HİDROKARBON (PETROL / BİTÜM) SIZINTILARI Hydrocarbon (Petroleum / Bitumen) Oil Seeps

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "HİDROKARBON (PETROL / BİTÜM) SIZINTILARI Hydrocarbon (Petroleum / Bitumen) Oil Seeps"

Eser Eyüboğlu
7 yıl önce
İzleme sayısı:

4 HİDROKARBON (PETROL / BİTÜM) SIZINTILARI Hydrocarbon (Petroleum / Bitumen) Oil Seeps 25

5 Güneydoğu Anadolu daki Asfaltit Oluşumlarının Petrografik Olarak İrdelenmesi ve Asfaltitlerin Kullanımları Selami Toprak 1, Orhan Kavak 2 1 MTA Genel Müdürlüğü, Mat Dairesi, Ankara 2 Dicle Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Maden Mühendisliği Bölümü, Diyarbakır Asfaltit, katı, sert, siyah, siyah-kahverenginde ve petrol kökenli (Kavak, 2011), doğal bir organik madde oluşumudur. Erime noktası yaklaşık C dir. Asfaltit, karbon disulfid ile çözünür. Metamorfizma ile oluşmuş katı petrol bazlı bir maden olarak da tanımlanmaktadır. Ağır petrolün sıvı veya yarı sıvı olan bileşimlerinin uygun bulduğu ortamlara (çatlak, boşluk v.s.) yerleşmesi sonucu katılaşır, göçe neden olan; hidrostatik basınç, gaz basıncı, kapilarite, gravitasyon ve sıcaklık gibi etkenlere bağlı olarak ortamda yataklanırlar. Hareket halindeki asfalt, çeşitli kırık ve çatlakları izleyerek yüzeye kadar çıkabilir. Doğada bulunuş şekilleri çeşitli olan asfaltit, ülkemizde en yaygın olarak Şırnak bölgesinde bulunmakta ve burada fay ve çatlak dolguları şeklinde yataklanmışlardır. Asfaltit, yüksek kükürt, kül ve uçucu madde içeriklerine rağmen Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yıllardır ısınma amaçlı olarak kullanılmakta ve kömür olarak bilinmektedir. Asfaltitten değişik ürünlerde üretilmesi mümkün olduğu gibi, boya, vernik, oto lastiği, elektrik yalıtımı, batarya koruyucuları, genleştirilmiş kauçuk, zemin karoları, su geçirmez kabloların yapımı ve benzer çeşitli alanlarda da kullanılmaktadır. Asfaltit, son yıllarda sentetik ham petrol kaynağı olarak da önem kazanmıştır. Ancak toplam rezervin küçük görülmesi ve açık işletmeye elverişli rezervin önemli bölümünün işletilmiş olması gibi nedenlerle, sentetik petrol üretimi uygulamaya geçirtilmemiştir. Asfaltit terimi birçok isimle birlikte eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Bunlar çoğunlukla; migrabitümen, doğal katı petrol bitümü, pitch ve tar dır. Yapısında yaklaşık % 20 oranında petrole benzer sıvı ürünler bulundurması nedeniyle ekonomik olarak da dikkat çekicidir. Bu çalışmada, Güneydoğu Anadolu daki bilinen on iki farklı asfaltit filonlarından toplam 30 civarında örnek alınmış, bu filonlardan rezerv olarak fazla olan Avgamasya ve Harbol daha detaylı olarak ele alınmıştır. Örneklerin Rmax yansıma değerleri ölçülmüş ve organik ve inorganik bileşenleri dikkatle izlenmiştir. Bu çalışmada Seridahli, Avgamasya, Milli ve Segürük örneklerinin Rmax değerleri nispeten daha yüksek ( >% 0,35) çıkmıştır. Bu sonuçla Rmax değerlerinin yüksek olduğu alanlarda paleo-termometrik sıcaklıkların daha fazla olduğu (> 1000 C) sanılmaktadır. Karbon disülfid de bu asfaltitlerin daha az çözünürlülük gösterdiği de ortaya konulmuştur (Orhun, 1969). Bu durum Cudi şariyajına bağlı oluşumların daha fazla etkilendiklerini ortaya koymaktadır. Bu oluşumların % 35 in üstünde mineral madde (kül) içerikleri mevcut olup, bunlar asfaltik pirobitüm olarak ta değerlendirilmişlerdir (Lebküchner, 1969). Asfaltitler yüksek oranda (> % 7) pirit ve dolayısı ile kükürt içermekte, bu da asfaltitlerin yakıt hammaddesi olarak kullanımı esnasında, çevresel sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Mikron boyutta oluşum gösteren piritlerin uzaklaştırılması, öğütme maliyetlerinden dolayı yüksek görünmektedir. Bileşimlerinde çok düşük oranlarda nikel, molibden, vanadyum ve uranyum olmasına karşın, asfaltitleri yakıt olarak kullanmadan önce, bunları asit liçine tabi tutarak üretmek mümkün olabilmektedir (Seferinoğlu vd., 1982). Bu konuda çalışmaların uygulamada da devam etmesi ve bu yakıt hammaddesi kullanılmadan önce liç edilmesi tavsiye edilmektedir. Anahtar Sözcükler: Asfaltit, Asfaltitlerin Petrografisi, Asfaltitlerin mineral madde içerikleri, Güneydoğu Anadolu Asfaltitleri nin çevreye uyumlu olarak kullanımı 26

6 Petrographic Examination of the Southeast Anatolian Asphaltite Occurrences and Their Utilisation Selami Toprak 1, Orhan Kavak 2 1 General Directorate of Mineral Research and Exploration, Ankara 2 Dicle University, Faculty of Engineering, Department of Mining Engineering, Diyarbakır Asphaltite is a form of natural organic material, which is solid, hard, black, black-brownish colored, and of petroleum source (Kavak, 2011). Its fusion temperature is about C. It is soluble in Carbon Disulfide. It is also defined as a solid petroleum based mine formed with metamorphism. Liquid and semi liquid component of heavy petroleum solidifies in a suitable environment (as fracture, void etc.) and settles with effects of migration controlled with hydrostatic pressure, gas pressure, capillarity, gravitation and heat. Mobile asphalt passes through various fractures and cracks up to surface. There are various forms of asphaltites in nature and it is mostly observed in Sirnak region in Turkey and settled within fault and fracture cavities. In spite of high sulphure, ash and volatile matter content, asphaltite is utilized as heating fuel and even has been known as coal. It is possible to produce a great deal of material from asphaltite and also used in production of paint, varnish, car-tires, electric insulation, battery preservation, expanded natural rubber, floor tiles and waterproof cables. Asphaltite has recently taken lots of attentions to be counted as a source for production synthetic crude oil. But the production of synthetic oil from asphaltites has never set in application due to being assumed as small reserves and being consumed immensely. Asphaltite term is used synonymously with many names. These are; migrabitumen, natural solid petroleum bitumen, pitch and tar. Since it includes about 20% of liquid products, like petroleum, it takes interests economically as well. In this study, totally about 30 samples were taken from the twelve known individual asphaltite veins in South East Anatolia, the biggest reserves, Avgamasya and Harbol occurrences were taken into considerations with detail. Rmax reflection values of asphaltitic material were measured and the organic as well as inorganic ingredients of them were scrutinized. In the study, Rmax values of Seridahli, Avgamasya, Milli and Segürük samples display much higher values (>0.35%) than the others. With this result, it is assumed that the high Rmax showing regions have witnessed higher paleothermometric heat values (> 1000 C). The region s occurrences were ones found to display less solution in Carbon Disulphide (Orhun, 1969). Furthermore, it is estimated that the occurrences associated mainly with Cudi units have undergone much more severe actions. These occurrences comprising of more than 35% mineral matter (ash) content, and are called as pyrobitumens as well (Lebküchner, 1969). The asphaltites comprise considerably high amount of pyrite (>7%) and, resultantly, sulphure content, this cause to produce environmental concerns when used as fuel. Getting rid of the micron sized pyrites from the material seems costly due to high grinding costs. Although they contain of low amount of nickel, molybdenum, vanadium and uranium, it is possible to produce them with acid leaching before they are used as fuels (Seferinoğlu vd., 1982). It is advised that such studies to be continued in applications, and the material, to be leached before they are used as fuel raw material. Keywords: Asphaltite, Petrography of asphaltites, Mineral matter content of asphaltites, Environmentally responsive utilization of Southeast Anatolian asphaltite 27

Benzer belgeler

ŞIRNAK ASFALTİTLERİNDEN KÜLÜN FLOTASYON YÖNTEMİ İLE UZAKLAŞTIRILMASI

MADENCİLİK, Cilt 42, Sayı 1, Sayfa 27-34, Mart 2003 Vol.42,No. 1, pp. 27-34, March2003 ŞIRNAK ASFALTİTLERİNDEN KÜLÜN FLOTASYON YÖNTEMİ İLE UZAKLAŞTIRILMASI Deashing of Sirnak Asphaltites by Froth Flotation