Astım ASTIM NEDĠR? HAVAYOLLARINDA AġIRI DUYARLILIK NEDĠR?

Transkript

1 Astım ASTIM NEDĠR? Astım bronģ dediğimiz akciğer içi hava yollarının müzmin iltihabi bir hastalığıdır. Bu iltihap alerjiye veya sık geçirilen enfeksiyonlara bağlı geliģebilir. Astımda: -Havayolları iltihaplı,ģiģ ve kızarıktır -Havayolları iltihaba bağlı daralmıģtır -Havayollarında aģırı duyarlık vardır. HAVAYOLLARINDA AġIRI DUYARLILIK NEDĠR? Hava yollarında aģırı duyarlılık normal bir insanın hava yollarının karģılaģtığı zaman herhangi bir kasılmaya yol açmayan sigara dumanı, parfüm, yemek ve bazı diğer kokulara karģı aģırı bir tepki vererek bronģların daralması halidir. Bu temas sonucu hastalarda öksürük krizi ve nefes darlığı ortaya çıkabilir. ASTIMIN BELĠRTĠLERĠ NELERDĠR Nefes darlığı 3 haftadan uzun süren öksürük Göğüste ıslık sesi Göğüste tıkanıklık hissidir Nefes darlığı ataklar halinde gelmekte olup özellikle geceleri uykudan hastayı kaldırması tipiktir. Ataklar arasında hastanın genelde nefes darlığı yakınması yoktur. Hastaların bir kısmında nefes darlığı sürekli bir hal alabilir ve hastanın yaģam kalitesini bozarak sürekli geceleri uykudan uyandırmaya, iģ gücü kaybına, acile baģvuralara, hastaneye yatmalara neden olabilir. Astımlılarda mutlaka nefes darlığı olmak zorunda değildir. Öksürükle de seyreden astım formaları vardır. Özellikle geceleri gelen ve hastayı uykudan uyandıran öksürük, eforla gelen öksürük yakınmaları olduğunda astım olası bir tanı olarak akla gelmelidir. ASTIM ATAĞINDA NELER OLUR Astım atağında genelde tetiği çeken bir faktör vardır. Altta yatan temel neden çoğu hastada alerji olmakla beraber en sık olarak enfeksiyonları takiben hastalarda astım ataklarına rastlanır. Astım atağında havayollarında var olan iltihap daha da artarak hava yollarını iyice daraltır. Havayollarında balgam üreten hücrelerin salgısı artar ve balgam tıkaçları oluģarak hava yollarını tıkar. Ayrıca hava yollarının etrafında var olan kas lifleri kasılarak var olan patolojinin daha da artmasına ve hava yollarının daha da daralmasına neden olur. ASTIMIN NEDENĠ NEDĠR? Astım temelde genetik bir hastalıktır. Yakın aile çevresinde astım olan kiģilerde astım geliģme olasılığı daha yüksektir. Aile yakınlarında astım olmadan da genetik bazı bozukluklara bağlı olarak astım geliģme olasılığı vardır. Ayrıca çevresel faktörlerde astım geliģiminde rol oynayabilir. ASTIM ATAKLARINI NELER OLUġTURABĠLĠR? Sık olarak astım atağına yol açan etkenler Ģunlardır: Ev tozu akarları Çimen, ağaç, hububat polenleri Küfler Hamam böcekleri Kedi, köpek, kuģ gibi ev içersinde beslenen hayvanlar Nezle grip gibi enfeksiyonlar Sigara dumanı, odun, kömür dumanı, tezek yakma, parfüm, saç spreyleri, yemek,boya kokuları gibi ağır kokular, otomobil içersindeki kokular,sis ve hava kirliliği Psikolojik faktörler Egzersiz AĢırı rutubetli iklim Hava ve mevsim Ģartlarında değiģim Gülme, ağlama gibi ani sık nefes alıģ veriģini gerektiren manevralar

2 Mesleki faktörler EV TOZU AKARLARINDAN NASIL KORUNULABĠLĠR? Ev tozu akarları gözle göremediğimiz ancak iç ortamlarda milyarlarca bulunan mikroskop altında keneye benzeyen canlılardır. Bunlar en çok yatak, yastık yorgan, battaniye, halı,perde mobilya gibi yerlerde barınır. Yüksek yerlerde akarların yaģama olasılığı çok azken özellikle rutubetli iklimlerde yaģama olasılığı çok fazladır. Örneğin Erzurum da ev içi havadaki akar konsantrasyonları çok çok düģükken Istanbul da akar konsantrasyonları çok fazladır. Akar alerjisi olan hastaların korunmak için : Yatak örtüsü, nevresim ve çarģafların haftada en az iki kez değiģtirilerek 60C üzerinde bir sıcaklıkta yıkanması Evde sık sık temizlik yapılması, tercihan temizliği baģkasının yapması, kendiniz yapıyorsanız maske kullanmanız Evin sık sık havalandırılması, Yatak odasında halı varsa kaldırılması KumaĢ döģeli eģyalar yerine deri, suni deri, ahģap ve plastikten yapılmıģ olanlar tercih edilmesi Evde peluģ oyuncak barındırmamak Yatak ve yastıkların akarları geçirmeyen özel bir kılıf ile kaplanması Akarları öldüren özel kimyasal solüsyonlarla temizlik yapılması Özellikle HEPA filtre içeren hava temizleme cihazlarının kullanılması gibi önlemlerin alınması uzun vadede alerjik Ģikayetlerin kontrolü açısından faydalı olabilir. POLENLERDEN NASIL KORUNULABĠLĠR? Polen sezonu( nisan-mayıs-haziran) gerekli olmadıkça dıģarıda dolaģmamalı, pikniğe gidilmemelidir. Ev ve arabalarda polenleri tutan hava filtreleri, hava temizleme cihazları kullanılabilir Polenin yoğun olduğu günlerde dıģ ortamda maske ve gözlük takılabilir Polenlerin yoğun olduğu dönemlerde kapı ve pencereler kapalı tutulmalıdır Evdeki pencerelerin ince örgülü telle kapatılması yarar sağlayabilir Polen sezonu boyunca alerjiye karģı koruyucu antialerjik ilaçlar alınmalıdır KÜF MANTARLARINDAN NASIL KORUNABĠLĠRĠZ Evde nemli rutubetli duvarlar varsa tamirini yaptırın Evde havalandırmayı artırın Küflü malzemeleri atın, küflü yerleri çamaģır suyu ile silin HAMAM BÖCEKLERĠ Evde bulunan kalorifer böceği veya hamam böceği dediğimiz böceklerin son yıllarda astımlılarda Ģikâyetleri arttırdığı ortaya konmuģtur. Korunma için: Böcek giriģ yerleri yok edilmeli Böcek ilacı ile ilaçlama, ardından yoğun temizlik yapılmalı Açıkta çöp, gereksiz eģya, yiyecek bırakılmamalı, mutfak temizliğine özen gösterilmelidir. EV HAYVANLARINDAN KORUNMA Allerjik kiģinin evine mümkünse ev hayvanı alınmamalı

3 Eğer evde hayvan varsa mümkünse uzaklaģtırılmalı Evdeki hayvan uzaklaģtırılamıyorsa HEPA filtreli bir hava temizleme cihazı yararlı olabilir Yakın temasta maske takılabilir Hayvanın tüyleri allerjenlerin miktarını azalatabilecek özel bir Ģampuanla haftada bir yıkanabilir. ENFEKSĠYONLARDAN KORUNMA Astımlılarda en çok tetiği çeken faktör enfeksiyonlardır. Korunma için: Her sene sonbahar aylarında mutlaka grip aģısı yaptırın Gribi olan kiģi ile yakın temas kurmayın KıĢ ayları boyunca vücut direncini arttırıcı vitaminler ve antioksidanlar içeren meyve ve sebzeleri bol miktarda tüketin, gerekirse vitamin takviyesi alın. Özellikle merkezi havalandırması olan iģyerlerinde çalıģanların havalandırmadan gelebilecek enfeksiyon etkenlerine karģı koruyucu olarak hava temizleme cihazı kullanması önerilebilir. Astımlı hastalarda sık görülen sinüzit hastalığına karģı dikkatli olun. Islak saçla dıģarıya çıkmayın. Sinüzit belirtileri varsa (burun tıkanıklığı, koyu renkli geniz akıntısı, öksürük balgam) doktor önerisi ile uzun süreli gün antibiyotik kullanmanız gerekebilir. Enfeksiyon döneminde astım ilaçlarınızın dozunu arttırmanız gerekebilir ZARARLI ETKENLERDEN KORUNMA Sigara içilen ortamda bulunmayın Hava kirliliğinin, sisin yoğun olduğu havalarda dıģarıya çıkmayın Saç spreyi, parfüm deodorant kullanmayın, yakınlarınızı da sizin iyiliğiniz açısından kullanmamaları açısından ikna edin, Isınmak için odun, kömür sobasından kaçının PSĠKOLOJĠK KORUNMA Astımda kontrolü güçleģtiren en önemli faktörlerden biridir. Psikolojik sorunlar astım atağını tetikleyebilir ve astım tedavisine uyumu güçleģtirebilir. Rahatlatıcı, gevģetici nefes alma teknikleri, meditasyon gibi teknikleri öğrenin ve uygulayın Sürekli pozitif düģünmeye çalıģın. Gerekirse bu konuda gerekli kitap okuma, kurs gibi eğitimsel faaliyetlerde bulunun Doktorunuz gerek görüyorsa sizi psikolojik yönden destekleyecek bir ilaç kullanın EGZERSĠZ Astımlı hastaların büyük bir kısmında egzersiz sonrası nefes darlığı Ģikâyetleri ortaya çıkmaktadır. Korunmak için: Özellikle soğuk kuru havalarda egzersiz yapmaktan kaçının Kirli, sisli havalarda egzersiz yapmaktan kaçının Egzersiz öncesi kısa sprintlerle ısınma hareketleri yapın Gerekiyorsa egzersiz öncesi rahatlatıcı ilacınızı alın IKLĠM Ġklim astımı olumlu veya olumsuz etkileyebilir. Özellikle rutubetli iklime sahip yerlerde yaģayan astımlılarda Ģikâyetlerde artma mevcuttur. Örneğin birçok hastanın astımı rutubetin fazla ve hava kirliliğinin yoğun olduğu bir yer olan Ġstanbul da fazlalaģmaktadır. Bu amaçla mümkün olduğunca ılıman iklime sahip yerlerde yaģanması önerilmektedir MESLEKĠ FAKTÖRLER

4 Mesleki astım en sık rastlanan meslek hastalıklarından biridir. Eğer Ģikâyetler belli bir iģyerine girdikten sonra ortaya çıkıyor ve kesin iģ ile iliģki kurulabiliyorsa mesleki astım tanısı konabilir. Eğer var olan astım bir iģyerine girdikten sonra artıyorsa buna iģle artan astım denir. Korunma için: ĠĢten uzaklaģtırma, yer değiģtirme Meslek seçerken riskli mesleklerden uzak durma (ör: fırın, berber, oto boyacılığı, mobilya imalatı, deterjan fabrikası,ilaç imalatı vs. GEBELĠK VE ASTIM Gebelerin 1/3 ünde astım Ģikâyetleri artar Astım semptomları en çok haftalar arasında artıģ gösterir Gebelik süresince astımınızı tetikleyecek etkenlerden uzak durun Bebeğinize yardım etmenin en iyi yolu astımınızın kontrol altına alınmasıdır. Astım ilaçlarının büyük bir çoğunluğu bebek üzerine herhangi bir olumsuz etkiye sahip olmayıp güvenle kullanılabilir. ALERJĠK NEZLE VE ASTIM Astımlı hastaların yaklaģık %70-80 inde alerjik nezle vardır. Bu yüzden tek hava yolu hastalığı kavramından bahsedilmektedir. Astımınız varsa sık hapģırık, burun tıkanıklığı, burun akıntısı gibi Ģikayetleriniz varsa alerjik nezleniz de vardır Alerjik nezle tedavisi ile astım kontrolü çok daha iyi sağlanabilmektedir. Doktorunuzun önerdiği anti alerjik ilaç ve burun spreylerini önerilen süre kullanınız Alerjik nezle birlikte sinüzit sık görüldüğü için arada Kulak Burun Boğaz muayenesi olarak sinüzit olup olmadığı, burunda polip denen etlerin geliģip geliģmediğinin kontrolünde fayda vardır. DĠĞER ĠLAÇLAR VE ASTIM Astımlı hastaların bir kısmında bazı ilaçlara karģı hassasiyet olabilir. Bu ilaçları aldıktan sonra alerjik reaksiyonlar ve astım ortaya çıkabilir. Aspirin ve diğer ağrı kesicileri mümkün olduğunca kullanmayın. Kullanmanız gerektiğinde yan etki ihtimali daha az olan parasetamol veya nimesulid türü ilaçları tercih edin Bazı tansiyon ilaçları bronģlardaki duyarlığı artırabilir. Öksürük krizlerine ve nefes darlığında artmaya neden olabilir. Bazı antibiyotikler seyrek de olsa astım krizlerini tetikleyebilir. Antibiyotikleri dikkatli ve doktor önerisi ile kullanmak da fayda vardır. GIDA VE ASTIM ĠLĠġKĠSĠ Gıdalarla astımın iliģkisi özellikle erken çocukluk döneminde ortaya konmuģtur. EriĢkinlerde bu iliģki belirgin değildir. Yine de özellikle gıda katkı maddesi içeren yiyecek ve içeceklerden uzak durmkta fayda vardır. Mümkün olduğu kadar doğal beslenme önerilmektedir. ASTIM VE REFLÜ Astımlı hastaların bir kısmında reflü Ģikâyetleri vardır. Reflü mide asidinin yemek borusundan yukarı doğru kaçmasına verilen isimdir. Kendisini göğüs arkasında yanma, midede ekģime,ağza acı ekģi sular gelme gibi belirtilerle gösterebilir. Ancak reflüsü olanların yarısında reflü belirtisi yoktur. Mide asidi solunum yollarına kaçtığında astımın kontrolünü güçleģtirebilir ve müzmin inatçı bir öksürüğe yol açabilir. Ağır, yağlı, baharatlı, kolalı yiyecekler yenilmemeli ve alkol içilmemelidir Az ve sık yemek yenilmesi önerilir -Yatarken yüksek yastık kullanmalı veya yatağın baģ tarafı yükseltilmelidir Reflüyü engelleyen tedavi eden ilaçlarla hem reflünün hem astımın kontrolünde baģarı sağlanabilir. ASTIM VE SĠGARA

5 Hamileyken sigara içen annelerin bebeklerinde astım geliģme riski fazla olduğu gibi gebelik süresince pasif sigaraya maruz kalan gebelerin (örneğin baba sigara içiyorsa) çocuklarında da astım geliģme olasılığı fazladır Çocukların hayatlarının ilk yıllarında sigaraya maruz kalmaları,akciğer geliģimini olumsuz etkilediği,solunum fonksiyonlarının yaģıtlarından daha düģük olmasına yol açtığı gibi astım geliģme olasılığını artırmaktadır. Astımlıların pasif olarak sigaraya maruz kalmaları astım ataklarının sıklığını arttırmakta kontrolü güçleģtirmektedir Sigara astımlılarda tedavi edici ilaçların tedavi etme yeteneğini bariz Ģekilde azaltmaktadır ASTIM TAMAMEN YOK EDĠLEBĠLĠRMĠ? Astımı tamamen yok etmek mümkün olmayabilir ancak astımda tam kontrol mümkün olabilir. Özellikle düzenli takip, disiplinli ilaç kullanımı ve doktor tavsiyelerinin yerine getirilmesi ile astımın tam kontrolü mümkündür. ASTIMDA TAM KONTROL NE DEMEKTĠR? Astımda tam kontrol hastanın hiç bir nefes darlığı, öksürük, göğüste tıkanıklık hissinin olmaması, eforla nefes darlığının olmaması, gece nefes darlığı ile uyanmaması, kurtarıcı ilaç kullanmaması, nefes darlığı nedeni ile acile baģvurmaması, astım nedeniyle hastaneye yatmaması ve bunlar sağlanırken de ilaçların herhangi bir yan etkisi olmaması anlamına gelmektedir.bu hastaların çoğunda ulaģılabilir bir hedeftir. ASTIMDA EVDE TAKĠP NASIL YAPILIR? Astımda evde takip hasta tarafından kolaylıkla yapılabilir. Hastanın hedefi tam kontrolü sağlamak olmalıdır. Bunun için hekimi tarafından önerilen ilaçları düzenli olarak kullanırken kendi durumunu sürekli değerlendirmelidir. Bu değerlendirmeleri objektif hale getirmek ve kontrole gidince, iki kontrol arası sürede durumunun nasıl olduğunun doktor tarafından anlaģılabilmesi için semptom skorları tutabilir. DeğiĢik semptom skor formları mevcuttur. Hasta bir çizelge yaparak günlük olarak semptom skorlarını basit olarak: 0=nefes darlığı yok 1=hafif nefes darlığı 2=orta derecede nefes darlığı 3= Ģiddetli nefes darlığı Ģeklinde bir kağıda yansıtabilir. Aynı çizelgeye kurtarıcı ilaç kullanımı olup olmadığı, gece nefe darlığı ile uyanma olup olmadığı gibi detaylar da eklenebilir. Ayrıca PEFmetre denilen asit bir cihazla evde solunum fonksiyonları hakkında kabaca fikir sahibi olunabilir. Hastanın yaģ, boy cinsine göre normal değerler hekim tarafından saptanarak hastaya belli değerlerin altında kurtarıcı ilaç kullanması gerektiği belli değerler altına düģünce de mutlaka doktoruna baģvurması gerektiği söylenebilir. ASTIMDA HASTANEDE TAKĠP NASIL YAPILIR? Astımlı hastada sık akciğer grafisi çekmeye gerek yoktur. Hastalığın ilk tesbitinde diğer hastalıkları ayırdetmek için bir sefere mahsus akciğer grafisi çekmek yeterlidir. Ġlk baģlangıçta allerji deri testleri yapılabilir. Kan ve burun salgılarında alerji hücrelerinin sayısının artıp artmadığına bakılabilir. Hastaya daha sonra solunum fonksiyon testleri yapılır. Solunum fonksiyon tetsleri imkân varsa her vizitte tekrarlanarak bazı parametrelerdeki değiģimler izlenebilir. Solunum fonksiyon testlerinizde bir bozukluk varsa bronģları açacak bir ilaç vererek dakika sonra 2. bir test yapıp bronģlardaki tıkanıklığın ilaca verdiği yanıt derecesi saptanabilir. Eğer solunum fonksiyonları normalse özellikle tanı safhasında bronģ kasıcı bazı maddeler uygulanarak bronģ aģırı duyarlığını ölçen provokasyon testi denen bazı özel testler yapılabilir. ASTIM VE TEDAVĠ Astımlı hastaların tedavisinin temelini eğitim oluģturmaktadır. Hasta hastalığı ile ilgili tüm bilgilere sahip olmalı, hekim ile sürekli diyalog halinde olmalıdır. Sağlığındaki en ufak değiģimleri hekimiyle paylaģmalı,önerilen ilaçları önerilen süre düzenli kullanmalı,düzenli kontorollerine gitmelidir. Eğer hasta günlüğü tutması ve PEF metre ölçümleri yapması istendiyse bunları aksatmadan ve bıkmadan yerine getirmelidir bu öneriler tutulduğu zaman astımın tam kontrolü mümkün olabilir. Astım ilaçlarının büyük bir kısmı soluk alma (inhalasyon) yolu ile kullanılan ilaçlardır ve özel aletlerle verilmektedir. Bu değiģik aletlerin kullanımı konusunda mutlak surette hekiminizden eğitim almalı ve tekrarlayan vizitlerde doğru kullanıp kullanmadığınız hekim tarafından kontrol edilmelidir. Tedavi ikiye ayrılır: 1)Koruyucu, tedavi edici ilaçlar 2) Rahatlatıcı, bronģ geniģletici ilaçlar KORUYUCU, TEDAVĠ EDĠCĠ ĠLAÇLAR NELERDĠR? Bu ilaçların temelini sprey veya toz Ģeklinde verilen kortizonlu ilaçlar oluģturmaktadır. Bunlar tek baģına veya alerji iltihap giderici etkisi olduğuna inanılan uzun etkili beta mimetik denen ilaçlar la birlikte verilebilir. Bu ilaçların sürekli önerilen dozlarda kullanılması tam olarak kontrolü sağlayabilir.dozları kontrollerde doktorunuz tarafından ayarlanabilir. Ġnhalasyon yolu ile kullanılan kortizonlu ilaçların önerilen dozlarda kullanılması halinde yan etkileri çok çok az olup uzun yıllar güvenle kullanılabilir. Aynı Ģekilde kombine Ģekilde verilen uzun etkili beta mimetik ilaçların da yan etkileri ihmal edilebilecek düzeylerdedir.

6 Yardımcı tedavide bir diğer kullanabilecek ilaç lökotrien antogonistleri denen ilaç grubu olup, tablet Ģeklinde kullanılan bu ilaçların etkinliği gerek kortizonlu gereksede kombine ilaçlara göre daha az olup özel durumlarda doktor tavsiyesi ile kullanılabilir. Astımınızın kontrolünde güçlük çekilen bazı durumlarda doktorunuz size ağızdan kortizon verebilir. Doktorun önerdiği süre ve gerekli önlemlerle birlikte kullanılan tablet Ģeklinde kullanılan kortizonun yan etkiler sanıldığı kadar çok değildir. Ancak bu ilacı kesinlikle aklınıza geldiği zaman ve düzensiz bir Ģekilde doktor önerisi olmadan kullanmayınız! Bu takdirde tedavinizde geri dönüģümü olmayan bazı sorunların ortaya çıkmasına neden olabilirsiniz. RAHATLATICI,BRONġ GENĠġLETĠCĠ ĠLAÇLAR NELERDĠR? Bunlar kısa etkili beta mimetik ilaçlar dediğimiz ilaçlardır etkileri çok kısa sürede baģlar. BronĢları geniģletir. BronĢ kaslarında spazmı çözer ve hastanın katı balgam parçalarını kolaylıkla çıkarmasını sağlar. Bu ilaçları tek baģına çok sık ve hekime danıģmadan kullanmanız doğru değildir.özellikle kalp hastalarında tehlikeli sonuçlara neden olabilir. ĠMMUNOTERAPĠ (AġI TEDAVĠSĠ) YAPTIRAYIM MI? Ġmmünoterapi alerjiniz olan maddeyi gittikçe artan dozlarda vücuda vererek vücutta o maddeye karģı bağıģıklık oluģturmayı hedefleyen bir tedavi Ģeklidir. Astımın kontrolünde güçlük çekilen, astımla birlikte alerjik nezlesi de olan özellikle çocuk ve gençlerde doktor önerisiyle immünoterapi denenebilir. HAYAT BOYU ĠLAÇ MI KULLANACAĞIM? Gerekirse evet!. Tedavide kullanılan ilaçlar yıllardan beri kullanılan, milyonlarca insanda denenmiģ güvenilir ilaçlardır. Çok uzun süreler kullanımlarında güvenilirlikleri kanıtlanmıģtır. Astım tedavisinde amaç ağır bir astımlıyı orta derecede astımlı hale getirebilmek, orta astımlıyı ise hafif astımlı hale getirebilmektir. Bu amaçla bazen ilaçların hiç dozunu azaltmadan sizin kontrolünüzün sağlandığı dozda 6ay- 1 sene sürekli kullanmak gerekebilir. Bu süre sonunda tam olarak kontrol sağlandı ise hekiminizin dozu düģmeyi deneyebilir.dozu kendiniz düģmeyiniz. Doz gittikçe düģürülerek bir süre sonra hiç ilaç kullanmaz hale gelebilmek hastaların bir kısmında mümkün olabilmektedir. Ancak ilaçların dozunu kendiniz azaltmayın ve ilaçlarınızı kendiliğinizden bırakmayın. ASTIM ATAĞINDA NE YAPACAĞIM? Astım atağında kullanmakta olduğunuz kısa etkili beta mimetik ilacı 2 nefes almanız gerekmektedir. ġayet nefesinizde bir düzelme hisstemezseniz 20 dakika sonra 2 nefes daha bu ilaçtan alabilirsiniz. Ġkinci ilaç alımından 20 dakika sonra hala nefesiniz düzelmedi ise ve özellikle durumunuz daha da kötüye gidiyorsa en yakın sağlık kuruluģuna baģ vurarak acil yardım almanız gerekebilir.