Türk ve Alman Medyas fl nda Ortado u

Transkript

1 Türk ve Alman Medyas fl nda Ortado u Mete Çubukçu Türkiye medyası coğrafi, tarihi, olarak çok yakın olduğu bir bölgeye uzun yıllar sırtını dönmüş dönemsel çatışmalar, krizler dışında pek ilgilenmemiş, yaklaşımı ise farklı nedenlerle negatif olmuştur. Ancak, Türkiye medyasındaki sözünü ettiğimiz bölgeye uzak durma ya da ilgi göstermeme anlayışı sadece medya değil Türkiye Cumhuriyetinin her türlü alandaki tercihi ile ilgilidir. Yüzyıllar boyu aynı coğrafyada yaşayan, aynı kültürel suda yıkanmış Türkiye komşu ülke ve halklara uzak durmuş, Ortadoğu çok yakın ama bir o kadar da uzak diyar haline gelmişti. Bu manzarada Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluş yıllarındaki tercihinin Batı dan yana çok net 67

2 Türk ve Alman Medyas fl nda Ortado u çizgilerle belirlemesinin, Osmanlı coğrafyasından kesin kopuşun, birçok asılsız tevatürle karışık Arap düşmanlığının, soğuk savaş paradigmasının Amerikan dış politika çizgisini bire bir izlemenin payı vardı. Kuşaklar boyu birçok siyasetçi, hariciyeci, gazeteci, akademisyen de böyle yetişmiştir. Tabii ki bu zihniyette Ortadoğu yu Batılıların gözünden değerlendiren, Edward Said in Oryantalizm olarak nitelendirdiği bakış açısının da payı vardı. Oysa biz Türkiyeliler de o Oryantalist bakışın odağındaydık. Belki de derdimiz, o kompleksi doğuya uzak durarak aşmaktı. Uzun yıllar Ortadoğu da gazetecilik yapan, naçizane Ortadoğu da çalışan bir gazeteci olarak bu kopuşu bizzat gözlemleyenlerden biri olarak durumu tuhaf karşılamıştım. Reel politik çıkar anlayışlarının, ön yargıların Ortadoğu halkları ile buluşmayı engellemesine karşı çıkmıştım. Oysa Filistin bize çok yakın, Şam hiç yabancılık çekmediğimiz bir kent, Beyrut gerçek bir mozaiğin başkenti, Kudüs insanlığın ortak tarihinin işgal edilmiş ruhuydu. Diğer yandan bölge yıllarca (ve hala) emperyalist güçlerin, büyük zenginlikleri halkıyla paylaşmayan diktatörlüklerle el ele tutuştuğu bir dünya merkeziydi. Kısaca, Ortadoğu handikapları, acıları, duyguları ile hem bizdendi hem de bizden ıraktı. Son 10 yılda bu manzara tersine dönmüş durumda. Türkiye de medyanın Türkiye Cumhuriyeti tarihinde hiç olmadığı kadar Ortadoğu ile ilgilendiği bir dönemden geçiyoruz. Bu durum dış ve iç konjonktürle açıklanabilir. Özellikle, soğuk savaş sonrası dünyayı olumsuz bir biçimde etkileyen Bush politikalarının Ortadoğu daki yansıması; Irak ın işgali, Filistin e yönelik haksızlıklar, Afganistan 68

3 Mete Çubukçu işgali, Lübnan saldırılarının yanı sıra Müslüman ve Arap alemine bakıştaki olumsuz yaklaşım, Medeniyetler çatışması tezi Türkiye de Batı ya, Batı yaklaşımına yönelik tepkileri arttırmıştır. Müslümanlık, ezilmişlik, haksızlık, önyargılı yaklaşım ve kendini öteki hissetme ortak paydasında hem insani hem de bölgesel olarak Ortadoğu ya yakın hissetmiştir. İçeride ise 2002 deki iktidar değişikliği; AKP iktidarının içeride oturduğu siyasi tabanın bölge ile ilgili hassasiyetleri ile AKP nin bu bölgeye yönelik kendini ilgisi dış politikada yeni bir tercih olarak ortaya çıkmıştır. Bu dönemdeki dış politika Ortadoğu ya ilgi (komşularla sıfır sorun, derinlemesine strateji, eski Osmanlı coğrafyasına ilgi), Türkiye nin bölgedeki ülkelere göre her bakımdan yeni bir aktör olarak ortaya çıkması, İsrail le inişli çıkışlı ilişkili ile birleşince bu politik tercihin yansımaları medyaya da kendisini göstermiştir. Özellikle PKK sorunu uzun yıllar boyunca Suriye, İran ve Irak gibi ülkelere yönelik olumsuz bakışın önde gelen nedeni olmuştur. Abdullah Öcalan ın Suriye den çıkarılması Suriye gibi ülkelerle barışma yolunun başlangıcı olmuş, medyadaki Suriye karşıtı söylem yerini dostluk yaklaşımına bırakmıştır. Bu durum medyanın dış politik değişikliklerde siyasi iktidarların ya da devlet politikalarının arkasından gittiğinin de göstergesidir. Siyasi pozisyon değişince medyanın olumsuz tavrı da değişmiştir. Kürt meselesi, PKK sorunu uzun süre bu bölgeye yönelik kullanılan dil, söylem ve bakış açısının önünde engel gibi durmuştur. Artık Türkiye medyası bölge ile daha yakından ilgileniyor, ama özellikle kullanılan dil pozitife dönüşüyor. Bu durum Irak Kürt Bölgesine yönelik bakış açısı ve kamuoyu oluşturma sürecindeki düşmanca bakış açısını da tersine çevirmiş. 69

4 Türk ve Alman Medyas fl nda Ortado u Kamuoyu medyadaki olumlu yaklaşımdan etkilenmiş, Irak Kürt bölgesi daha normal kabul edilebilir bir durum olmuştur. Bu durum da medyadaki pozitif yaklaşımın kamuoyu yaklaşımını bire bir etkilediğinin bir kanıtıdır. Artık bu sorunla ilgili daha rahat konuşulmaktadır. Türkiye medyası Ortadoğu konusunda eski önyargılarını kırmasa bile yaklaşımını değiştirmiştir. Ortadoğu ya uzak duran ana akım medya olarak nitelendirebileceğimiz yayınlar Türk dış politikasındaki değişiklik, hükümetin bölgeye ilgisi, son dönem gerçekleşen arabuluculuklar, ticari ve finansal ilişkiler neticesinde bu bölgeyle ilgili haberlerini arttırdı. Önyargılı yaklaşımını dengeledi; hem eleştirel hem destekler haberler yapılmaya başlandı. Ancak, bu medya bölümünün hala şüpheli ve ön yargılı olduğu söylenebilir. Hükümet yanlısı olarak adlandırılan medya ise Ortadoğu ile ilgili hemen tüm haberlere aşırı iyimser ve destekler yaklaşırken, bu bölüm medya da bölgeden kaynaklanan olumsuzlukları görmeme eğilimini tercih etti; bir Ortadoğu güzellemesi başladı. Özellikle bölgedeki baskıcı, diktatöryal yaklaşımlar görmemezlikten gelindi. Medyanın bu kesimi yanlış bir yaklaşımla din kardeşliği, Müslümanlık üzerinden ilişki kurmaya çalışırken, eski Osmanlı yı canlandırma yanılsaması içinde olanlar da var. Oysa Türkiye medyasının kendine özgü bir yaklaşımı olması gerekir. Bu özgün yaklaşım Avrupa Birliği Türkiye Ortadoğu üçgeninde gelişen bir zihniyet dünyası üzerine kurulmalıdır. Ama en büyük eksiklik gazetecilik yaklaşımı ve bilgi, görgü ve tecrübe eksikliğidir. Bölge dillerini (Arapça-Farsça-Kürtçe) konuşan gazeteci çok azdır. Ve bölge genelde batı kaynaklarından gelen bilgilerle değerlendirilmeye çalışılmaktadır. Medya kuruluşlarının bu bölgede 70

5 Mete Çubukçu büroları yoktur ve çok sıcak olaylar dışında genelde bölgedeki gelişmeler bizzat yerinde izlenmemektedir. Ana akım medyadaki görece artan ilgili hükümetin politikası ile doğrudan ilintili olmakla birlikte yaşanan bu kırılmadan sonra Ortadoğu daha fazla konu edilecektir. Hükümet yanlısı medyadaki genel ilgi de hükümetle sınırlı olmayacak gibi görünmektedir. Ön yargılara ve yaklaşımlara gelince: Özellikle İsrail konusunda uzun yıllar, Arapları alttan alta aşağılayan bir bakış açısı, kendini İsrail e yakın gören bir zihin ve medya dünyası son dönemde kırılmalar yaşamış, İsrail e karşı eleştirel olunabilmiştir. Ancak İslami medya daki gizli ve açık antisemitizm devam etmektedir. Her ne kadar bu rededilse bile haber ve başlıklara bu bakışı hala hâkim olmaktadır. AKP nin dış politik enerjisinin büyük kısmını bölgeye yöneltmesi kendi siyasi görüş ve tercihinden kaynaklansa da önemli bir adım attığını söylemek lazım. Bu yaklaşımın sadece din kardeşliği üzerinden yürütülmediği, AB ekseninden kayılmadığı sürece devam ettirilmesi gerekiyor. Bu tabii ki bu durum reel politika adına Ortadoğu daki anti demokratik yönetimleri, Amerika ile iş tutan şeriat rejimlerini, antisemitizmi, hatta dünya görüşünü paylaşmasak da Hamas a yönelik haksızlıkları dile getirmeyi engellemiyor. Söylenmesi gereken şu: Türkiye nin son dönemdeki Ortadoğu politikasını ne abartarak ne de küçümseyerek ele almak gerekiyor. Büyük sonuçlar alınır ya da alınmaz, her girişimden sonuç çıkar ya da çıkmaz ama bölgeyi yok sayma, küçümseme ve rol almaktan kaçınma politikası artık geçerliliğini yitirmiştir. Ne Irak ın işgaline karşı çıktığımız için ne Başbakan Erdoğan ın Davos taki çıkışı dünyanın sonunu getir- 71

6 Türk ve Alman Medyas fl nda Ortado u di ne de Amerikan yanlılarının iddia ettiği gibi Türkiye çok zor durumda kaldı. Ne Halit Meşal ziyareti, ne Hamas arabulucuculuğu Türkiye nin prestijini sarstı. Tabii ki bunların da abartarak Türkiye nin bölgede çok önemli rol oynadığı yanılgısına düşmemek gerekiyor. Medya yaklaşımının da bu çizgide olması gerekir. Genel anlamda ise "Türklerin" Ortadoğululaşmaktan korkmalarının gerçek nedeni yaşam tarzlarını kaybedeceklerine olan inançlarıdır. Batıyı Batı yapan değerlere verilecek referanslar, insan hakları normlarına sadakat ve azınlık sorunlarının çözümü için gösterilecek irade, laiklik endişelerinin ortadan kalkmasına, Türkiye'nin Ortadoğu'ya daha rahat açılmasına yol açar. Medya da böylesi bir atmosfere inanırsa Ortadoğu ya gerektiği önemde ve mesafede yaklaşabilir. Bizler zaten bir yönümüzle Ortadoğulu gazeteciler değil miyiz? Özellikle medya elitlerinin de bölgenin önümüzdeki dönemde ne kadar önemli hale geleceğinin farkına varması. Ve bölgeye Türkiye den özgün bakış açılarının oluşması ve bu konuda uzman gazetecilerin yetiştirilmesine katkıda bulunması gerekmektedir. Değişen bakış açısı Türkiye kamuoyunun bakışını da değiştirecektir. Ortadoğu yu bilen bir medya Avrupa Biriliği Türkiye ilişkilerinde Ortadoğu nun ne kadar önemli bir yere sahip olduğunu da görecektir. Ortadoğu Türkiye nin Avrupa Biriliği yolundaki itici güçlerinden biridir. Medya da bunun taşıyıcısıdır. 72