ÇANAKKALE SAVAŞININ İSTATİSTİKSEL ANALİZİ

Transkript

1 ÇANAKKALE SAVAŞININ İSTATİSTİKSEL ANALİZİ Burhan SAYILIR Uluslararası savaşların dünya medeniyetine indirdiği en büyük darbe, milyonlarca insan hayatının söndürülmesinden ibarettir. Genel savaş, özellikle ekonomik üretimin temel dayanağı olan çalışma yaşındaki nüfusu kırıp geçirerek savaşın tarafları olan ülkelerin nüfusunu azaltır. Üretim gücündeki bu azalış ülkelerin zenginlik ve üretimlerini olumsuz bir şekilde sarsacağı gibi, normal nüfus artışını da derinden etkileyecektir. Ekonomik bıkkınlık tarihte yaşanan bütün savaşların en temel ortak özelliğidir 1. Genişlik, kapsam ve kullanılan savaş araçları bakımından geçmişteki hiçbir savaşla karşılaştırılamayacak olan Birinci Dünya Savaşı sonunda, galip tarafta yer alan Fransa, toplamış olduğu büyük zenginlikler ve varlıklarla, İngiltere ticaret anlaşmalarını genişletmek ve yeni alanlar bulmakla, İtalya ülkesini yeniden onarmakla, Rusya yeni rejimle birlikte endüstrileşmeyle bu savaştan büyük ölçüde yararlandılar. Mağlup tarafta yer alan Almanya ise ağır antlaşmalara rağmen ülkenin sanayileşmesi ve kalkınmasına yönelik çalışmalara girişti 2. Osmanlı İmparatorluğu na gelince, daha Balkan Savaşları nın ekonomik ve siyasi tahribatını gideremeden girdiği bu genel savaş sonunda, buralarda uğradığı tahribatı gideremediği gibi ülkesinin tamamen işgali ile karşı karşıya kalmıştı. Birinci Dünya Savaşı nda İtilâf Devletleri kişi- ve İttifak Devletleri nin kişi- savaş alanlarına gönderdikleri askerin yaşanan yoğun çarpışmalar sonunda i ölü, si yaralı, u esir veya kayıp olarak savaş alanlarını terk etmek zorunda kaldı. Böylece savaşa katılan askerin sı -bu rakam toplam askerin % 57.6 sını oluşturmaktadır- savaş dışı kaldı 3. İtilâf Devletleri nin savaş alanlarına gönderdikleri askerin i savaş alanlarında öldü, ü yaralandı, ı esir veya kayıp oldu. Diğer bir deyişle İtilâf Devletleri askerlerinin unun -bu rakam İtilâf Devletleri nin toplam askerin yaklaşık % 53 ünü oluşturuyordu- savaş dışı kalmasına engel olamadılar. Buna karşılık İttifak Devletleri nin savaş alanlarına sevk ettikleri askerden, i öldü, i yaralandı, u esir veya kayıp oldu. Böylece İttifak Devletleri de bu büyük savaşta askerini -bu mevcut askeri gücün % 67.4 ünü oluşturmaktaydı- savaş dışında kalmış olarak buldular 4. Ülkeler Silah Altındaki Ölü Yaralı Esir/ Kayıp Zayiat Genele Oranı (%) İTİLAF DEVLETLERİ Rusya Fransa Britanya İtalya A.B.D Japonya Romanya Sırbistan Belçika Ratip Yüceuluğ, Savaş Sonu Nüfus Meseleleri, Ankara 1944, s Yüceuluğ, a.g.e., s Aynı internet sitesi.

2 Yunanistan Portekiz Montenegro İTTİFAK DEVLETLERİ Almanya Avusturya/ Macaristan Türkiye Bulgaristan ANA TOPLAM Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı gibi, Birinci Dünya Savaşı nda Almanya, yaş arasındaki erkek nüfusunun %16 sını, Fransa %16 sını, İngiltere %11 ini, İtalya %12 ini, Avusturya-Macaristan %15 ini, Bulgaristan %7 sini, Rusya %15 ini, Romanya %44 ünü, Sırbistan %7 sini, Belçika %5 ini, Yunanistan %2 sini, Türkiye %12 sini savaş meydanlarında bırakmıştı. Savaşta yer alan her devletin savaştan sonra karşılaşacağı nüfus problemi genel hatlarıyla benzerlikler gösterir. Ancak nüfusun demografik kuram ve katılımına, üreme durumuna ve savaş yıllarında uğrayacağı kayıpların önemine göre bazı özel karakteristikler de gösterir. Savaş sonunda en büyük kayıp yaş arasında gerçekleşir. Bu, geçmiş savaşlarda da bu şekilde olmuştur. Yalnız bugünkü savaşları geçmiş savaşlardan ayıran en karakteristik özellik, uçakların savaş aracı olarak gelişmesi, cephe gerilerinde savaşın dışında kalan birçok suçsuz çocuk ve kadınlarla yaşlı nüfusun da büyük kayıplara uğramalarıdır 5. Üretim sınıfını oluşturan en önemli nüfus unsurunun azalması savaştan sonra, bütün savaşan ülkelerde iş gücü gibi önemli bir meselenin çözülmesini ortaya çıkaracaktır. Çünkü bir nüfus topluluğunun üretim potansiyeli, birikmiş zenginlik ve varlıklarıyla değil, yaşayan sermayesiyle yani işçilerin sayısıyla ölçülmektedir. Diğer bir ifadeyle, zenginlik ve varlık unsurları ile nüfus arasında karşılıklı ilişki bulunmaktadır. Savaşı takip edecek olan ilk savaş yıllarında, işçi sınıfına, sayısı ile ters orantılı, yıkılmış ve yok olmuş zenginlik ve varlıkların önemiyle doğru orantılı bir değer verilecektir. Diğer bir ifadeyle, onarılması ve yeniden yapılması gereken işler karşısında işçilerin sayısı azalacağından, işçilik değeri artacaktır. Bu da ülke ekonomisine ek bir maliyet getirecektir 6. Birinci Dünya Savaşı sonrası Çanakkale de, Türklerle savaşan ülkelerin genel cephelerin tamamında kaybettikleri asker sayıları ile bunlara bağlı muhtemel nüfus kayıplarına baktığımızda da oldukça çarpıcı sonuçlar çıkmaktadır. Şöyle ki, savaşın etkilediği nüfus kaybı ve savaşın getirdiği zorlukların doğurduğu etkenler neticesinde doğumların azalmasından kaynaklanan nedenlerle Fransa , İngiltere ve Türklerin müttefiki olan Almanya luk bir nüfus azalmasına maruz kalmışlardı. 7 Türkler ise bu genel savaş sonucunda cephedeki kayıplarının yanında aynı nedenlerle yaklaşık luk bir nüfus kaybına uğradı.bu devletlerden Almanya ve İngiltere demografik kayıplarını yaklaşık 10 yıl, İtalya, yıl sonra ulaşabilmişken Fransa, İkinci Dünya Savaşı na girerken henüz Birinci Dünya Savaşı ndaki demografik yapısını düzeltememişti. Türkler ise, 1877/1878 Savaşları ve Balkan Savaşları ile başlayan, Birinci Dünya Savaşı yla devam eden daha sonra da Birinci Dünya Savaşı sonucu ülkelerinin işgaline yönelik verdiği Milli Mücadele nedeniyle, bu demografik kayıplarını telafi etmede diğer ülkelerden çok daha fazla zorlanmıştır. Çanakkale Savaşları nda savaşan askerlerin genel durumuna geçmeden önce, savaşın ortaya koyduğu istatistikler ile ilgili de bazı noktalara değinmek gerekir. Türkler savaş alanına kesin bir rakam olmamakla birlikte yaklaşık asker sevk etti. Türkler bu 5 Yüceuluğ, a.g.e., s Aynı yer. 7 Yüceuluğ, a.g.e., s. 18

3 askeri gücünün % 50 sini savaşamayacak bir şekilde kaybetti. Buna karşılık İtilâf Devletleri, askeri yarımadaya getirdi ve bu gücünün % 50 sini kaybetti 8. Bu rakamlara ilişkin veriler aşağıdaki tabloda açıkça görülmektedir. 9 Ülkeler Silah Altındaki Şehit Yaralı Esir/ Kayıp Savaş Dışı Kalan Zayiat Zayiatın Genele Oranı (%) Türkiye Britanya Fransa Ülkeler Silah Altındaki Ölü Yaralı Esir/ Kayıp Zayiat Türkiye A B C % 17.5 % 23.5 % 25 % 4 % 25.7 Britanya A B C % 4.6 % 7.8 Fransa 10 A B C % 0.9 %0.3 %0.4 %1.1 % 0.7 A: Birinci Dünya Savaşı B: Çanakkale Savaşı C: Çanakkale nin I. Dünya Savaşı Oranı Çanakkale Savaşları nda hem İtilâf Devletleri nin hem de İttifak Devletleri nin Çanakkale Savaşları ndaki kayıplarının genel savaştaki kayıplarına da kısaca bakmak gerekir. Buna göre, İtilâf Devletleri nin Çanakkale Savaşları nda kaybettiği asker oranı, genel savaş içindeki kayıplarda İngiltere için yaklaşık % 8, Fransa için yaklaşık % 1 dir. Türklerin Çanakkale Savaşları ndaki kayıplarının oranı, genel savaştaki oranın yaklaşık % 26 sını oluşturmaktadır. Tablo 4 de bu konuda aydınlatıcı veriler açık bir şekilde görünmektedir. Sadece Çanakkale Savaşları nın neden olduğu demografik kayba baktığımızda bile karşımıza hiç de azımsanmayacak rakamlar çıkmaktadır. Genel savaşta mevcut askerlerinin %12 sini cephelerde bırakan Türkler, bu genel oranın %25 ini Çanakkale cephesinde bıraktılar. Bu da savaş dışı demografik yapıyı yaklaşık lik bir oranda azalma olarak etkilemektedir. 8 H. Nevinson, The Dardanelles Campaign, London 1918, s Tablodaki veriler, adlı internet sitesinden alınmıştır. 10 Charles Roux, a.g.e., s120

4 Çanakkale Savaşları nda savaşa katılan tarafların kayıpları her zaman tartışma konusu yapılmıştır. Yukarıda verilen verilere ek olarak değişik değişik yazarların konuya ilişkin verdikleri rakamların bir araya getirilmesi ile aşağıdaki tablo toplanmıştır. Yazar Adı Rakamlar Türkiye İtilaf Devletleri İngiltere Fransa Kannengiesser 11 Savaşa Katılanlar Şehit-Yaralı Kayıp Hastalıktan Ölen Mühlman 12 Savaşa Katılanlar Ölü Kabish 13 Ölü Pomiankowski 14 Savaşa Katılanlar Ölü Yaralı Kayıp Hasta Hiltman 15 Sava Kayılanlar ( ( Tarihi ) itibariyle) Ölü Sanders 16 Ölü Yaralı Startz 17 Ölü-Yaralı-Hasta Lanne 18 Ölü Yaralı Birinci Dünya Savaşı nın ekonomik yönüne de bakılacak olursa, büyük savaşın demografik yapıdaki büyük tahribatının ekonomik alanda da gerçekleştiği göze çarpmaktadır. Birinci Dünya Savaşı nın daha ilk yılında savaşan ülkelerin uğramış oldukları maddi kayıp ve yıkımlar, değerinin 46 milyar dolar savaş harcamaları dışında- olduğu hesap edilmektedir 19. Aşağıdaki tabloda savaşa katılan ülkelerin savaş harcamaları hakkında yeterince aydınlatıcı bilgiler verilmektedir. Bu etki aşağıdaki tabloda açık olarak görülmektedir 20. İtilâf Kuvvetleri Aralığında Dolar Bazında Harcama USA Britanya Fransa Rusya İtalya Belçika Romanya Japonya Kannengiesser Pasha, Galipoli, Gallipoli, Bedeutung und Verlauf der Kaempfe, Brlin Carl Mühlman, Çanakkale Savaşı, Çev. Sedat Ümran, Timaş Yayınları, İstanbul 1998, Ramazan Çalık, Çanakkale Muharebelerine Alman Bakışı, Osmanlı Araştırmaları, XX (2000), s Aynı yer. 15 Aynı yer. 16 Aynı yer. 17 Aynı yer. 18 Aynı yer. 19 Yüceuluğ, a.g.e., s Tabloda verilen rakamlar, www. spartacus.co.uk/fwwcosts.htm adlı internet sitesinden alınmıştır.

5 Sırbistan Yunanistan Kanada Avustralya Yeni Zelanda Hindistan Güney Afrika İngiliz Kolonileri Diğerleri Harcama İttifak Devletleri Aralığında Dolar Bazında Harcama Almanya Avusturya-Macaristan Türkiye Bulgaristan Harcama GENEL TOPLAM Çanakkale Savşarı nda hayatını kaybeden Türk askerlerinin yaşları ile de ilgili yoğun çelişkiler ve tartışmalar vardır. Aşağıdaki grafik askerlerin yaşları ile ilgili genel bir bilgi vermektedir. Grafikten de anlaşılacağı üzere, savaşta hayatını kaybeden Türk askerlerinin %2 si 17-2, %33 ü 23-27, %40 ı 28-32, %25 i yaşları arasındadır. Askerlerin yaş dağılımlarına daha genel bakılacak olursa, savaşta Türk ordusunun kaybettiği askerlerin %74 ünün 17 ile 32, %26 sının 33 ile 42 yaşları arasında olduğu görülür. Bu da Türk halkının yetişmiş insan gücünün nasıl yok olduğunu açıkça gözler önüne sermektedir.

6