BİRLEŞMİŞ MİLLETLER TOPLUĞU İLE AZERBAYCAN IN BİLGİ PAYLAŞIMI ALANINDA İŞBİRLİĞİ

Transkript

1 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER TOPLUĞU İLE AZERBAYCAN IN BİLGİ PAYLAŞIMI ALANINDA İŞBİRLİĞİ Aysu EFENDİYEVA Bakü Devlet Üniversitesi Uluslar arası Gazetecilik Kürsüsü Bakü / AZERBAYCAN ÖZET Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde ( ), Azerbaycan ın hem kendi bağımsızlığını koruyup devam ettirebilmek hem de uluslararası arenada tanınabilmek için, Avrupa ülkeleri ile yakın temas kurmasını kaçınılmaz kılmaktaydı. Fakat o zaman BM nin nüfuzlu bir teşkilatı olmadığı için Azerbaycan ın bağımsızlığının muhafaza edilmesi ve dünya birliğinin aslî üyesi olma gayretleri istenilen semereyi vermedi yılında yeniden bağımsızlığını ilan etmiş olan Azerbaycan Cumhuriyeti, 2 Mart 1992 tarihinde Birleşmiş Milletler Teşkilatının üyeliğine kabul edilmiştir. Gelişmekte olan ve geçiş dönemi ekonomisine sahip olan ülkelerde olduğu gibi Azerbaycan da da çok yönlü iktisadî ve sosyal gelişim programlarında BM nin faal iştiraki hissedilir seviyelere ulaşmıştır. Bu bakımdan BM nin Bakü deki Ofisi, önemli güçlükleri çözmek için insanları bir araya getirmekte, itibarlı yandaş ve motive edici kuvvet rolünü üstlenmektedir. Bu çalışmada Birleşmiş Milletler Topluğu ile Azerbaycan ın bilgi paylaşımı alanında işbirliği incelenmiştir. Bu sahada yapılacak verimli işbirliği Azerbaycan ın Dünya Birliğine uyumunu hızlandıracaktır. Anahtar Kelimeler: Azerbaycan, Birleşmiş Milletler Teşkilatı, bağımsızlık COOPERATION IN THE FIELD OF INFORMATION SHARING BETWEEN UNITED NATIONS ASSEMBLY AND AZERBAIJAN ABSTRACT In the period of Azerbaijan People's Republic ( ), to protect and maintain its own independence and as well as to be recognized in the international arena forced Azerbaijan to establish close contacts with European countries. But at that time, the United Nations Organization was not an influential organization and therefore, the effort of Azerbaijan to maintain its own independence and to be a full member of world unity did not give the desired result. Azerbaijan People's Republic once again declared its independence in 1991 and on 2 March, 1992 it was accepted as a United Nations membership. As being in the developing and transition economies countries, in the multi-faceted economic and social development programs of Azerbaijan UN s active participation were reached noticeably level. In this regard, the UN Office in Baku, bringing people together strives to solve the major challenges and undertakes the role of respected pro and motivating force. In this study, cooperation in the field of information sharing between United Nations Assembly and Azerbaijan has been analyzed. The fruitful cooperation in this field will accelerate the adaptation of Azerbaijan to the World association. Key words: Azerbaijan, the United Nations Organization, the independence XX. yüzyılın başlarında özellikle Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (AHC) döneminde ( ), Azerbaycan hem kendi bağımsızlığını koruyup devam ettirebilmek hem de uluslararası arenada tanınabilmek için, Osmanlı Devletine, özellikle de onun Dışişleri Bakanlığına güvendiği bilinmektedir. Bu amaçla AHC nin Dışişleri Bakanı M.Hacinski, kardeş ülkenin Dışişleri Bakanlığına gönderdiği: «Böyle bir durumda Number 29,

2 Aysu Efendiyeva Uluslararası kurallara uygun olarak Osmanlı Devleti, hem Avrupa başkentlerindeki, hem de Moskova daki Türkiye Büyükelçilikleri vasıtasıyla Azerbaycan la Avrupa devletleri arasında aracı olmaya razı mıdır?» (4, s.88 89) şeklindeki telgraftan da anlaşılacağı üzere büyük devletler nezdinde de çok önem arz eden bazı meseleler, Avrupa ülkeleri ile yakın temas kurmayı kaçınılmaz kılmaktaydı. Ancak o günlerde bağımsızlığını henüz elde etmiş Azerbaycan Cumhuriyetini, Avrupa devletlerinin başkentlerinde ivedilikle temsilcilikler kurma işi malum sebeplerden dolayı çok zorlamıştır. Bu arada muhtelif ülkelerin başkentlerinde faaliyet gösteren Türkiye sefirliklerinin, o zamanlar devamlı olarak Azerbaycan Cumhuriyeti nin kurulması için değişik platformlarda etkin bir faaliyet gösterdiği de unutulmamalıdır. Bilhassa «Azerbaycan ın bağımsızlığını dünyaya duyurma ve uluslararası ilişkilerin kurulmasında kardeş ülke Türkiye nin - o devirde Osmanlı Devleti nin- iletişim ve diplomatik kanallarının işletilmesindeki rolü eşsiz olmuştur.» (2, s. 118). Ne yazık ki, o zaman BM - nin nüfuzlu bir teşkilatı olmadığı için Azerbaycan ın bağımsızlığının muhafaza edilmesi ve dünya birliğinin aslî üyesi olma gayretleri istenilen semereyi vermedi. Yalnız bu 23 aylık istiklaliyetimiz ve uluslararası âlemde tanınmak için mücadelemiz olmasaydı şimdiki bağımsızlığımızın olamayacağı da gözden kaçırılmamalıdır yılları arasında, Azerbaycan her ne kadar BM nin üyesi olmasa da, hem demokratik devletlerin hem de Türkiye diplomatlarının teşebbüsü ile uluslararası yüce kurullarda Azerbaycan ın bağımsızlığı meselesi, zaman zaman gündeme gelmekteydi. Örneğin, yılların başlarında Büyük Britanya nın bu kurumdaki resmî elçisi Patrik Din yüzünü dünya toplumlarına çevirerek BM kürsüsünden şöyle seslenir: «Biz ne zaman Azerbaycan ı bağımsız görebileceğiz?» (Bax: 5, s. 3). İngiltereli diplomatın bu arzusu 30 yıl sonra gerçek olur: 1991 yılının 18 Ekim inde «Azerbaycan Cumhuriyeti Devleti nin Bağımsızlığı ile İlgili Anayasa» kabul edilir. Bu anayasa ile kendi bağımsızlığını ilan etmiş olan Azerbaycan Cumhuriyeti, ilk günlerden başlayarak BM üyesi olma yolunda kat i adımlar atmaya başlar ve 2 Mart 1992 tarihinde onun bu arzusu gerçekleşerek BM Baş Meclisi nin 46. oturumunda Azerbaycan Cumhuriyeti, Birleşmiş Milletler Teşkilatının üyeliğine kabul edilir ve aynı yıl, Mayıs ayının 6 sında Azerbaycan Cumhuriyeti nin BM deki daimi temsilciliği tesis edilir. Bu kuruluş nisan ayının ikinci yarısında fiilen faaliyete başlar. Aynı yılın kasım ayında Birleşmiş Milletler Teşkilatı Azerbaycan da kendi temsilciliğini açar. Böylece, Azerbaycan la BM arasında karşılıklı işbirliğinin temelleri atılmış olur. Şu anda da Azerbaycan ile BM nin bütün ihtisaslaşmış kurumları ve departmanları uyum içerisinde çalışmaktadır. Bunların arasında BM in 6 asıl organından biri olan Birleşmiş Milletler Sekreterliğinin Sosyal Enformasyon Departmanı (BMSED) da var. O, Azerbaycan da ofisini açmış ilk uluslararası kurumlardan biridir. Birleşmiş Milletler Teşkilatının Bakü deki Enformasyon Ofisi, BM Sekreterliği İrtibat Bürosu ile birlikte Bakü deki ikametgâhında BM nin 50 İlliyi sokağında faaliyet gösterir yılından itibaren, New York - daki ana binasında bulunan Sosyal Enformasyon Departmanının temsilcisi olarak faaliyete başlayan Bakü BM Enformasyon Ofisi, ülkedeki BM sisteminin bir parçasıdır ve onun faaliyetleri dünyanın 63 ülkesinde bulunan BM Enformasyon Departmanlarının faaliyetleriyle aynıdır. Diğer gelişmekte olan ve geçiş dönemi ekonomisine sahip olan ülkelerde olduğu gibi Azerbaycan da da çok yönlü iktisadî ve sosyal gelişim programlarında BM nin faal iştiraki hissedilir seviyelere ulaşmıştır. So- 98 JOURNAL OF QAFQAZ UNIVERSITY History, law and political sciences

3 Birleşmiş Milletler Topluğu ile Azerbaycan in bilgi paylaşımı alanında işbirliği nuç itibariyle, BM nin Enformasyon Ofisi, Azerbaycan da yerleşen ve hâlihazırda 14 daimi acente, fon, teşkilat ve programlardan müteşekkil olan geniş BM sisteminin bir parçasıdır. Bu bakımdan BM nin Bakü - deki Enformasyon Ofisi, önemli güçlükleri çözmek için insanları bir araya getirmekte, itibarlı yandaş ve motive edici kuvvet rolünü üstlenmektedir. Bu amaca ulaşabilmek için BM nin Bakü - deki Enformasyon Ofisi yerli matbuat, tahsil enstitüleri ve STÖ ler arasında aktif irtibatlandırma rolünü üstlenerek; BM nin siyasî, iktisadî, sosyal ve humaniter sahalarda faaliyetleri ve amaçları hakkında yeni malumatları yerli muhtelif sosyal tabakalara ulaştırır. Malumat (Azerbaycan ve İngiliz dillerinde basın açıklamaları, yerli basın temsilcilikleri, STÖ ler, akademi ile hükümet enstitüleri için muhtelif malumatlar) yaymak görevine ilaveten BM nin Bakü deki Enformasyon Ofisi brifingler, yuvarlak masa toplantıları, gazeteciler için enformasyon toplantıları tertip eder ve Azerbaycan daki muhtelif BM şubeleri tarafından teşkil olunan programlara da gayet önem verir. Bundan başka, Ofis Azerbaycan toplumunun muhtelif katmanlarıyla, özellikle de, BM için önemli olan ve yerli toplumu rahatsız eden mevzular üzerine komünikasyon mütehassısları ile işbirliği yapmaktadır. Azerbaycan da BM sistemi dâhilinde iletişimin sağlanması maksadıyla Enformasyon Ofisi, muhtelif şubelerin iletişim uzmanlarından oluşturulmuş BM nin Komünikasyon Grubuna rehberlik ediyor; bu maksatla daha geniş bir halk kitlesine, düzenli olarak yeni bilgileri ulaştırmak için BM nin Bakü deki Enformasyon Ofisinin iki dil olarak düzenlenmiş internet sitesi de faaliyet göstermektedir: Bakü deki Enformasyon Ofisini, BM nin başkâtibi tarafından tayin olunan BM Sosyal Enformasyon Departmanının temsilcisi yönetiyor. BM nin Azerbaycan Cumhuriyetindeki ilk temsilcisi Sayın Mahmud El-Said aynı zamanda teşkilatın buradaki ilk enformasyon sözcüsü olarak da faaliyetlerini sürdürmüştür. Onun Azerbaycan da vazifeli olduğu yıllarında, BM-SED Azerbaycan Cumhuriyeti nin sesini uluslararası toplumlara duyurmada mühim rol oynamıştır yılında Sayın Abdulla Dorani, BM nin başkâtibi tarafından BM-SED in Azerbaycan daki temsilcisi vazifesine tayin edilmiştir. Onun çalıştığı dönemlerde ( ) SED, ülkemizin faklı farklı şehirlerinde BM yi yerli halka yakından tanıtan özel programlar yapmaya başlar. Azerbaycan Cumhuriyeti nin desteği ile SED Azerbaycan ın muhtelif köşelerinde, özellikle Mingeçevir, Gebele, Gence, İsmayıllı, Göyçay, Masallı gibi şehirlerin okullarında görüşmeler yapar. Aynı yıldan itibaren SED, Azerbaycan Cumhuriyeti nde BM şubelerinin yaptığı faaliyetleri ve programları gözler önüne seren, üç ayda bir çıkan BM bülteninin neşrine de başlar yılında SED birtakım bakanlık ve üniversitelerde görüşmeler yapmış, Uluslararası İnsan Hakları Beyannamesini Azerbaycan dilinde neşrettirmiş, M.F. Axundov Azerbaycan Devlet Kütüphanesi nin BM - nin İnsan Haklarına dair neşirlerinin temin edilmesine de yardımcı olmuştur. Yukarıda bahsedilen toplantılar esnasında BM nin, Azerbaycan da çözülmeyi bekleyen problemleri ile onların çözümü hakkında müzakereler de yapılmıştır yılında, SED tarafından organize edilen, haftalık yapılan, BM gününe hasrolunmuş hususi merasimde BM nin bütün kurumlarını bir araya getiren BM Ofisin temelleri atılmıştır. Number 29,

4 Aysu Efendiyeva SED iki muteber Uluslararası Basın Görevlilerinin Azerbaycan a seferlerinin organizasyonunda aktif bir şekilde yardımcı olmuştur. Onlardan biri BM GP nin teşebbüsü ile gelen ve heyetinde İskandinavya ülkelerini temsil eden, yedi gazeteciden oluşmuş Nordik Basın Ekibi idi (Eylül, 1999). Azerbaycan da geçirdiği bir hafta boyunca, ekip, BM Gelişim Programı çerçevesinde hazırlanan Yoksulluğun Azaltılması, Uyuşturucuya Gözetim, Çevrenin Korunması vs. projelerinin tesirini yakından müşahede etmiş, muhalefet temsilcileri ve basın teşkilatlarının idarecileri ile de görüşmüşlerdir. Seferin amacı, İskandinavya ülkeleri toplumlarının dikkatini Azerbaycan ın problemlerine çekmek ve bu ülkelerden potansiyel kaynakların sermayelerini ülkeye celbetmek idi. İkinci misyonu ise 2000 yılının Temmuz- Ağustos aylarında BM Televizyonu (UNTV) ekibinin Azerbaycan a seferini sağlamak oldu. Ekip «BM İş Başında» dizisi için ve «CNN» Televizyonu için BM sisteminin Azerbaycan da faaliyetini aksettiren sekiz kısa metrajlı video filmini de hazırlamıştır. Ayrıca SED, BM nin ülkedeki faaliyeti hakkında en son haberleri genişçe uluslararası ve yerli halka da ulaştırır. Bunun için SED mutlak iletişim vasıtası olan BM nin Azerbaycan daki internet sayfasının ( düzenlenmesi ve ondan daha iyi istifade edilebilmesi mesuliyetini de üzerine almıştır yılının Temmuz ayında BM nin Gelişim Programı (BM GP) Azerbaycan hükümetinin sorularına cevap olarak ülkemizde İKT lerin kıymetlendirilmesi için müstakil bir uzman olan R.Label ekibini kurarak ve neticede İKT MS nin ilk varyantı hazırlanıp hükümete takdim olundu. İKT MS nin hazırlanması bu stratejinin ihata ettiği bütün zaruri hedeflerin gerçekleştirilmesinde hükümetin istekli olduğunu gösterir. Burada hem toplumun istekleri, hem de öncü dünya tecrübesi dikkate alınacak ve onun tatbiki Azerbaycan ın Dünya Birliğine uyumunu çabuklaştıracaktır. Stratejinin amaç ve görevleri şunlardır: Ülkenin demokratik gelişimine yardımcı olmak; Ortak bilgi havuzu oluşturmak; Ülkenin bilgi güvenliğini temin etmek; İktisadi, sosyal ve entelektüel potansiyelini güçlendirmek; Elverişli organizasyonlar yaparak teknolojik ve yasal ortam oluşturmak; Mülkiyet şekline bakılmaksızın bütün sektörler için eşit imkanlar oluşturmak; Ülkenin dünya birliğine tam entegrasyonunu sağlamak; 2011 yılına kadar intensiv bilgi toplumuna geçmek için elverişli ortamın oluşmasına yardım etmek. Bu görevleri zamanla yerine getirmek için Azerbaycan ın 10`dan fazla şehrinde bölgesel enformasyon merkezleri (BEM) kurulmuştur. Bu şehirler Kürdemir, Sumgayıt, Şirvan, Yevlah, İmişli, Guba, Lenkeran, Gence, Göygöl vb.dir. BM SED`in Bakü Ofisi, Bakü Devlet Üniversitesi`nin (BDÜ) İletişim Fakültesi ile işbirliği yapmaktadır. Örnek olarak, 8 Nisan 2009 yılında Ofis çalışanları, Uluslararası Gazetecilik Bölümünün Profesörü Nesir Ahmedli`nin 3. sınıfta verdiği BM`nin enformasyon faaliyeti adlı hususi kursun uygulamalı dersine katıldığını gösterebiliriz. Bu buluşma, Azerbaycan toplumunun değişik tabakalarının BM`nin aktüel meseleleri hakkında bilgilendirmek amacı 100 JOURNAL OF QAFQAZ UNIVERSITY History, law and political sciences

5 Birleşmiş Milletler Topluğu ile Azerbaycan in bilgi paylaşımı alanında işbirliği taşıyan bir dizi sunum, seminer, yuvarlak masa oturumu ve konferansların devamı olmuştur. Prof. N. Ehmedli`nin giriş konuşmasından sonra Envera Selimoviç ve BM SED`in Azerbaycan temsilciliğinin Sosyal ilişkiler mesulü Gülşen Paşayeva adlı hanımlar konuşma yaparak BM hakkında ek bilgiler, keza BM`nin sosyal enformasyon departmentinin dünya çapında, özellikle Azerbaycan`da gerçek-leştirdiği işlerle ilgili hem bilgi vermişler hem de gelecek gazetecilere yeni bece-riler kazanmayı, yabancı dilleri öğrenmeyi tavsiye etmişlerdir. KAYNAKLAR 1. BM ve Azerbaycan \\ 2. Dadaşov Aydın. Mehemmed Hesen Hacınski. Bakı, BDU neşriyatı, 2004, 256 s. 3. Ehmedli Nesir. BM`nin enformasyon faaliyeti. Anlatımın elektron metni. 4. Hesenov Cemil. Azerbaycan beynelxalq münasibetler sisteminde ( ci iller). Bakı, Azerneşr, 1993, 362 s. 5. Крихели Г.Д. Против фальсификации национальной политики КПСС. Москва, «Знание», 1964, 32 с. BM SED`in Bakü Ofisi Azerbaycan medyası ile ilişkilere de özellikle dikkat etmekte, bütün BM teşkilatı adına ülkede yapılan medya programlarını gerçekleştirir, konferansları organize eder ve başka faydalı işler de hayata geçirmektedirler. Medyaya yardımın bir parçası olarak, BM SED`in Bakü Ofisi ülkede faaliyet gösteren diğer BM ofis ve programlarına da danışmanlık yapar ve yardım telifi götürür. O, enformasyon stratejilerinin hazırlanması, medya brifinglerinin organize edilmesi, medyada enformasyonların zamanında yer alması ve ülkede BM faaliyetleri hakkında bilgi vermek isteyen gazeteciler için bölgelere seferlerin organize edilmesine yardım etmektedir, ayrıca basın bildirileri, kitapçıklar, afişler vb. malzemelerin hazırlanması ve enformasyonun aktarılması, BM hakkında bölge hakkındaki haberlerin basın ve iletişim devlerine elektronik posta vasıtası ile ulaştırılmasını da organize eder. Bununla birlikte bu sahada BM hakkındaki yeni bilgilerin Azerbaycan toplumuna iletilmesinde Azerbaycan, Respublika, Halk Gezeti, Üç Nögte, Şerg, Yeni Azerbaycan, Ekspres gazetelerinin de aktif olduğu görülür. Number 29,