Türkiye de Adalete Erişim için Adli Yardım Uygulamalarının Geliştirilmesine Destek Projesi

Transkript

1 Türkiye de Adalete Erişim için Adli Yardım Uygulamalarının Geliştirilmesine Destek Projesi Adli Yardım Ortak Sorunlar, Ortak Çözümler Konferansı Sonuç Raporu Tarih: Aralık 2016, Yer: Antalya 1

2 1- AMAÇ VE ARKAPLAN Adli yardım hakkı, adil yargılanmanın ön koşulu ve toplumdaki tüm dezavantajlı grupların adalete erişimini sağlamak açısından bir dengeleyici unsur olması münasebetiyle temel bir insan hakkı olarak değerlendirilmektedir. Adli yardım ve bu konudaki farkındalık, dezavantajlı grupların ve ötekileştirilmiş toplulukların zorla tahliyeler, ücretsiz zorla çalıştırmalar, keyfi tutuklamalar veya işkence gibi hak ihlallerine karşı adalete erişim aracı olabilir. Bu tarz hak ihlallerine karşı adil çözüm arayan ancak maddi durumları yetersiz olan kişiler, gerekli avukat hizmetleri ve büyük miktarda masraf karşısında çözüm aramaktan vazgeçmektedirler. Bu nedenle adli yardım hakkı uluslararası insan hakları hukukunda açık bir şekilde garanti edilmiştir. Bu anlaşmaların en önemlilerinden birkaçı Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi (ICCPR), Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW), Her Türlü Irk Ayrımcılığının Tasfiyesine İlişkin Uluslararası Sözleşme (CERD), Çocuk Hakları Sözleşmesi (CRC) ve Mültecilerin Statüsüne İlişkin Sözleşme (Cenevre Sözleşmesi) olarak sayılabilmektedir. 1 Aynı zamanda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin 6. Maddesinde belirtilen Adil Yargılanma Hakkı başlığı altında adli destek hakkı düzenlenmiş ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nin içtihadı ile (örn. Airney v. Ireland no: 6289/73) adli yardım hakkının kapsamı hukuk davalarını kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Adli yardım hakkını detaylandıran önemli bir adım 2012 yılı Nisan ayında Birleşmiş Milletler Suçun Önlenmesi ve Ceza Adaleti Komisyonu nun ilk defa sadece adli yardıma adanmış bir uluslararası belgeyi benimsemesiyle atılmıştır. Yoksul ve dezavantajlı grupların adalete erişimi Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı nın demokratik yönetişimi güçlendirme ve yoksullar lehine değişim sağlama görevinde özel bir yere oturmaktadır. Daha geniş bir perspektiften bakıldığında, dezavantajlı bireyleri ve grupları adli yardım yoluyla adaletsizliklere karşı güçlendirmek, hak sahipleri ve yükümlülük sahipleri arasındaki güvenilirliği arttırmaya ve saydam, hesap verebilir ve kapsayıcı kurumlar yaratmaya yarayacaktır. Bu düşünce aynı zamanda BM Genel Kurulu tarafından 25 Eylül 2015 te kabul edilen 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi nin (Karar A/RES/70/1) ortaya koyduğu Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri arasında 16. Hedefin temelinde yatar. Söz konusu hedef sürdürülebilir kalkınma için barışçıl ve kapsayıcı toplumları destekleme, herkes için adalete erişimi temin etme ve her seviyede etkin, güvenilir ve kapsayıcı kurumlar kurma şeklinde ifade edilmiştir. Nitekim, 16. Hedefin altında yer alan Hedef 16.3 devletlere ulusal ve uluslararası seviyelerde hukukun üstünlüğünü desteklemeleri ve herkesin eşit şekilde adalete erişimini temin etme leri için çağrıda bulunmaktadır. Konunun önemini fark eden Türkiye, yoksulların adli yardım hizmetlerine erişimlerini sağlamak için kayda değer adımlar atmıştır. Türkiye nin hukuk sisteminde, adli yardım hukuk davalarında ekonomik nedenlerden dolayı dava açamayacak kişilere sağlanan bir destektir. Bu yardım; dava giderlerinden, ücretlerinden ve masraflarından muafiyet ya da ilgili baro tarafından kişinin kendisine bir avukat atanması olarak tanımlanmaktadır. Ceza davalarında ise, adli yardım belli koşullar altında şüpheli veya zanlı için zorunlu müdafinin veya müşteki için avukatının devlet tarafından atanmasıdır. Ancak Türkiye deki adli yardım sistemi kimi hükümlerin çakıştığı üç temel kanun ile düzenlenmektedir. Bu durumun yaratmış olduğu kafa karışıklığı ve verimsizliğin yanı sıra Avrupa Komisyonu İlerleme Raporlarında da başta kırsal alanlarda ve dezavantajlı gruplar arasında adli yardım hakkında farkındalık eksikliği, özellikle kadınların yasal hakları konusundaki düşük bilinç 1 ICCPR Md. 14, CEDAW Md. 2, CERD Md. 5, CRC Md. 12, 37 ve 40, Cenevre Sözleşmesi Md

3 seviyesi, etraflı bir adli yardım stratejisinin olmaması ve adli yardımın kalitesinin izlenmesi ihtiyacı etkili bir adli yardım sisteminin önündeki engeller olarak ifade edilmektedir. Bu nedenle Türkiye nin devlet kurumları adli yardım mevzusunu son dönemde istikrarlı bir şekilde stratejik eylem planlarına dahil etmişlerdir. Örneğin Adalet Bakanlığı tarafından hazırlanan, Bakanlar Kurulu tarafından 2014 yılı Şubat ayında kabul edilen ve Resmi Gazete de 1 Mart 2014 tarihinde yayımlanan, kısaca İnsan Hakları Eylem Planı olarak bilinen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi İhlallerinin Önlenmesine İlişkin Eylem Planı nda AİHM içtihatlarında belirlenen standartlara ilişkin farkındalık artırıcı faaliyetlerin düzenlenmesi ve adli yardımdan yararlanabilmek için sunulacak mali durum belgelerinin standartlaştırılması gibi hedeflerle adli yardım sisteminin gözden geçirilmesi öngörülmüştür. Bir başka örnek ise yine Adalet Bakanlığı tarafından hazırlanmış ve 2015 yılı Nisan ayında yayımlanmış olan Yargı Reformu Stratejisidir. Yargı Reformu Stratejisinin 8.2 numaralı hedefi adli yardım sisteminin etkinleştirilmesi başlığını taşımakta, bu hedefe yönelik izleme ve denetim mekanizmasının kurulması, bilgilendirme ve farkındalık faaliyetlerinin artırılması öngörülmektedir. Kamu kurumu niteliğinde tüzel kişiliği haiz, kâr amacı gütmeyen bir üst meslek kuruluşu olan Türkiye Barolar Birliği (TBB), Türkiye deki avukatların ve bağlı oldukları baroların çıkarlarını temsil etmenin yanı sıra Türkiye de hukukun üstünlüğü ve insan haklarının korunmasını ve güçlendirilmesini bir görev olarak benimsemiştir. Avukatlık Kanunu, Ceza Muhakemesi Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu uyarınca adli yardımın sağlanmasında avukatlar mesleki bir tekele sahiptir ve bu nedenden ötürü TBB nin adli yardım sistemi içindeki rolü kritik öneme haizdir. TBB hukuk ve ceza muhakemeleri usullerine göre daha verimli ve etkin bir adli yardım sistemi kurmanın önündeki engelleri belirlemek amacıyla iki adet komisyon kurmuştur. Ceza Muhakemesi Kanunu Komisyonu ve Adli Yardım Komisyonu şimdiden adli yardım sisteminde sıkça ortaya çıkan konuları ve adli yardıma en çok ihtiyaç duyan sosyal grupları belirlemeye yarayan önemli veriler toplamaya başlamıştır. İşte bu bağlamda aşağıda bahsi geçen üç aktörün işbirliğiyle 2015 yılının Eylül ayında Türkiye de Adalete Erişim İçin Adli Yardım Uygulamalarının Geliştirilmesine Destek Projesi başlatılmıştır. Projede Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı uygulayıcı, TBB ana faydalanıcı ve T.C. Adalet Bakanlığı nın faydalanıcı olarak yer almaktadır. İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Ajansı ve TBB nin finansmanı ile, bu Proje Suriyelileri de kapsayan dezavantajlı gruplara adli yardım hizmeti veren veya verecek olan avukatların kapasitesinin arttırılması çabalarını koordine etmeyi amaçlamaktadır. Bu vesileyle Türkiye de verimli ve kaliteli adli yardım hizmetlerinin sağlanması asli hedeftir. Proje adli yardım sisteminin koordineli ve etkin bir şekilde izlenmesi için baroların kurumsal ihtiyaçlarını da belirleyecektir. SILA projesinin, Avrupa Birliği tarafından finanse edilen Türkiye de Adli Yardım Hizmetlerinin Güçlendirilmesi isimli Eşleştirme Projesine, özellikle bu projenin temel hedefleri arasında sayılan adli yardım mevzuatının gözden geçirilmesi, ilgili paydaşların kapasitelerinin artırılması ve herkesin adalete ve adli hizmetlere erişimlerinin artırılması başlıklarına önemli katkılar yapması beklenmektedir. Özellikle Baroların ortaya koydukları mevzuat değişiklikleri önerileri, sahadan veriler ve insan hikayeleri, bunlara ilaveten avukatların dezavantajlı gruplara yaklaşımları hakkında verilecek eğitimlerin SILA projesinin söz konusu Eşleştirme projesine özgül katkıları olacaktır. Bahsi geçen Proje nin ikinci ayağı özellikle dezavantajlı gruplara adli yardım hizmeti veren avukatların bu hizmetleri kaliteli bir şekilde sunmalarını sağlayacak gerekli bilgi ve yeteneklerle donanmalarını hedeflemektedir. Bu çerçevede, Proje nin Sonuç II başlığı altında aşağıda belirtilen çıktıların elde edilmesi planlanmıştır: 3

4 Kadınları, çocukları ve gençleri hedef alan bir karşılaştırmalı değerlendirme raporunun hazırlanması. Dezavantajlı gruplarla çalışmış olan CMK avukatları için uluslararası ve yerel uzmanlar tarafından eğitim modülleri hazırlanması ve bu eğitimlerin adli yardım süreçlerinde dezavantajlı gruplarla (kadınlar, çocuklar, gençler ve mülteciler) çalışmış olan CMK avukatlarına (250 adet) eğitim verilmesi. Hazırlanmış eğitim modüllerinin 79 baronun Staj Eğitimi Komisyon Başkanları na tanıtımı için bir toplantı düzenlenmesi. Bu eğitim modüllerinin stajyer avukatların eğitim müfredatlarına eklemlenmesi beklenmektedir. CMK avukatları için hazırlanmış Avrupa ve BM standartlarıyla uyumlu kılavuz ilkelerin hazırlanması. Dezavantajlı gruplara verilen adli yardım hizmetlerinin geliştirilmesine ilişkin kanun değişikliği önerilerinin Adalet Bakanlığı ile paylaşılması. Bu çıktıların elde edilebilmesi için, Sonuç II başlığı altında yürütülmesi planlanan faaliyetlerden biri Adli Yardım Ortak Sorunlar, Ortak Çözümler Konferansıdır. Adli Yardım Ortak Sorunlar, Ortak Çözümler Konferansı, Türkiye Barolar Birliği Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı ortaklığı ile Türkiye deki baroların dezavantajlı gruplara hukuk ve ceza davaları kapsamında kaliteli adli yardım sunmalarının karşısındaki engelleri belirlemek ve bu sorunlara dair çözümleri ve iyi uygulamaları incelemek adına Aralık 2016 tarihinde Antalya da düzenlenmiştir. Türünün ilk örneği olan bu Konferans, baro başkanlarını, baroların adli yardım ve CMK komisyonlarının üyelerini ve T.C. Adalet Bakanlığı nın üst düzey yetkililerini uluslararası uzmanlar ve uluslararası örgütlerin temsilcilerini bir araya getirmiştir. 2- METODOLOJİ Konferansın birinci günü hukuk davalarında adli yardım konularına, ikinci gün ise ceza davalarında adli yardım konularına ayrılmıştır. Proje nin tanıtımı ve UNDP uzmanları tarafından uluslararası standartların tanıtılmasıyla birlikte, Baro Başkanları ana salonda genel problemleri tartışırken baro temsilcileri kaliteli adli yardım hizmeti sunmak için en iyi uygulamaları temel alan yaratıcı ve pratik çözümler bulmak adına beş gruba ayrılmışlardır. Toplamda 155 katılımcının bulunduğu konferansta düzenlenen atölye çalışmalarının ve sunumların ana başlıkları aşağıda belirtilmiştir. Her gün sonunda yapılan çalışmaların çıktıları, ana salonda toplanılarak diğer katılımcılar ile paylaşılmıştır. A) Atölye Çalışmaları Kırılgan gruplara (Kadın, Engelli, LGBTİ, Mülteci vb. Bireylere) sunulan Adli Yardım Hizmetlerinin kapasitesinin, sorunlarının ve çözümlerinin değerlendirilmesi Adli yardım tanım itibariyle dava ve avukat masraflarını karşılayamayanlara verilen bir hizmet olarak düşünülse de, sosyal grupların ve bireylerin adalete erişimde bir dizi farklı açıdan dezavanatjlı duruma gelebileceklerini göz önünde bulundurmak oldukça önemlidir. Örneğin, bazı barolardan alınan verilere göre adli yardıma başvuran kadınların sayısı erkeklere oranla oldukça yüksek görünmektedir. Bu durum kadınların erkeklere nazaran toplumdaki maddi ve sosyal hassasiyetlerini vurgulamaktadır. Bu hassasiyet toplumda kadına 4

5 karşı şiddet oranların yüksekliğiyle daha da ciddi bir boyut kazanmaktadır. Bu bağlamda, kadınların ve diğer grupların (özellikle engellilerin, LGBTI bireylerin ve mültecilerin) adalete ve adli yardıma erişimde dezavantajlı oldukları noktalar tartışılacak ve şiddet mağduru kadınlara adli yardım sunan gönüllü avukatların kurmuş olduğu bir ağ olan Gelincik Projesi gibi girişimleri yaymak için pratik çözümler teşvik edilecektir. Çocuklara sunulan Adli Yardım Hizmetlerinin kapasitesinin, sorunlarının ve çözümlerinin değerlendirilmesi Kanuna göre, şüpheli veya sanık çocuk ise istemi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilir (CMK 150/2). Aynı durum suç mağduru çocuklar için de geçerlidir (CMK 239, Çocuk Koruma Kanunu, Madde 3). Ancak bu düzenlemelere rağmen birtakım sorunlar devam etmektedir. Özellikle refakatsiz mülteci çocuklar, gerek cinsel, gerek kaçakçılık gibi hususlarda istismara açık durumdadırlar. Suriyeli nüfusun yoğun olduğu bölgelerde yaptığımız görüşmelerde özellikle tecrübesiz avukatların çocuklarla çalışırken oldukça zorlandıkları ifade edilmiştir. Bu durum çocuk ile bir güven ilişkisi kurulamamasından kaynaklanmakta ve bunun kurulabilmesi için özel bir eğitim gerekmektedir. Türkiye de çocuklarla çalışan avukatlar için herhangi bir kılavuz bulunmamaktadır. Bu noktada Proje nin önemli amaçlarından bir tanesi çocuklarla alakalı davalarda çalışan avukatların kapasitesini geliştirmek için gerekli eğitimlerin verilmesini sağlamaktır. Bu mevzu birçok baro tarafından bir Çocuk Hakları Komitesi nin kurulmasını gerektirecek kadar önemli bulunmaktadır. Hukuk davalarında karşımıza çıkan en önemli sorunlardan birisi çocukların adli yardıma erişimlerinde yasal vasinin çocuk adına başvuru yapması gerekliliğidir. Genel olarak uyuşmazlığın vasi ile olması nedeniyle başvuru olanakları bulunmamaktadır. Bu nedenle sistemdeki tıkanmayı çözmek amacıyla çocukların adli yardıma erişimlerinin özel bir grup olarak ele alınması ihtiyacı doğmuştur. Adli Yardım Mevzuatı Analizi ve Mevzuatı Geliştirme Çalışma Grubu 3. Çalışma Grubu daha etkili ve kaliteli adli yardımın önündeki yasal engelleri analiz etmiştir. Aslında tüm çalışma gruplarını ilgilendiren bir konu olan bu başlık altında, baroların Adalet Bakanlığı na sunulmak üzere verilecek olan ortak yasal düzenleme önerilerinin nasıl koordine edileceği tartışılmıştır. Devam etmekte olan Türkiye de Adli Yardım Hizmetlerinin Geliştirilmesi isimli Eşleştirme Projesi kapsamında da yasal düzenlemeler için özel bir yer ayrılmıştır. Söz konusu proje dezavantajlı gruplar için belli öneriler sunulmak suretiyle güçlendirilmelidir. Barolar Arası Koordinasyon ve Standart Belirleme Çalışma Grubu 4. Çalışma Grubu başvuru, karar verme ve izleme aşamalarının dahil olduğu adli yardım süreçlerinde hangi süreçlerin ve başvuruların standartlaştırılması gerektiği tartışılmıştır. Bu noktada TBB nin ulusal standartların geliştirilmesini koordine etmek için önemli bir rolü bulunmaktadır. 5

6 Eğitim İhtiyaçlarının Analizi Çalışma Grubu Proje nin Sonuç II başlığının en önemli amaçlarından biri dezavantajlı gruplar ile çalışmış olan CMK avukatları için uluslararası ve yerel uzmanlar tarafından eğitim modüllerinin hazırlanmasıdır. Bu çalışma grubu, eğitimlerin sürdürülebilir ve etkili olmaları için şekil, içerik ve metodoloji açısından derinlemesine bir analiz gerçekleştirmiştir. B) Sunumlar Yapılan atölye çalışmalarına parallel olarak, katılımcılar proje hakkında detaylı bilgiler almanın yanında, projenin diğer faaliyetlerinden elde edilen verileri, adli yardıma ilişkin uluslararası standartları, iyi uygulama örneklerini ve BM ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri kapsamında adli yardımın nasıl ele alındığını dinleme ve öğrenme fırsatı elde etmişlerdir. Bu sunumlar atölye çalışmalarına ışık tuttuğu gibi, katılımcıların konuyla ilgili farkındalıklarını arttırmış ve konun uluslarlarası boyutununda masaya yatırılmasını sağlamıştır. Sunum başlıkları şu şekildedir; Proje Kapsamında Elde Edilen Veriler Murat Yalkın: Türkiye Barolar Birliği Uluslararası İlişkiler ve AB Merkezi Müdürü Adli Yardımda Uluslararası Standartlar: BM ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Sinisa Milatovic: BMKP Uzmanı, Hukukun Üstünlüğü Küresel Programı Dünyada iyi uygulamalar nasıl yayılır? Sarah MCcoubrey : SILA Projesi Uluslararası uzman Uluslararası Hukuk Vakfı: küresel tecrübeler yerele nasıl yardım eder? Holly Shino Hobart: Avukat, Uluslararası Hukuk Vakfı 6

7 3- GÜNDEM VE ÇIKTILAR 1. GÜN Murat Yalkın: Türkiye Barolar Birliği Uluslararası İlişkiler ve AB Merkezi Müdürü Proje Kapsamında Edilen Veriler Verileri Işığında BÜTÇE ARTIŞI Beraat Eden Sanık Vekili lehine yapılan ödemeler adli yardım kapsamı içerisinde düşünülemez, keza CMK kapsamında atanan zorunlu müdafilere ilgili ödemenin gerçekleştirilmesi yönünde kanuni engel bulunmaktadır. Çalışmamızda Adli Yardım Kapsamında olmayan söz konusu ödemeler dikkate alınmamıştır. 7

8 2009 yılı bütçesine senelik enflasyon oranında ek yapıldığında 2015 yılı bütçe karşılığı , Yılından 2015 yılına reel artış miktarı ,60 Senelik Enflasyon artışları 2009 bütçesine eklendiğinde mahkemelerce barolara yapılan ödemelere ilişkin adli yardım bütçesi Türk Lirasının satın alma gücü bakımından değerlendirildiğinde 2015 yılı itibariyle toplam TL artış göstermiştir. Söz konusu veriler çerçevesinde Türk Lirasının satın alma gücüne göre reel bütçe artış miktarı %78,06'dır. 8

9 2009 yılı bütçesine senelik enflasyon oranında ek yapıldığında 2015 yılı bütçe karşılığı , Yılından 2015 yılına reel artış miktarı ,15 Senelik enflasyon artışları 2009 bütçesine eklendiğinde Genel Bütçeden yapılan ödemelere ilişkin adli yardım bütçesi Türk Lirasının satın alma gücü bakımından değerlendirildiğinde 2015 yılı itibariyle toplam ,15 TL artış göstermiştir. Söz konusu veriler çerçevesinde Türk Lirasının satın alma gücüne göre reel bütçe artış miktarı % 4,26'dır yılı bütçesine senelik enflasyon oranında ek yapıldığında 2015 yılı bütçe karşılığı , Yılından 2015 yılına reel artış miktarı ,47 Senelik Enflasyon artışları 2009 bütçesine eklendiğinde zorunlu müdafi ödemelerine ilişkin adli yardım bütçesi Türk Lirasının satın alma gücü bakımından değerlendirildiğinde toplam ,47 TL artış göstermiştir. Söz konusu veriler çerçevesinde Türk Lirasının satın alma gücüne göre reel bütçe artış miktarı % 12,39'dur. 9

10 2009 yılı bütçesine senelik enflasyon oranında ek yapıldığında 2015 yılı bütçe karşılığı , Yılından 2015 yılına reel artış miktarı ,28 Senelik Enflasyon artışları 2009 bütçesine eklendiğinde zorunlu müdafi ödemelerine ilişkin adli yardım bütçesi Türk Lirasının satın alma gücü bakımından değerlendirildiğinde 2015 yılı itibariyle toplam ,28 TL artış göstermiştir. Söz konusu veriler çerçevesinde Türk Lirasının satın alma gücüne göre reel bütçe artış miktarı % 22,52'dir Yılları Işığında Ülkesel Veriler 10

11 Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü verilerine göre yılları arasındaki dosya sayısı artışları Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına Gelen dava sayılarındaki artış %15,20 Yargıtay Dava Dairelerine Gelen dava sayılarındaki artış %58,36 Danıştay Dairelerine Gelen Dava sayılarındaki artış %37,20 Cumhuriyet Başsavcılıklarında İnfaz için verilen ilamlar artış %104,46 Ceza, Hukuk ve İdari Mahkemelere gelen dava sayısı %6,04 HMK ve Avukatlık Kanunu Kapsamında Gerçekleştirilen Adli Yardım Hizmetleri Kapsamında Genel Veriler 11

12 HMK ve Avukatlık Kanunu Çerçevesinde Gerçekleştirilen Adli Yardım Hizmetlerine İlişkin Bütçe Oluşumu Harçlar ve İdari nitelikli para cezalarının yüzde 2 si Yardımlar Bağışlar Görevden çekilen avukatların yatıracağı ücret Avukatların aldığı ücretin %10 u Davadan haklı çıkan kişinin ele ettiği mali kazancın %5 i (pratikte uygulanamamaktadır) Önceki dönemden devreden miktarlar Hizmetin devamlılığının sağlanabilmesi için bazı barolarca avukatların almaya hak kazandıkları ücretler bekletilerek kira, personel maaşları ve vergileri vb. hizmetlerin kesintisizliğini sağlamak üzere tahsis edilen meblağın bir kısmı harcanmadan tutulmaktadır. 12

13 Adli Yardım Bürosu Bütçe Oluşumu 2014 Çalışma Kapsamında 11 Baro nezdinde inceleme yapılmıştır 38% 6% 3% 53% TBB'den Aktarılan Avukatlardan Kesilen Ücretler Önceki Dönemden Devir Diğer Gelirler Adli Yardım Bürosu Bütçe Oluşumu 2015 Çalışma Kapsamında 11 Baro nezdinde inceleme yapılmıştır 23% 5% 1% 71% TBB'den Aktarılan Avukatlardan Kesilen Ücretler Önceki Dönemden Devir Diğer Gelirler ,00 Adli Yardım Büroları 2014 Yılı Gelir-Gider Durumu Çalışma Kapsamında 11 Baro nezdinde inceleme yapılmıştır , , , ,00 0,00 Gelirler Giderler 13

14 2015 Yılı Gelir Gider Dengesi Çalışma Kapsamında 11 Baro nezdinde inceleme yapılmıştır , ,19 Gelirler Giderler Adli Yardım Bürosu Giderleri 2014 Adli Yardım Bürosu Giderleri % 11% 65% Avukat Atamaları 11% Personel Giderleri 32% 57% Diğer Giderler Avukat Atamaları Personel Giderleri Diğer Giderler 14

15 15

16 Bazı Özelleştirilmiş Bulgular Ülkemizde hayatını idame ettiren Suriyeli nüfus hakkında yapılan özelleştirilmiş çalışmalar sonucunda elde edilen veriler şu şekildedir. YABANCıLARıN ADLI YARDıMDAN YARARLANMA ORANı 6 Baroda inceleme Yapılmıştır Türk Vatandaşı Yabancı 3% 97 % 16

17 Cevap Sayıları Cevap Sayıları Adli Yardımdan Faydalanılması Hususundaki Engeller Hareketlilik / İletişim sorunu (17) - Dil / çeviri (40) - Fiziksel mekan erişimi (9) - Davaların avukatlara paylaştırılması (17) - Korku / güvensizlik (22) - Sınır dışı endişesi (6) - Ayrımcılık algısı (7) - Avukat vekaletnamesi (13) - Farkındalık eksikliği (38) Hukuki Destek Taleplerinin Konuları Aile hukuku (33) - Ceza hukuku (12) - Kira sorunları (17) - Erken evlilikler (18) - İş yeri sorunları (26) - Hukuki kayıt işlemleri (evlilikler, vb.) (13) - Kaçakçılık (8) - İzinler çalışma izni, seyahat izni (11) - Mülteci hukuku (22) - Cinsel taciz (9) - Çocuk adaleti (12) - Cinsel ve toplumsal cinsiyet temelli şiddet (18) 17

18 CMK Görevlendirmelerinde Eğitim Şartı Uygulanmasına İlişkin Veriler [CATEGORY NAME], [VALUE], [PERCENTAGE] [CATEGORY NAME], [VALUE], [PERCENTAGE] Eğitim Şartı Öngörmeyen Baro Sayısı Zorunlu Eğitim Şartı Uygulayan Baro Sayısı, [CATEGORY NAME], [VALUE], [PERCENTAGE], [CATEGORY NAME], [VALUE], [PERCENTAGE] *Sunumun tamamini SILA websitesinde bulabilirsiniz. 18

19 Sinisa Milatovic: BMKP Uzmanı, Hukukun Üstünlüğü Küresel Programı Adli Yardımda Uluslararası Standartlar: BM ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Adli Yardım Konusunda BM Prensipleri ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri 20 Arallık 2012 tarihinde belirlenen BM Prensipleri ve Rehber İlkeleri nde adli yardım ile ilgili belirlenen maddeler oldukça önemli bir süreçtir, büyük ses getirmiştir ve adli yardım özelinde hazırlanan ilk uluslararası araçtır. Adli yardım ile ilgili yerel, bölgesel ve uluslararası standartlar getirmiştir. Bu belgede efektif bir adli yardım sistemi olmadan masumiyetin karinesinin bozulacağı belirtilmiştir. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi nde ise, adli yardımın adaleti ve toplumu güven altına alan önemli bir güvence olduğu belirtilmiştir. BM PRENSİPLERİ VE REHBER İLKELERİ: ANAHTAR NOKTALAR 1- Hukukun kalitesinin geliştirilmesi için, adli yardım için uygunluk kriterlerinin genişletilmesi: Adli yardım kişinin gelirine bakılmadan adaletin menfaati için sunulabilmelidir. 2- Adli yardım stajyer avukatlar, sivil toplum ve hukuk kliniklerinide içine alacak bir şekilde farklı paydaşlarında sürece dahil edildiği bir şekilde sunulmalıdır. 3- İncinebilir gruplara odaklanmalı ve toplumsal cinsiyet bakış açısına sahip olmalıdır. 4- Adli yardım hem mağdurlara hemde şahitlere sunulabilmelidir. 5- Adli yardımla ilgili ulusal özerk bir organ kurulması düşünülmesi ve özel bir bütçenin ayrılması gerekmektedir. 6- Devlet vatandaşlarını ceza adalet sistemi, adli yardım süreçleri ve adli yardım hakkıyla ilgili yeteri kadar bilgilendirmelidir. BM PRENSİPLERİ VE REHBER İLKELERİ-İÇERIK VE TEMEL PRENSİPLER 1- Adli yardım bir haktır. Devlet tarafından garanti edilmelidir. 2- Adli yardım yasalarla güvence altına alınmalı ve ulaşılabilir, sürdürülebilir, efektif ve gerçekçi bir sistemin kurulması sağlanmalıdır. 3- Adli yardım mağdurlara ve şahitlere sunulabilmelidir. 4- Adli yardım yaşa, cinsiyete, dine v.b durumlara bağlı ayrımcılık yapılmadan sunulmalıdır. 5- Adli yardım ceza yargılaması süreçlerinin tüm aşamalarında sağlanabilmelidir. 19

20 6- Kişiler sorgulamayı takibe adli yardım konusunda yeterince bilgilendirilmelidir. 7- Adli yardım sistemine erişim engellendiğinde, geciktiğinde gerekli yasal yollar oluşturulmalıdır. 8- Kadınların, çocukların ve diğer özel ihtiyaç sahibi grupların adli yardıma erişimlerinin sağlanabilmesi için özel tedbirler alınmalıdır. 9- Adli yardım hizmetini sunan kişiler bağımsız, özgür olmalıdır ve herhangi bir baskıyla karşılaşmamaları için gerekli önlemler alınmalıdır. 10- Devlet adli yardım hizmetini sunan kişilere için yeterli eğitim olanaklarını sunabilmelidir. 11- Adli yardım hizmetleri üniversiteler, sivil toplum ve farklı kurumlar tarafından sunulabilir ve paydaşların bu sürece daha fazla dahil olabilmeleri için güçlendirilmeleri gerekir. BM PRENSİPLERİ VE REHBER İLKELERİ: ADLİ YARDIM 1- Eğer devlet kişi için gelir testi yapılmasını öngörürse, çocuklar bu sürecin dışında tutulmalıdır, adaletin menfaati bu süreçten vazgeçilebilir 2- Adli yardım konusunda bilgilendirilmek bir haktır. Bu bilgilendirme herkes için sağlanabilmelidir. Özellikle incinebilir grupların bilgilendirilmesi konusunda özel tedbirler alınmalıdır. 3- Şüpheliler, tutuklular, gözaltına alınanlar, sanıklar hakları konusunda bilgilendirildikleri gibi, adli yardım konusunda da bilgilendirilmelidirler. 4- Kişiler yargı sürecinden öncede adli yardımla ilgili bilgilendirilmeli ve sürecin işleyebilmesi için zamanlamaya dikkat edilmelidir. 5- Stajyer avukatlar, hukuk bölümü öğrencileri uzman avukatların süpervizorlüğünde sanığa mahkeme sürecinde asistanlık yapabilirler. 6- Mahkeme sonunda kişilerin mahkum edilmeleri durumunda hapishane kuralları ve yasal hakları konusunda yeteri kadar bilgilendirilmeleri gerekmektedir. 7- Mağdurlar gerektiğinde sivil toplum kuruluşlarından yada diğer mağdur hakları konusunda çalışan kurumlardan asistanlık, destek ve tavsiyeler alabilmelidir 8- Şahitler de gerekli durumlarda benzer asistanlık, destek ve tavsiye alabilmelidir. 9- Toplumsal cinsiyet bakış açısı adli yardım süreçlerine daha fazla entegre edilmeli ve kadınlar daha adil ve eşit bir şekilde yargı süreçlerine katılmaları sağlanmalıdır. Gerektiğinde kadın sanıkların temsil edilmesinde kadın avukatlar görevlendirilebilmelidir. 10- Aynı şekilde çocuklarında adil ve eşit yargılanabilmeleri için gerekli özel tedbirler alınmalı, çocuğun yüksek çıkarı korunmalı, çocuğun özgürlüğünden mahkum bırakacak süreçler en son ve zaruri olduğu durumlarda harekete geçirilerek bu mahkumiyetin süreci olabildiğince kısa tutulmalıdır. 11- Devlet incinebilir grupların hukuk süreçlerinde ki ihtiyaçlarını karşılayabilmek için koordineli ve bütüncül bir adli yardım sistemi kurmalıdır. Adli yardım hizmetlerini sunan kişiler ve kurumlar gerekli eğitimleri alabilmeli ve bu yeni yapı tüm adli yardım süreçlerini izleyerek hizmetin doğru, düzgün, zamanında ve koordineli bir şekilde sunulmasını sağlamalıdır. 20

21 12- Devlet adli yarım hizmetleri için özel bir bütçe ayırmalı ve gerekli fon kaynaklarını kurmalıdır. 13- Adli yardım hizmetleri konusunda gerekli becerilere, yeteneğe ve tecrübeye sahip, gerekli eğitimleri almış kişi ve kurumlar tarafından sunulmalıdır. 14- Devlet stajyer avukatların adli yardım süreçlerinde ki rollerini tanımalıdır. 15- Üniversiteler, sivil toplum kuruluşları da adli yardım hizmeti sunabilir, devlet gerekli durumlarda bu yapıların danışmanlığını alabilmelidir. Adli yardımın kalitesinin arttırılması için, kalite standartları belirlenmeli ve adli yardımına erişimin ve hizmetin aynı kalitede olması güvence altına alınmalıdır. Hukuk öğrencileri, hukuk kliniklerinde adli yardım süreçlerinde rol alabilmeleri için cesaretlendirilmeleri gerekmektedir. 16- Devlet adli yardım sistemi ile ilgili olarak sürecin nasıl işlediğini anlayabilmek için araştırmalar yapmalı ve veri toplamalıdır. 17- Devletlerüstü yapılar, donörler ve sivil toplum kuruluşları adli yarım sürecinde teknik ve ceza adalet sisteminin yenilenmesi ve geliştirilmesinde teknik danışmanlık yapabilir. BM PRENSİPLERİ VE REHBER İLKELERİ: 4 ANAHTAR SORU VE CEVAPLAR 1- Adli yardımı kim sağlar? C: Stajyer avukatlar, sivil toplum kuruluşları, hukuk klinikleri ve avukatlar 2- Adli yardımdan kim faydalanır? C: Yoksullar ve adaletin menfaati söz konusu olduğu durumlarda herkes. İncinebilir gruplara odaklanılmalı ve adli yardım hem mağdurlara hemde şahitlere sunulmalıdır. 3- Adli yardım sistemini kim, nasıl yönetir? C: Bm Prensipleri Ve Rehber İlkeleri bu konuda özel bir ayrıntı vermez. Ancak adli yardım sistemiyle ilgili koordineli ve bütüncül çalışacak, sistemi izleyecek, yönetecek ayrı bir yapı kurulabilir. 4- Adli yardım nasıl finanse edilir? C: Stajyer avukatları, hukuk kliniklerini ve diğer adli yardım sunabilecek kurum ve kuruluşlarıda içine alabilecek şekilde devlet tarafından özel bir bütçe oluşturulmalıdır. Bu süreçte avukatlara vergi muhafiyeti ve teşvik verilebilir. BM Prensipleri ve Rehber İlkeleri ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) Doğru işleyen bir adli yardım sistemi 2030 itibariyle SKH ye ulaşılmasına yardımcı olabilir. Özellikle SKH-16 da hedeflerden biri Sürdürülebilir kalkınma için barışçıl ve herkesi kucaklayan toplumları teşvik etmek, herkesin adalete erişimini sağlamak, her seviyede etkin, hesap verebilir ve kucaklayıcı kurumlar inşa etmek olarak belirlenmiştir. Aynı şekilde 16.3 te ise, hukukun üstünlüğünü yerel, bölgesel ve uluslararası seviyede teşvik etmek ve herkesin adalete eşit erişimini garantiye almak SKH hedeflerinden biri olarak ifade edilmektedir. *Sunumun tamamini SILA websitesinde bulabilirsiniz. 21

22 GRUP ÇALIŞMALARI SONUÇLARI-1 1. ÇALIŞMA GRUBU: Kırılgan gruplara (Kadın, Engelli, LGBTİ, Mülteci vb. Bireylere) sunulan Adli Yardım Hizmetlerinin kapasitesinin, sorunlarının ve çözümlerinin değerlendirilmesi TESPİT EDİLEN SORUNLAR : 1- Mültecilerle ilgili olarak bilgi eksiliğinden ötürü adli yardım için başvuru yapılamaması 2- Tercüman eksikliği iletişim sorunu, sınırdışı edilme endişesi 3- Avukatların eğitim ve bilgi eksikliği dolayısyla uzmanlık olmayışı, 4- Mültecilerde kimlik kartı bulunmaması nedeniyle vekaletname çıkarılamaması, kimlik bulunsa dahi zaman zaman mali sıkıntılar nedeniyle vekaletname çıkarılamaması 5- Göç idaresi aleyhine açılan davalarda dosyaların Ankara ya gönderilmesi ve süreli işler olması hukuki mekanizmanın işlerliğini sekteye uğratmakta. 6- Yine mültecilerin sürekli yer değiştirmesi de dava takibini zorlaştırmakta. 7- Adli yardım görevlendirme yazısına rağmen il göç idarelerinin evraklarla ilgi bilgi vermemesi,aktif olarak yardımcı olmaması, bilgilendirme yapmaması, 8- Mültecilere farklı bir bütçe ayrılamaması, geri gönderme merkezleri ve havalimanlarının genellikle şehir merkezine uzak yerlerde olması, 9- Başvuruların şahsi yapılması zorunluluğu ile ilgili barolarda farklı uygulamaların bulunması, gerek kişilere gerektiğinde dosyalara erişim sağlanamaması, vekaletname çıkarılamamasına bağlı olarak idari kararların tebliği sorunu, 10- Bütçe kısıtlılıkları nedeniyle kimi baroda Türk vatandaşlara öncelik tanınması, barolarda istenen belgeler konusunda birlik olmadığı gibi mültecilerce bunların toplanabilir nitelikte olmayışı, 11- Adli yardım personelinin ve bürolarının yetersiz kalması, barolar, STK lar ve kurumlar arası iletişim işbirliği eksikliği, mevzuatın yetersiz kalması ÇÖZÜM ÖNERİLERİ : 1- Bilgilendirme yapılması için çeşitli dillerde afiş, broşür çalışması, 2- Avukatlara, hakim ve savcılara, göç idaresinde görevli kişilere yönelik olarak eğitim verilmesi 3- Ayrı bir liste oluşturularak görevlendirmelerin bu listelerden yapılması, 4- Mültecilerden istenilen belgeler konusunda da bir ayrıma gidilmesi, uygulamada birliğin sağlanabilmesi için mevzuat ve yönetmelik konusunda çalışma yapılması, 5- Vekaletname çıkaramamakla ilgili yaşanan problemlerle ilgili olarak alınan yetki belgeleri ve adli yardım görevlendirme yazılarının bazı mahkemelerde çözüm sağlaması nedeniyle bunun yaygınlaştırılması, 6- Tercümana ilişkin yaşanan problemlerle ilgili olarak 52 ilde ofisi bulunan Sığınmacı ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği, İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı gibi derneklerden, 22

23 yönlendirmeyi yapan kurumlardan tercüman temininin istenmesi gibi geçici bir tercüman desteği sağlanması 7- Bütçe bağlamında belediye ve valiliklerden destek istenilmesi 8- İkincil travmanın önüne geçilmesi ve, farkındalık yaratılması için profesyonel destek birimleri oluşturulmalı, 9- Genel olarak istenilen evraklar konusunda birlik oluşturulması, SOYBİS gibi bir sitemle bu evrakların tek elden alınmasının sağlanması, 10- Sığınma evinde kalan, şiddet mağduru kadınlara ivedi görevlendirmenin yapılması, 11- Toplumsal cnsiyet eşitliği ile ilgili eğitimlerin yapılması, 12- Mahkemelere yapılan adli yardım taleplerinin baroya yönlendirilmemesi ve avukata ödenecek ücretin nasıl yapılacağı konusunda birliğin sağlanması konusunda gereken hassasiyetin gösterilmesi. 13- Avukatların psikolojik olarak etkilenmesinin önüne geçilmesi için profesyonel psikolojik destek birimleri oluşturulması 2. ÇALIŞMA GRUBU: Çocuklara sunulan Adli Yardım Hizmetlerinin kapasitesinin, sorunlarının ve çözümlerinin değerlendirilmesi grubu Çocuklara yönelik kaliteli bir hukuki yardım ve temsil sağlanabilmesi için gerekli ana bileşenler nelerdir: 1-Mülteci çocukların durumu, 2-Çocukların dil sorunu, 3-Veli ve vasi bulundurulma zorunluluğu, 4-Kimliksiz çocuklar, 5-Başkasının nüfusuna kayıtlı çocuklar, 6-Çocukların eğitimi, bilgilendirilmesi, çocukların adli yardıma ulaşımının sağlanabilmesi, 7-Çocuğun yüksek yararı bilinci, 8-Çocuk psikolojisini anlamaya yönelik eğitim, 9-Hukukta zorunlu vekillik sisteminin getirilmesi, ÇÖZÜM ÖNERİLERİ : 1- Önleyici avukatlık getirilmesi, 2- Mülteci çocukların aileleri ile irtibat sağlanması 3- Mülteci çocukların okula gitmemesi konusunda barolara ihbar gelmesi halinde veya bu alanda çalışılması halinde bu konulara yönelik avukat desteğinin sağlanması, 4- Göç idaresi idaresinin mültecilere hukuki yardım ve avukat ataması konusunda düzenleme yapması 5- Vekaletname sorununun çocuk mahkemelerinde çocuğun beyanının kabul edilerek avukata vekaletname düzenlenmesi, Çocuklara yönelik hukuki yardım hizmetlerinde sistemsel sorun alanları ve çözüm önerileri nelerdir: 1-Çocukların bilinçlendirilmesi hususunda okullar, sosyal hizmet kurumlarının bilinçlendirilmesi 2-Kayyum ve vasi atanması haricin de hukuki konularda vekil atanması, 3-Kimlerin vasi ve kayyum olabileceği konusunda atanacak kişilerin mahkemelerce ayrı liste oluşturularak çocuk hukuku eğitimi almış kişilerden belirlenmesi 23

24 4-Hangi tip davada çocuklara hukuki yardım sağlanacağı konusun da netlik sağlanması, 5-Baroların kalite yönetimini geliştirmesi 7-Çocuk dosyasında eksik hususlar belirlenerek bu hususlarda eğitim verilmesi 8-Çıkar çatışması olmadığı halde avukatların görevlendirilmesi konusunda dava seçmesi hususunun eğitimle giderilmesi, 9-Bütçe konusunda baroların fon yaratabilmesi,finansör ve yardım alabilmesi 10-Çocuklara yönelik Adli yardım hizmetlerinin her türlü vergi ve harçtan muaf tutulması, Çocuklara sunulan hukuki yardım hizmetleri sırasında hangi kurumlarla ve nasıl işbirliği yapılabilir : 1- Aile ve sosyal politikalar bakanlığı,çocuk mahkemeleri,baroların çocuk hakları merkezi,milli eğitim bakanlığı,sağlık bakanlığı,valilikler,belediyeler arasında işbirliğinin sağlanması ve koordineli çalışma yapılmasının sağlanması, Çocuklara sunulan hukuki yardım hizmetlerinde baroların ve tbb nin rolü ne olmalıdır : 1- Baroların istatislik çalışmaları yapılmalı, 2- Baroların veri bankası oluşturulması, 3- TBB nin Adalet Bakanlığı ile Barolar arasında koordinasyon sağlaması gerekliliği, 4- Çocuğun Adli yardım başvuları nın pedagog ve psikolog alınmasının sağlanması, 5- TBB tarafından çocuk talepçilerle ilgili bir katolog oluşturulması, 6- Adli yardım konusunda çocukların bilinçlendirme konusunda yaygınlaştırılma çalışmalarının yapılması Çocuklara yönelik hukuki yardım hizmetleri sunan avukatların temel gereksinimleri nelerdir : 1- Meslektaşların eğitimi 2- Meslekteki aksaklıklar konusu ve dil sorunu(kürtçe, arapça vb dil bilinmemesi) 3- Çocuğun vekaletinin alınamaması konusunda vekaletsiz temsil konusunda davanın açıldığı mahkemenin avukata vekil olma yetkisi verilmesi, 4- Baroların stajda ve avukatlıkta çocuk hukuku alanında eğitimlere imkan yaratması konusu ve çocuk istismarı vb konularda avukatların eğitimi konusu, 5- İl Valilikleri ve Emniyet müdürlüğü,aile sosyal politikalar il müdürlüğü nezdinde Kollluk kuvvetlerinin çocuklara yönelik olaylarda eğitim sağlanması konusu, 6- Yukarıda bahsedildiği üzere barolar nezdinde bütçe düzenlenmeleri yapılarak adli yardımda görev alan vekillere ek ödemeler konusu, 7- Kadına yönelik şiddet ve çocuğa yönelik şiddet davalarında görevlendirmeler yapılması konusunda kadın hakları ve çocuk hakları komisyonlarında görev alan yada kadına ve çocuğa yönelik şiddet eğitiminden geçen avukatların görevlendirilmesinin gerekliliği konusunda, 8- Çocuk mahkemeleri,çocuk şube ve çocuk savcısı, Aile sosyal politikalar bakanlığı ve baroların çocuk hakları merkezleri ile koordinasyon sağlanması konusu, 9- Avukatın muhatap olduğu kurumlar nelerdir, hangi kuruma nasıl müdahale edilmesi hususunda ortak bir payda da bulunulması, 10- Çocuk hukuku kaynaklarının geliştirilmesi gerekliliği bulunmaktadır. 11- Adli yardım da görev alacak avukatların çocuğun üstün yararı nedir konusunda eğitim almış olması, 12- Çocuk hakları kurulların da avukatlara bilgi ve belge konusun da danışmanlık yapılması gerekliliği ve bu hususta çocuk hakları merkezlerinin avukatlara yardımda bulunulması, 13- Çocuk hakları konusun da çocuklara yönelik davaların da nereye başvuracağını davanın yönetilmesi konusun da eğitim verilmesi, 14- Adli yardım da görevlendirilen avukatların vekalet ücretlerinde kesinti yapılmaması hususunda, 24

25 15- Eğitimin yeterliliği ve yeknesaklığı devamlılığının sağlanması 16- Kadın ve çocuk haklarına ilişkin davaların görevlendirilmesinde adli yardımda ve CMK da çocuklarla ve kadınlarla ilgili ayrı ayrı otomosyon sisteminin oluşturulması, 17- Adli yardım eğitimin de çocuk psikolojisi, görüşme teknikleri,avukatın kollukta mahkemede davayı yürütme teknikleri konusun da eğitim alması gerekliliği, 18- Yaşanılan şehrin hukuki meselelerine göre baroların çalışma yapması, 19- Kolluk kuvvetlerinin aile ve sosyal politikalar bakanlığına ihbar yapması konusu, 20- Çocuk hukuku ve veri bankası kurulması ve barolar arasında paylaşımın sağlanması 21- Adli yardımdan kişilere psikolojik destek verecek bir uzmanın adli yardım merkezine haftanın belli bir günü hizmet vermesinin sağlanması, 3. ÇALIŞMA GRUBU: Adli Yardım Mevzuatı Analizi ve Mevzuatı Geliştirme Çalışma Grubu KONU BAŞLIKLARI VE SORUNLAR 1- Yönetmeliğin yetersiz olması 2- Yönergelerin yetersiz yada hiç olmaması 3- İşin ekonomik boyutu: Bu konuda çok ciddi sıkıntılar bulunmaktadır. 4- Tüm mevzuatın toplanabileceği bir çalışma yapılması gerekir, HMK,CMK hepsinde ayrı ayrı düzenlenmiş durumunda. Bütçe, temsil ve eğitim ile ilgili sorunlar var, azınlık grupları konusunda problemler var. Mülteciler konusunda tercüman sorunu bulunmakta. HMK da düzenlenmiş ancak bu hakimler aracılığı ile uygulanamıyor ancak bunun kanun yolu ile ulaşmasını sağlayacak bir düzenleme yapılabilirse sorunun bir kısmı aşılabilir. 5- Kimlere adli yardım hizmetinin verileceği hususunda standartların daha netleştirilmesi gerekiyor. 6- CMK da baro görevlendirmesi ile davaları takip edebilebiliyor ancak adli yardımda vekalet sorunu var, bu vekalet ücretini ödeyemeyen insanlar var. Baronun yaptığı işin denetlenmesine gerek olmadan, baro tarafından adli yardım verilen taleplilerden mahkemece harç ve yargılama gideri alınmaması gerekir. 7- Hakimler tarafından vatandaşın adli yardıma yönlendirilmesi gerekiyor, bu yargılamanın hızlanmasını ve hak kayıplarını da önleyecektir. 8- Otomasyon sistemlerinin geliştirilmesi gerekiyor (SOYBİS, UYAP-GÖÇ İDARESİ SİSTEMİ) 9- Adli yardım vatandaşlar nezdinde tanınmıyor. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ KANUN: a) HMK-CMK ve Avukatlık Kanunu nundaki adli yardım uygulamalarının tek kanun altında toplanması, b) adli yardımda vekalet zorunluluğu kaldırılarak baro görevlendirmesi yeterli görülmesi c) Baroların adli yardım değerlendirmeleri yeterli görülerek ayrıca mahkeme ve icra dairelerinde yeniden değerlendirme yapılmaksızın taleplinin yargılama giderlerinden ve harçtan muaf tutulması. d) Avukatlık kanunu md. 180 nin revize edilerek büro giderlerine personel ücretleri, 25

26 kırtasiye masrafları dahil olmak üzere tüm giderlerin vergiden muaf olması e) Vekalet ücretlerinin ödenme şekli ve fon un dağılımının revize edilmesi f) Otomasyon sistemlerinin adli yardım bürolarında kullanılabilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılması YÖNETMELİK : a) Madde 5/a bendi için;...başvurularda, yönetmelik ekinde bulunan başvuru formu doldurulur..(şeklinde değiştirilmesi) b) Dezavantajlı gruplardan mülteciler, çocuklar, şiddet mağduru kadınlar- istisna olarak farklı bir başvuru formu alınması (maddeye eklenmesi) c) Madde 6/a bendi için.. avukata ödenen para ile elde edilecek maddi yararın nafaka alacakları hariç olmak üzere brüt asgari ücretin 3 katından fazla olması halinde miktarın % 5 ini baroya ödeyeceğine.. (şeklinde değiştirilmesi) d) Madde 7: 2. Fıkra; Yargıtay da ve Bölge Adliye /Bölge İdare Mahkemesin de görülecek duruşmalı işlerde...talebi halinde Yargıtay için Ankara Barosu ndan, Bölge Adliye/Bölge İdare Mahkemeleri için mahkemenin bulunduğu il barosundan görevlendirilecek avukat..(şeklinde değiştirilmesine) e) Madde 8: 8/f İlamda belirlenen harca esas değerin yararın nafaka alacakları hariç olmak üzere brüt asgari ücretin 3 katından fazla olması halinde %5 i (şeklinde değiştirilmesi) Madde 10 : puanlama hesabında ve ödenek dağılımında yeniden değerlendirme yapılarak maddenin ihtiyaçlar doğrultusunda bu maddenin yeniden düzenlenmesi. Ek madde talepleri : 1- Adli yardım hizmetlerinin yürütülesi usul ve esasların belirlenmesi bakımından bu yönetmeliğe uygun olarak her baronun Adli Yardım Yönergesi hazırlanmasının zorunlu kılınması, 2- Adli yardıma ilişkin talep formu örneklerinin yönetmeliğe eklenmesi, 3- Başvurucunun baro tarafından kendisine gönderilen talebin kabulüne ve avukat atamasına ilişkin yazının tebliğinden itibaren 30 gün içerisinde kendisinden istenilen belgeler ile görevlendirilen avukata müracaat etmemesi halinde talebinden vazgeçmiş sayılacağının ilgili maddelere eklenmesi, 4- Adli yardım görevlendirmelerinde, görevlendirilen avukatın başka bir avukata doğrudan yetki belgesi verebilmesi hakkının yönetmelikle tanınmaması hususları uygulamada yaşanan sıkıntılar göz önüne alınarak sorunların giderilmesi için düzenleme yapılması BÜTÇE 1- Maliye tarafından aktarılan adli yardım kaynağının hizmetin sağlıklı ve amacına uygun bir şekilde yürütülebilmesi için arttırılması, 2- Adli yardım vekalet ücretlerinin vergiden muaf tutulması, 3- Avukatlık kanunu md. 180 nin revize edilerek büro giderlerine personel ücretleri, kırtasiye masrafları dahil olmak üzere tüm giderlerin vergiden muaf olması BAŞVURU FORMLARI : başvuru formlarının tek tip hale getirilmesi konusunda çalışmalar yapılması, bu konuda barolarla görüşmeler yapılması. 26

27 OTOMASYON SİSTEMLERİ : Öncelikle tüm baroların adli yardım hizmeti konusunda birbirlerine dosya aktarabileceği ve başvurucunun mali durumunun araştırmasını yapabileceği sistemin tek elde toplandığı bir otomasyon sistemi çalışması yapılması önerilmektedir. MÜLTECİLER VE SIĞINMACILAR: a) Adli yardım taleplerinde tercüman yardımı sağlanması b) Vekaletname alınmasında kolaylık sağlanması veya adli yardım görevlendirme yazısının vekaletname olarak kabul edilmesi, c) mültecilere ilişkin ayrı bir talep formu düzenlenmesi d) Mültecilere ilişkin davalarda görev alınacak avukatlara eğitim verilerek ayrı bir listede toplanması ve görevlendirmenin bu eğitimden sonra yapılması ADLİ YARDIMIN VATANDAŞLAR VE KURUMLAR NEZDİNDE TANITILMASI: Örnekseme gerekirse mülteciler konusunda Göç İdaresi ile ortak çalışma yapılarak adli yardım hizmeti tanıtılabilir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına bağlı sığınma evleri, çocuk yuvalarında ikamet edenlerin yararlanmasına sunulması, köy muhtarları ile çalışma yapılarak adli yardımın tanıtılması yapılabilir. 4. ÇALIŞMA GRUBU: Barolar Arası Koordinasyon ve Standart Belirleme Çalışma Grubu TESPİT EDİLEN SORUNLAR 1- Adli Yardım Hizmeti almak isteyen başvurucuların, başvuru alımı öncesinde verilen başvuru formlarının bir standardının olmadığı, tüm Baroların kendi belirledikleri ve hazırladıkları formlar ile bu hizmeti yürüttükleri ve tüm bunların özellikle Baroların bulundukları il sınırlarında görülemeyecek davalarda dosyayı gönderdikleri Baronun konuya hakimiyetinde sıkıntı oluşturduğu tespit edildi. 2- Adli Yardım başvurucularının hikayelerinin değerlendirilmesinde kullanılan ekonomik ve hukuki yarar kriterlerinde Barolar arası bir standardın olmadığı, bu durumun yine Baroların bulundukları il sınırlarında görülemeyecek davalarda dosyayı gönderdikleri Baronun konuya hakimiyetinde sıkıntı oluşturduğu tespit edildi. 3- Adli Yardım başvurucularının, başvuru alımlarının kimi zaman Baro personeli tarafından, kimi zaman Baro mensubu avukat tarafından kimi zaman ise baro stajyeri tarafından alındığı, bu hususun gerek Barolar adına gerekse başvurucular adına bir karışıklık yarattığı tespit edildi. 4- Adli Yardım hizmeti vermek için çalışan avukatların, birçok Baroda tüm günlerini vermek suretiyle gönüllülük esasıyla çalışmasının ortaya çıkardığı problemlerin olduğu, bazı Baroların bu hizmet karşılığında Baro nun adli yardım bütçesinden ödeme yaptığı ancak bu tür Baroların az sayıda olduğu, bu hususta uygulama birliğinin olmadığı tespit edildi. 5- Bir çok Baronun adli yardım hizmeti vermeleri esnasında personel yetersizliği yaşadığı ve bunun yanı sıra fiziki imkansızlıklara sahip olduğu, hatta Baro başkan odasını kimi zaman görüşme yapmak için kullanan Baroların olduğu tespit edildi. 6- Bir kısım Baronun Adli Yardım hizmetlerini dosya üzerinden inceleme yöntemiyle gerçekleştirdiği, bu durumun kimi zaman Baro açısından kimi zaman ise başvurucu 27

28 açısından müsbet sonuçlar doğurduğu, talebinde haklı olan bir başvurucuya bu yöntem nedeniyle ret kararı verilirken, bu hizmet için gerçekte uygun olmayan bir kişiye kabul kararı verilebildiği tespit edildi. 7- Adli Yardım hizmeti için başvuran kişilere verilen evrakların yetersiz olduğu, eksik bilgi almaya sebep olduğu, özellikle kişilerin Banka hesaplarının olup olmadığı varsa bankada ne kadar parasının olduğunun öğrenilmesinde tüm şubelerin dolaşılmasının imkansızlığı nedeniyle sıkıntılar yaşandığı, bu sıkıntılar nedeniyle bazı Baroların banka araştırması istemedikleri tespit edildi. 8- Adli Yardım başvurucularının, adli müzaharetten yararlanması konusunda mahkemelerde zorlukların yaşandığı, bazı mahkemelerin hiç inceleme yapmadan talebi reddettiği, bazı mahkemelerin ise dosyada olan adli yardım başvuru evraklarının varlığına rağmen talebi reddettiği, bazı mahkemelerin ise bu talebin varlığı üzerine derhal ilgili Barodan dosyayı talep ederek kabul kararı verdiği, sonuç olarak bu konuda mahkemeler arası bir birlik olmadığı tespit edildi. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 1- TBB adli yardım kurulunun oluşturacağı güncel ve kapsamlı bir başvuru formunun, tüm Türkiye deki baroların adli yardım komisyonlarınca kullanımlarının zorunlu hale getirilmesi. 2- Başvurucuların ekonomik durum araştırılması konusunda, barolarda standart bir uygulama sağlamak amacıyla tapu Müdürlüğü ne trafik tescil şube Müdürlüğü ne, SGK ya bağlı bulundukları vergi dairesine gönderilecek olan evrakların TBB nin resmi web sitesinde yayınlanması ve baroların adli yardım komisyon ve merkezlerinin bu evrakları kullanımasının zorunlu hale gelmesi. 3- Başvurucuların ekonomik durum araştırılması konusunda, kısa vade çözümü olarak başvuruculardan e-devlet şifresi edinmeleri hususunda bilgi verilmesi ve e-devlet üzerinden başvuruculara ait tapu, trafik, sgk, vergi diresi vb. Sorgulama sonucu dökümlerinin komisyonlara sunulmasının zorunlu hale getirilmesi. 4- Başvurucuların ekonomik durum araştırılması konusunda, uzun vade çözümü olarak, başvuruculara ait tapu, trafik, sgk, vergi diresi vb. Sorgulama sonuçlarının elde edilmesi hususunda TBB adli yardım kurulu ile Adalet Bakanlığı nın ortak bir çalışma sonucu bir program oluşturulması ve bu programın barolarca kullanıma açılması. 5- Adli yardım hizmeti verecek avukatların ve stajyerlerin * stajyerlerin alacakları adli yardım eğitimi avukat yanında ki staj sürelerinin son üç ayında olmak üzere+ kayıtlı olduğu barolarca adli yardım eğitimi almasının zorunlu olması, ayrıca kırılgan gruplara verilecek adli yardımda bu hizmeti verecek olan avukata özel sertifika verilmesi, bu gruplardan gelen başvurularda özel sertifikaya sahip avukatlara görevlendirme yapılması ve bu hususların tbb adli yardım yönetmeliğinde düzenlenmesi. 6- Adli yardım başvurucuları ile yapılacak ilk görüşmede, adli yardım komisyon üyesi bir avukatın yanı sıra stajyer avukatların da, staj eğitim kapsamında başvuru alımında bulunmalarının zorunlu hale getirilmesi. 7- Barolara yapılan adli yardım başvuru oranları üzerinden, yapılacak bir çalışma sonucunda barolara gerektiği sayıda personel ve bu hizmeti sağlamaları için gerekli fiziki koşulların da tbb tarafından sağlanması. 8- Baro adli yardım merkez veya komisyonlarında çalışmak üzere başvuru sayısı dikkate alınarak avukat-personel ya da nöbetçi avukat sistemlerinden birini uygulaması nöbetçi avukat sistemini uygulayacak baroların avukatlara yapacağı ödeme hususunda tbb nin tavan ücret belirlemesi. 9- Adli yardım başvurucuları ile baroların adli yardım komisyon ve merkezlerinin yapacağı 28

29 karar görüşmelerinin mutlak surette yüz yüze yapılacak görüşmelerle yapılması, evrak üzerinden başvuru değerlendirmesi yönteminden derhal vazgeçilmesi, bu çerçevede yapılacak hukuki yarar değelendirmesinin başvuru yapılan baro görevlilerine bırakılması. 10- Adli yardım görevlendirmesi yapılan avukatın vekaletle birlikte davaya olan bağını gösteren bir belge sunması halinde ücretin ödenmesi, bu belgelerin birlikte sunulmaması halinde ödemenin avukata yapılmaması. 11- TBB adli yardım kurulunun adalet bakanlığı ilgili dairesi ile yapacağı görüşme ile baroların hazırlamış oldukları başvuru dosyalarının mahkemece yapılacak adli müzaharet karar değerlendirilmesinde esas alınması. 12- Bankalardan alınması gerekli evrakların alımında yaşanan sorunların çözümü adına Merkezi Kayıt Kurulu ve Kredi Kayıt Bürolarıyla yapılacak anlaşmalar ile ortak program oluştulması. 5. ÇALIŞMA GRUBU: Eğitim İhtiyaçlarının Analizi Çalışma Grubu Adli Yardım Eğitim Hizmeti Kim Tarafından Sağlanmalıdır? 1- Adli Yardım Eğitimi TBB tarafından Uzman Hukukçular vasıtası ile verilmelidir. Aynı zamanda eğitimde, konuya göre belirlenen ve uygulamada da konusunda uzman ( Psikolog, Sosyolog, Rehber Danışman vb.) kişilerin yer alması sağlanmalıdır. Bu hususta tüm barolar arasında Eğitim Birliği ve Standarttın sağlanması açısından TBB tarafından Eğitim Müfredatı oluşturulmalıdır. 2- Adli Yardım hizmeti veren Avukatların bilgilendirilmesi amacı ile Adli Yardım Bilgilendirme Kitapçığı hazırlanmalıdır. 3- Durum ve şartlara göre ihtiyaç duyulması halinde Adli Yardım Eğitimi yenilenmelidir. Adli Yardım Eğitimi Kimlere Verilmelidir? 1- Adli Yardım Eğitimleri, TBB tarafından her baroda Adli Yardım listesinde görev alan Avukatlara verilmelidir. 2- Her Baronun Kurul/Komisyonlarından ( Adli Yardım Kurulu, İnsan Hakları Kurulu, Çocuk Hakları Kurulu, Kadın Hakları Kurulu, Mülteci Hakları Komisyonu, Engelli Hakları Komisyonu) kendi belirleyeceği sayıda seçilecek Avukatlara TBB nezdinde Eğitim verilmelidir. (Eğitimcinin Eğitimi) 3- Baroların yerel bazda Adli Yardım eğitimlerinin yapılabilmesi için, gönderilen bütçeden ayrı olarak eğitim bütçesi ayrılmalıdır. Böylece her baro kendi bünyesi içerisinde, konusunda uzman kişilerle ve değişen güncel konulara göre her yıl daha düzenli ve sağlıklı bir şekilde Adli Yardım Eğitimi verebilecektir. Adli Yardım Eğitiminin İçeriği Ne Olmalıdır? 1- Adli Yardım Mevzuatı ve İşleyişi hakkında eğitim. 2- Kırılgan gruplar: Kadın, Engelli, Çocuk, Mülteci, LGBTİ vb bireyler) hakkında eğitim. Baroların Bünyesindeki Adli Yardım Kurulunun Yapısı Nasıl Olmalıdır? 29