İYİ VE KÖTÜ UYGULAMALAR FV SİSTEMLERİN KALİTESİNİ ARTIRMA VE MALİYETİNİ AZALTMA KILAVUZU

Transkript

1 İYİ VE KÖTÜ UYGULAMALAR FV SİSTEMLERİN KALİTESİNİ ARTIRMA VE MALİYETİNİ AZALTMA KILAVUZU Yazan: F. MARTINEZ-MORENO N. TYUTYUNDZHIEV Çeviren: C. Alperen SOYALP PhotoVoltaic Cost r duction, Reliability,Operational performance, Prediction and Simulation

2 Bu kılavuz AB tarafından finanse edilen PVROPS ( PhotoVoltaic Cost r duction, Reliability, Operational performance, Prediction and Simulation ) projesi tarafından ortaya konulmuştur. Bu proje Instituto de Energía Solar (IES UPM), Universidad Politécnica de Madrid (İspanya) ve 12 diğer ortakla oluşturulmuştur bunlar: 1. Universidad Politécnica de Madrid, IES UPM(Spain, University). 2. Universidad Politécnica de Madrid, IES UPM(İspanya, Üniversite). 3. SunSwitch (Belçika, KOBİ). 4. Central Laboratory of Solar Energy and New Energy Sources, CLSENES (Bulgaristan, Üniversite). 5. Acciona Energía (İspanya, Sanayii). 6. Association pour la Promotion des Energies Renouvelables, APERe (Belçika, KOBİ). 7. Ingeteam (İspanya, Sanayii). 8. Universidade de Évora, UEVORA(Portekiz, Üniversite). 9. Universidad Pública de Navarra, UPNA (İspanya, Üniversite). 10. Dublin Institute of Technology, DIT (İrlanda, Üniversite). 11. Office National de l Electricité ONE (Maroc, Sanayii). 12. Rtone (Fransa, KOBİ). 13. Renewable Energy Dynamics Technology, REDT (İrlanda, KOBİ). Bu kılavuz ücretsiz ve herkese açıktır. Tek isteğimiz herhangi bir işte veya yayında bu kılavuzdan referans alındığı takdirde belirtilmesidir. PVCROPS kılavuz içeriğinin oluşmasına yardımcı olan tüm kişi ve kuruluşlara teşekkürü bir borç bilir. PVCROPS ve çevirmen kılavuzda bulunan resimlerin nereden geldiği ile ilgili bir sorumluluk taşımamaktadır. Kılavuz oluşturulurken gönderilen tüm resimler, Dünya çapında kurulacak olan FV solar santrallerin geliştirilmesi ve kılavuzda belirtilen hatalara düşülmemesi için iyi niyetle paylaşılmıştır. Kılavuzun geliştirilmesi için katkıda bulunmak isterseniz, lütfen göndereceğiniz resimlerin özgürce paylaşılabilecek (hakları saklı olmayan) olmasına dikkat edin. Bu kılavuz her ne kadar özen gösterilerek çevrilmiş de olsa, kılavuz içerisinde Türkçe dil bilgisi kurallarına uymayan örneklerle karşılaşmanız, İngilizce bir terimin Türkçeye yanlış çevrilmesi gibi durumlarla karşılaşmanız kaçınılmazdır. Eğer karşılaştığınız hatanın düzeltilmesinin zaruri olduğunu düşünüyorsanız alperensoyalp@gmail.com e-posta adresinden bana ulaşabilirsiniz. Detaylar için ziyaret edin: PVCROPS Kasım 2013

3 İÇİNDEKİLER TABLOSU 1. GİRİŞ Kılavuzun Organizasyonu İyi ve Kötü Uygulamalar İnşaat İşleri... 8 Fizibilite Çalışması ve İlk Planlama... 8 Genel Organizasyon Drenaj ve Sudan Korunma Kablolar Menholler Çatı Kurulumu Taşıyıcı Yapılar Taşıyıcıların Topraklanması FV Panellerin Montajı Destekleyici Yapıların Sağlamlığı Konstrüksiyon Elemanlarının Birleştirilmesi Malzeme Uyumluluğu Hava Koşullarına Dayanıklılık Otlanmadan Koruma İşçilerin Güvenliği Bağlantı Kutuları Elektriksel Bileşenlerin Etiketlenmesi Bağlantı Kutularının Sudan Korunması Bağlantı Kalitesi Kutu İçerisindeki Sıcaklığın Kontrolü Sigorta ve Sigorta Tutucu Kablolar ve Tamamlayıcı Parçalar Fotovoltaik Dizi Panel Kalitesi ve Sağlamlığı Trackerler ve Yönelimleri Panellerin Yerleşimi ve Gölgelenme Toz, Kum ve Kir... 68

4 Kuşlara Karşı Koruma Panel Çerçevesinin Topraklanması Bağlantı Kabloları DC Kablolarda Dolaylı Yıldırım Etkisine Karşı Koruma Eviriciler Destek ve Yerleştirme Soğutma Toz, Kum ve Kir Klemensler FV Kurulumun Açılıp Kapatılması Sistemin İzlemesi Radyasyon Sensörü Radyasyon ve FV Hücre Sıcaklık Sensörü Sıcaklık Sensörü Rüzgar Hızı Sensörü Meteoroloji İstasyonları Merkezi İzleme Sistemi DİĞER Entegrasyon ve Çevresel Etki FV için Genel Linkler

5 1. GİRİŞ Şebeke bağlantılı FV solar enerji sistemlerin birçok ülkenin elektrik üretiminde önemli bir rol oynamaya başladığı söylenebilir. 10 yıllık bir süreçte, yaklaşık 100 GW kapasitede FV kurulum gerçekleşmiştir, bunun 80GW ı son 3 yılda kurulmuştur. Bu yıllık %40 lara varan bir artışa tekabül eder. Kurulu güce bakıldığında FV solar santraller yenilenebilir enerji sistemleri arasında 3. Sıradadır. Birinci sırada hidroelektrik ikini sırada ise rüzgâr enerjisi bulunur. Bazı Avrupa ülkeleri (Almanya ve İtalya) yıllık enerji ihtiyaçlarının %5 ini FV güneş santrallerinden karşılamaktadır. 1 Avrupa daki FV gücündeki büyümenin eksponansiyel olduğu aşikârdır. Dünya üzerindeki kurulu FV gücün %70 i Avrupa dadır. Avrupa ülkeleri Avrupa Birliği kriterlerini sağlamak (küresel ısınmanın etkilerini azaltmak ve sera gazı üretimini en aza indirmek) amacıyla yenilenebilir enerji üretiminde desteklenirler. Sonuç olarak, özellikle Avrupa nın güneyinde herhangi bir sübvansiyona gerek olmadan FV enerji diğer alışılagelmiş elektrik üretimin yöntemleri (gaz, kömür, petrol, nükleer vs.) ile yarışabilir. FV sektörü dünyanın geri kalanında da hızla büyümektedir. Bunun ispatı 2012 yılında dünya genelinde kurulan FV santrallerin gücünün Avrupa dakine eşit olmasıdır. Bu büyümenin devam ettirilebilmesi ve FV enerjinin daha da rekabet edebilecek seviyeye getirilmesi için FV kurulumlarda yapılan uygulamalar en iyiye getirilmelidir. Daha önceki kurulumlarda tecrübe edilen yanlışlara girmemekte bir iyileştirmedir. Önceden tecrübe edilen hatalara girmemek, yeni yapılan FV santrallerin daha güvenilir daha verimli ve daha uygun maliyetli hale getirir. Bu sayede proje kendini daha kısa sürede amorti edecektir. Esasında bu kılavuzun amacı FV kurulumlarda görülen iyi ve kötü uygulamaları göstermektir. Kılavuz yeni bir FV dizayn edilirken ve kurulurken kullanışlı bir referans olur. İyi uygulamalar, sistemde kullanılan bileşenlerin doğru çalışmasına olanak sağlayan ve ömründen önce deforme olmasını engelleyen uygulamalardır. Kötü uygulamalar ise daha önce yapılmış, fakat önlenmesi gereken uygulamalardır. Bu kılavuzda gösterilenlerin mevcut kurulumların genelinde görülen kötü uygulamalar olduğu sanılmamalıdır. Aksine FV kurulumlar genelde iyi inşa edilmiştir ve verimli şekilde çalışırlar. Bu kılavuz bazı kurulumlarda görülen sistemin çalışmasını aksatabilecek ve verimini azaltabilecek kusurları gösterir. Bu gibi hatalar düzeltilmez ise genel performansta düşüş yaşanır. Şebekeye bağlı FV sistemleri 2 gruba ayırabiliriz; FV santraller ve yapıya entegre edilmiş FV sistemler (BIPV). FV santraller büyüklüklerine ve kurulum yönlerine göre karakterize edilirler. Yüzlerce kilovattan onlarca megavata çıkan FV santraller üretimi maksimuma çıkarmak için kuzey yarım kürede güneye, güney yarım kürede ise kuzeye dönük kurulurlar. BIPV ler ev veya fabrika çatısı gibi yapı üzerinde kuruluma uygun olan boşluklara kurulurlar. BIPV lerin kurulacağı yapılar genelde inşaatın projelendirme sürecinde bilinçli olarak yapılandırılsa da, binaya inşaat sonrasında eklenebilir. Bir ev veya yapıya kurulum yapıldığından BIPV lerin yönü binanın karakteristiğine bağlıdır. 1 FV Küresel Pazar Görünümü (Global market outlook for photovoltaics ), Mayıs Avrupa Fotovoltaik Endüstrisi Derneği (bknz. in

6 Hazır bir binaya sonradan yapılan kurulumlarda kurulum yönü optimum seçilmelidir. Bu kılavuzdaki örnekler hem FV santrallerden hem de BPIV lerden örnekler içermektedir. Örneklerin büyük çoğunluğu FV santraller ile ilgilidir. Bazı örnekler bu iki sistem için de geçerlidir. Burada değinilen önlemler FV kurulum tamamlanmış ise büyük ihtimalle bir işe yaramaz. Burada belirtilen önlemlere birebir uymanız FV kurulumun performansının iyi olacağını garanti etmez. FV kurulumlar uluslararası elektrik endüstrisi yönetmeliklerine uymalıdır ve santral normal çalışır durumda iken oluşabilecek hataları gidermek ve kusurları düzeltmek için gerekli ekipmana sahip olmalıdır. Herhangi bir hata anında uyarı verecek olan veri izleme sisteminin kalifiye elemanlar tarafından kurulması tavsiye edilir. Kablo kurulumunun, panellerin, eviricilerin, fişlerin periyodik olarak durum sonu gözden geçirmesinin yapılması önemlidir. Sadece bu yolla kurulum düzgün olarak ilerleyebilir, sistem beklenen maksimum çalışma zamanını yakalar ve enerji üretimi maksimuma ulaşır.

7 2. KILAVUZUN ORGANİZASYONU Bu kılavuzun 3. Bölümünde FV sistemlerde görülen iyi ve kötü uygulamalar bulunur. 3. Bölüm FV ve BIPV için 7 ayrı başlığa bölünmüştür. Her biri şebeke bağlantılı FV kurulumların farklı yönlerini ele alır. Bazı görsel materyaller sayesinde anlatım kolaylaştırılmıştır. Aynı zamanda ilgili resmin iyi veya kötü tarafının ne olduğunu açıklayan kısa da bir yazı bulunur. Tüm fotoğraflar Avrupa nın çeşitli bölgelerindeki gerçek kurulumlardandır. Hataların ne ile ilgili olduğu aşağıdaki gibi kısa kodlamalar belirtir: C inşaat işleri ile ilgili; S destek yapıları ile ilgili; W birleştirme kutuları ve kablolama ile ilgili; G FV dizi veya jeneratör ile ilgili; I evirici ile ilgili; M veri izleme cihazları ve rutinler ile ilgili; O diğer şeyler ile ilgili; Resmin Hızlı ve açıkça anlaşılması için aşağıdaki semboller kullanılmıştır. İyi Uygulama Kötü Uygulama Ne iyi ne kötü olarak tanımlanabilecek olan, geliştirilmesi gereken durumlar için aşağıdaki sembol kullanılmıştır. Geliştirilebilir

8 3. İYİ VE KÖTÜ UYGULAMALAR 3.1 İNŞAAT İŞLERİ FİZİBİLİTE ÇALIŞMASI VE İLK PLANLAMA Toprağın özelliklerine uygun bir temel için testler yapılmalıdır. FV santralin kurulacağı sahada ilk iş fizibilite çalışması yapmaktır. Bu çalışmanın amacı sahada paneller için yapılacak temelin özelliklerini belirlemek ve gerekli taşıyıcı konstrüksiyonun özelliklerinin belirlenmektir. Temeller üzerine binecek ağırlığa ve bölgenin rüzgâr özelliklerine uygun olmalıdır. Bu çalışma sayesinde gereksiz bazı işlerin yapılması engellenebilir. Farklı tipte temeller (beton temel, kazık, mini kazık, vs.) farklı arazi tiplerine uyumludur. Sığ temeller, beton temel gibi, kayalıklı ve agrega barındıran araziler için uygun olabilir. Derin temeller, kazık ve mini kazık gibi, sıkışık olmayan ve mevsimsel etkilerle değişikliğe uğrayabilen araziler (killi topraklar, su tabakasına yakın araziler) için uygun olabilir. Şekil 1, 2, 3 te ön çalışması ve fizibilitesi yapılan örnekleri gösterir. ŞEKİL 1 ŞEKİL 2 ŞEKİL 3

9 Fizibilite çalışması ve ilk planlama İlk planlama aşamasında engel olabilecek etmenler belirlenmelidir. İzleyicilerin, binaların, tel çitin, duvarların vs. ilk planlama aşamasında yerleri belirlenmeli ve bunların panel üzerinde gölge oluşturmasına izin vermeyecek şekilde konumlandırılmaları yapılmalıdır. Aşağıdaki örnekler kötü bir ön planlamanın sonucunda ortaya çıkan istenmeyen durumlardır. Şekil 4,5,6 izleme sistemin ve duvarın paneller üzerine düşürdüğü gölgeyi gösterir. Şekil 7 ve 8 de ise izleyicilerin (tracker) bina ve duvar tarafından kısıtlandığını görebilirsiniz, bu yüzden izleyici paneller tam görevini ifa edemez. ŞEKİL ŞEKİL ŞEKİL 6 ŞEKİL 7 ŞEKİL 8

10 GENEL ORGANİZASYON FV santral bir duvar veya tel çit ile çevirili olmalı Santralin etrafının çevrilmesinde iki amaç vardır: santrali hırsızlık ihtimaline karşı korumak ve daha önemlisi dışarıdan girebilecek yetkisiz-bilgisiz kişileri elektrik çarpmalarına karşı korumak. Tel çitin özensiz çekilmesi veya tel çitte açılan bir delik onu kullanışsız hale getirir. Şekil 9 doğru çekilmiş bir tel çit örneğidir, küçük hayvanların santrale girmesine engel olmaz ve insanların içeri girmesini engeller (bknz. şekil 227). Diğer bir yandan, diğer 3 fotoğraf ise kötü tel çit örnekleridir. Şekil 10 da tel çitin sol alt tarafında bir insanın girebileceği kadar büyük bir açıklık bulunur. Şekil 11 de benzer bir örnektir fakat bu fotoğrafta tel çitin üst kısmında boşluk var. Son olarak şekil 12 deki tel çitte bir delik bulunuyor ve bu durum tel çiti işlevsiz hale getiriyor. ŞEKİL 9 ŞEKİL 10 ŞEKİL 1 ŞEKİL 1

11 Genel Organizasyon Kurulumun planı veya haritası FV santraldeki her ana eleman üzerine yerleştirilmelidir. Eğer izleyicilere(şekil 14), konstrüksiyon direklerine(şekil 15), yollara(şekil 16) ve binalara tanımlayıcı tabelalar yerleştirilirse, sistem bileşenlerinin yerlerini saptamak daha kolay olur. ŞEKİL 1 ŞEKİL 1 ŞEKİL 15 ŞEKİL 16

12 DRENAJ VE SUDAN KORUNMA Temel ve drenaj sistemi sele dayanıklı yapılmalıdır. Şekil 17 ve 18 de gösterildiği gibi su erozyona ve heyelana neden olabilir ve beton temelin yer ile bağlantısını büyük oranda kesebilir. Şekil 19 daki gibi kırıklara neden olabilir. Beton temelde meydana gelen kırıklar şekil 20 de görüldüğü gibi yapıları birbirinden ayırabilir, FV panellerin kırılmasına neden olabilir. ŞEKİL 17 ŞEKİL 18 ŞEKİL 19 ŞEKİL 20

13 Drenaj ve Sudan Korunma Drenaj sistemi olağanüstü durumlara hazır ve dayanıklı olmalıdır. Doğru drenaj sisteminin yapılmaması temeli, yolları ve binaları göle çevirebilir ve şekil 21,22 deki gibi sele neden olabilir. ŞEKİL 21 ŞEKİL 22 Drenaj sisteminin kanalları en az su akışına engel teşkil etmeyecek kadar temiz olmalıdır (Şekil 23). Aksi takdirde otlar, taşlar, toprak vs. kanalı tıkayabilir ve sele sebep olabilir(şekil 24). ŞEKİL 23 ŞEKİL 24

14 Drenaj ve Sudan Korunma Sahadaki tüm binalar su geçirmez olmalı. Eviricileri, transformatörleri, veri izleme sistemlerini ve diğer ekipmanları içeren servis binaları elektriksel arızaları engellemek ve ekipmanın zarar görmesinin önüne geçmek için su geçirmez olmalıdır. Şekil 25 te bina içine su girmesine sebep olabilecek muhtemel delikler kapatılmıştır. Binadan kabloların çıktığı deliğin etrafı izolasyon malzemesi ile doldurulmuş ve dışarıdan içeri su girme ihtimali yok edilmiştir. Şekil 26 ve şekil 27 de zemindeki çatlaklardan ve tavandaki sızıntılardan bina içine su girdiği görünüyor. Şekil 28 de yerde kurumuş çamur ve kablo üzerindeki kirler bir sel veya su taşkını olduğunun göstergesidir. Bunun sebebi binanın suya karşı çok iyi korunmaması ve dışarıdan içeri su girme ihtimali olan deliklerin iyi kapatılmamış olmasıdır. Şekil 25 teki örnekte bu açıklıklar kapatılmıştır. ŞEKİL 2 ŞEKİL 2 ŞEKİL 27 ŞEKİL 28

15 Drenaj ve Sudan Korunma Binaya giren kablo noktaları su geçme ihtimaline karşı korunmalıdır. BIPV kurulumlarda, binaya giren kablo noktaları su geçirmez olmalıdır; aksi takdirde binaya su girebilir. Kablo taşıyan boruların bina giriş noktalarındaki boşluklar kapatılmalıdır, şekil 29 yanlış bir uygulamadır. Kablo taşıyan boruların etrafının izole edilmesi haricinde faklı teknikler kullanılabilir. Suyun damlaması prensibinin avantajını kullanarak dikey duvarlarda boru binaya girilmeden önce kavisli bir kısım dışarda bırakılırsa kablo dışından aşağı kadar akan suların binaya girişi de engellenmiş olur. ŞEKİL 29 ŞEKİL 30

16 Drenaj ve Sudan Korunma Hizmet binalarının kapıları su ve kir geçirmez olmalıdır. Kapılar dış etkenlere karşı bina içerisindeki ekipmanları koruyabilmelidir, korozyona dayanıklı olmalıdırlar. Fırtına gibi yüksek şiddetli rüzgarları bloke edebilecek ve içerideki ekipmanı koruyabilecek yapıda olmalıdır. Aksi takdirde kapılar beklenenden erken aşınırlar ve kendilerinden beklenen fonksiyonu gerçekleştiremezler. Şekil 31 de oksitlenmiş kapı menteşesini ve eğilmiş bir menteşeyi görebilirsiniz. Bu eğilme, kapıda rüzgar bloklama sistemi olmadığı için fırtına sonucunda oluşmuştur. Kapı tekrar benzer bir fırtınayla karşılaşırsa daha fazla hasar olması işten bile değil. Aksine şekil 32 de uygun-doğru bir bloklama sistemi görülebilir ve bu sistemin oksitlenmeye dayanıklı olduğu görülebilir. ŞEKİL 31 ŞEKİL 32

17 KABLOLAR Kablo tavaları inşaat sırasında korunmalıdır. Şekil 33 bir FV santralde yerden giden bir kablo tavasını gösterir. Maalesef bu kablo tavası drenaj kanalına çok yakın ve drenaj kanalı yapılırken kablo tavasının üzerine çimento sıçramış (Şekil 34 ve 35). Çimento aynı zamanda tava üzerindeki kablolara da bulaşmış, bu durum kablolar açık hava kullanımına uygun olarak dizayn edilmesine rağmen, çimento ile kablo izolasyonu arasında geçekleşebilecek kimyasal reaksiyon sonucu kablo yalıtımını kötüleştirebilir, dış etkenlere (düşük veya yüksek sıcaklık, buzlanma vs.) karşı daha korunmasız hale getirebilir. ŞEKİL 33 ŞEKİL 3 ŞEKİL 3

18 Kablolar Kablolar tava ile taşınmalıdır. Şekil 36 da dizilerden çıkıp eviricilere giden akım taşıyıcı kablolar görülmektedir. Bu kablolar sahada iş yapan personel için tehlike oluşturmaktadır. Santralde bir arıza olduğunda hangi kablolun nereye gittiğini daha kolay tespit etmek adına kablolar tava ile taşınmalıdır. Önceki örneklerden Şekil 33 bir kablo tavasının nasıl kullanılması gerektiğini gösterir. ŞEKİL 36

19 Kablolar Toprağa gömülü kablolar sert borular içinde veya bir kanal içerisinde taşınmalıdır. Gömülü kablolar mekanik hasara karşı daha korunaklıdırlar. Fakat kablolar çukurlara direk şekil 37 de gösterildiği gibi yerleştirilmemelidir çünkü çukur doldurulurken kablolar zarar görebilir. Aynı zamanda bazı kablo kılıfları organik materyallerden (mesela sebze yağlarından) yapılmaktadır, bu gibi materyaller toprağa gömülmemelidirler aksi takdirde kemirgenler tarafından tahrip edilebilirler. Ayrıca kablolar borularla gömülürse, ileride gerekli olduğunda kablolar kolayca değiştirilebilir. Şekil 37 de dizilerden eviriciye giden kabloların direk toprağa gömüldüğü görülmektedir. Kabloları kemiricilerden, nemden korumak için en doğrusu onları bir boru içerisinde taşımaktır. ŞEKİL 37 Güç kabloları ile sinyal kablolarını farklı borular ile taşımak tavsiye edilir. Bu sayede güç kablolarının sinyal kablolarında parazit oluşturması engellenir.

20 Kablolar Gömülen kablolar donma derinliği seviyesinin altında kalacak şekilde gömülmelidir. Çukurlara gömülen kablolar donma derinliğinden dolayı belirli bir seviyenin altına gömülmelidirler. Sıcaklıkta görülen aşırı değişimler kablo uzunluğunu değiştireceğinden dolayı kabloların zarar görmesine neden olabilir. Kabloların gömülü olabileceği minimum derinlik iklim şartlarına ve yönetmeliklere göre farklılık gösterebilir. Şekil 38 ve 39 aynı kurulumdaki iki farklı kablo çukurunu gösterir. Bu kurulumun olduğu bölgede donma derinliği 60 santimetredir. Şekil 38 deki kablolar donmaya karşı korumalı değiller çünkü derinlik 60 cm altında ve yeterli değil. Diğer resimde, şekil 39 da ise kablolar 60 santimetrenin altında kalırlar ve sıcaklık değişiminin etkilerinden korunmuş olurlar. ŞEKİL 38 ŞEKİL 39

21 MENHOLLER Menholler uygun şekilde inşa edilmelidir. Şekil 40 ve 41 zarara uğramış menholleri gösterir, bu menholler artık koruma artık işlevini yitirmiştir. Bu halde iken menhollere ve menhol içerisindeki kablo borularına, kanallara; su, toprak veya kemirgen girmesi engellenemez (Borular menholun en altına yerleştirilmiştir ve uçları açıktır). ŞEKİL 40 ŞEKİL 41 Şekil 42 ve 43 doğru şekilde inşa edilmiş iyi menhol örnekleridir. Menhol tarafından sağlanan koruma, boruların uçlarındaki açıkların kapatılması ile kemirgenlerin girmesine karşı garanti altına alınmıştır. Menholün kullanılmayan delikleri de aynı şekilde kapatılmalıdır. ŞEKİL 42 ŞEKİL 43

22 Menholler Menholler ekstra koruma için yer seviyesinden biraz daha yükseğe çıkacak şekilde konumlandırılmalıdır. Bazen menholler üzerinden ağır makineler geçtiği için kırılır (Şekil 40 taki gibi). Bunu engellemek için ve menhollerin farkedilmesini sağlamak için menhol şekil 44 ve 45 teki gibi yer seviyesinden birkaç santim yukarıya konulmalıdır. Bu hasarları önlemenin başka bir yolu da ağır makinelerin geçiş yollarına menhol koymaktan kaçınmaktır. ŞEKİL 44 ŞEKİL 45

23 ÇATI KURULUMU Kurulum yapılacak çatı sağlam durumda olmalıdır. BIPV kurulumlarda panellerin yerleştirileceği çatının durumu ve kalitesi çok önemlidir. Kurulumdan önce taşıyıcıların çatıya yerleşimi ve çatının bunu kaldırıp kaldıramayacağı incelenmelidir. Bu gibi kurulumlar 25 yıl gibi bir süre sabit kalacağından bu iş ciddi yapılmalıdır. Bu yüzden çatının gelecek 25 yılda bir onarım veya değişim görmeyeceğinden emin olunmalıdır. Şekil 46 ve 47 deki çatılar görünüşe göre BIPV kurulumlar için uygun durumdalar. Şekil 48 ve 49 daki çatıların ise kurulumdan önce elden geçmesi gerekmektedir. Düz çatılarda su birikimi oluyorsa kurulumdan önce bu durum çözülmelidir, aksi takdirde BIPV sistemin ağırlığı ile suyun ağırlığı bir araya gelince çatıda bozulmalar olabilir. ŞEKİL 46 ŞEKİL 47 ŞEKİL 48 ŞEKİL 49

24 Çatı Kurulumu FV kurulumun toplam ağırlığı (taşıyıcı konstrüksiyon + balast + paneller) çatı tarafından taşınabilecek maksimum ağırlığı geçmemelidir (güvenlik payı unutulmamalı). Çatının taşıyabileceği maksimum ağırlık hesaplandıktan sonra belli bir güvenlik payı bırakılarak ona göre kurulum elemanları seçilmelidir. Bu güvenlik payı yağmur, kar, rüzgâr gibi dış etkiler için bırakılır. Bu güvenil payı (Eurocode standartlarında tanımlanmış olan Ultimate Limit State and Serviceability Limit State / Taşıma gücü son sınırı ve kullanılabilirlik sınırı durumu) bu alanda uzman bir mühendislik ofisi tarafından hesaplanmalıdır. BIPV kurumu için gerekirse çatı şekil 50 deki gibi güçlendirilmelidir. ŞEKİL 50

25 3.2 TAŞIYICI YAPILAR TAŞIYICILARIN TOPRAKLANMASI Taşıyıcı konstrüksiyonun tüm parçaları topraklanmalıdır. İyi bir topraklama insanları ve elektronik cihazları kaçak akıma karşı korur. Taşıyıcı parçaların tüm elemanları birbirinden yalıtkan malzemeler ile ayrılmış da olsa (Şekil 51) bu parçalar birbiriyle bir iletken ile birleştirilip daha sonra topraklanmalıdır. Aksi takdirde topraklanmamış bileşenler toprağa göre tehlikeli olabilecek voltaj seviyelerine ulaşabilir. Şekil 53 deki parçalar birbirlerine bağlanmamış, bu yüzden topraklanmayan parça elektrik kaçağı sırasında tehlikeli olacaktır. ŞEKİL 5 ŞEKİL 5 ŞEKİL 53

26 Taşıyıcıların topraklanması Topraklama kabloları kolayca tanınabilir olmalı. Şekil 54 teki taşıyıcı konstrüksiyona toprağın bağlandığı görülmektedir. Fakat kablo kesilmiş ve koruma devre dışı kalmıştır. Topraklama kabloları, güç kablolarından kolayca ayırt edilebilir olması tavsiye edilir. Topraklama iletkeni şekil 52 deki gibi çıplak kablo veya güç kablolarından farklı bir renkte ( şekil 70 te görüldüğü gibi genelde sarı/yeşil) olabilir. ŞEKİL 54

27 FV PANELLERİN MONTAJI FV paneller genelde uzun kenarlarından sıkıştırılarak monte edilirler. Bazı panel üreticileri bazı durumlarda panellerin kısa kenarından monte edilmesine izin vermez. FV paneller genelde şekil 55 te resmedildiği gibi uzun kenarlarından monte edilirler. FV panellerin kısa kenarından monte edilmesine (şekil 56) bazı üreticiler, bazı durumlarda izin vermez (monte edilirse garanti kapsamı dışına çıkar). Kar, rüzgâr gibi hava şartlarından dolayı panellere uygulanan mekanik stres bölgeden bölgeye değişim gösterir. Panellerin dayanabildiği maksimum stres genelde 2400 Pa ile 5400 Pa arasındadır. ŞEKİL 5 ŞEKİL 5 Orta panel tutucular şekil 57 deki gibi değil simetrik olarak şekil 55 teki gibi ve FV panelin üzerinde mevcut montaj deliklerinden sabitlenmelidirler. ŞEKİL 57 FV panel montajında panellerin hangi prosedürle ve neresinden monte edildiklerini panel kılavuzuna bakarak bulabilirsiniz.

28 FV Panellerin Montajı Panel tutucuları özelliklerine uygun şekilde monte edilmelidir. Şekil 58 ve 61 de FV paneller taşıyıcı konstrüksiyona panel tutucuları ile sabitlenmiştir. Bu panel tutucuları gölge yapmaz ve korozyona uğramaz, fakat tutucular panellere mükemmel yerleştirilmelidirler (örneğin FV panellerle tutucuların boyutları uyumlu olmalı). Sağlam bir tutuş sağlamak için panel tutucuları sıkı bir şekilde monte edilmelidir(şekil 58 ve 59). Aksi takdirde şiddetli rüzgâr şekil 60 ve 61 de görüldüğü gibi panelleri ve panel tutucuları yerinden oynatabilir. ŞEKİL 58 ŞEKİL 59 ŞEKİL 60 ŞEKİL 61

29 FV Panellerin Montajı Panel tutucuların şekli ve boyutu panellerle uyuşmalıdır. Önceki fotoğrafların (şekil 58 ve 59) aksine, şekil 62 ve 63 te FV panellerin taşıyıcı konstrüksiyona kötü bir şekilde monte edildiği görülüyor. Panel tutucuları ortalanmamış ve FV paneller ile uyumsuz olduğu görülüyor. Şekil 63 te pulların boyutunun panellerin arasında bırakılan boşluğa küçük geldiği görünüyor. Bu tutucu bir rüzgâr halinde veya termal genleşme durumunda kolay bir şekilde bulunduğu yerden çıkabilir. ŞEKİL 62 ŞEKİL 63

30 FV Panellerin Montajı Taşıyıcı konstrüksiyon ile paneller birbirlerine uyumlu olmalı-sığmalıdır. Şekil 64 te FV paneller taşıyıcı yapıya doğru şekilde monte edilmemiş bu yüzden, taşıyıcıya sığmamıştır. Taşıyıcı yapının çelik çubuğu eğilmiş ve tam tutuş sağlanamamıştır. FV panel şiddetli rüzgâr sırasında yerinden çıkabilir ve geri dönüşü olmayacak şekilde hasar görebilir. Ayrıca şekilde görüldüğü gibi çelik çubuğu tutan vida çok uzun, bu saha personelinin yaralanmasına neden olabilir. ŞEKİL 64

31 DESTEKLEYİCİ YAPILARIN SAĞLAMLIĞI Destekleyici yapılar ve birleştiriciler sağlam (düz) olmalıdır. Destekleyici yapılar şekil 65 teki gibi durumların oluşmaması için düzgün bir şekilde sabitlenmelibağlanmalıdır. Aşağıdaki resimdeki küçük çubuklar iki yapıyı birbirine sabitlemek için kullanılmış fakat onları bir arada tutacak kadar sağlam olmadığı görüntüden anlaşılıyor. Şekil 66 da ise destekleyici çubukların muntazam bir şekilde sabitlendiklerini görülüyor. Bu sayede iki yapıyı birbiriyle aynı hizada tutuyor, yapının geneline sağlamlık katıyor ve gelecekte oluşabilecek deformasyonları önlüyor. Bu birleşim tek taraflı yapılması durumunda termal genleşme derzi olarak da kullanılabilir. ŞEKİL 65 ŞEKİL 66

32 KONSTRÜKSİYON ELEMANLARININ BİRLEŞTİRİLMESİ Taşıyıcı konstrüksiyonun tüm parçaları doğru şekilde birleştirilmelidir. Şekil 67 de panellerin monte edildiği dönen parça ile o parçanın bağlı olduğu taşıyıcı konstrüksiyon arasındaki mesafenin iki uçta farklı uzunluklarda olduğu görülüyor. Bunun nedeni yanlış birleştirmeden kaynaklanır bu yüzden parçalar birbirine paralel değildir. Sonuç olarak şekil 68 ortaya çıkar, fotoğraftaki gibi yanlış (eğik) monte edilmiş platformun eğimi diğerlerinden farklı olduğu görülür. Aslına bakılırsa bu platformun eğik monte edilmesinden kaynaklanan enerji düşümü çok azdır, FV sistemin çalışmasını ve toplam enerji üretimini neredeyse hiç etkilemez. Fakat bir görüntü bozukluğuna sebep olur. Yine de parçaların düzgün yerleştirilmesi ile doğru açılar elde edilir ve sonuç olarak uyumlu, düzenli bir görünüm ortaya çıkar (Şekil 68 in sol tarafındaki diğer sehpalarda görüldüğü gibi). ŞEKİL 67 ŞEKİL 68

33 Konstrüksiyon elemanlarının birleştirilmesi Yapının tüm elemanları birbiri ile uyumlu olmalıdır. Şekil 69 da görülen izleyici sisteminin destek yapıları birbiri ile uyumlu değildir. Sonuç olarak, bu elemanlar birleştirildiklerinde iyi bir kavrama sağlamak için, elemanlardan biri veya ikisi de deformasyona uğrar. Bu sistemin genelinin dayanıklılığını etkiler. Böyle bir uygulama tüm sistemin ömrünü azaltabilir. ŞEKİL 69

34 MALZEME UYUMLULUĞU Yapıda kullanılan tüm malzemeler birbiri ile uyumlu olmalı. FV panellerin çerçevelerinin, taşıyıcı konstrüksiyonun, vidaların, pulların ve somunların malzemeleri birbiri ile uyumlu olmalıdır. Bazı malzemeler birbiri ile uyumlu olmayabilirler ve uygun bir ayırma olmadan beraber kullanılmamalıdırlar. Aksi takdirde uyumlu olmayan materyallerin temas yüzeylerinde galvanik korozyon oluşabilir, şekil 70 te alüminyum ve paslanmaz çeliğin temasında görüldüğü gibi. ŞEKİL 70

35 HAVA KOŞULLARINA DAYANIKLILIK Taşıyıcı yapılar iklim koşullarına dayanıklı olmalıdırlar (yağmur, tuz, düşük sıcaklık, güneş ışığı vs.) Taşıyıcı konstrüksiyon paslanmaz çelikten veya aşınmaya (genel olarak oksitlenme) karşı korumalı (galvanizli veya özel boyalı) metalden yapılmalıdır. Bu koruma yanlış yapılırsa yapının gücü azalabilir. Şekil 71 den 77 e kadar ki fotoğraflarda iyi ve kötü örnekleri görebilirsiniz. Şekil 71 ile 75 arası fotoğraflar galvanizleme veya boyama işleminin yapılmadığı veya yanlış yapıldığı örneklerdir. Şekil 76 ve 77 koruma işleminin doğru yapıldığı örnekleri gösterir. Yine de bu yapılar boyandığı veya soğuk galvanizlendiği için düzenli izlemesi yapılmalı, gerekirse aşınma başlamadan önce onarılmalıdır. ŞEKİL 7 ŞEKİL 7 ŞEKİL 73 ŞEKİL 74 ŞEKİL 75 ŞEKİL 76 ŞEKİL 77

36 Hava koşullarına dayanıklılık Taşıyıcı yapılar iklim koşullarına dayanıklı olmalıdırlar (yağmur, tuz, düşük sıcaklık, güneş ışığı vs.) Taşıyıcı yapıların sadece metal malzemelerden yapılması gibi bir zorunluluk yoktur, ahşap gibi diğer malzemelerde kullanılabilir. Ahşap kullanıldığı takdirde çevresel etkenlere karşı verniklenmelidir. Şekil 78 deki ahşap taşıyıcı verniklenmemiş ve bu onun kolayca aşınmasına, yıkılmasına sonuç olarak kurulumun zarar görmesine neden olur ŞEKİL 78

37 Hava koşullarına dayanıklılık Montaj sistemi, Tüm sistem elemanlarının sıcaklık genleşmesine olanak vermeli. Montaj sistemi, Tüm sistem elemanlarının enine ve boyuna sıcaklık genleşmesine olanak vermeli. Eğer montaj sistemi bu genleşmeye izin vermezse FV paneller ve bağlantı elemanları (örneğin cıvata ve somun) boşa çıkabilir. Boyuna genleşme durumu için, ardışık eklemler arası maksimum 6-10 metre arasında olması uygundur (Şekil 79). Eklem yerlerinin seçimi taşıyıcı sistem üzerinde ekstra strese sebebiyet vermemelidir. Mesela şekil 80 de genleşme derzi panel taşıyıcı üçgen yapının altında kalmış, bu şekilde paneli taşıyan üçgen yapının köşe bentlerinde mekanik strese sebep olur. ŞEKİL 79 ŞEKİL 80 Enine genleşme durumu için tipik bir çözüm her metrede bir boşluk bırakmaktır. (şekil 81 deki gibi) ŞEKİL 81

38 Hava koşullarına dayanıklılık Eğimli çatılara yapılan FV kurulumlar gruplanmalı veya engeller ile sabitlenmelidir, aksi takdirde birkaç sıcaklık genleşmesi sonunda sehpalar eğim yönünde kayabilir. BIPV kurulumlarda su geçirmez katmanın zarara uğramaması için kaymayı engellen sabitleyiciler yerleştirilemez. Sonuç olarak şekil 82 de gösterildiği eğim yönleri farklı olan bitişik sehpalar gruplanarak kayma engellenebilir. ŞEKİL 82

39 Hava koşullarına dayanıklılık Düz çatı uygulamasında FV diziler taşıyıcı konstrüksiyonun sıcaklık genleşmesine olanak sağlamalıdır. BIPV kurulumlarda, çatının orijinal yalıtımı korunmalıdır. Çatı ve taşıyıcı konstrüksiyon veya balast arasına bir ara yüzey yerleştirilmelidir. Bu ara yüz esnek olmalıdır çünkü alüminyum taşıyıcıların termal genleşmesi, çatının yalıtımda kullanılan malzemenin termal genleşmesinden önemli oranda büyüktür. Bu sayede, taşıyıcı konstrüksiyon ile çatı arasındaki kayma gerilmesi azaltılmış olur. Sistemin ömrü boyunca bu ara yüzeyin sağlam kalması için şu ekstra özelliklere sahip olması gerekir: ultraviyole ışına ve hava koşullarına dayanıklı olmalıdır, hem taşıyıcı konstrüksiyona hem de çatıya karşı kimyasal olarak nötr olmalıdır, taşıyıcı konstrüksiyonun stabilliğini sağlamak için yüksek sürtünme katsayısına sahip olmalıdır. ŞEKİL 83

40 Hava koşullarına dayanıklılık Rüzgârdan kaynaklanabilecek FV panel üzerindeki zorlamaları engellemek için, düz çatılardaki destek yapıların eğer katı sabitlemesi yoksa sistem balast olmalıdır. Taşıyıcı konstrüksiyonun çatıya sağlam bir şekilde monte edilmesi zor ise veya yeterli değil ise, ekstra ağırlıklar (balast) yerleştirilmelidir ki paneller rüzgâr etkisinden korunabilsin. Gerekli balast büyüklüğü Eurocode normlarına göre hesaplanmalıdır. ŞEKİL 84

41 Hava koşullarına dayanıklılık Çatı uygulamalı FV kurulumlar şiddetli yağış halinde bile suyu hemen alandan uzaklaştırabilecek drenaj sistemine sahip olmalıdır. Kötü tasarlanmış FV destek yapıları, şiddetli yağmur sırasında, önemli miktarlarda su veya kir tutarak küçük baraj etkisi yapabilir. Biriken su çatıya ekstra beklenmeyen bir ağırlık yapar ve bu yapının zarar görmesine neden olabilir. Destekleme yapıları şekil 85 ve şekil 86 daki gibi hızlı drenaja olanak sağlamalıdır. ŞEKİL 85 ŞEKİL 86

42 OTLANMADAN KORUMA FV paneller otlanmaya karşı konulmalıdır. Şekil 87,88 ve 89 da gösterilen santrallerde otlanmanın en attaki panellerde gölge yaptığı görülüyor. Bunun sonucunda kurulumun üretimi düşer ve daha kötüsü panellerdeki hücrelerin aşırı ısınması sonucu, panellerin ömrünün daha kısa olmasına sebep olur (şekil 141 ve 143 e bakınız). Panellerin yerden yüksekliği artırılarak bu önlenebilir. Uygun bir görüntüleme-izleme sistemi ile santral sahasındaki otlanma takip edilebilir ve istenmeyen uzunluğa gelmeden önce otlar kesilebilir (şekil 90 daki gibi). Ot kesme işlemi yapılırken, panellerin zarar görmemesi için otu kesen makinanın dönen parçalarının yerdeki küçük taşları panellere sıçratabilme olasılığı dikkate alınmalıdır. ŞEKİL 87 ŞEKİL 88 ŞEKİL 89 ŞEKİL 90

43 İŞÇİLERİN GÜVENLİĞİ Tüm yapısal elemanlar rahatça gözle seçilebilmelidir. İzleyici sistemlerde gergiler uygun bir şekilde işaretlenmelidir. Aksi takdirde görülmeleri zor olur ve işçiler bunlara çarparak yaralanabilir. ŞEKİL 91

44 3.3 BAĞLANTI KUTULARI ELEKTRİKSEL BİLEŞENLERİN ETİKETLENMESİ Tüm aktif elektriksel bileşenler uygun etiketlerle tanımlanmalıdırlar. Şekil 92 den 94 e kadar olan fotoğraflarda kutuların elektriksel şok uyarısı etiketi taşıdığı görülmektedir. Bu önemli bir bilgidir, insanları canlı uçlara, baralara, sigortalara ve kutulardaki elektriksel bileşenlere karşı uyarır. Bu sayede teknik ve bakım personeli tehlikeye karşı uyarılmış olur. ŞEKİL 9 ŞEKİL 9 ŞEKİL 94

45 BAĞLANTI KUTULARININ SUDAN KORUNMASI Bağlantı kutuları çevresel etkenler göz önüne alınarak seçilen uygun IP Koruma Sınıfına sahip olmalıdır. Şekil 95 ten 101 e kadar olan fotoğraflar orijinal IP43 (IPXY: X katı yabancı objelere karşı koruma seviyesini gösterir, Y suya karşı koruma seviyesini gösterir.) ve üzeri korumaya sahip bağlantı kutularını gösterir. Kutuların orijinali bu koruma değerlerine sahip olsa da, yanlış kurulum bu koruma seviyesini düşürebilir. Şekil 95 te görüldüğü gibi bağlantı kutusu bir kablonun içeri alınabilmesi için delinmiş fakat deliğin fazlalıkları suyun ve kirin içeri girmesini engellemeye uygun şekilde kapatılmamış. Bu bağlantı kutusunun orijinal IP seviyesini düşmesine neden olur. Şekil 96 da ki kutu deforme olmuş ve kapanmıyor, kutunun içine su ve kir girebilir, bu yüzden kutunun IP seviyesi düşer. ŞEKİL 95 ŞEKİL 96

46 Bağlantı Kutularının Sudan Korunması Bağlantı kutuları çevresel etkenler göz önüne alınarak seçilen uygun IP Koruma Sınıfına sahip olmalıdır. Şekil 97 de kablo taşıyan borular rakor ile sabitlenmemiş, bu yüzden kutu içerisine kabloların ömrünü kısaltabilecek su veya diğer materyaller girebilir. Şekil 98 boruların rakor ile doğru şekilde bağlanmış hali görülebilir. Şekil 99 dan 101 e kadar olan fotoğraflar etiketinde IP65 koruma seviyesine sahip olduğu belirtilen bir bağlantı kutusunu gösterir. Bu seviye normalde herhangi bir yönden kutunun su veya kir geçirmeyeceğini belirtir. Fakat kutunun alt kısmında kullanılmayan girişler kapatılmamış, bu delikler kutunun alt taraftan su almasına neden olabilir. ŞEKİL 97 ŞEKİL 98 ŞEKİL ŞEKİL ŞEKİL 101

47 Bağlantı Kutularının Sudan Korunması Bağlantı kutularına giren kablolar doğru şekilde yerleştirilmelidir ve uygun şekilde kapatılmalıdır. Bağlantı kutularına veya junction box a giren kablolar uygun çapta bir rakordan geçmeli ki kutuya girmesi muhtemel suyu ve nemi engellesin. Rakorlar kutunun üst tarafında kalacak şekilde yerleştirilmişse su ve nemin içeri girmesi daha muhtemeldir. Kauçuk contanın iyi durumda olduğundan emin olunmalı ve somunlar güzelce sıkılmalıdır. Aksi takdirde şekil 102 de görüldüğü gibi su veya nem kutuya girebilir. Şekilde görüldüğü gibi metallik yollar oksitlenmiş. Plastik yüzey üzerindeki beyazlıklar da kutuya su girdiğinin bir belirtisidir. Bağlantı kutularının, suyun ve diğer parçacıkların içeri girmesini zorlaştırması için, rakorlar yanlara veya aşağıya gelecek şekilde yerleştirilmesi tavsiye edilir. (Şekil 103) ŞEKİL 10 ŞEKİL 10

48 Bağlantı Kutularının Sudan Korunması Kapılar ve kapaklar kimyasallara (gres ve diğerleri) karşı dayanıklı olmalıdır ve fırtına durumunda olası hasarı önlemek için kilit kilitlenmelidir. Kapılar ve bağlantı kutularının kapakları su veya toprak girişini (IP seviyesinde belirtildiği gibi) engellemeli ve kutu içerisindeki elektronik cihazları kabloları koruyabilmelidir. Gres veya sudan kaynaklanabilecek aşınmaya karşı dayanıklı olmalıdır. Şekil 104 gres ve kutu materyali arasında gerçekleşen kimyasal reaksiyon sonucu deforme olmuş bir kutuyu gösterir. Şekil 105 te rüzgâra karşı dayanıklı kapakları gösterir. Şekil 106 da ise çevresel etkenlerden dolayı kırılmış bir kapak gösterilir. ŞEKİL 104 ŞEKİL 105 ŞEKİL 106

49 BAĞLANTI KALİTESİ Tüm kablolar doğru şekilde sıkıştırılıp, aşırı ısınmanın engellenmesi için sıkıca tutturulmalıdır. Anahtarların ve kabloların aşırı ısınmasına neden olan bir durum da iletkenlerin doğru şekilde vida ile konektörlere sıkıştırılamamasıdır. Termografik resimler iki farklı durumu gösterir. Şekil 107 de bir kablo düzgün şekilde vidayla tutturulmamıştır ve elektriksel temas zayıftır. Bu zayıf temas bir elektrik atlamasına neden olabilir. Sonuç olarak teması zayıf olan kablonun sıcaklığı beklenenden daha yüksek olur (bu örnek için kablo sıcaklığı normalin 30 derece fazlasıdır). Bu kablolama kayıplarını ve yangın riskini artırır. Şekil 108 deki gibi, doğru birleştirmenin yapıldığı durumlarda kablo kalınlığı aynı olduğu sürece kablo sıcaklıkları da aynıdır. Şekil 109 iyi bir bağlantı örneğidir. Sıcaklık değişimlerinden dolayı bağlantılarda gevşeme olabilir, bu yüzden her sene gerekli bakım mutlaka yapılmalıdır. ŞEKİL 10 ŞEKİL 10 ŞEKİL 109

50 KUTU İÇERİSİNDEKİ SICAKLIĞIN KONTROLÜ Kutular içerisinde sıcaklığa duyarlı elektronik elemanlar içeriyorsa gerektiğinde ısıtılıp/soğutulabilmeli. Eğer bir kutu içerisinde elektronik cihazlar veya termal anahtarlar varsa kutunun sıcaklığı dikkate alınıp gerektiğinde ısıtma/soğutma yapılabilmelidir. Bazı elektronik cihazlar belli bir sıcaklığın çok altında veya çok üstünde olduğunda çalışmaları bozulur veya çalışmayı durdururlar. Böyle bir durumun oluşmasını engellemek için şekil 110 daki gibi kutuya sıcaklık sensörü, ısıtıcı ve fan koyulabilir. ŞEKİL 110

51 SİGORTA VE SİGORTA TUTUCU Sigortalar aşırı ısınmayı ve erken deforme olmayı engellemek için gerekli büyüklükte seçilmelidir. Aşağıdaki resimlerin ait olduğu santralde sigortalar 12 ampere kadar akım taşıyacak şekilde seçilmiştir (şekil 111). Bu FV kurulumda normal şartlar altında (NŞA: küresel ışınım 1000 W/m2 ve hücre sıcaklığı 25 C) sigortalara 9 amper taşınır. 12 amperden fazla akıma bazı bulutların küçük ışık yoğunlaştırıcı gibi davrandığı güneşli günlerde ulaşılabilir. Bu şartlar altında sigortalar sıkça devre bağlantısını keser. Sigortalar sigorta yuvalarının aşırı ısınmasına neden olabilir, sonuç olarak bu yuvalar kurulumdan sonraki ilk birkaç yıl içerisinde aşınır. Şekil 111 kurulumdan sadece birkaç yıl sonra sararmış bir sigorta yuvasını gösterir. Daha yüksek değerli sigorta kullanılması erken aşınmayı engeller ve sigorta yuvalarının orijinali korumasını sağlar (şekil 112). Dahası, sigorta yuvalarındaki bu aşınma yüksek sıcaklıktan dolayı komşu sigorta yuvalarının kısa devre olmasına, dolayısıyla yangına sebep olabilir (şekil 113 te olduğu gibi). Daha iyi bir uygulama ise sigortaların değerinin, NŞA da üzerinden geçmesi beklenen akımın iki katı kadar seçilmesidir. ŞEKİL 11 ŞEKİL 11 ŞEKİL 113

52 Sigorta ve Sigorta Tutucu Her bir dizi en azından bir sigorta ile korunmalıdır. Şekil 114 deki bağlantı kutusu her iletken için bir sigorta barındırır. Bu doğru bir kurulum metodudur. Bu sayede tüm diziler yüksek akım tehdidine karşı korunmuş olur. ŞEKİL 114

53 Sigorta ve Sigorta Tutucu Sigorta yuvası gibi DC elemanlar, DC anahtarlar açıkken sökülmemelidirler. Yük altında iken sigortanın sökülmesi sonucunda ortaya çıkan elektrik şoku ciddi risk oluşturur ve ekipmanın tahrip olmasına neden olabilir. DC devrelere herhangi bir müdahale yapılmadan önce mutlaka enerjisi kesilmelidir. Şekil 115 teki hasar yaklaşık 40 amper taşıyan sigortanın enerjili durumda iken sökülmesi ile oluşmuştur. Sigortalar devre enerjili iken çıkartılmaması gereken elemanlardır, sigortaların çıkarılması özel kesici anahtarlar yardımıyla olabilir. ŞEKİL 115

54 KABLOLAR VE TAMAMLAYICI PARÇALAR Bağlantı kutularındaki kablolar doğruca düzenlenmeli ve çok uzun olmamalı. Kablolar bağlantı kutusunda temizce sıralanmalı ve kablolar olası onarılma ihtiyacı nedeniyle gerekenden biraz daha uzun tutulmalıdır. Olası bir arıza durumunda teknisyenler kabloları tanıyabilmelidir (etiketleme sayesinde). Şekil 116 daki bağlantı kutusunda kablolar düzensizdir, çok yer kaplamaktadır ve çok uzun bırakılmıştır. Bu yüzden spesifik bir kabloyu bulmak zorlaşır. Bu düzenleme kablolama kayıplarını artırır ayrıca sistemin maliyeti yükseltir. ŞEKİL 116

55 Kablolar ve Tamamlayıcı Parçalar Kabloların ve baraların zıt kutupları birbirinden yeteri kadar uzak olmalılar. Şekil 117 de panellerden gelen kabloların pozitif ve negatif uçları baralara belli belirsiz bağlanmaktadır. Negatif ve pozitif kabloların negatif ve pozitif baranın arkasından geçtiği görülüyor. Zamanla, titreşim ve termal döngüler, kablo ile baranın sürekli teması kablo yalıtımlarını deforme eder ve kısa devreye neden olur. Buna iyi bir çözüm olarak: pozitif kablolar tek tarafta toplanıp oradan baraya, negatiflerde aynı şekilde negatif baraya bağlanabilir. Bu daha güvenli bir dizayndır. Bu anlatılan dizayn şekil 120 deki bağlantı kutusunda görülen şekildedir. (+) kablolar neredeyse ( ) bara ile temas halinde (tersi de mevcut) ŞEKİL 117

56 Kablolar ve Tamamlayıcı Parçalar Bağlantı kutuları lazım olabilecek tüm elemanları içermelidir. Şekil 118 ve 119 sırasıyla FV santralde birincil ve ikincil bağlantı kutularını gösterir. Elektriksel şok uyarıcı etiketler yerleştirilmiş. Kablolar uygun şekilde sıralanmış ve tanımlayıcı etiketler yapıştırılmıştır (kabloları karıştırma olasılığı önemli ölçüde azaltılmıştır). Pozitif ve negatif baralar açık şekilde etiketler ile belirtilmiştir ve direk teması önlemek için metakrilat ile korunmuştur. Yine de, üç iyileştirme yapılabilir (bknz: şekil 120). İlki, kutu içerisinde panellerin-dizilerin detaylı yerleşiminin bulunduğu dokümanlar yok. İkincisi, birincil bağlantı kutusunda (şekil 118) dizilerden gelen artı ve eksi kablolar birbirine çok yakın, ve bu kısa devre oluşumuna mahal verebilir. Üçüncü olarak, İkincil kutuda yük altında ayırma yapılabilmesi için gerekli olan yük ayırıcı anahtar yok. Bu iyileştirmelerin haricinde bu bağlantı kutuları optimum düzenlemeye çok yakındır. ŞEKİL 118 ŞEKİL 119

57 Kablolar ve Tamamlayıcı Parçalar Bağlantı kutuları lazım olabilecek tüm elemanları içermelidir. Şekil 120 deki kutuda yapılabilecek iyileştirmeler önceki sayfada anlatılmıştır. Kapakta asılı olan haritada FV kutuya giren dizilerin haritada yerleri gösterilmektedir. Artı ve eksi kablolar kolayca ayırt edilebilecek şekilde farklı renklerde döşenmiş ve kısa devrenin engellenmesi için kablolar arasında yeteri kadar boşluk bırakılmıştır. Son olarak, yük altında iken ayırma yapılabilmesi için bağlantı kutusu içerisinde yük kesici anahtar bulunuyor (kutunun sağ tarafındaki gri/beyaz cihaz). Bu bağlantı kutusunda yapılabilecek tek iyileştirme çift kutuplu izolasyon yapılması amacıyla eksi kablolara da sigorta takılmasıdır (bkz. şekil 114). ŞEKİL 120

58 3.4 FOTOVOLTAİK DİZİ PANEL KALİTESİ VE SAĞLAMLIĞI Light Induced Degradation (LID) / Işığa bağlı bozulma etkisi enerji üretimi tahmini hesaplaması yapılırken dikkate alınmalıdır. Üretim aşamasında FV panellerde oluşan kusurlar daha sonrasında panellerin beklenenden önce aşınmasına neden olabilir. FV panel çalışmaya başladıktan birkaç yıl sonra (hatta belki birkaç ay veya hafta sonra) solar hücrelerdeki bu kusurlar belli belirginleşir. Bu hasarlardan biri LID dir. Bu etki silikon kristal içerisinde kalan oksijen atomları ile silikon dopinginde kullanılan bor atomlarının reaksiyonu sonucu oluşur. Ve bu etki sonucu hücrenin nominal gücü %1 ila %4 arasında düşer. Bu durum panel çalışmasının (solar ışınım altında kalmasının) ilk birkaç saati içerisinde gerçekleşir. Bu etki p-tipi silikonun bor ile beslendiği durumlarda oluşur (n tipi silikonda LID etkisi görülmez). Sistemin performans hesabı yapılırken LID den kaynaklanan azalma mutlaka hesaba katılmalıdır. (şekil 121) ŞEKİL 121

59 Panel Kalitesi ve Sağlamlığı Üretici garantisi PID den kaynaklanan panel hasarlarını içermelidir. Panellerde görülen bir diğer hasar da Potential Induced Degradation (PID) Potansiyele bağlı Bozulmadır. Hücre üretiminde kullanılan teknolojiye ve hücrenin kaplamasına bağlıdır, cam yüzeyden kopan Na+ FV panellerin performansının azalmasına neden olabilir. Üreticiler panellerini PID etkisine karşın test etmeliler ve PID den kaynaklanan performans azalması için garanti vermelidirler. Şekil 122 birçok PID hasarı görmüş panelin electroluminescence (elektro ışıma) görüntüsünü gösterir. Tamamen siyah olan hücreler PID hasarın oluştuğu hücrelerdir. Bazı harici yöntemlerle PID etkisi azaltılabilir, fakat bu yöntemlerin verimliliği hala ispatlanmış değil. Bu etkiyi düzeltici bir uygulamanın uzman bir mühendislik ofisi tarafından onaylanması gerekir. ŞEKİL 122

60 Panel Kalitesi ve Sağlamlığı FV paneller mikro-çatlamaları önlemek için darbelerden ve titreşimden korunmalıdır. FV panellerde mikro-çatlaklar olmamalıdır. Darbelerden veya titreşimden kaynaklanabilecek mikroçatlaklar zamanla panelin performansını düşürebilir. Genelde gözle görülemezler ancak electroluminescence (elektro ışıma) test ile tespit edilebilir. Şekil 123 teki siyah alanlar mikroçatlakların görüldüğü alanlardır. Panellerin nakliye sonrasında dikkatsizce taşınması (tutulması) üretimde mikro-çatlak tespit edilmeyen bir panelde yeni mikro-çatlaklar oluşmasına neden olabilir. ŞEKİL 123 Bu mikro-çatlaklar ilk başta enerji üretimini direk etkilemeyebilir. Fakat bu çatlaklar panelin çalışmaya başlamasından ilk birkaç ay sonra hücrelerin istenmeyen sıcaklıklara (100oC den bile fazla olabilir) çıkmasına neden olabilir. Bu denli yüksek sıcaklık termal genleşmenin sebep olacağı stresten dolayı panel camının kırılmasına neden olabilir. (Şekil 124) ŞEKİL 124

61 Panel Kalitesi ve Sağlamlığı FV paneller çatlakları ve panelde meydana gelebilecek diğer hasarların önlenmesi için uygun koşullarda taşınmalıdır. Büyük çatlaklar genelde paneller monte edilmeden önce oluşurlar. Genelde bu kırıklar paneller koruma paketinden çıkarılıp dikkatsizce taşınması sonucu oluşur, şekil 125 ve 126 daki gibi. Bunu önlemek için panellerin taşıyıcı konstrüksiyona monte edileceği zamana kadar panellerin bulunduğu paketten çıkarılmaması önerilir. ŞEKİL 125 ŞEKİL 126

62 Panel Kalitesi ve Sağlamlığı FV paneller periyodik olarak potansiyel hasarlara karşı gözlenmelidir. FV panellerde görülen diğer bozulmalar, kullanımın ilk birkaç ayında veya yılında görülebilen sararma (şekil 127) ve salyangoz yollarıdır snail tracks / kırıkların sonucunda ortaya çıkar (şekil 128). Bazen bu bozulmalar FV panelin performansını etkiler ve enerji üretimi düşer. Santral sahası periyodik olarak gözlenmeli ve üretici garantisi kapsamında zarara girmiş olan olan FV paneller değiştirilmelidir. ŞEKİL 127 ŞEKİL 128

63 TRACKERLER VE YÖNELİMLERİ Trackerler Doğru Yönelime Sahip Olmalılar. FV santrallerin enerji çıkışını maksimize etmenin alternatif bir yolu da FV panellerin trackerli yapılmasıdır. Tracker sayesinde paneller günün her saatinde güneş enerjisini optimum almak için açı değiştirirler. Sonuç olarak sabit FV panellerden daha çok ışınım alırlar. Enerji üretimini maksimize etmek için, trackerlar güneşe doğru düzgün bir şekilde doğrultulmalıdır. Aksi takdirde tracker ın nimetlerinden tam olarak faydalanılamaz. Şekil 129 da (mavi gökyüzü durumlarında) görüldüğü üzere her tracker farklı yönelimlere sahip. Bu yüzden sadece bazıları tam olarak güneşe doğru dönmüştür. Bu güneşe tam dik olmayan trackerlerde enerji kaybı olduğu anlamına gelmektedir. Şekil 130 da sadece 3 tracker doğru yönelime sahiptir, fakat bu durumda farklı yönelime sahip sehpalar birbiri üzerinde gölgeye sebep olurlar. Bu iki şekildeki durumda da tracking sistemi revize edilmeli ki tüm trackerler senkronize olsun ve kayıplar engellensin. ŞEKİL 129 ŞEKİL 130 Şekil 131 ve 132 deki tracklerların tümü doğru şekilde güneşe doğru yönelmiştir. Trackerler ya çok az sapmaya sahip ya da hiç sapmaya sahip değiller, bu yüzden tracking doğru çalışıyor denilebilir. ŞEKİL 13 ŞEKİL 13

64 Trackerler ve yönelimleri Trackerlerin doğru yönde ve açıda olup olmadığını kontrol etmek için basit araçlar kullanılabilir. Hatalı tracking basit şekilde gözle seçilebilir (önceki fotoğraflarda görüldüğü gibi). Daha hassas bir metot ise şekil 133 ve 135 teki gibi basit el yapımı araçlar kullanmaktır. Bu araç Tracker üzerindeki bir FV panelin üzerine yerleştirilip, ortadaki çubuğun gölgesinin düştüğü yer tayin edilerek, tracklerlerin düzgün yönelime sahip olup olmadıkları anlaşılabilir. Gölge ne kadar kısaysa, tracking o kadar iyidir. ŞEKİL 133 ŞEKİL 134 ŞEKİL 135

65 PANELLERİN YERLEŞİMİ VE GÖLGELENME Sehpalar arasındaki mesafe panellere gölge düşmesini engelleyecek kadar geniş olmalıdır. Gölgelenme etkisi tüm güneş enerjisi sistemlerinde dikkat edilmesi gereken en önemli dış etkilerden biridir. Sistemin inşaatı öncesinde tüm gölgelenme hesapları dikkatlice yapılmalıdır. Sehpalar arasındaki mesafe enerji üretimini etkilemeyecek şekilde ayarlanmalıdır. Eğer panel açısı ve sehpalar arasındaki mesafe doğru hesaplanmazsa sistemin performansı düşer. Şekil 136 aylarında bir öğle saatinde çekilmiş bir fotoğrafı gösterir (güneşin en eğik açı ile geldiği 21 Aralık sabit kurulum yapılan sahalarda sehpalar arasındaki mesafenin hesaplandığı gündür). Sehpalar arasında yeterli mesafe bırakılmadığında bir öndeki panel arkadaki sehpanın üzerine gölge düşürebilir. Şekil 137 de paneller arasında yeterli mesafe bırakılmış sabit bir kurulum görülmektedir. ŞEKİL 13 ŞEKİL 13 Sehpa mesafesi, sistemin kapladığı alan ve verimlilik arasında bir ilişki bulunduğu açıktır. Sehpalar arasındaki mesafe arttıkça sistemin kapladığı alan artar fakat aynı zamanda gölgelenmeden kaçınıldığı için verimde yükselir. Optimum tasarım için simülasyon araçları yardımcı olabilir.

66 Panellerin Yerleşimi ve Gölgelenme BIPV kurulumlarda çevredeki gölge yapıcı etkenler (ağaçlar, bacalar vs.) hesaba katılarak panel yerleştirmeleri yapılmalıdır. BIPV kurulumlar FV santral kurulumlarına göre daha çok gölge almaya müsaittir. Çevredeki diğer binalar, ağaçlar, baca vs. gibi etkenler yüzünden BIPV kurulumlarda FV santral kurulumlarına göre daha detaylı gölgelenme çalışması yapılması gerektirmektedir. İnşaat başlamadan önce düzgün bir gölge analizi yapılıp, saha ona göre şekillendirilirse, kurulumun performansı etkilenmez. Şekil 138 de bir çatı kurulumu görülüyor, üst kısımdaki paneller yazın öğle saatlerinde altı kısımdaki panellerin birçok hücresi üzerinde gölge oluşturur. Sonuç olarak FV kurulumun performansı azalır (şekil 139 da gösterildiği gibi). Bu grafik kısmı gölgelenmenin etkisini gösterir. Enerji üretiminin azalmasının yanında, eviricilerde bu gölgelenmeden etkilenerek yanlış MPP noktasına kilitlenebilir ve bu üretimin daha da düşmesine sebep olur. Bu durumun engellenmesi için, çalışma menzilinin tamamını tarayabilen ve en iyi MPP noktasını seçebilen eviriciler seçilmelidir. Diğer bir yandan şekil 140 üzerine gölge düşmemiş bir panelin grafiğini gösterir. ŞEKİL 138 ŞEKİL 139 ŞEKİL 140

67 Panellerin Yerleşimi ve Gölgelenme FV paneller otların yapabileceği gölgelerden korunmalıdır. FV panellerin önünde yetişen ve gölge yapan otlar sadece üretimin azda olsa düşmesini etkilemez aynı zamanda, gölgede kalan hücreler ısındığı için o panelin daha çabuk aşınmasına ve sonuç olarak ömrünün kısalmasına neden olur. Şekil 142 deki termo grafik fotoğrafta gölgede kalan hücrelerin diğerlerinden yaklaşık 20 C daha sıcak olduğu görülüyor. Eğer bu durum düzeltilmezse (ot kesilmez veya sökülmezse) bu hücre hızlıca deforme olur ve 100 C yi bile geçen sıcaklıklara ulaşabilir. Bu sıcaklık panel camını kırabilecek gayet yeterli bir sıcaklıktır. Ot kesildikten birkaç dakika sonra şekil 143 te görüldüğü üzere hücre sıcaklığı eskiye dönüyor (termo grafik fotoğrafta görülen otlar panellerde gölge oluşturmaz, onlar panellerin arkasındaki otlardır ve panelin belli olması için bir referans gibidir.) ŞEKİL 141 ŞEKİL 14 ŞEKİL 14

68 TOZ, KUM VE KİR FV panellerin temizlenmesi üretimi optimize etmek için gereklidir. Özellikle fabrikalara, çöl veya sahil gibi kumlu alanlara yakın solar kurulumlarda FV panellerin tozlanması dikkate alınmalıdır. Bölgeye göre değişmekle birlikte, yağmur panel yüzeyinin temizlenmesi için yeterli olmayabilir. Tozlanmaya bağlı kayıplar %20 lere hatta şekil 144 teki gibi durumlarda daha fazlaya bile çıkabilir. Bu FV santral sahile yakın. Böyle durumlarda, panellerin temizliği programlı olarak yapılmalıdır. Şekil 144 te panellerde temizlik yapan insanlar görülmektedir (arka planda). Fakat bu panellerin temizliği tozlanma bu hale gelmeden önce yapılmalıydı. Panellerin temizliği yapılırken kimyasallar kullanılmamalıdır, aksi takdirde panel camının kaplaması ile reaksiyona girip kalıcı hasar oluşturabilir. Şekil 145 fabrika bölgesine kurulmuş bir FV santralin fotoğrafını gösterir. ŞEKİL 144 ŞEKİL 145

69 Toz, Kum ve Kir Üretimi optimize etmek için panellerin temizliği programlanmalıdır. FV santralin içindeki veya yanındaki asfaltsız yollar veya toprak yollar da panellerdeki tozlanmanın ana kaynaklarından biridir. Yüksek hızla santral yanından geçen arabalar veya kamyonlar panellerin tozlanmasına veya yüzeylerine çamur sıçramasına neden olur. Bu yüzden santral yakınındaki yollara hız limiti koyulmalıdır. Santral yakınındaki asfaltsız yolların kenarına panelin tozlanmasını engellemek için ağaç veya diğer yeşillikler dikilebilir. ŞEKİL 146 ŞEKİL 147

70 Toz, Kum ve Kir Paneller üreticiden geldiğinde temiz halde olmalıdırlar, cam yüzey üzerinde kalıntı parçacıklar olmamalıdır. Şekil 148 deki panellerin üzerinde üretim sürecinden kalan silikon kalıntıları görülmektedir (hafif yapışkandır). Bu silikon yüzey panel üzerine toz yapışmasına neden olur ve tozlanmayı artırır ve sonuç olarak panellere ulaşan ışığı azaltır. Paneller üreticiden geldiğinde temiz halde olmalıdırlar, cam yüzey üzerinde kalıntı parçacıklar olmamalıdır. Bu problem panel üreticisine de iletilmelidir ki, böyle bir durumun tekrar oluşması engellensin. ŞEKİL 148

71 Toz, Kum ve Kir Küçük panel açısına sahip kurulumlar daha çabuk toz biriktiği için, daha sık temizlenmelidir. Çatı kurulumlarındaki paneller bazen küçük panel açılarına sahip olurlar. Bu yağmurun panel yüzeyinde topladığı tozun buharlaşmasından sonra toz birikimine neden olur. Bu şartlar altında oluşan toz birikimi küçük bir alanda ve kısmen görülmesi zor olabilir (şekil 149 ve 150-büyütülmüş hali-). Bunun yanında bu tozlanma kısmı olduğu için, kısmı gölgelenmeye ve sonuç olarak hücrelerin aşırı ısınmasına neden olabilir. Bu problem, paneldeki hücreler arasındaki uzaklığın daha büyük ve çerçeve ile hücreler arasındaki mesafenin daha uzak olduğu taraf aşağıda kalacak şekilde yerleştirilirse çözülebilir. Tabii panellerin periyodik olarak temizlenmesi de toz birikmesini engeller. Her durum için, minimum panel açısının 15 olması tavsiye edilir. ŞEKİL 149 ŞEKİL 150

72 KUŞLARA KARŞI KORUMA Sehpaların tepesine "Kuş-Engelleyici" araçları yerleştirilmelidir. Kuş-Engelleyici araçların yerleştirilmesi kuşların panel üzerine pislemesini önleyici iyi bir uygulamadır. Bu uygulama özellikle sehpaların üst kısmının temizlemek için ulaşılması zor olduğu durumlarda, trackerlarda ve erişmenin zor olduğu BIPV kurulumlarda kullanışlıdır. Şekil 151 ve 152 iki farklı Kuş-Engelleyici tipini gösterir. ŞEKİL 151 ŞEKİL 152

73 PANEL ÇERÇEVESİNİN TOPRAKLANMASI Her panelin çerçevesi ayır ayrı topraklanmalıdır. Doğru toprak bağlantısının yapılması için, her panel birbirine ve toprağa topraklama kabloları, vida ve somun ile panel çerçevesinde topraklama için açılmış olan deliklerden sabitlenmelidir. Paneller birbirine dokunsa bile çerçeve kaplamaları elektriksel teması engelleyebilir, paneller arasındaki ve paneller ile taşıyıcı konstrüksiyon arasındaki sıradan fiziksel temas topraklama için yeterli değildir. ŞEKİL 153 ŞEKİL 154 ŞEKİL 155

74 BAĞLANTI KABLOLARI Bağlantı kabloları sağlam bağlantı sağlandığından emin olunması için aynı modelde olmalıdır. FV paneller üretim aşamasında entegre edilen kablolarla birbirlerine bağlanırlar. Sağlam bir bağlantı sağlamak için panel kablolarında aynı üreticinin aynı modeli tercih edilmelidir. Farklı modeller görünüşte iyi bir bağlantı sağlamış gibi dursa da, içteki iletken bağlantısı tam sağlanamamış olabilir, buda kıvılcıma (elektrik atlaması) ve dolayısıyla bağlantı fişlerinin yanmasına neden olabilir. Şekil 156 ve 157 bu durumu gösterir. Bağlantı kabloları aynı üreticiden fakat farklı modellere sahipler. Bu yüzden tam olarak birbirlerine uyumlu değiller, farklı bağlantı kablolarının birbirine takılmasıyla kıvılcım çıkması ihtimali oluşmuştur. (bir sonraki sayfada bu tip bağlantılar sonucu oluşan hasarlar gösterilmiştir.) ŞEKİL 156 ŞEKİL 157

75 Bağlantı Kabloları Kablo fişleri doğru şekilde sıkıştırılmalılar. Ayrıca kabloların doğru araçla, kablo içindeki iletkenlerin iyi bir şekilde temas edildiğinden emin olarak, uygun bir şekilde sıkıştırılmaları da önemlidir. Fişlerin boyutu ile kabloların boyutunun birbirine uyması, canlı uca ve iletkene su veya diğer kirlerin girmemesi açısından önemlidir. Aksi takdirde kaçak akım, güç kaybı veya elektrik şoku gibi durumlarla karşılaşılabilir. Şekil 158 de yanlış şekilde sıkıştırılmış, sonucunda canlı uç dışarıda kalmış bir bağlantı kablosu görülmektedir. Diğer resimler de kötü sıkıştırılmış fiş örneklerini göstermektedir. Şekil 159 kötü takılmış bir bağlantı kablosunun kömürleştiğini gösterir. Şekil 160 ve 161 deki bağlantılar da tamir edilmezse şekil 159 daki aynı sonucun orada da görülmesi olasıdır. Fotoğraf ve termo grafik fotoğraf (şekil ) kötü bağlantıdan dolayı sıcaklığın 100 C nin üzerine çıktığı bir durumda oluşmuştur. Bu kötü bağlantılar kablo fişinin çabuk aşınmasına-bozulmasına ve yangına sebebiyet verir. ŞEKİL 1 ŞEKİL 15 ŞEKİL 16 ŞEKİL 1

76 Bağlantı Kabloları Bağlantı kabloları çok uzun veya çok kısa olmamalıdır. Kablolar kendi ağırlıklarını kendileri taşımamalıdır. Kablolar FV santral kurulumunun iyi bir şekilde çalışmasını sağlamak için ne çok uzun nede çok kısa olmalıdır. Kısa kablolar sıcaklığın düşük olduğu durumlarda gerildiği için hasar hasara uğrayabilir (şekil 162). Kısa kablo kullanımı önceki sayfada gösterilen kötü kablo bağlantıları ile aynı kötü sona sahip olabilir. Soğuktan kısalma sonucu bağlantının kopma riski vardır. ŞEKİL 162 Diğer yandan, eğer kablolar çok uzun ise (şekil 163) kendi ağırlıklarını taşıyamazlar bu yüzden kablolar sabit yapıya tutturulmalıdır (sonraki sayfadaki örnekleri inceleyin). Aksi takdirde, fırtına sırasında kablolar çatı kiremitlerine veya keskin yapılara sürtünebilir ve sonucunda üzerindeki yalıtkan malzeme zarar görebilir. Kablo fişleri de rüzgârda devamlı sallanmadan dolayı gevşeyebilir ve zarar görebilir. ŞEKİL 163

77 Bağlantı Kabloları Bağlantı kabloları çok uzun veya çok kısa olmamalıdır. Kablolar kendi ağırlıklarını kendileri taşımamalıdır. Yukarıda bahsedilen problemleri çözmek için kablolar yardımcı tellerle destek yapısına tutturulabilir (şekil 164) veya tavalara yerleştirilebilir (şekil 165). Bu yolla, harici zararlara (aynı zamanda kablo yakınındaki keskin yapılara) karşı koruma sağlanır. Şekil 166 ve 167 deki problemler görülmez, şekil 168 deki gibi ani bükülmeler sonucu kırılmaları ve aşırı ısınma durumları en aza indirilir. ŞEKİL 16 ŞEKİL 16 ŞEKİL 16 ŞEKİL 16 ŞEKİL 168

78 Bağlantı Kabloları Kablo kesitleri Y-bağlantılarının üzerinden akabilecek maksimum akıma göre seçilmelidir. Y konnektörleri DC bağlantı kutularının sayısını azaltır ve doğal olarak maliyeti kısmen azaltır. Fakat çok sayıda Y konnektörü kullanımı kötü bağlantı riskini azaltır. Dahası, eviricilere giren kabloların kesiti artar ve eviriciye girmesi uygun olan akım miktarına bu şekilde ulaşılmış olur. ŞEKİL 169 ŞEKİL 170

79 DC KABLOLARDA DOLAYLI YILDIRIM ETKİSİNE KARŞI KORUMA İki dc kablonun da (artı ve eksi) her dizi için mümkün olduğunca küçük looplar yapması sağlanmalıdır. FV dizilerdeki artı ve eksi DC kabloların oluşturduğu loopun alanı mümkün olduğunca küçük olması sağlanmalıdır (şekil 171 de gösterildiği gibi). Bunun nedeni indüklenen voltajın miktarının, loopun alanı ile doğru orantılı olmasıdır. Parafudr gibi cihazlar voltaj indüklenmesine karşı kullanılabilir. Fakat en iyisi indüklenen voltajın azalması açısından, en küçük loop alanının sağlanmasıdır. İYİ KÖTÜ ŞEKİL 171 ŞEKİL 172

80 3.5. EVİRİCİLER DESTEK VE YERLEŞTİRME Eviricilerin yerleştirildiği destek yapıları dayanıklı ve alev almayan malzemeden olmalı. Eviricileri taşıyan duvarlar eviricinin ömrü boyunca onu taşıyabilecek yeterlilikte güçlü olmalıdır (şekil 173). Eğer bununla ilgili bir hesap yapılacaksa eviricilerin ağırlığı ile beraber varsa on-board trafoların da ağırlığı göz önüne alınmalıdır. Eviriciden kaynaklanan titreşimler dikkate alınmalıdır. Bu cihazlar destek yapılarında ciddi mekanik yüklere neden olabilirler. Destek yapıları (aşağıdaki resimler için duvarlar) eviricilerden yayılan sıcaklık sonucunda yanma, tutuşma riski olmayan malzemeden olmalıdır. Örneğin, şekil 174 de evirici tahta bir duvara sabitlenmiş ve sonuç olarak yangın riski önemli ölçüde artmıştır. ŞEKİL 173 ŞEKİL 174

81 Destek ve Yerleştirme Doğal soğutma sistemine sahip eviriciler dikey olarak ve iyi havalandırmaya sahip alanlara yerleştirilmelidir. Eviriciler, duvarla veya diğer engellerle arasında açıklık olacak şekilde konumlandırılmalıdır. Çalışır durumdayken eviricilerin sıcaklıkları ciddi şekilde yükselir. Eğer bir evirici doğal konveksiyon soğutmasına sahipse dikey olarak, iyi havalandırılan bir alana, etrafındaki engeller ve duvarlar arasında üreticinin belirlediği bir açıklık bırakarak yerleştirilmelidir (şekil 175). Bunlar sağlanırsa yeterli hava sirkülasyonu sağlanır ve evirici soğur ve düzgün çalışmasına devam edebilir. Gerekli şartlar sağlanmadığı takdirde eviricilerin verimi düşer ve ömrü kısalır (şekil 176 ve 177). ŞEKİL 175 YATAY BOŞLUK BIRAKILMAMIŞ ŞEKİL 176 ŞEKİL 177

82 SOĞUTMA Eviricilerde üretici yetkisi olmaksızın değiştirme yapılmamalıdır. Şekil 178 yetersiz havalandırmanın sonucunda olanları gösterir. Havalandırmayı iyileştireceğini düşünen FV santral operatörleri eviricinin üstündeki ızgara kapağını çıkarmışlar. Bu sayede eviricinin havalandırması ve sonuç olarak verimi yükselmiş. Fakat eviricinin hasara uğrama olasılığı artmıştır. Izgaranın sağladığı koruyuculuk kaybedilmiş ve evirici içine toz sızması ihtimali artmıştır. Evirici odasına hava sirkülasyonunu artıracak, fan sistemleri gibi araçlar yerleştirilmesi daha iyi bir çözüm olabilirdi. ŞEKİL 178

83 Soğutma Evirici odaları uygun şekilde serinletilmelidir. Gerekirse fan ve havalandırma kanalı kurulmalıdır. Yüksek sıcaklıklara ulaşıldığı için eviricilerin bulunduğu binaların için kendi hava dolaşımı sistemleri olmalıdır. Fakat hava akışı eviricinin iç kısımlarına ulaşamayabilir. Bu yüzden eviricinin sıcaklığı tavsiye edilen çalışma sıcaklığının çok üstüne çıkabilir, bu da evirici veriminin düşmesine neden olur. Dahası, bu yüksek sıcaklıklar, sıcaklık alarmını aktifleştirebilir ve eviriciyi kapatabilir. İyi bir uygulama ise eviricinin iç kısımlarını da serinletebilecek şekilde fanlar veya hava dolaşımı sistemi kurulmasıdır. Şekil 179 daki havalandırma kanalı evirici binası içinde üretilen sıcak havayı dışarı atar. Şekil 180 de havalandırma kanalının bina içindeki pozisyonu görüldüğü üzere, direk olarak eviricilere bağlanmıştır ki oluşan sıcaklık dışarı atılabilsin ve eviricinin verimi düşmesin. ŞEKİL 179 ŞEKİL 180

84 Soğutma Eviriciler aşırı ısınmayı önlemek için direk güneş ışığına maruz bırakılmamalıdır. Eviriciler açık havaya kurulduğunda, daha yüksek sıcaklıklarda çalışmak zorunda kalırlar ve eğer direk güneş ışığına maruz kalırlarsa verimleri düşebilir (şekil 181 ve 182). Eğer eviriciler havalandırma sistemi olan binalara kurulmamışsa, ve açıkta kalmak zorunda iseler, eviricileri güneş ışığından korumak amacıyla çatı kurulması tavsiye edilir (şekil 183). İdeal olan Eviricileri kuzeye bakar şekilde (kuzey yarım küre için) yerleştirmektir. Bu sayede ısınmadan dolayı verim düşümü olmaması sağlanır. Eviriciler açık havaya yerleştirildiğinde, yeterli IP değerine sahip olduklarından emin olunmalıdır. ŞEKİL 181 ŞEKİL 182 ŞEKİL 183

85 TOZ, KUM VE KİR Eviricilerin soğutma fanları temiz ve tozsuz durumda olmalıdır. Bazı eviriciler kendiliğinden fanlıdır ve daha yüksek verimlere ulaşırlar. Fakat gerekli bakım yapılmazsa bu önlemler kullanışsız hale gelir (şekil 184 deki gibi). Eviricinin bulunduğu oda tozlu olduğu için eviricinin fan filtreleri tıkanmış. Bu yüzden eviricinin soğutması azalmış, verimi düşmüştür. ŞEKİL 184

86 KLEMENSLER Bağlantı kutuları içerisindeki klemensler gevşek bağlanmaya neden olmayacak yerlere yerleştirilmelidir. Topraklama kablosunun kesiti en az 6mm 2 olmalıdır. Şekil 185 teki AC kablolar esnemez durumdalar ve evirici içyapısına doğru şekilde sabitlenmemişler. Çünkü kabloların uzunlukları farklı, bazıları çok kısa, düzgün değil ve klemensler yanlış hizalanmış. Bu şartlar zayıf bağlantı (klemens montajı) yüzünden ısınmaya neden olabilir (bkz: şekil 107), hatta elektrik atlamaları oluşursa yangına bile sebebiyet verebilir (bkz: şekil ) Yüksek voltaj korumasının (parafudr) topraklama kabloları çok küçük görünüyor. Topraklama kablosunun kesitinin DC taraftaki topraklamanın kablo kesiti ile aynı veya en az 6mm 2 olması genel bir kuraldır. ŞEKİL 185

87 Klemensler Kablolar ve klemensler birbirine uygun boyutta olmalıdırlar ve doğru şekilde sıkıştırılmalıdırlar. Şekil 186 da inverter klemensine takılmış kablonun kesitinin çok büyük olduğu görülüyor, bu durumda daha büyük bir klemens gereklidir. Aynı zamanda kabloyu sabitlemek için kullanılan somunun kabloyu tutacak kadar büyük olmadığı görülmektedir. Evirici klemensleri ile oraya takılacak kablo kalınlığı mutlaka uyumlu olmalıdır. Aksi takdirde tam bağlantı sağlanamaz, aşınmaya, aşırı ısınmaya ve hatta yangına neden olabilir. Şekil 187 ve 189 klemensler ile kabloların uyumlu olduğu ve iyi sıkıştırıldığı örnekleri gösterir. Şekil 188 de aktif uçlar ile direk temasın önlenmesi için kullanılan metakrilat levhayı gösterir. Vidaların bir süre sonra gevşeyip gevşemediğinin anlaşılması için vidaların üzerinden metarilata doğru bir çizgi çizilmiştir. ŞEKİL 186 ŞEKİL 187 ŞEKİL 188 ŞEKİL 189

88 Klemensler Eviricilerdeki kablolar DC tarafta kontrol ve performans testlerinde kullanılmak amacıyla toroit akım sensörü bulundurmalıdır. Şekil 190 daki eviriciye DC akımı ölçebilen bir toroit akım sensörü yerleştirilmiştir. Sensörden alınan veri eviricinin gözlemlenmesi için kullanılmaktadır, fakat bu sensör eviriciyi test etmede de kullanılabilir. Bu sensörün yerleştirilmesi eviricinin testi ve kolay bir şekilde laboratuvardan bağımsız performansın testinde kullanılabilecek iyi bir uygulamadır. ŞEKİL 190

89 FV KURULUMUN AÇILIP KAPATILMASI AC ve DC tarafın açılıp kapatılması doğru sırayla yapılmalıdır. Eğer mümkünse önce AC tarafın kapatılması gerekir, AC taraf kapatılmadan DC tarafın kapatılması elektrik atlamasına neden olabilir. Eviricinin DC anahtarı operatörü korumak için dizayn edilmiştir, çok gerekli ise sadece acil durumlarda dikkatlide kullanılmalıdır. Büyük kurulumlarda (özellikle AG/OG trafolarda) operatörler için özel prosedürler geliştirilmelidir ve ciddiyetle bu kurallara uyulmalıdır. Genellikle, açılırken, önce DC taraf sonra AC taraf açılır. Kapatılırken önce AC sonra DC taraf kapatılır. FV kurulumun kapatılması ŞEKİL 191

90 3.6 SİSTEMİN İZLEMESİ RADYASYON SENSÖRÜ Radyasyon sensörü FV paneller ile aynı düzleme, gölge almayacak bir şekilde yerleştirilmelidir. Radyasyon sensörü FV paneller il aynı düzleme yerleştirilmeli ki, onlarla aynı ışınımı alıp doğru veri elde edilsin. Gölge alması engellenmeli ki doğru izleme sağlanabilsin. Şekil 192 doğru kurulmuş, gölge almayan bir radyasyon sensörünü gösterir. Şekil 193 teki sensör panellerin aşağısında kalacak şekilde günün bazı saatlerinde gölge alan bir yere kurulmuş, yanlış bir kurulumu gösterir. Bu kurulum sonucu elde edilen verilerin hatalı olacağı kesindir. ŞEKİL 192 ŞEKİL 193

91 Radyasyon Sensörü Daha gelişmiş bir inceleme-çalışma için birden çok radyasyon sensörü yerleştirilebilir. Radyasyon sensörünün yerleştirilmesine en uygun yer FV sehpanın en üstüdür. Bu sayede sadece tüm sehpa gölgelendiğinde sensörün gölgelendiğinden emin olunur. Diğer bir seçenekte farklı yüksekliklere birden çok radyasyon sensörü yerleştirmektir. Bu sayede, gerçek radyasyon miktarı ile dizinin üzerine düşen radyasyon daha detaylı analiz edilebilir. (şekil 194) ŞEKİL 194

92 RADYASYON VE FV HÜCRE SICAKLIK SENSÖRÜ Yüksek hassaslığa sahip olması açısından, radyasyon ve hücre sıcaklığı sensöründe kullanılan teknoloji (tek kristal-multi kristal vs.) ile FV panellerin üretiminde kullanılan teknoloji aynı olmalıdır. Genelde radyasyon sensörü FV panellerde kullanılan teknolojiyle aynı sahip tek bir hücreden yapılmış sensördür (Şekil 195). Fakat yüksek hassaslık için kalibre edilmiş FV paneller kullanılması daha iyidir. Bunun gerekçesi çok basit: dizinin termik, spektral ve açısal tepkisi bir hücreden ziyade bir panelinkine daha yakındır. Şekil 196 daki iki FV panel birer radyasyon (üstteki) ve sıcaklık (alttaki) sensörü olarak kullanılır. ŞEKİL 195 ŞEKİL 196

93 Radyasyon ve FV Hücre Sıcaklık Sensörü Yüksek hassaslığa sahip olması açısından, radyasyon ve hücre sıcaklığı sensöründe kullanılan teknoloji (tek kristal-multi kristal vs.) ile FV panellerin üretiminde kullanılan teknoloji aynı olmalıdır. Radyasyon sensörü olarak kullanılan FV paneller bölgesel kirlenmeye (kuş pisliği vs bkz:196) karşı daha hassastırlar. Sensor tek bir hücreden oluştuğu düşünüldüğünde, ölçülen miktar gerçeğinden daha düşük olur. Diğer bir yandan, eğer sensör birden çok hücre içeren bir panelse ölçülen değer olması gerekendir. Şekil 197 hafif homojen kirli bir FV panel (ortadaki), temiz bir FV panel (sağdaki) ve bölgesel kirliliğe (kuş pisliği) sahip bir FV panelin I-V karakteristiğini gösterir. Grafikten görüldüğü üzere homojen kirliliğe sahip FV panelin I-V karakteristiğindeki Isc değeri temiz panelinkinden hafif düşüktür fakat bölgesel kirliliğe sahip panelinkiyle neredeyse aynıdır. Daha önce de bahsedildiği üzere, bölgesel kirlenmeye sahip radyasyon sensörü olarak kullanılan bir FV panelin bu kirlenmeye karşı hassasiyeti düşüktür. Her halükarda, ölçüm verilerinden emin olmak için radyasyon sensörü bölgesel kirlerden arındırılmalıdır ve periyodik olarak kalibre edilmelidir (her yıl veya her iki yılda bir) ŞEKİL 197

94 Radyasyon ve FV Hücre Sıcaklık Sensörü Yüksek hassaslığa sahip olması açısından, radyasyon ve hücre sıcaklığı sensöründe kullanılan teknoloji (tek kristal-multi kristal vs.) ile FV panellerin üretiminde kullanılan teknoloji aynı olmalıdır. Şekil 198 ve 199 sırasıyla sabit ve trackerli sistemleri gösterir, iki fotoğrafta da FV paneller radyasyon ve sıcaklık sensörü olarak kullanılmıştır. Sabit kurulumda (şekil 198), sensör taşıyıcı yapı üzerinde boş bir yere kurulmuştur. Bu sayede FV paneller üzerine gölge düşürmez, bu yüzden ölçülen verilerin doğru olduğu kabul edilebilir. Soldaki FV panel radyasyon ölçümü için bir direnç ile kısa devre yapılmış, sağdaki ise hücre sıcaklığının ölçülmesi için açık devre bırakılmıştır. Sistem trackerli olduğunda (şekil 199) sensörlerin de diğer panellerle aynı hizada olması için onlarda aynı şekilde trackerle taşıyıcıya yerleştirilir. İki durumda da, tüm kablolar ve shunt dirençler (düşük dirence sahip kalibre edilmiş) şekil 200 deki gibi uygun IP değerine sahip (yabancı cisimlere ve suya karşı koruma) kutu içerisinde görülebilir. ŞEKİL 198 ŞEKİL 199 ŞEKİL 200

95 Radyasyon ve FV Hücre Sıcaklık Sensörü Radyasyon ve sıcaklık sensörleri gölgelenmemelidir. Sensörlerin yerleştirilmesi için seçilen yer panellerin oluşturduğu dizi ile aynı düzlemde olmalı ki üzerine gölge düşmesin. Aksi takdirde sensör olarak kullanılan panel üzerine gölge düştüğünde (şekil 201) hatalı veriler elde edilir. Üstteki panel radyasyonun ölçülmesi için shunt resistörle kısa devre edilmiş alttaki panel ise hücre sıcaklığının ölçülmesi için açık devre yapılmıştır. Bu sensör olarak kullanılan panellerin yeri uygun değildir. Çünkü öğleden sonraki vakitlerde sistem çevresindeki bir direğin gölgesi sensör üzerine düşer (hatta kırmızı borunun gölgesi dahi panel üzerine düşer). Bu gölge yapıcı unsurların ölçülen değerler üzerindeki etkisi hesaba katılmamıştır. (bkz: şekil 4-5-6) ŞEKİL 201

96 Radyasyon ve FV Hücre Sıcaklık Sensörü Sensör olarak kullanılan FV paneller ile dizideki diğer paneller aynı şekilde sabitlenmelidirler. Radyasyon ve sıcaklık sensörü olarak kullanılan paneller taşıyıcı konstrüksiyona dizideki diğer paneller ile aynı şekilde sabitlenmelidirler. Şekil 202 de görüldüğü üzere sıradan panel tutucu yerine kıskaç ile tutturulmuş ve sonuç olarak kıskancın uyguladığı yüksek basınçtan dolayı panel camı kırılmıştır. Şekil 203 de görülen sensör olarak kullanılan panellere fazladan basınç uygulamayan standart panel tutucuları kullanılmıştır. (bkz: şekil 55) ŞEKİL 202 ŞEKİL 203

97 Radyasyon ve FV Hücre Sıcaklık Sensörü Tek bir FV panel hem radyasyon hem sıcaklık sensörü olarak kullanılabilir. Diğer güzel bir seçenek ise tek bir FV panelin hem sıcaklık hem radyasyon sensörü olarak kullanılabilecek şekilde modifiye etmektir. By-pass diyotlarının avantajını kullanarak, Fv panelin bir kısmı shunt direnç ile kısa devre edilir, panelin diğer bölümü ise açık devre yapılarak hücre sıcaklık sensörü olarak kullanılır (şekil 204 daireler hücreleri temsil eder.) Şekil 205 de trackerin ortasına yerleştirilmiş bir panel gösteriliyor. Bu seçenek ekstradan iki panel eklenmesinin zor olduğu durumlar için iyidir. Kutu içerisindeki tüm kablolar ve shunt direnç uygun IP değerine sahiptir. (şekil 206) ŞEKİL 204 ŞEKİL 205 ŞEKİL 206

98 Radyasyon ve FV Hücre Sıcaklık Sensörü Sensör olarak kullanılan FV paneller sistemdeki diziler ile aynı düzlemde olmalı (aynı açıya sahip olmalı). Şekil 207 ve 208 de hem radyasyon hem sıcaklık sensörü olarak kullanılan, trackere entegre edilmiş bir panel görülmektedir. Görülüyor ki bu sensör yamuk ve dizinin geri kalanı ile aynı düzlemde değil. Bu yönelim yanlış ve sonuç olarak, dizideki panellerin maruz kaldığı ışınım ile sensörün maruz kaldığı ışınım farklı olur. Bu sensörden elde edilen verilerin sistemin üretimini analiz etmek için kullanılması doğru olmaz. ŞEKİL 207 ŞEKİL 208

99 Radyasyon ve FV Hücre Sıcaklık Sensörü FV panellerin radyasyon sensörü olarak kullanılmasını sağlayan elektronik cihazlar uygun IP değerine sahip kutular içerisinde saklanmalıdır. Bir FV panel radyasyon sensörü olarak kullanılmak isteniyorsa, o panelin kısa devre edilip, o kısa devre akımının ölçülmesi/izlenmesi gerekir. Bunun en kolay yolu çevresel etkenlerden korunmuş doğru çalışan bir shunt direnç kullanmaktır (önceki şekillere bkz.). Şekil 209 da gösterilen shunt resistor açık havada bırakılmış, kirlenmeye ve ıslanmaya karşı korunaklı değil. Bu shunt resistorün hızlıca bozulmasına neden olur. ŞEKİL 209

100 SICAKLIK SENSÖRÜ Panel sıcaklığını ölçen sensör doğru şekilde yerleştirilmelidir ve periyodik olarak denetimi yapılmalıdır. Panel sıcaklığı PT100, PT1000 veya ısıl çift sensörü (thermo couple sensor) ile ölçülebilir. Eğer bu cihazlar kullanılacaksa FV panelin arkasına, hot spot oluşmayan (termo grafik bir inceleme gereklidir) bir hücreye denk gelecek şekilde yerleştirilmelidir ve periyodik olarak denetlenmelidir. Eğer sensörü panel arkasına sabitleyen tutucu veya yapıştırıcı özelliğini kaybederse, elde edilen veriler hatalı olacaktır. ŞEKİL 210

101 RÜZGAR HIZI SENSÖRÜ Rüzgar sensörleri trackerlerin tepesine yerleştirilmemelidir. Rüzgârdan korunma eşik hızı üretimin düşmesini ve malzeme deformasyonunu önlemek için dikkatli bir şekilde hesaplanmalıdır. FV kurulumlarda önemli diğer bir sensör de, özellikle yatay tracking sistemlerde, rüzgâr sensörüdür. Rüzgâr hızı hesaplanan güvenli eşik değerinin üstünde olduğunda, tracker sistemi yatay posizyona geçer ve fırtınaya kaşı kendini fiziksel güvence altına alır. Doğru eşik değerinin ayarlanması sistemin üretiminin optimize edilmesi açısından çok önemlidir. Rüzgâr sensörü yerden yüksekte olmalıdır. Rüzgâr sensörleri tracker sisteminin tepesine monte edildiği zaman normalden daha yüksek rüzgâr hızı ölçerler bunun nedeni FV panellerden yükselen sıcak havadır (şekil 211). Bu şekilde yapılan bir yerleşim yanlış ölçümden dolayı güvenli eşik hızı aşılmış gibi sistemi alarma geçirebilir, trackeri yatay pozisyona getirir ve sonuç olarak gereksiz yere üretimde düşüşe neden olur (şekil 212 deki gibi). Diğer iyi bir alternatif ise rüzgâr sensörünün ayrı bir direğe kurulmasıdır (şekil 213). ŞEKİL 211 ŞEKİL 212 ŞEKİL 213

102 Rüzgâr Hızı Sensörü Şekil 214 deki gergi veya çapa noktasının kurulumu yanlış yapılmıştır. Direğin yıkılmasını engellemek için 120 derece açı ile 3 gergi yerleştirilmelidir (şekil 215). Eğer şekil 216 daki gibi 90 derece ile gergi çekilecekse daha çok çapa noktası gerekir. ŞEKİL 214 ŞEKİL 215 ŞEKİL 216

103 METEOROLOJİ İSTASYONLARI Tam özellikli bir meteoroloji istasyonu enerji üretiminin artırılmasını sağlayabilir. Tam özellikli bir meteoroloji istasyonu (şekil 217); dizideki paneller ile aynı açıya sahip küresel ışınımı ölçen bir piranometre, demet ışınımının ölçülmesi için bir perhilyometre, difüze ışınımın ölçülmesi için üzerine gölge düşürülmüş bir yatay piratometre ve yatay küresel ışınımın ölçülmesi için gölgesiz bir başka piranometre bulundurur. Bu istasyon üretilen enerjinin veriminin detaylıca hesaplanması, aylık ve yıllık enerji üretimin tahmininin daha da detaylandırılması gibi çalışmalara imkân verir. Daha hassas ölçümler yapılabilmesi için, bu cihazların belirli aralıklarla bakımları yapılmalı, temizlenmeli, perhilyomtrenin ve gölge yapıcı çubuğun trackinginin doğru çalışıp çalışmadığı test edilmelidir. Bu bakım sırasında nem sensörünün doğru çalışıp çalışmadığı ve şekil da gösterilen nem sensörünün bir parçası olan silis jelin iyi durumda olup olmadığı da kontrol edilmelidir. Ayrıca hataların önlenmesi için periyodik olarak kalibrasyon değerlerinin incelenmesi önemlidir. ŞEKİL 217 ŞEKİL 218 ŞEKİL 219

104 MERKEZİ İZLEME SİSTEMİ FV santralde kullanılan Merkezi izleme sistemi arızaları raporlamalı ve onlardan kaynaklanan enerji kaybını en aza indirmelidir. FV santralin izleme sistemi bir arıza olduğu anda operatörü uyarır ve acilen müdahale edilip enerji kaybının en aza indirilmesini sağlar. Şekil 220 de iyi bir uygulama olarak izlenen tüm veriler tek ekranda toplanmış. Bu sayede kurulumun durumu kolayca tek bir ekranda görülüp değerlendirilebilir. ŞEKİL 220

105 3.7 DİĞER ENTEGRASYON VE ÇEVRESEL ETKİ FV santraller çevresel etkenlerden en az etkilenecek şekilde dizayn edilmelidirler. Bir FV santral bulunduğu çevreye karşı duyarlı olmalıdır. Dahası FV santralin çevreye entegre edilmesi gereklidir. Şekil 221 den 229 a kadar olan fotoğraflardaki FV santraller çevresel etkenleri minimize edecek şekilde dizayn edilmiştir. Şekil 221 de FV santralin bulunduğu bölgede toprağa tohum diken bir traktör görülüyor. Dikilen tohumun ilk filizleri şekil 222 de görülebilir. 2 ŞEKİL 221 ŞEKİL 222 Şekil 223 ve 224 de FV santral çevresindeki doğal ortamın nasıl hassas korunduğu görülebilir. Trackerler üzerine gölge düşmesini önleyecek şekilde yerleştirilmişler. ŞEKİL 223 ŞEKİL 224

106 Entegrasyon ve Çevresel Etki FV santralin çevreye ve ekosisteme entegre edilebilmesi için özel çaba sarf edilmelidir. Şekil 225 te FV santral çevresinde otlayan koyunlar görülmektedir. Koyunların FV kurulum çevresinde bulunmaları iyidir çünkü uzayıp panellerde gölge oluşturma ihtimali olan otları yiyerek buna engel olurlar. Paneller sıcak yaz günlerinde hayvanlar için gölgelik görevi görür. Şekil 226 daki FV kurulumda santral içerisine koyulmuş bir yalak bulunuyor. Şekil 227 deki FV kurulum bir tel çit ile kapatılmış fakat taşma kanalı ızgarası geniş bırakılmış ki santral hayvanlar için doğal olmayan bir bariyer görevi görmesin. ŞEKİL 22 ŞEKİL 22 ŞEKİL 227 Şekil 228 de eski bir çeşmenin korunduğu görülüyor, şekil 229 da ise ördeklerin yüzdüğü küçük bir göletin FV santral iç içe olduğu görülebilir (Aşağıda fotoğrafları bulunan santraller trackerli santraller olup fotoğraf çekildiği anda mavi gökyüzü durumu yaşandığı için panellere gölge düştüğü görülür, birkaç dakika içerisinde bu problem ortadan kalkar). ŞEKİL 22 ŞEKİL 22 Bu örnekler doğaya ve çevreye zarar vermeyen, onların özenle korunduğu çok güzel FV santral kurulum örnekleridir.