Selahattin Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölüm Başkanı Dr. Sabah Suphi Hayder: Kürtler Irak Parlamentosu nda Ortak Tavır Sergilemeli

Transkript

1 Selahattin Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölüm Başkanı Dr. Sabah Suphi Hayder: Kürtler Irak Parlamentosu nda Ortak Tavır Sergilemeli Son zamanlarda Irak Bölgesel Kürt Yönetimi (IKBY) hem iç siyasetinde hem de Bağdat taki merkezi hükümet ile olan ilişkilerinde, bölgesel ve uluslararası gelişmelerin de etkisiyle yoğun ve çalkantılı bir siyasi gündeme sahne olmaktadır. Bir yandan KDP ve KYB nin arasındaki stratejik anlaşma gereğince kilit idari pozisyonların değişimi gerçekleştirirken, diğer yandan da KBY merkezi hükümet üzerinden süren krizin sonlandırılmasına için çaba sarf etmektedir. Erbil de bulunan Selahattin Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölüm Başkanı Dr. Sabah Suphi Haydar ile KBY siyasetinin iç dinamikleri, Arap Baharı nın KBY deki yansımaları, Amerikan askerlerinin çekilmesi, Irak krizinin geleceği, Neçirvan Barzani Hükümeti nden beklentiler ile Türkiye ile ilişkileri ele aldık. The Head of the Department of Political Science of the Salahaddin University Dr. Sabah Suphi Hayder: Kurds Must Have A United Stance in the Iraqi Parliament The Kurdistan Region of Iraq (IKR) has experienced unprecedented economic development that is looked upon as an example for the rest of Iraq. In this growing economy, foreign investments are one of the key factors. With its secure and stable environment, abundant natural resources, tremendous labor force, international airports, roads and a friendly investment law, IKR offers opportunities to the foreign investors in many fields. With Mr. Hayder Mustafa Saaid from the IKR Investment Board (BOI) we handled the advantageous investment atmosphere in the IKR in terms of law and regulations, the facilities that the BOI provides for the foreign investors, the related difficulties and improvements, as well as Turkey s role in this process. Röportaj: Selen Tonkuş Kareem, ORSAM Erbil Temsilcisi Röportaj ORSAM: Öncelikle bize kendinizi tanıtır mısınız? Dr. Sabah Suphi Hayder: İsmim Sabah Suphi Hayder. Selahattin Üniversitesi Siyaset ve Hukuk Fakültesi Siyaset Bilimi Bölüm başkanıyım. Çalışma alanım siyasi partiler ve reform. Lisans, yüksek lisans ve doktoramı Selahattin Üniversitesi Siyaset Bölümü nde tamamladım. Doktora eğitimim sırasında değişim programı ile Lübnan Beyrut Üniversitesi nde çalışmalarda bulundum. Yüksek lisans tezimi Kürt Bölgesel Yönetimi ndeki siyasi partilerin sosyalleşmesi, ve doktora tezimi de İngiltere deki İşçi Partisi, Almanya daki Sosyal Demokrat Parti ve Fransa daki Sosyal Parti üzerine yazdım. Şu anda siyasi partiler, kitlesel medya ve kamuoyu dersleri veriyorum. ORSAM: Hukuk ve Siyaset Fakültesi OR- SAM olarak kısa süre önce ortaklık anlaş- 26

2 Bugün hala iç savaş yıllarının izlerini taşıdıkları kolayca gözlemlenebildiği doğrudur. KDP ve KYB ilişkisi oldukça gergindir. Fakat bu işbirliği yapamayacakları anlamına gelmez. Birbirleriye yıllarca savaşmış da olsalar, daha uzun bir süre boyunca birlikte Baas rejimine karşı savaşmışlardı. ması imzaladığımız İnsan Hakları Araştırma Merkezi ne ev sahipliği yapıyor. Bize İnsan Hakları Araştırma Merkezi ile ilgili bilgi verebilir misiniz? Hayder: İnsan Hakları Araştırma Merkezi Mayıs 2011 de kuruldu. Başkanı, Hukuk ve Siyaset Fakültesi Dekanı Dr. Hüseyin Tefik tir. Ben de merkezin bir üyesiyim. Araştırma Merkezi nde insan hakları, kamu politikası, demokrasi, cinsiyet ve barış inşası gibi konularda uluslararası seminerler ve çalıştaylar düzenliyoruz. Ayrıca İnsan Hakları Araştırma Merkezi Kürt Bölgesel Hükümeti (KBH) İçişleri Bakanlığı personeline eğitimler veriyor. Ek olarak altı ayda bir Arapça, Kürtçe ve İngilizce makalelerden oluşan Hukuk ve Siyaset isimli bir akademik yayın çıkarıyoruz. ORSAM: Irak Kürt Bölgesel Yönetimi nde (KBY) genel olarak politika belirleyici etkenler nelerdir? Örneğin ilk akla gelen kalıplaşmış yargılardan birini aşiretler oluşturuyor. Hayder: Aşiretsel bağlantıların Kürt toplumsal hayatının bir parçası olduğu doğrudur. Fakat bu Irak ın tamamında, hatta Ortadoğu da da geçerlidir. Tarihsel olarak bakıldığında aşiretsel ilişkilerin Kürtler arasında siyasi hayatın bir parçası haline getirilmesi bir Baas Partisi politikasıdır. Baas, belirli aşiretleri ve bunların içindeki kişileri finansal açıdan desteklemiş, bu yolla kendisine sadakatlerini garantilemiş ve siyasi amaçlarına ulaşmıştır. Dolayısıyla KBY nin siyasi hayatı 1991 de Baas politikalarından gelen böyle bir arka plan sonucu başlamıştır da başlayan iç savaş ise otoriter bir yönetim kurulmasına neden olmuştur ten sonra bazı prensipleri değiştirdik. Örneğin anayasa çok önemlidir. Anayasa halkımızı yönetmekte başvuracağımız bir prensipler rehberinin varlığı demektir. Başka önemli bir olgu da hilelerden dolayı henüz ancak yarı yarıya başarılı olan seçimlerdir. Bunlar bizim yeni aşama olarak adlandırdığımız, eski tarz siyasetin yerini alan sürecin göstergeleridir. İlk etapta serbest seçimler ve muhalefetin tanınması olmak üzere iki yönde eksikliğimiz vardı. Şimdi aktif muhalefet sayesinde etkin bir siyasi sürece sahibiz. Biz muhalefet, hükümetin şartıdır diyoruz. Bu süreç sayesinde, diğer her toplum gibi, kültürümüzü değiştirmeden eski tarz siyasetten modern ilkelere geçeceğiz. Siyaset Bilimci Gabriel Almond un dediği gibi, bir siyasi sistemi anlayabilmek için sadece kurumları değil, kurumların işlevleri de önemlidir. KBY de işlevsellik açısından, gelişme için potansiyelleri olsa da, ekonomik ve sosyal politika konularında kurumsallaşma problemimiz var. Örneğin Yüksek Eğitim Bakanlığı bu sorunla baş etmeye çalışmaktadır. Biz akademisyenler olarak üniversitelerin tam olarak işlevlerinin ne olduğunu bilmiyoruz; sadece diploma vermek midir? Biz akademi ve sivil toplum örgütleri arasında kurumsal yapıyı sağlamlaştırmak için köprü kurmak istiyoruz. ORSAM: 2011 yılında KBY de Ortadoğu nun geneli gibi hükümet karşıtı gösterilere sahne oldu. Hatta Süleymaniye de gösteriler Libya i- le aynı günde, 17 Şubat ta patlak verdi. Bunun nedeni sadece Arap Baharı nın etkisi miydi yoksa daha çok içsel bir mesele miydi? Hayder: Süleymaniye deki gösteriler Arap Baharı ndan farklı olarak totaliter sisteme karşı 27

3 düzenlenmiş gösteriler değildi. Bizim seçimler ve kitlesel medya gibi diğer birçok demokratik göstergemiz var. Özellikle 2009 seçimlerinden sonra Kürt halkının fikri değişti. Örneğin Goran (Değişim) Partisi hükümeti ve meclisi fesih etmek istiyor ama herhangi bir yargısal süreçle karşılaşmıyor larda bu böyle değildi. Halk totaliter bir sistemimiz olduğunu düşünüyordu ama artık insanlar özgür bir zihniyete sahipler. Protesto Türkiye gibi demokratik ülkelerde çok normal ve olağan bir şeydir. İstanbul a her gidişimde Taksim Meydanı nda hemen hemen her gün başka bir protesto olduğunu gördüm. KBY demokrasiye geçiş sürecini yaşamaktadır. Demokrasi için temelimiz ve kurumlarımız vardır. Bu yüzden Süleymaniye deki Libya ile aynı gün başlayan gösterilerin sadece KBY nin muhalefet partilerinin siyasi gündeminin sonucu çıkarıldığı söylemeliyim. Muhalefet partileri gösterileri Arap Baharı na benzetmeye çalıştılar. ORSAM: KBY siyaseti yürüten önemli kuvvetlerden biri iktidar partileri olan KDP ve KYB arasında yapılan stratejik anlaşma. Bu anlaşmanın doğası ve geleceği hakkındaki düşüncelerinizi bizimle paylaşır mısınız? Hayder: İç savaştan sonra KDP ve KYB Amerika nın da desteği ile bir anlaşmaya vardılar. En başından beri anlaşmada sorunlar vardı. Biri Erbil de diğeri Süleymaniye de olmak üzere iki hükümet vardı. Neçirvan Barzani başbakanlığındaki 5. Hükümet in ilk işi, çok zor bir görev o- lan ikiye bölünmüş kurumları birleştirmek oldu. Bu stratejik anlaşma seçimlerin doğal bir sonucudur. Seçimlere göre bu iki parti en büyük partiler olarak öne çıkmışlardır. Bugün hala iç savaş yıllarının izlerini taşıdıkları kolayca gözlemlenebildiği doğrudur. KDP ve KYB ilişkisi oldukça gergindir. Fakat bu işbirliği yapamayacakları anlamına gelmez. Birbirleriye yıllarca savaşmış da olsalar, daha uzun bir süre boyunca birlikte Baas rejimine karşı savaşmışlardı. ORSAM: O halde bu, aralarında sorun olsa da ortak paydada birleşebildikleri anlamına geliyor. Bundan stratejik anlaşmanın sürdürülebilir olduğu sonucunu çıkarabilir miyiz? Hayder: KDP ve KYB aynı ideolojiye sahiptir. İkisi de milliyetçi ve laik çizgide partilerdir. Parti programlarını okuduğunuzda bir fark görmek neredeyse mümkün değildir. Fakat şunu unutmamak lazım ki 1990 larda KDP ve KYB İbrahim Halil sınır kapısından gelen gümrük gelirleri ve iktidar hırsı için savaşmışlardı. Bizim bulunduğumuz ortam her zaman çatışmaya elverişlidir. Örneğin şimdi de çok büyük bir çıkar faktörü olan, petrol meselesi var. Dolayısıyla, bu anlaşma, adı üstünde, KBY ye yönelik iç ve dış tehditlere karşı yapılan stratejik bir işbirliğidir. Dolayısıyla uluslararası ilişkilerdeki diğer her anlaşma gibi sonsuza kadar sürmeyecektir. Her parti belli çıkarlar doğrultusunda diğer bir partiyle işbirliği yapabilir ve çıkarlar değiştikçe anlaşmalar da değişime tabidir. KDP ve KYB nin diğer siyasi partilerle anlaşma yapmaları da muhtemeldir. Örneğin Kürt İslami Birliği (KİB) Türkiye nin AKP sini modellemek istemektedir. Dolayısıyla KİB in KDP ile işbirliği yapıp birlikte seçimlere girmesi muhtemeldir. Şu anda KDP ve KYB, amaçları popülerliklerini test etmek olsa da Eylül 2012 deki vilayet meclisi seçimlerine ayrı gitmeye karar verdiler. Bu KYB deki tüm siyasi partilerin amacıdır çünkü hiçbiri şuana kadar gerçek boyutlarını bilmemektedir. Ben stratejik anlaşmanın Temmuz 2013 parlamento seçimlerinde ortadan kalkacağını düşünüyorum. ORSAM: Goran-KYB arasında bir anlaşma olasılığına nasıl bakıyorsunuz? Hayder: Goran KYB den ayrılan bir partidir. Dolayısıyla politikaları farklı olsa da aynı düşünceye sahipler. Goran şimdiye kadar istikrarlı bir parti olmayı başaramadı. Örneğin iki milletvekilinin partiden ayrılmasıyla sonuçlanan son kriz bu gerçeği gözler önüne serdi. İstikrarsız bir parti olarak KYB ile işbirliği yapması da dâhil olmak üzere herhangi bir adımı Goran dan beklemek mümkündür. Bu anlaşma KDP için her zaman korku ifade etmiştir. Eğer Goran ve KYB işbirliği yaparsa bu KDP için Süleymaniye de büyük bir 28

4 Irak ın geleceği konusunda olumlu düşünmüyorum. Milli Konferans ın başarılı olacağına da inanmıyorum çünkü sorun iki parti arasındaki sorundan çok daha büyüktür. Sorun iki mezhep arasındadır ve derin tarihi kökleri vardır. yenilgi anlamına gelir. Fakat şunu belirtmeliyim ki Berham Salih in başbakanlığı sırasında Goran 17 Şubat olayları gibi KYB başbakanlığı için çok büyük problemler çıkardı. Dolayısıyla KYB ve Goran arasında bir anlaşma en azından şimdilik olası görünmüyor. Şu anda KYB-KDP işbirliğinin devam etmesi KYB-Goran işbirliğinden çok daha olası görünüyor. ORSAM: Bazı KYB üyelerinin KBY nin anayasa tasarısını KDP li Meclis Sözcüsü Kemal Kerküki nin görevindeki son günlerinde yeniden meclisin gündemine taşıması iki parti arasındaki en son gerginliği oluşturdu. Bu konuda fikriniz nedir? Hayder: Bu anayasa 2006 yılında tasarlanmıştı. Onaylanması referandum yapılmasına bağlıdır. Dolayısıyla şu anda bu konu dondurulmuştur. Fakültemizde anayasanın içeriği ile ilgili birçok seminer verdik. İçinde bulunduğumuz günler referandum için uygun değildir çünkü Irak ta büyük bir kriz yaşanmaktadır. Maliki federalizme inanmıyor ve bu da doğal olarak KBY nin anayasasına aykırı bir durum ifade ediyor. ORSAM: KBY deki siyasi partiler arasındaki değişime açık ittifaklar ve gergin ilişkiler Kürtlerin Irak Parlamentosu ndaki konumlarını nasıl etkiler? Hayder: Bağdat Hükümeti nden Kürtlere yönelen tehdit karşısında Kürtler Irak Parlamentosu nda çıkarlarımızı korumak için ortak bir duruş sergilemek zorundalar. KBY Parlementosu nda siyasi partiler birbirleriyle 17 Şubat sonrası süreçte olduğu gibi bütçe veya basın özgürlüğü gibi konularda ne kadar tartışsalar da, Bağdat ta Irak anayasasının 140. Maddesinin uygulanmasının garanti altına alınması gibi tüm Kürtleri birleştiren bir dava var. Örneğin Haşimi krizinde Kürtler Irak Başbakanı Nuri Maliki ye karşı bütüncül ve güçlü bir duruş sergilediler. Kürtler milli bir konferans düzenlenmesini önerdiler. Fakat eğer Bağdat Kürtlerin arasında fikir çatışması olduğunu hissederse, Kürtler de şuan oynamayı hedefledikleri rolün üstesinden gelemezler. ORSAM: KBY Irak ın federalleşmesine olumlu bakıyor. Sizce bu durum olası yeni Sünni federal bölgelerin sınırları içinde tartışmalı bölge topraklarının da bulunması nedeniyle bir çelişki arz etmiyor mu? Hayder: Irak merkezi hükümetinin zayıflığından dolayı, Amerikan askerleri Irak tan çekildikten sonra Sünni vilayetler federal bölge ilan etmeye başladılar. KBY Irak ta federalizmi desteklemektedir fakat son tahlilde KBY için esas olan tartışmalı bölgeleri kazanmaktır. Biz Kürtler olarak hiçbir zaman Irak a aidiyet duymadık. Dolayısıyla eğer Irak Sünni ve Şii bölgeleri olmak üzere parçalanırsa, biz tartışmalı bölgeleri elde ettiğimiz sürece, bu bizim için çok da önemli bir konu teşkil etmez. Kürtler Sünnilerin ya da Şiilerin tartışmalı bölgeleri teslim edeceğine inanmıyor. Bu yüzden KBY çok dikkatli bir siyaset yürütüyor. Haşimi krizi boyunca KBY Musul ve diğer Sünni vilayetlerle iyi ilişkiler kurdu. Sünnilerle sınır komşusu olduğumuz için onarla iyi ilişkilerde olmamız çok önemlidir ama Şiilerle sınır paylaşmıyoruz. ORSAM: Sadece Sünnilerle iyi ilişkiler kurmak, İran ın Şiilere olan desteği göz önüne 29

5 alındığında, tartışmalı bölgeleri tehlikeye sokmaz mı? Hayder: Tabiî ki KBY Şii ve İran tehditlerine karşı bir denge politikası da yürütmelidir. KBY Haşimi yi Maliki ye teslim etmedi ama yurtdışına veya herhangi bir yere kaçmasına da izin vermedi. Dolayısıyla bu durum, Milli Konferans girişimi gibi KBY nin oynadığı arabuluculuk rolünün yanı sıra, KBY nin bu krizde Sünni ve Şiiler arasında yürüttüğü denge politikasını ortaya koymaktadır. Buna ek olarak İran güç ve etkisinin daha uzun süre devam etmeyeceği görüşündeyim. İran u- luslararası ambargo nedeniyle şuanda büyük bir ekonomik krizden geçiyor. Eğer İran Maliki nin arkasındaki destek ise, Suudi Arabistan, Körfez ülkeleri ve Amerika da Irakiye yi ve diğer Sünnileri destekler. İran kısa süre sonra iç sorunları nedeniyle Irak üzerinde özgürce etki gösterme becerisini kaybedecek. Rejim değişimi de söz konusu olabilir. İran ın sonu da Suriye ye benzeyebilir. Bu sadece biraz zaman meselesidir. ORSAM: Amerikan askeri birliklerinin çekilmesi sonrası Irak ve Ortadoğu daki Amerikan gücü hakkında ne düşünüyorsunuz? Hayder: Amerika Irak ta hala etkindir ama etkinliği sadece gölgeden ibaret durumdadır. Buna rağmen KBY de her bakanlıkta bir Amerikan danışman bulunuyor. Amerika nın Ortadoğu da daha büyük bir projesi var. Bu yüzden Suriye rejimi düştükten sonra, Amerika nın daha etkin olacağına inanıyorum. İsrail ile birlikte Hizbullah ve İran arasındaki bağlantıyı kesmek için uğraşacaklar. ORSAM: Irak ın geleceğine ilişkin görüşleriniz nelerdir? Sizce Milli Konferans başarılı olacak mı? Irak ın içine girmesi muhtemel iç çatışma sürecinde KBY nin bağımsızlık ilan edebileceğinden bahsediliyor. Bu konuda ne düşünüyorsunuz? Hayder: Irak ın geleceği konusunda olumlu düşünmüyorum. Milli Konferans ın başarılı olacağına da inanmıyorum çünkü sorun iki parti arasındaki sorundan çok daha büyüktür. Sorun iki mezhep arasındadır ve derin tarihi kökleri vardır. Bundan 2-3 yıl sonra Irak ta Sünnilerin ve Şiilerin homojen olarak yaşadığı yerlerde Sünni ve Şii bölgeleri oluşacağını düşünüyorum. Fakat temel problem Irak ta Sünni ve Şiilerin birlikte yaşadığı orta bölgelerde yaşanacak. Bağımsızlık KBY nin planladığı bir şey değil. Kürtler Irak istikrarlı olduğu sürece Irak ın içinde yer almak istiyor. Ayrıca Bağdat ile 140.maddenin uygulanmasına ilişkin sorunlarımız var. E- ğer Irak ta iç savaş çıkarsa bu hiçbir şekilde Kürt Bölgesi ni bağımsızlığa götürmez. Irak Kürtleri sadece barış, refah ve haklarını istiyor. ORSAM: Son olarak gelecek Neçirvan Barzani hükümeti ve bu yeni dönemde Türkiye ile ilişkilerle ilgili neler düşünüyorsunuz? Hayder: Neçirvan Barzani 16 Şubat ta 7. Hükümete başkanlık etme görevini resmen devraldı ve 30 günlük hükümet kurma süresi de başladı. Şu anda Barzani KBY deki siyasi gerginliği sakinleştirmeye çalışıyor. Bütçenin, peşmerge güçlerinin ve içişleri bakanlıklarının birleştirilmesi gibi birçok zorlu konu çözüme kavuşmayı bekliyor. İkinci bir konuyu ise muhalefet ile işbirliği yapmak oluşturuyor. 17 Şubat olaylarının yıldönümünde ciddi bir protesto gerçekleşmemesi muhalefetin daha uzlaşmacı bir tavır takındığını gösterdi. Bunun dışında gelecek hükümet önümüzdeki vilayet ve parlamento seçimleri için hazırlıklarla meşgul olacak. Neçirvan Barzani açık görüşlü, yenilikçi bir kişi ve eski tarz siyaseti değiştirmek için, gençlere daha fazla rol vermek için çalışacaktır. Kişisel olarak ben, Neçirvan Barzani nin Türkiye ile ilişkileri geliştireceğine inanıyorum. Barzani nin Türk hükümeti ve iş dünyası ile iyi ilişkileri vardır. Gelecekte Türkiye ve KBY arasında daha güçlü ilişkiler göreceğiz. ORSAM: Görüşlerinizi ve zamanınızı paylaştığınız için çok teşekkürler. *Bu röportaj 19 Şubat 2012 de Erbil de gerçekleştirilmiştir. O 30