l Ulusal Cami Mimarisi Sempozqumu

Transkript

1 l Ulusal Cami Mimarisi Sempozqumu w ll 2-5 EKIM 2012 ~ M~.MAR SiNAN

2 1. Ulusal Cami Mimarisi Sempozqumu Davetti Konuşmacılar CAMi MiMARiSiNDE ANLATlM. SORUNLAR VE ÖNERiLER Mahmut Sami KiRAZOGLU Yüksek Mimar arninin maddesi, manası, unsurları, geleneği, geleceği, sorunları ve öneriler ile ilgili bazı konuları sizinle paylaşmak istiyorum. ilk mescit Kabe'dir. Camiler Beytullah'tır. inanç ve ibadetin mecz edildiği, maddi kaygıdan ırak insanın kendisiyle hesaplaştığı, kulluk vasıflarının, veeibelerinin mahlukatla paylaşımlarının anlatıldığı Yaratan~tlia ibadet, ham d, şükür ve dua ettiği; bazen tek, ancak çoğunlukla cemaatle uygulandığı mekandır. Eşref-i mahluk olan insanın en saygın yeri; alnının HALIKI için yerlere kapandığı ama en fazla yüceldiği, secde ve kulluk, iman, ilim, irfan, ed ep, niyaz, tevhid makamıdır. Camiler dün, bugün ve yarın düşünülerek Allah (c.c.) rızası için yapılır. Yalnız; GEREKLI ise yapılmalı, GEREKEN YERE yapılmalı, GEREKTIGi KADAR yapılmalı, GEREKTiGi TARZDA yapılmalıdır. Bir mü'minin yarım saatlik ibadeti için camiye giriş çıkışında manevi yönden büyük fark oluşur. Belki zararlı girer, karlı çıkar, belki de karlı girer, daha karlı çıkar. Alemler şerefine halk olunmuş Peygamber (s.a.vl efendimiz Beytullah inşaatlarında sırtlarında taş taşıyarak mahlukata nasıl bir ulvi hizmet örneği sunmuşlardır. Bu Sünnet-i Şerif'le kaç kişi müşerref olabilir, nasiplenebilir ki? Fırsatı azimle kovalamak, gelirse kaçırmamak lazımdır. Mimarlde; binaya dıştan ve içten bakış gibi (özellikle camidel caminin de aleme bakışı önemlidir. Bu Beytullahın, bu secdegahın, bu niyazgahın, bu Nazargah-ı ilahi'nin sonradan insanı hesaba çekme tehlikesine maruz kalma ihtimali de vardır. Bu yüzden cami yaptıranlar, iznini verenler, çizen ler, uygulayanlar yani nasipliler hepsi emanetçi olduklarının şuurunda ol~rak, bu büyük hizmetin gereğini i fa için halisane canı gönülden çalışmalıdırlar. üzeilikle hayır sever halktan toplanan yardımın doğru yere gitmesi gerekir, çünkü bu bir emanettir. Helalsarfiyatın önemi; helal kazançtan aşağı değildir!... Cami sanatının kapısı yüzlerce sene önce kapanmamıştır. Kopyası bile yapılamayan o ecdad yadigarlarıyla aşık atmak niyeti niye?... Ne estetik, ne statik, ne detay, ne bütün, ne fonksiyon, ne sirkülasyon, ne hacim, ne nispet, ne malzeme, ne maliyet. Karmaşık, kimliksiz bir çelişkiler yığın ı. Dolayısı ile de hedefe ulaşamayan özenti projemsilerle ne yapılmak isteniyor ki? Üstüne üstlük tek hata yetmeyerek, kopyalanıp dağıtmak sureti ile katlanabiliyor da. Neden? Çünkü proje beleş!... El cebinden hayır olmaz. Nasibi olan zaten hayırı yapacaktır. Aslında yapının esası; en önemli kısmı olan fikir projesinin bir kağıt tomarı gibi düşünülerek bu kadar ucuztatılması acı bir durumdur. Burada cehalete saygı yerine, işin ciddiyetine ve hassasiyetine binaen, ilmeve tecrübeye hürmet, emeğe takdir de olmalıdır. Falan yerden alınan bir planın filan yere uyması bir çok sebepten mümkün olamaz, olmamalıdır da. Cami projesinde; özel yarışmalar hariç karar mercii (jüril; Cami idare heyeti veya en çok para yardımında bulunandır. Hep bunlar iyi niyetlidir. "iyi niyet şart, ancak yetmez"... Takdir için bilgi, kültür, irfan gereklidir!... Cami mimarının fazla yetişmeme sebebi mimarlık fakültelerinde yeterli cami eğitimi verilernemesi ve de cami yaptıranlar tarafından manevi, maddi desteklenmemesidir. Mimara ödenecek proje ve kontrollük parası sanki sokağa

3 1. Ulusal Cami Mimarisi Sempozqumu Gelenekten Geleceğe Cami Mimarisinde / Çağdaş Tasarım ve Teknolojiler atılmış gibi kabul ediliyor, hatta büyük bir meziyetmiş gibi bedava proje yaptırdık diye çevreye övünülüyor, dolayısıyla mimar kontrole de gelmiyor, kim bilir kaçıncı defa tatbik edilen o proje de, ka lfa ve heyete esir düşüyor... ilk ve en önemli etap olan "FiKR"e değerverilmeyip, projenin karşılığı verilmezse, bazen de çalınıp, habersiz başka yerlere uygulanırsa bu "KUL HAKKI"na girmez mi? Önce "islam adına hizmeti" iyi öğrenip sonra yola çıkmak gerekir!... Yapımı birkaç sene süren ve tarihe mal olması düşünülen bir esefin projesine niçin birkaç ay ayrılamaz..? Bayrağı teslim alan çok zaman geriye koşuyor. Neden?... - Çünkü; bilinçsizlikten. Biz de atiye göre, yararlı eectat olmak istediğimizden, dürüstlüğümüzle birlikte zararlı eectat olmamalıyız. Dere yatağına bina yapıp, sonra sel gelince suçluyu dışarıda arayan durumuna da düşmernek için zamanında, yerinde, usulüne uygun, kanuni, düzgün ve doğru iş yapmamız şarttır. Bu kıymet bilmemezlik ve teşvik noksanlığından ötürü Türkiye'mizde senede yüzlerce cami yapılırken maalesef cami mimarımız ters orantıda, ikili rakamların üzerine bir türlü çıkamıyor. Çünkü bu uygulamalar; mimarsız imarlardır!... Cami tasarımında Mimar Sinan devrinde doru k noktaya ulaşılmış olmasına rağmen, ilk mescitten günümüze kadar geçen evrede bir gelişme, bir farklı açı yakalayabileceksek neden istifade etmeyelim. Çok direkli camiler biraz da o devrin imkanlarına paralel olmuş, büyük açıklık geçememişler. Emevl, Abbas!, Memlukl ayrıca Selçuklu ve Bursa Devri gibi. Bu süreç islam tarihinin, sanatı ve kültürüdür. Planlamada insanın psikolojisini düşünerek, bazen büyük bir kubbe altında toplulukla, bazen de kenarda bir maksurede tek ve sessiz kalmak isteyerek mutlu olabileceğini bilmeliyiz. Sinan tarzında olduğu gibi. Unutmayalım ki, zamanında düşüneeye daha çok zaman ayrılıp, işleve daha duyarlı olunmuştur. Tuvalet ve abctestlik arasında belirli bir mesafe bırakılması gibi. incelemeliyiz, irdelemeliyiz, detayda ve bütünde ruhunu bozmadan, aynı besteye bir sürü güfte giydirmek yerine yeni yorumlar katabilmeliyiz. Tabii ki farklı düşünceler olacak, bu çeşitliliği getirecek, ancak "olmazsa olmaz" noktalarında ortak payda da bulusarak fikirden fiile daha rahat geçilecektir. Mimaride "kırılan kol yen içinde kalmaz", saklanamaz, göz önündedir. Neticede imkan sağlayan, tasarlayan, yaptıran, yapan, kullanan, seyreden bir şekilde anlaşmak zorundadır. Teknolojiyle birlikte işlevine uymak kaydı ile caminin gelişimi olabilir, ama namaz kılmanın gelişimi olamaz. Ancak imkanlarla kolaylıklar, rahatlıklar, emniyet, konfor, hijyen vb. daha fazla sağlanabilir. Buna karşılık sırf değişiklik olsun, çağdaş yapıyorum diyerek -ki keşke usulü ile, üslubu ile, nispeti ile yapılabilse- kubbeden kaçmaya, tarihe sırt çevirmeye, işlevinden kopuk, soğuk ve kasvetli, akustiği perişan, saf düzeni ile ilgisi olmayan garip şekiller peşinde koşmaya da gerek olmasa gerek!... Bu tarz denemelerden hangisi, hatta dünya genelinde de olsa, en küçük bir Mimarbaşı Koca Sinan eserinin önüne geçebilmiştir?... Yaktaşanı dahi olmayan o büyük ustanın yüzlerce sene önceki imkanlarla detay, bütün ve ruhta ki yaptığı şaheserlerinin birçok sırrının bile hala çözülemediği düşünülürse, onun namına konuşarak, şimdi yaşasaydı şunu yapardı bunu yapmazdı demek; haddi aşmak olur herhalde. Medyun-u şükran olarak rahmetle anıp; o büyük tevazu sahibi Mimarlar Sultanı'na sadece hayran olunur... Lütf-u ilahi olan elimizdeki manevi, maddi miras nimetlerine şükrederek, dağlardan gemileri bir gecede aşıran ecdadımızın izlerinden yürümeye, çözmeye, istifade etmeye, mümkünse hatta geliştirmeye çalışan kadirşinas evlattarlardan olmak ne güzel..! Diğer denemeler ileri gidebiliyorsa ne ala, geriye kayıyorsa emekler nereye?... Bölgesel, tarihsel üslup, Selçuk ve Osmanlı'dan sonra yabancı etkiler, Barak, Am pir, yeni klasik devir ve günümüz. istisnalar hariç, çabalarnalara rağmen çağdaşlaşamama!... Burada; bu tarihi yoğunluktan sonra göz ve gönülün kabulleneceği yumuşak bir geçiş daha uygun olsa gerek... Sadece dini veya mimari eğitim almak ya da cami cemaatinden olmak insana cami konusunda tamamı ile yeterince doğru fikir beyan edebilme kapasitesini

4 1. Ulusal Cami Mimarisi Sempozqumu Daveili Konuşmacılar kazandırmaz. Bu üçü de gerekli olduğu gibi; artı insan yapısı, maneviyat, ibadet, kulluk vasıfları, mimari, sanat, tarih, form, fonksiyon (aralarındaki ilişkileri, kullanışlı lık, teknoloji, topoğrafya, iklim, şehircilik, ulaşım, otopark, sirkülasyon, estetik, nispet, vezin, ritm, renk, zevk, statik, betonarme, mekanik, elektrik, aydınlatma, ışık, hat. tezyinat, ses, musiki, akustik, hava, ısı, nem, su, çevre, bahçe tanzimi, sistem, sağlamlık, dayanıklılık, emniyet, alarm, koruma, bakım kolaylığı, esneklik, gelişebilirlik, hijyen.. vb. Netice de cami ( programı, projesi, uygulanışı, metodu, unsurları, malzemeleri, detayları, işleyişi ve bütünü 1 konularında yeterli ölçüde bilgili ve deneyimli olmak gerekir. Emanet; ehline tevdi edilmişse, yetkili kişi ve mercilerle (dernek, belediye, idari kurumlar, müftü, dini, mali ve teknik heyet..vb) gerekli bilgi alışverişinde bulunularak şartlara uygun kararlar verilip, sözleşmeler yapılmışsa, proje ve uygulamaya dışardan bilmediklerini de bilmiyenlerin karışma hastalığının artık bulaşmaması gerekir. Mimara gereksiz baskı asla yapılmamalıdır. Bu; işin zorlaşmasına, vakit kaybına, güzelliğinin ve tadının kaçmasına hatta bazen maliyetinin artmasına yani hizmetin mecrasından çıkmasına sebep olur, ameliyat masasındaki hasta yakınlarının doktora müdahele ederek.]lerden, nasıl kesilmesi gerektiğinin talimine benzer. Vah vah vah, hastanın vay haline!... Onlar o işi biliyorsa daktorun orada, hastanın hastahanede ne işi var?... işgüzarlık yapmadan ilim dostu, hizmet taliplisi ve ehli olunmal).dır. Bu tarzdaki bilmeyen yanlışlıkçılara, gönül kırmadan güzellikle izah etmelidir. Ozellikle bunlar; "" Minberi ben yapayım, minareyi ben yaptırayım: diyerek mimari bütünlüğe uymayan kopuk işler yapan, bir para veya malzeme yardımında bulunduğu için kendini herşeye karışma yeterliliğinde, mecburiyetinde hatta yetkisinde gören, iyi niyetli ancak istisnalar hariç genelde hatalı hareket eden pragmatik kişilerdir. Nedense diyanet, tababet, siyaset konusunda insanoğlu bilmese de, yaşamasa da konuşma arzulusudur..! Tabi ki herkes; herşeyi bilme durumunda olamaz. Cahil ve israrcı hatip olmamak kaydı ile bazılarının bilimsel. birimse[. bölümsel doğruları, fikirleri, tavsiyeleri, tecrübeleri olabilir. Uygunsa elbette yetkililer tarafından değerlendirilecektir. Finansör şımarıklığı yerini alçak gönüllüğe ve haddini bilmeye terketmedikçe bu sorun hep olacaktır. Aşılması dileğiyle. Insan bazen hatalı olabileceği için her sözünün arkasında durmayabilir, ancak verdiği sözün arkasında kesinlikle durmalıdır. Çünkü insan özüyle ve sözüyle değerlenir. Hayırseverlik; yüce bir meziyettir, niyeti ve uygulaması Allah (c.c.) rızası içindir. (Desinlerl diye yapılan hayırdan hayır gelmez. Bu yanlışlardan arınmak, doğrutarla donanmak, politiklikten uzak olmak, özveri ve azim ile çalışmak şartı ile güzel vatanımıza kıymetli eserler kazandırabiliriz. Öğretmeyi öğrenmeyen; öğrenmeyi öğretemez. Sanatkar mimar; noktadan hareketle çizgi, yüzey, hacim ve bunların ilişkilerini içe ve dışa dönük optimum şekilde tasartayıp anlatabilen, estetik ve st?!tiğiyle görünümeve kullanıma sunan ve de güvenli bir şekilde uygulayandır. Onyargılı, bencil, kibirli değildir. "Suçlu ortak arar a prim vermez. Mütevazi olduğundan başka samimi, makul fikirlere de açık olur. Med cezir fikirli değil, karartıdır. irdeler, tartışır, gelişir ve geliştirir. Çünkü derinine ve inceliklerine da lmadan sadece Neufert"e bakılarak bir spor kompleksinin çizilemeyeceğini bilir. Eleştiride deneyim, sağduyu ve objektiflik gerekir. Meslektaş kıskançlığı zayıflıktır. Yapıcı ve doğru eleştiri her zaman gelişi me katkı sağlar. Özellikle Allah"ın [c. c.) evi olan cami dizaynında huzur ve huşu duygularını ön planda tutarak eski ile nostaljik bağlantılar kuran, yeni şekil ve malzemeler kullanarak, teknolojiden faydalanıp ona; statik, estetik, fonksiyonel özellikler katabilen ve aralarını en ideal şekilde irtibatlandıran mübalağasız, israfsız çözümler aranmalıdır. Ne kadar optimistte olsak postmodern, ütopik düşünceler cami tasarımına terstir. Çünkü mimar; ma"mur eder. Gerçek güzel; bütün duygutarla algılanandır... Müellifin tasartayıp çizdiği projenin uygulanmasında kontrollükte bulunmasının; işin sıhhati yönünden büyük faydası vardır. Çünkü herşey kağıt üzerinde gösterilmemiş olabilir. Cami unsurları ve hayaldeki birçok detay tatbikat esnasında yerini bulur.

5 1 1. Ulusal Cami Mimarisi Sempozqumu Gelenekten Geleceğe Cami Mimarisinde Çağdaş Tasarım ve Teknolojiler Unutmamalı ki; eksi leri, artıları ile her yapıtta güne ve atiye ders veren farklı boyutta güçlü bir öğretmendir. Her öğrenci kapasitesine göre alır. Uygulanan cami; aslına uygun muhafaza edilmeli. ileride yine bu inceliklere vakıf olmayanların yalan yanlış ilave ve çıkartmalar yapmalarına m ani olmak için bir vakıfname yazı lmalıdır... ( Hanımlar mahfeline çamaşır teli gerip çarşaf atmak, revakları çirkin doğramalarla kapatmak, gereksiz yere rengarenk lambalar takmak, önüne gelen yere çiviler çakıp ilanlar.. vs asmak gibi ]. Burada cami görevlilerinin ve ilgililerinin mesuliyeti büyüktür!... Emanetin kullanımı ve devredilmesi çok hassastır. Takriben aynı konular etrafında dönüp dolaşmamız bundandır. Bilmeyenlerle bir olmayan bitenlerden" olmak her zaman gönülden arzumuzdur... Cami ler: 1. Sadece ibadet camileri. 2. Ziyaret camileri. 3. Cuma ve bayram camileri. 4. Protokol ve prestij camileri. 5. Cenaze namazı camileri. Gibi verdiği hizmete göre adlandırılır. Bugün ülkemizde yeni güzel Cami az olduğu söylenirken, güzellik çirkinlik kavramı kime, neye, hangi kriterlere göre belirlenir? Bazen proje iyi, uygulama kötü olabilir. Ama görünen o ki yüksek oran, ikisi de iyi değil. Koskoca 80 milyonluk Türkiye'de bu işe gönül veren bu kadarcık mı mimar var? Belki sıksak 100 kişi daha çıkar. Tabii ki bu da çok çok az. Cumhuriyetten önce 12,500, bugün 83,000 camiye ulaştığımız söyleniyor. Yaklaşık 950 kişiye bir cami düşüyor. Her sene 500 ilave geliyor. Peki, bu beğenmediğirniz 1 O,OOO'lerce camiyi kimler yapıyor. Tecrübesiz meslektaşlar mı veya ka lfalar mı? Cami konusu ihtisas isteyen çok özel bir konudur... Onu çizen, yapımına izin veren, maliyetini üstlenen onu güzel kabul ediyor ki uyguluyor!... Kişi kendi fikrini, fiilini en güzel sanabilir. Ancak herkesi, her kesimi memnun edecek "güzeli" yakalamak kolay olmaz. "Mükemmel" hedefi ile işe başlayarak ona mümkün olduğunca yaklaşmak gerekir... Bir bina şu anda hatalı ise 50 sene sonra da, 500 sene sonra da hatalıdır. Güzellik de öyle, Ecdadımızın eserleri 500 sene önce de güzeldi, şimdi de güzel, sonra da güzel olacağı gibi... Parası ödenen projenin değeri daha çok bilinir. Ama mimar; tutar imkanı vardır, aldığının iki mislini Camiye bağışlar, o ayrı mesele. Unutmayalım "Marifet; iltifata tabidir"!... Genelde halkımızın ufacık verebildiği bağışlarta yapılan camiler, olması gerekenin bir kaç misline maloluyor. Bir yerden kıstık sanı rken, bir yerlere olukla para akıtılıyor. Camiler kartondan yapılmıyor, milli servet heba oluyor, göz zevkine hitap edemeyen bu karmaşık fikirli yapılar malesef ileriye de hatıra kalıyor. inanılmaz boyutlarla alıp başını bulutlara doğru giden, şerefe adetleriyle övünülen, nisbetle, ana kitle ve çevre ile uzaktan yakından ilgisi olmayan, aynı kalıbı kullanmak için şerefe aralarında giderek ineetmeyi bile statik ve estetik açıdan beceremeyen, lüzumundan fazla yapılan, tornadan bile çıkamamış minareleriyle; eski taklit edildiği hayaliyle doğru olmayan karikatürümsü camiterimizin kendileri de şaşkın, belki bizlere kırgınlar..._biz ne halden, ne hale geldik" diye. Bu da onların bizim üzerimizde ki hakkı olsa gerek!... Gören göze, duyan gönüle göre; maddenin o çıkmıyor sayılan sesi aslında yüreklerde feryad ediyor. Cami tipolojisinde prototip(sizllerden artık gına geldi. "Yetti gari" tomurcuklarının filizlenip yeşermesini ve meyvalarını yemeyi özlemle bekliyoruz. illa birşey taklid edilecekse, o şeyin çok iyi etüd edilmesi gerekir. Hele bu bir de klasik mimarimiz ise kaç kişi bunun altından kalkabilir. Burada en fazla iki elin parmaklarına görev düşer cevap için. Bir sur tamirini bile doğru dürüst yapamazken klasik cami beklentisi bu durumda hayal olur. Tabi ki her zaman olduğu gibi istisnalar hariç.

6 01. Ulusal Cami Mimarisi Sempozijumu Davetli Konuşmacılar Dumankaya Cami 1 Pendik - Istanbul Emir Sultan ibn Selman Cami Rebi Ib n Malik Cami 1 Medine - Suud i Arabistan Medine Cami 1 Kayışdağı- istanbul

7 1. Ulusol Comi Mimorisi Sempozqumu Gelenekten Geleceğe Cami Mimarisinde ( Çağdaş Tasarım ve Teknolojiler Salt güzel, makyajsızken de güzel alandır. iskelet, boyutlar, hacim, yatay düşey hareketler ve sirkülasyondaki güzelliği ince yapı (makyaj, renk, ışık) ve çevre düzenlemesi ziynetlendirir. Dolayısıyla sanata ve mi mara değer vererek, yetişerek, yetiştirerek bu kaostan Diyanet İşleri Başkanlığımızın, mimarlık fakültelerinin, resmi sivil yetkililerin, mimar- mühendisler odalarının ve halkımızın bilinçli, özverili çalışmaları ve yardımları ile kurtulunabilir. El birliği ile hastalığı teşhis edip olması gereken hedefi ile tedaviye geçmeliyiz. Bu sempozyumumuzun gayesi debfj değil mi? Camilerimizle artık helalleşelim. Bir yerde camiye ihtiyaç var, yapılmalı diyenler olduğu gibi herhangi bir sebeple veya sebepsiz "ne gerek var yapılmasın" diyenler de çıkacaktır. Gerçekten gerekli ise, onlara hoşgörülü olarak anlatmalı, izah etmelidir. Diyalektik (eytişim) bir yaklaşım, problemi daha kolay çözer. Gerekirse bilinçli halkla bir referanduma bile gidilebilir. Belkide birgün işitme duymaya, bakma görmeye, dil gönüllisanından beslenmeye terfi ederse "nereden geldik nereye gidiyoruz?"un cevabını araştırmaya başlayacaklardır. 'Tip proje" konusuna gelince; Her ne kadar cami yaptırma derneklerinin pek hoşuna gitmese de bu mimara ve sanata bir darbedir. Cami mimarisini açalım derken tamamen kapatmış oluruz. Bir defaya mahsus 10 tip yapılır, sonra kullanma tarihi bitince bir 1 O daha mı yapılır? Ecdadım ız yüzlerce yıl önce bile, o imkansızlıklarda biryaptığını _bir dah.? yap.mamış. Bu tarz uygulama;.._ MÜŞKÜLÜ HAL ŞÖYLE DURSUN, HALLİ MUŞKUL EYLEME."ye döner. Cami; ihtiyaca, zemine, zamana, imkana göre yapılmalı. Yapılmış olmak için cami yapılmaz. Eski bir deyimle "GAVURA inat" Cami yapılmaz. Ancak talebi karşılamak için mümkün olduğunca çabuk çözümler üretmenin yolları aranmalı. Tecrübeli mimarlarla diyalog halinde olmalı, en azından fikir ve etüdlerinden istifade edilmelidir. Derneklere de projenin önemi anlatılmalı, aydıntatılmalı kalite için; zaman ve emeğe ihtiyaç olduğu belirtilmelidir. Cami; dün, bugün ve yarın düşünülerek yapılır. Gayesi ibadet olurken birazcık da ticaret ve politik olsun diye yapılmaz. Gaye hizmetse, Allah'ın rızası daima ön planda olmalıdır. Bunun nerelerde olduğu belli mi olur? Camisi yeterli iken gereksiz yere ikinci bir cami yapmaktansa; gereken yere yapmak veya ihtiyaca göre huzur evi, okul, çeşme, hastahane, yol, bir kuyu vb. yapmak herhalde rızaya daha uygun olmaz mı? Zaman zaman birbirine çok yakın Camiler görmekteyiz. Hiç ihtiyaç olmadığı halde bu nedir, lüzumsuz masrafa girmez mi, dinimizde "israf HARAM'DIR." Sözüne karşı gelmez mi, haklı iken haksız duruma düşülmez mi? Bu yanlış uygulamaların başka bir sebebi de; ihlas azlığı mı, helat para azlığı mı, yoksa inanç azlığı mı?... Her konu çok hassas!... Camiye gelir getireceği düşüncesiyle yapılan ancak çok zaman da getirerneyen zemin kattaki dükkanlar niçin yapılır? Hem boşa giden fazla masraf, hem bir ibadethane altında gürültü, patırtı. En önemlisi de yaşlı Cami cemaati için ki en çok cami kullanıcıları onlar, bir türlü aya rtanamayan dik basamakları tırmanma eziyeti. Hele hanımlara, çocuklara daha da zor, çünkü onlar iki kat tırmanmaya mecbur edilmişlerdir. Her zaman-asansör ve yürüyen merdiven yapma imkanı da olamadığına göre!... Bir tekerlekli arabalı engelli için bu problem daha da belirginleşir. Bunun için ram pa yapmaya kalksak 4 m. ye çıkmak için en az m. uzunlukta rampa gerekir, çünkü yer yer desahanlık yapmak gerekir. Cami için verilen para emanettir, doğru yere harcanmalıdır. isteyen ayrıca vakıflara da bağışta bulunabilir kişilik 2. kattaki camide kaç asansör, kaç yürüyen merdiven gerekir, acaba cemaat ne kadar zamanda boşalır. Çözüm rahat olmaz, ekonomik olmaz. Dolayısı ile camileri n asıl mekanı zemin kat olmalıdır. Bu ayrıca boşalma ve cenaze narnazına ulaşım rahatlığı, gerektiğinde acil çıkış kolaylığı sağlar. Şehir, kasaba ve köylerde cami yerleri önce şehireilik uzmanları, belediyeler tarafından tespit etmelidir. Cami sayısı ve yerleri yoğunluğa ve bölgeye göre değişir ki; ara mesafeleri m civarındadır. Kapasiteleri bugünün ve yarının ihtiyacına cevap verecek durumda olmalı. ilerde cemaat dışarıda kalıyor diyerek çirkin ilaveler, camekanlar yapılmamalıdır.

8 O 1. Ulusal Cami Mimarisi Sempozijumu Davetti Konuşmacılar Üniversitelerde cami konusu her zaman gündemde olmalı, kampüste birlikte ihtiyaca göre planlanıp uygulanmalıdır. Cami ler; bulundukları şehrin tarihi dokusu, kültürel, fiziksel yapısı, topografik durumu, iklim, ulaşım, vs. gibi şartlar göz önünde bulundurularak planlanmalıdır. Dolayısı ile bulundukları ortamın mimari yapısına yabancı kalmamalı, uyum sağlamalıdır. Mümkün olduğunca yerel malzeme kullanılmalıdır. Mimari tarz; şehirden köye doğru oradaki binalara paralel olarak daha basitle'şmeli ve daha ekonomik çözümler bulunmalı, hacmi küçülmelidir. Kubbe yerine çatılı ve sade çözümler de düşünülebilmelidir. Yerine göre şehirden şehire de farklılık olabilir. Nüfus yönünden farklı birizmir ile Aydın" da ayrı, iklim yönünden farklı Mersin ile Kars"ta ayrı, üslup yönünden farklı Bursa ile Mardin"de ayrı tarzlar uygulanmalıdır. Deprem ülkesindeyiz. Özellikle büyük kapalı hacimlerdeki insan yoğunluğu bir ani boşalı mda, panikte her ne kadar çözüm üretilse de yine problemdir kişilik ve üzeri kapasitedeki cami ile bir merkeze odaklanmak yerine daha makul boyutta ki birkaç camiyi çevreye yaymak daha uygun ot'lnaz mı acaba? Örneğin, bir Cuma namazı boşalımı içi ve dışı uzun müddet etkiler ki buda iş kaybı, zaman kaybı, hava, yakıt, stres vb. gibi menfi konularla karşımıza çıkar. Ancak bir protokol, prestij, Cuma, bayram camisi yapılacaksa uygun yer seçilip belediye, şehirciler, trafik, itfaiye, çevreci ler, jeologlar, sanat tarihçiler, mimar ve mühendisler odası, tasarımcılar, peyzajcılar vb. yetkililerin katılımı ve önerileriyle o bölgenin dini makamına sunulur. Şartlar oluşursa da pek ala yapılabilir. Burada söylemeden geçemeyeceğim bir yanlış uygulamamız da; ne gariptir ki dini makama herşey olup bittikten sonra usulen haber verilmesi..! Böyle mi olmalı? Esas caminin idarecisi, kullanıcısı, düzenleyicisi, bakıcısı sorumlusu onlardır. Açılış davetlerinde boy göstermek için beklemiyorlar. Şekil insanını, toplum hatta tüm yaratılmışlara yararlı insan haline getirebilme hizmetinin bilinciyle yoğurulmuşlar, onun için yaşıyorlar. Cami fikrinin her safhasında, özellikle kararda hocalarımız olmadan bu iş olamaz, doğru ve etik olan gereken yapılmalıdır. Ayrıca burada karşılıklı faydalar da oluşur. Mimarlarımız, din görevlileriyle diyaloğu devam ettirdikçe caminin maddesi, manası ile ilgili dini kültürleri, hocalarımızın da mimari ve sanat bilgileri artacak, çı ta giderek yükselerek, ortaya daha güzel, şık yorumlar ve eserler çıkacaktır. Din adamlarımızın da daha eğitimli, müspet ilimle de donanımlı olması, okuyuculuğu, hitabeti, hoşgörüsü ile kendini devamlı geliştirmesi cami cemaatinin adedinin ve kalitesinin artmasına sebep olur. Çünkü cami yaptırmak isteyenler bu cemaatten çıkacaktır. iklim: (güneş ve hareketleri, nem, yağış.. vs. ] hakim rüzgar - Max. ısılar: a ı yaz: b ı kış: gündüzgündüzgecegece- farkfark- Çevre: o Topoğrafya: o Manzara: o Ulaşım: o Tarih, sanat: o Yoğunluk: o irtifalar: o Yerel malzeme: o Gelenekler: imkanlar: Teknoloji: Gelecek:

9 1 1. Ulusal Cami Mimarisi Sempozqumu Gelenekten Geleceğe Cami Mimarisinde Çağdaş Tasarım ve Teknolojiler Arsa - imar durumu : (arsa alanı: m 2, boyutlar, katlar, çevre.. vs] a ] Yön+ KI BLE (açı ; kuzeyden saatibreleri yönü ]: pusula- gerçekb ] Imar %'si m2: c ] Çekmeler: kuzey- güney- doğu - batıd] Kesinti e ] Konsollar: f ] Max. Yükseklikler : Minare - Kubbe - Hizmet bölümlerig ] llerisi de düşünülerek yapılması düşünülen oturum (zemin kat] m 2 'si Zemin: (toprak, kil, kum, kaya, kireç taşı, dolgu, mix, düz, meyil, su, sel, deprem bölgesi. vs] zemin etüdü: kg/cm 2 Dış plastik: (üslup, detayda ve bütünde bina ifadeciliği, form fonksiyon uyumu, heyecan vericiliği, bina ve çevrenin birbirlerine olan katkısı, binanın oturduğu zemine yapışması ve yakışması, boyutlar, yatay ve düşeyde hareket, ışık, gölge, renk] iç plastik ve fonksiyon: (hacim, boyutlar, kullanım, rahatlık, yatay ve düşey ilişkiler] Kıble: Camide namaz illa kıbleye dönülerek kılınır. Kıble pusula ile tayin edilmez. Manyetik kuzeyi gösterdiği için, senenin değişik zamanlarında ufak tefek de olsa sapmalar olur. En doğrusu Güneş hareketlerinden faydalanıp Diyanet Takvimlerinde bulunan "Kı b le Saati" nden yararlanmak veya diğer bir yol yıldıztarla tayin etmek... Dünya kıble günleri 28 Mayıs ve (49 gün sonral 16 Temmuz 12.2Tdir. Tabii saat farklarını hesaplayarak dünyanın her yerinde bu saatte güneşe dönen kıbleye dönmüş olur, çünkü bu anda güneş tam Kabe'nin üzerindedir. Dünyada birinci ve en küçük saf Kabe'nin etrafında ona en yakın olan bir dairedir. Bu giderek açılır. Dünya üzerindeki en büyük saf ise dünya çevresi takriben ekvator kadar olan bir dairedir. Demek ki saflar aslında daireseldir. Işınsal olarak tek noktaya yönelinir. Bu da tevhidin göstergesidir. Dünyadaki insanlar kıbleye döndüğünde birbirine de dönmüş olur. Dairesel safı Kabe'den başka yerde uygulamak imkansızdır. Herhangi bir Camide Kabe'ye en yakın kişi imamdır, daha sonra ilk saftır. Ön safların tercih edilmesinin bir sebebi de Kabe'ye daha yakın olmasındandır. Ayrıca Camiye erken gelmeyi teşvik eder. Bir de Kabe'nin büyük okyanusta tam zıttı olan bir nokta vardır ki ne yöne dönülürse dönülsün kıbledir. Camiler Cum'a, bayram namazı ve teravih kapasitesine göre hesaplanarak bulunur. Bir senede nafileler hariç 1825 vakit namaz, rekat namaz, secde, tekbir vardır. Yoğun namaz 87 vakittir. Planlamada yeşile en az cami kadar yer ayrılmalı, arsanın tamamını doldurma alanları gayretkeşliğinde olmayarak, şehrin akciğerlerine katkıda bulunmalıdır.

10 1. Ulusal Cami Mimarisi Sempozqumu Davetti Konuşmacılar Ezan; namaz vakitlerini belirten günde 5 defa 7 söylem ve 15 cümledir. Okunuşunun bir üslubu vardır. Ezanın bir bağırma değil çağırma, ibadet ve kurtuluşa davet aracı olduğu unutulmamalı. Panayır hoparlörü gibi kafalara vurmamalıdır. Hastası, yaşlısı, çocuğu var. Canhıraş sesler; çekici olması gerekeni itici kılar. Sevdirmeyi, herzaman ürkütmeye, korkutmaya tercih etmeliyiz. Camiye gelecek kişi zaten vaktini yaklaşık olarak biliyordur. Bu güzel yumuşak okunan bir eza n ile hatırlatılmış olur. Keşke eskisi gibi usulü ile şerefelerden doğal insan sesi duyabilsek. O yüzden güzelseslileri seçip yetiştirmek dururken, merkezi ezanla işi mekanikleştirip, sunileştirip zaman zaman elektrik kesintisi ile aksamalara da sebep olarak o yüce müezzinlik mesleğini köreltmek niye? Yarın Peygamberimiz'in (s.a.s.] müezzini Hz. Bilal Habeşi"nin (r.a.] yüzüne nasıl bakılacak acaba? Bu yanlış. uygulamadan tez vazgeçilir de birde merkezi imamlık akla gelmez inşallah..! Namaza giriş abdestle olur. Abdest: bazı organların bize belirtildiği şekilde kirden arındırılması demektir. Yani camiye._!beytullaha] girerken maddi temizlik gerekir. Peki huzurullaha dururken manevi temizlik gerekmez mi? O yüzden bu kutsal mabede hizmet edecekler de T evbe suresi 18. ayette tarif edilmişlerdir. Karşıtı da Bakara suresi 114. ayette belirtilmiştir. Temiz, tahir olan her yerde namaz kılınabilir, ama bu cami demek değildir. Namaz; kulluğun idraki ve Allah'ın eşi emsali olmayan bir büyüklük sahibi olduğuna imanla başlar, aynı usulle hamd ve duatarla devam eder, Yaratan' ı ve yarattıklarını selamlayarak biter. Bir Allah dostu der ki: "Kendine mezar hazırlayacağına, kendini mezara hazırla". Bu manidar sözün ışığında derinlere in elim, bir kere içeri girelim, ne olup bittiğini görelim, araştıralı m, düşünelim, muhakeme edelim, sevelim, sevilelim, benimseyelim, duyarak uyarlayalım. O zaman vereceğimiz fikirler; kabiliyetimiz nispetinde daha sağlıklı ve sağlam temellere oturacak, göreceğiz ki camiyi gerektiği şekilde çift yönü ile yoruriılayabileceğiz. Bir cami ve müştemilatındaki bölümler: (Bazıları ihtiyaç ve imkana göre] 1- Ana Mekan, zemin katta çoğunlukla erkek cemaat için. Ayrıca engelliler, yukarı çıkamayan hanımlar ve çocuklara girişi çıkışı rahat çözümlenmiş bir bölüm. 2- Yan ve arka mahfiller, 3- Müezzin mahfili, 4- Mihrab, 5- Minber, 6- Kürsü, 7- Imam ve müezzin odası (lavabolul. 8- Kütüphane, 9- Depo, (fazla halı, hasır, elektrik süpürgesi, merdiven, kova, toz bezi v.s. için lavabo]. 10- Üst katta hanımlar ve erkekler mahfeli ve çıkış merdivenleri (ayrıca yangın merdivenil. 11- Kapalı son cemaat yeri, 12- Bodrum, 13- Cami içinde içme suyu dolabı (sebil], 14- Yardım sandığı, 15- Ön ve yan girişler ve acil çıkışlar, 16- Ön ve yan revaklar,

11 j 1. Ulusili Cilnıi Minıilrisi Senıpozqunıu Gelenekten Geleceğe Cami Mimarisinde Çağdaş Tasarım ve Teknolojiler 17- Revaklı avlu, 18- Şadırvan, 19- Mina re, 20- Bahçe düzeni, 21- Elektrik odası, 22- ısıtma, havalandırma odası, 23- Abdestlikler, WC [Erkek, hanım], ayrıca erkekler için pisuar, duş. Engelliler için de özel rahat edebilecekleri bölümler, 24- Musalla taşı ve gölgeliği, 25- Su deposu [özellikle yangın için yedek ve abdest suyunu toplayarak bahçe sulamak için], 26- Paratoner, 27- Otopark. Gerektiğinde ilaveten; 28- Bilgisayarlı kurs odası, 29- idare heyeti odası ve çay ocağı, 30- Bekçi odası, 31- imam ve müezzin evi, 32- Misafirhane, 33- Dini kitap, kaset vb. satan küçük bir dükkan, 34- Dış duvar ve giriş kapıları. Ayrıca fazla abartmadan halka sosyal hizmet vermek için çok maksattı salon, servisler, küçük çaplı sportif aktiviteler, ilmi kurslar, kafeterya, ufak bir hamam, gasilhane vs düşünülebilir. Bir de daima yağm,ur ve güneş altında bulunan musalla taşının olduğu cenaze namazı kılma mekanı Cami ile bütünleşen bir saçak altına alınabilir. Cami alanı müsaitsevip için özel bir namaz kılma bölümü; kafesle ayrılan, girişi çıkışı müstakil olan. Ayrıca hayır sahipleri tarafından organize edilen; fakirlere aş evi olabilir. Camide ibadet yapıldığından çevresini fazla yoğunlaştırmamak lazımdır. Sessizlik, sakinlik hep ön planda olmalı. Sosyalleşelim derken Cami çevresini panayır yerine çevirmernek lazımdır. Alan müsaitse ve gerekirse camiden biraz uzak çevrede bu ve ilave etkinlikler yapılabilir... Bölüll!lerle ilgili bazı öneriler: Yaşlı insanları ve küçükleri düşünerek cami, zeminden fazla yükseltmemeli. Engelli cemaatimiz için mutlaka eğimi %7-10 arası olan rampa yapılmalı. Kubbe; sürtünme kat sayısı, su tutuculuğu en az, formların köşesi kenan olmayan en mütevazisi, fakat en etkilisi, en akustiği ve en rahat açıklık geçilebilen, bir kemerin merkezinden geçen mihveri etrafında dönmesinden meydana gelen, zirve de tek noktada toplanması bir tevhid göstergesi olan ideal bir mimari elemandır [doğru uygulanması kaydı ile). Tabi ki uygun olabilecek başka geometrik her şekil, malzeme ve renk de düşünülebilir. Yeterki yerli yerinde, usulü ile, nisbeti ile kullanılsın, gönülleri rahatlatsın, ibadethane ruhunu ve huzurunu yansıtsın, o hacim

12 l. Ulusal Cami Mimarisi Sempozqumu Davetli Konuşmacılar etkisi ile içeri giren sıkıntılarından arınsın, ferahlasın. Hedef böyle yakalanmaya çalışılmalıdır... Zemin kat ve üst mahfil katında hem erkek, hem hanım ayrı ayrı namaz kılabilmeli. Önde erkekler, arkada hanımlar kılacak şekilde her iki katta da planlama yapılmalı. Giriş çıkışlar, merdivenler ayrılma lı. Her zaman yukarı çıkma zorluğu hanımlara olmamalı, adaletli davranılmalıdır. isteyen yukarıda, isteyen aşağıda kılabilmelidir. Basamaklarda rıhtlar cm arası olmalı, daha yüksek olmamalı. Merdivenlerde çocuklar için ara küpeşte yapılmalıdır. ihtiyaç ve imkan varsa camilerde asansör ve yürüyen merdiven de kullanılabilir. Kürsüye, minbere çıkış bir azap olmamalı, rahat olmalı. Özellikle Kürsü'ye arka taraftan girilmeli, hoca efendinin iskemlede oturur gibi veya diz çökerek istediği gibi oturması sağlanmalıdır. Tezyinat endişesiyle yapılan 45 'lik minber, iniş çıkışta hacayı zorlar. Burada işlev, görselin önünde gelmelidir, ihmal edilmernekle birlikte. Mihrab eğer zeminden biraz yükseftse arka kısmı derece civarında meyilli olmalı. imam değişmesi gerekirse yeni imarnın ayağını sürterek mihraba geçmesi sağlanmalıdır. ısıtma, havalandırma gizli yerlerde çözülmeli, özellikle Cum'a namazlarında bir kişinin aldığı oksijen, verdiği karbondioksit miktarı hesaplanıp hava sirkülasyonu ile daima temiz bir ortam sağlanmalı. Zeminden ısıtma veya daha ekonomik olan güneş enerjisi ile ısıtma çatıdaki görüntüsü de çözülerek düşünülmelidir. Bir insanın 1 saatte 24 m 3 temiz havaya ihtiyacı olduğu unutulmamalı, bunun cami hacmini de etkiteyeceği düşünülmelidir. Aydınlatma: al Tabii- güneş hareketleri ve yönleri düşünülerek, hacime göre pencere açıklıkları yeterli ışık için, sabah ve akşam namazında yarım, öğle ve ikindi namazlarında tam faydalanılacağına göre düzenlenmelidir. b] Suni kristal taklidi avizeler zenginlik yerine fakirlik sağlayacağından abartı yerine özel ve sade desenler, kandil tarzı fanuslar LED seçilmeli. Açık ve yansıyan ışıklandırmalardan spot, projektörlerden faydalanmalıdır. Ses düzeni, akustik: Hassasça hesaplanmalı. Caminin %66'sı yansıtıcı, %34'ü sesi yutucu malzemelerden olmalıdır. Ku b be akustik için en zor form olmasına karşı diğer yutucu malzemelerle en ideal hale getirilebilir. Kubbede pencereli ve penceresiz durumların bile çok farkı vardır. Kubbe çapı, formu ve irtifasının keza... Kabuklar, kırık geometrik plaklar, prizmatik veya plastik formlar, uzay kirişler vb. da usulünce kullanılırsa uygun olabilir. Bir camide insan doluluğu, hatta yaz kış kıyafet farkı bile akustiği etkiler. Sesin küreler halinde yayıldığı düşünülerek hoparlörler birbirine ve mikrofonlara karşı yerleştirilmemelidirler, insan kulağına çok yakın olmamalıdır. Bir sesin absarbe oluşu saniye ise, o idealdir. Fazlası rahatsız eder. Kubbe balkonu ve keçe kaplı zemini, nişler, girinti çıkıntılar, mahfiller, emici malzemeler vb. da bu konuda yardımcıdır. O yüzden kabuk şeklindeki yalın olan büyük açıklıklarda akustik her zaman problem olur. Ayrıca okuma mekanları olan Mihrab, Minber, Kürsü, Müezzin mahfeli gibi yerlerden yayılan sesler çakışmamalıdır. Mihrab'daki derinliğin, yüksekliğin, mukarnasın bile ses kırmaya faydası olur. Düz ve alçak olursa aşırı çınlama yapar. Özellikle ses cihazı çok kaliteli seçilmelidir. Çünkü Camide her şey sesle irtibatlıdır. Tabi bir de okuyucuların mikrofonu doğru kullanması. Genelde Arapça harflerde vurgu fazladır, herşeyde olduğu gibi bu da eğitim ister. Kuran-ı Kerim dolapları, rahleleri, tesbihlikler uygun yerlerde düşünülmelidir. Hat: Lafza-i Celal, Peygamber (s.a.s.] Efendimizin ismi, Hulefa-i Raşidln ve bazı Ayet-i Kerlmeler, Hadis-i Şerifler yazılır. Ce li, sülüs, tali k, divan i olduğu gibi tarz olarak kgfi ve ma'kili de mimariye uygun olarak kullanılabilir. Ancak nereye ne 39

13 1 1. Ulusili Cömi Mimilrisi Sempozqumu Gelenekten Geleceğe Cami Mimarisinde Çağdaş Tasarım ve Teknolojiler yazı konulacağı bilinmeli, giriş tarafında bir yerde de tefsirli bir Liste Levhası olmalı, ne yazdığı anlaşılmalıdır. o Tezyinat: Hiç bir zaman aşırıya kaçmadan. sadeliği ön planda tutarak İslami ve geometrik desenler ve renkler kullanılmalı, camileri n içi şekil ve renk cümbüşüne döndürülmemeli, kemerlerde sun'i çizgilerle ve renklerle taş taklidi yapılmamalıdır. Dış cephelerde de aynı. Sade kalsa daha iyi, işin ciddiyeti bozulmamalıdır. Secdlde: Cami derinliği, kolonlar vs. hep ritmik saf düzenine göre hesaplanmalıdır. İnsan boyunun %65 ile 75'i arasında seccade boyu gerekir. Bu ortalama bizim insanımız için cm' dir. Camide bu ibadet hareketlerini bilmeyen projede muvaffak olamaz. Arka duvar dibinden seccade başlayan çok Cami var. O son saf rukgya nasıl gidecek. Arkada en az cm kadar boşluk bırakıp safa başlanmalıdır. Halılar anti-bakteriyal yapılmalı, secde kolaylığı nedeniyle ilmekleri kıble yönüne doğru olmalıdır. Mihraplı olmamalı. Renk ve desen bulunduğu mekana uymalıdır. Bir kişi camide net olarak m 2 ve 1.31 m 3 yeri işgal eder. Brütte bu artar. Ayakkabılık, şemsiyelik, portmanto ve görevli. Pabuçlar için galoşlar ve çöp kutusu. Ayakkabılık çok zaman çözülememiş bir problemdir! Sularını damlatarak içeri göz önüne bırakmak mı iyi, yoksa son cemaat yerine bırakıp hırsıza davetiye çıkarmak mı iyi, kilitli dolaplar mı, kare raflar mı veya daha başka çözümler mi, tedbirler mi olmalı..? Adedi ve yerleri, kullanım rahatlığı ve bakımı çok önemlidir. Ayrıca engelliler için de kolaylık sağlayan çözümler getirilmelidir. Abdestlikler, tuvaletler: Rüzgar yönleri hesaplanarak yerleştirilmeli, mümkün olduğunca temiz tutulmalı, havalandırmaları, bakımı, titizlikle yapılmalı. Takunyalar su emmeyecek malzemeden seçilmeli, abdest alma yerleri iyi etüd edilmeli. Musluk, oturak yükseklikleri, ara mesafeler insana rahat abdest alma imkanı sağlamalı, üst baş ıslanmamalı. Oturamayanlara tutunarak ayakta abdest alabilecekleri imkanlar verilmeli. Tuvaletlerin önü, arkası kıbleye dönük olmamalı, namaz kılınan yerin kıblesinde, altında ve üstünde yapılmamalıdır. Hoparlör: Özellikle dışta ki hoparlörler fazla açılma malı. Estetik yönden de.serefe içerisinde veya gövdeye önü bir şebeke ile kaplı olarak gömülmelidir. Cereyan kesilmesine karşı jeneratör bulunmalı. Kapı - pencere: Hareket iç ve dışta rahat olmalı. Kapı adedi, yerleri ve boyutları yeterince olmalı. Ayrıca acil çıkış kapıları yapılmalı. Özellikle açılan pencere kanatları kullanışlılığı için denizlikten cm: yukardan açılmalı, altı sabit olmalı, vasistas açılmalı veya bakım kolaylığı düşünülmelidir. Sirkülasyon, giriş- çıkış: Toplu alanların dolmasından ziyade boşalması önemlidir. Çünkü yavaş yavaş dolar, ama birden boşalmak ister. Birde diğer rnekanlara göre buradaki en önemli fark girerken pabucunu çıkartır, çıkarken alır ve giyer. Bu hızlı çıkışı engeller. Çıkışların daha rahat olması için tedbir alınmalıdır. Bir cami 300 kişilik denirse o cami aslında 400 kişiliktir, yani Caminin %75'i dolduğunda o cami dolmuş sayılır. Daha sonra sıkışmalar başlar, özellikle teneffüs yönünden. Ayrıca kolay ulaşılan, dışarı açılan, acil çıkışlar mutlaka yapılmalıdır. o Engelliler: Hem abdest alma yerinde, hem tuvaletlerde özel mekan ayarlanmalı. Her noktaya yumuşak %7-1 O arası rampalada ulaşma lı. Cami içinde sabit oturma yerleri olmalı, rengarenk tabure sergisine izin verilmemelidir. Alem: Minare, kubbe formu ve boyutu ile alakalı ve nispetli olmalıdır. Yüksekliğin 1/1 O'u- 1/20'si kadardır, yükseklikle ters orantılıdır. Çizerek imal ettirilmelidir.

14 1. Ulusal Cami Mimarisi Sempozqumu Davetli Konuşmacılar Ekran: Hutbe, vaiz, mevlit gibi dini ritüellerin görüntülerini bahçe veya geride ki mekanlarda seyretme imkanı sağlanmalıdır. Alarm: Hırsızlık, yangın, sel, fırtına, deprem gibi durumlara tedbir için, içte ve dışta kameralı güvenlik sistemi kurulmalıdır. imam ve müezzin evi: Cami bahçesi genişse bahçede daha ziyade kıble tarafında planlanabilir, hiç bir zaman cami bünyesinde olmamalıdır. Ulaşım - otopark: Cami yeri ulaşımı kolay olmalı, gereksinime göre yeterli sayıda girişi çıkışı rahat olan otopark yapılmalıdır. Yedek: Kullanılan kaplama ve özel malzemelerin mutlaka bir kısım yedeği depoda saklanmalıdır. Koruma - bakım: Maddi değeri paha biçilemeyecek o eski sanat şaheserlerimizin korunması ehil ellerce asıllarına uygun, doğru olarak yapılmalı, ecdadın ruhunu sızlatmadan emanete riayetjg, nasıl olması gerektiğini göstermeli, bu konuda imkanları zorlayarak bilinçli elem'anlar yetişti rm eye çalışmalıdır. Hiçbir şey boşa değildir. Bizim bu platformda ki sempozyumumuz gibi. Bu kadar kıymetli konuşmacılar, misafirler, görevliler burada bir sebepten toplandılar. Diyanet işleri başkanlığımızın, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitemizin ve katılımcıların bu özverilerinin neticelerini kısa zamanda görmek ve bu tarz buluşmaların tekrarlarını yaşamak dileğiyle, hepsine teşekkür borçluyuz. Tenkit kolaydır, çözüm, çözüm üretmektir. "'Aşk olmadan, meşk olmaz"'. Mekandan mekana da fark vardır. Namazımız kılınmadan önce, namaz kılmak üzere de Allah'ımızın lc.c.) evine sık sık ziyaretçi olmalıyız. "'Herkes fikrinde hürdür"' sözüne "'Beni ilgilendirmez"' ile karışmamak yerine, iman ettiğimiz doğrunun, hanım ve erkeğe beşikten mezara kadar tavsiye edilen faydalı ilmin güzelliklerinden ihtiyacı olanların da istifade etmelerinde usulu ile, hoşgörü ve yumuşaklıkla, sevdirerek, anlatarak, uygulayarak az da olsa bir pay sahibi olmalıyız. Bu bilenin mesuliyetidir. Sonrası Allahımız'ın lc.c.) takdirine bırakılır. Bu hadis-i şerifi öğrenerek ve öğreterek bir ömür tatbik eden, "'Hikmetli kelam"' sahibi muhterem din hocalarımız; sadece imamete geçip namaz komutu vermek için özverilerini, emeklerini ve senelerini boşuna harcamıyorlar. lbret olmaz bize, her gün okuruz ezber de! Yoksa, bir maksad aranmaz mı bu ayetlerde? Lafzı muhkem yalınız, anlaşılan, Kur'an'ın: Çünkü kaydında değil, hiç birimiz mananın Ya açar Nazm-ı Celil'in, bakarız yaprağına; Ya hud üfler geçeriz bir ölünün toprağına inmemiştir hele Kur' an, bunu hakkıyle bilin, Ne mezarlıkta okunmak, ne de fal bakmak için! Mehmet Akif Ersoy Gaye; insanlığa ve hatta tüm mahlukata faydalı Rıza-ı ilahi'ye uygun, güzel ahlak sahibi, ilmi ile amil olan, salih, çalışkan ve doğru insanlar kazandırabilmek!... O