdan fazla sürmüştür. Bu çalışmalar sonucunda bugün dünya ticaretinin %95 ini gerçekleştiren toplam 167 ülke ve Gümrük/Ekonomik Birlikler tarafından kullanılan Armonize Sistem Nomanklatürü geliştirilmiştir. 6 Introducing The International Convention On The Harmonized Commodity Description And Coding System, Customs Co-operation Council, Brussels,

27 Yılları Arasındaki Gelişmeler Modern anlamda eşyanın sınıflandırılması çalışmaları 19. yüzyıl ortalarından itibaren başlamıştır ile 1854 yılları arasında Belçika da dış ticaret istatistikleri üç genel pozisyonda sunulmuştur. Bu pozisyonlar; hammaddeler, tabi halde tüketilen ürünler ve mamul hale getirilmiş eşya şeklindedir. Avusturya-Macaristan tarafından 25 Mayıs 1892 tarihinden itibaren kullanılan nomanklatürde daha sonra 1913 Brüksel Nomanklatürü ve 1931 Milletler Cemiyeti Nomanklatür Taslağı nda kullanılan sınıflandırma sistemine benzer bir sistem kullanılmıştır. Bu şekilde ulusal düzeyde yapılan girişimler giderek yerini uluslararası girişimlere bırakmıştır yılları arasında uluslararası bir istatistik nomanklatürünün hazırlanması için çok sayıda ekonomik kongre yapılmıştır. Ancak uluslararası bir sözleşmeyle onaylanmış ilk tek tip gümrük nomanklatürü, 1913 yılında Brüksel de yapılan İkinci Uluslararası Ticari İstatistik Konferansında kabul edilmiş ve 1913 yılında 29 ülke tarafından uygulamaya konulmuştur. Bu nomanklatürde eşyalar; 1. Canlı hayvanlar, 2. Gıda (yiyecek) maddeleri ve içecekler, 3. Hammadde ve yarı mamul maddeler, 4. Mamul maddeler, 5. Altın ve gümüş, 15

28 almıştır. 7 Olmak üzere beş grupta toplanmıştır ve bu gruplarda toplam 186 madde yer Bu nomanklatür, 1922 yılında Uluslararası Ticaret İstatistikler Bürosu nun hazırladığı ilk ticari istatistiklerin toplanmasına da esas teşkil etmiştir Milletler Cemiyeti Gümrük Nomanklatürü Taslağı ( League of Nations Draft Customs Nomenclature) Milletler Cemiyeti bünyesinde 1927 yılının Mayıs ayında toplanan Dünya Ekonomi Konferansı nda, ulusların gümrük tarifelerinin ortak bir çatıya oturtulması yönünde bir Tavsiye Kararı alınmıştır. Bu Tavsiye Kararı çerçevesinde, kurulan Uzmanlar Komitesi tarafından 1931 yılında tamamlanan gümrük nomanklatürü taslağı 1937 yılında revize edilmiştir. Daha sonra Cenevre Nomanklatürü olarak adlandırılan bu taslak 21 bölüm, 86 fasıl ve 991 pozisyondan oluşmaktadır. Cenevre Nomanklatürü birçok gümrük tarifesine esas teşkil etmiş olmakla birlikte, gümrük nomanklatürlerinin gerçek anlamda standartlaşmasına fazla bir katkısı olmamıştır. İkinci Dünya Savaşı nın çıkması nedeniyle Milletler Cemiyeti nin çöküşünün, bu nomanklatürün başarısızlığında önemli etkisi olmuştur. 7 Armonize Sistem Nomanklatürüne İlişkin Açıklamalar, İTO Yayın No:1989/4, İstanbul,

29 Gümrük İşbirliği Konseyi Nomanklatürü (Customs Cooperation Counsil Nomenclature-CCCN) İkinci Dünya Savaşı sonrasında dünya konjonktüründe kendini gösteren gelişmeler, batılı uluslarca serbest ticarete duyulan istek ve ekonomik yapının yeniden oluşmasına yönelik hamleler, gümrük tarifelerinin standardizasyonu için uygun ortamı yaratmış ve bu anlamda bir kez daha uluslararası ortak bir gümrük nomanklatürünün hazırlanmasına ihtiyaç duyulmuştur yılından sonra Avrupa Gümrük Birliği Çalışma Grubu, birliğe katılan ülkeler için ortak bir gümrük tarifesi belirlemek amacıyla çalışmalara başlamıştır. Bu çalışma grubu tarafından Cenevre Nomanklatüründe çok geniş çaplı değişiklikler yapılmış, 1949 yılında hazırlanan taslak, yeniden gözden geçirilerek kısaltılmış ve basitleştirilmiş olarak 15 Aralık 1950 tarihli Gümrük Tarifelerinde Mal Sınıflandırma Nomanklatürüne İlişkin Brüksel Sözleşmesi nin özünü oluşturmuştur. Bu sözleşme, Gümrük İşbirliği Konseyi ni kuran Sözleşme ve Eşyanın Gümrük Kıymetine Dair Sözleşmeyle aynı zamanda imzaya açılmıştır. 1 Temmuz 1955 tarihli Değişiklik Protokolü nün kabulünden sonra 11 Eylül 1959 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yürürlüğe giren nomanklatür 1974 yılına kadar Brüksel Nomanklatürü olarak anılmış, bu tarihten sonra Gümrük İşbirliği Konseyi Nomanklatürü olarak isim değişikliğine gidilmiştir. Gümrük İşbirliği Konseyi bünyesinde, nomanklatürün uygulanması ile ilgili her türlü bilgiyi toplama ve yayma; üye ülkelerin gümrük tarifelerinde eşya sınıflandırılmasına ilişkin kuralları ve uygulamaları inceleme; nomanklatürün aynı 17