ETİK KURULLARIN SORUMLULUK VE YETKİLERİ. Prof.Dr.Aytül Önal EGE ÜNİVERSİTESİ, TIP FAKÜLTESİ Tıbbi Farmakoloji AbD

Transkript

1 ETİK KURULLARIN SORUMLULUK VE YETKİLERİ Prof.Dr.Aytül Önal EGE ÜNİVERSİTESİ, TIP FAKÜLTESİ Tıbbi Farmakoloji AbD

2 KLİNİK ARAŞTIRMALAR ETİK KURULUNUN TEMEL İŞLEVİ Araştırmanın bilimsel amacı, yöntemi ve toplumdaki temel etik değerler göz önünde bulundurularak Gönüllülerin hakları, güvenliği ve esenliğinin korunmasını sağlamaktır

3 KLİNİK ARAŞTIRMALARIN YAPILMASINDA ETİK KURULLARIN ÖNEMİ Etik kurullardan çıkacak olan karar çalışmanın kaderini belirleyecek kritik bir süreçdir Söz konusu kararı vermek adına kullanılan yetki önemli sorumluluk gerektirir

4 «Bugünün araştırması, yarının sağlık hizmetidir» Sorumluluk İnsan Araştırmaları Etik kurulunun primer sorumluluğunun gönüllünün korunması olması, araştırmaların yapılmasının güçleşeceği anlamına gelmez aksine kalitesi daha iyi olan çalışmaların yapılmasına zemin hazırlar

5 KLİNİK ARAŞTIRMALAR ETİK KURULU KARARLARININ KALİTESİNİ BELİRLEYEN KRİTERLER (1) Helsinki Bildirgesi ve İyi Klinik Uygulamalar standartlarına uygun şekilde hareket etmesi Sunulan çalışmaları etik ve bilimsel yönden zamanında, kapsamlı ve bağımsız incelemesi

6 KLİNİK ARAŞTIRMALAR ETİK KURULU KARARLARININ KALİTESİNİ BELİRLEYEN KRİTERLER (2) Standart çalışma sağlanabilmesi Etik Kurul Standart İşleyiş Yöntemi Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu internet sayfasında yayımlanır ve gerektiğinde güncellenir

7 KLİNİK ARAŞTIRMALAR ETİK KURULU YETKİ VE SORUMLULUKLARININ ÇERÇEVESİ

8 KLİNİK ARAŞTIRMALAR ETİK KURULU YETKİ VE SORUMLULUKLARININ ÇERÇEVESİ

9 KLİNİK ARAŞTIRMALARI DEĞERLENDİREN ETİK KURULLAR (19 Ağustos 2011 tarihli yönetmelik) Klinik Araştırmalar Etik Kurulu Biyoyararlanım-Biyoeşdeğerlilik Etik Kurulu

10 KLİNİK ARAŞTIRMALAR ETİK KURUL ÜYE YAPISI (Üyelerin çoğunluğu doktora veya tıpta uzmanlık seviyesinde sağlık meslek mensubu olan en az 7 en çok 15 üyeden oluşturulur) Ø Tercihen iyi klinik uygulamaları kurallarına göre düzenlenmiş uluslararası klinik araştırmalara araştırmacı olarak katılmış olan ve tercihen farklı uzmanlık dallarından seçilmiş olan uzman hekimler Ø Farmakoloji alanında doktora yapmış veya bu alanda tıpta uzmanlık eğitimini almış kişi Ø Biyoistatistik alanında doktora yapmış bir kişi veya halk sağlığı uzmanı ya da bu alanda doktora yapmış tıp doktoru Ø Biyomedikal alanında çalışan mühendis veya uzman; bulunmaması halinde, bir biyofizikçi veya fizyolog Ø Hukukçu Ø Sağlıkmeslek mensubu olmayan kişi Ø Varsa tıp etiği veya deontoloji alanında doktora yapmış veya uzmanlığını almış kişi

11 BİYOYARARLANIM-BİYOEŞDEĞERLİLİK ETİK KURUL ÜYE YAPISI Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø Tercihen iyi klinik uygulamaları kurallarına göre düzenlenmiş uluslararası klinik araştırmalara araştırmacı olarak katılmış uzman hekimler Farmakoloji alanında doktora yapmış veya bu alanda tıpta uzmanlık eğitimini almış kişi Biyoistatistik alanında doktora yapmış bir kişi veya halk sağlığı uzmanı ya da bu alanda doktora yapmış tıp doktoru Biyofarmasötik, farmakokinetik veya farmasötik alanında doktora yapmış eczacı Farmasötik kimya veya analitik kimya alanında doktora yapmış eczacı ya da bu alanlarda doktora yapmış kimyager ya da kimya mühendisi Hukukçu Sağlık mesleği mensubu olmayan kişi Varsa tıp etiği veya deontoloji alanında doktora yapmış veya uzmanlığını almış kişi

12 ÜYE YAPISI Ø Çoğunluk üye doktora veya tıpta uzmanlık eğitimli sağlık meslek mensubudur seviyesinde Ø En az 3 kişi kurum dışından olmalıdır Ø Kuruma ait üst yöneticiler kurul üyesi olamaz Ø Aynı anda birden fazla Etik Kurul Üyeliği olamaz Ø Üyeler bilimsel ve etik yönden değerlendirme ve karar vermede bağımsızdırlar Ø Etik kurullarda bulunun üyeler iyi klinik uygulamalar ve klinik araştırmalar hakkında temel eğitimi almış olmalıdır ( yönetmelik revizyon)

13 SORUMLULUK VE YETKİLER Etik Kurul klinik araştırma ile ilgili bilgi için gizlilik ilkesine uymak zorundadır Üyeler gizlilik belgesi ve taahütnamesi imzalayarak görevlerine başlarlar

14 SORUMLULUK VE YETKİLER Başvuruları ilgili mevzuatta belirtilen süre içinde inceler Klinik araştırmalar Etik kurulu görüşünü başvuru tarihinden itibaren en fazla 15 gün, Biyoyaralanım-Biyoeşdeğerlilik Çalışmaları Etik Kurulu en fazla 7 gün içinde başvuru sahibine iletir Genetik olarak modifiye edilmiş organizma taşıyan ürünler, hücresel tedavi veya gen tedavisi çalışmaları ve ilaç dışı çalışmalarında süre 45 gün olabilir

15 SORUMLULUK VE YETKİLER Başvurular ile ilgili gerekli olan tüm istekler mevzuatta belirtilen süre içinde bir seferde başvuru sahibine iletilir İstenilen bilgi ve belgeler Etik Kurula sunuluncaya kadar inceleme süreci durdurulur

16 SORUMLULUK VE YETKİLER Araştırmanın mevzuata uygun şekilde yapılmasını ve takip edilmesini sağlamak amacıyla : Araştırma protokolü Araştırmacı Araştırma yapılacak yerler Gönüllülerin bilgilendirilmesinde kullanılacak yöntem ve belgeler Gönüllülerden alınacak olurlar Araştırmalarla ilgili diğer konular ile ilgili bilimsel ve etik yönden görüş verir

17 Araştırma başvurularında etik kurul aşağıdaki belgelerin eksiksiz olup olmadığına bakar

18

19 EÜTF klinik araştırma etik kurul başvurularında belge kontrol listesi

20

21 Etik kurul gönüllüler üzerinde yapılacak her türlü klinik araştırma hakkında görüş bildirir Gözlemsel veya Faz I,II,III,IV ilaç araştırmaları, biyoyararlanım ve biyoeşdeğerlilik çalışmaları, ilaç dışı ürünler, genetik materyal, tıbbi cihaz, cerrahi bir metod gibi tüm klinik araştırmalar

22 Etik kurul kararının «Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu na» bildirilmesi gerekli çalışmalar «İlaç ve biyolojik ürünlerin klinik araştırmalar hakkındaki yönetmelik» kapsamında belirtilen biyoyararlanım ve biyoeşdeğerlik çalışmaları dahil, ruhsat veya izin alınmış olsa dahi insanlar üzerinde yapılacak olan ilaç, tıbbi ve biyolojik ürünler, bitkisel ürünler ile ilgili klinik araştırmalar «Tıbbi Cihaz Klinik Araştırmalar Yönetmeliği» kapsamında belirtilen tıbbi cihaz ile ilgili klinik araştırmalar

23 Bunlar dışında kalan bakanlığa gitmesi gerekli olmayan klinik araştırmalar hakkındaki görüşlerini yalnızca başvuru sahibine bildirir Bu araştırmaların başlatılabilmesi için Etik Kurulun onayı yeterlidir.

24 Bakanlık onayı gerektirmeyen klinik araştırmalar Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø İlaç dışı gözlemsel araştırmalar Anket çalışmaları Dosya ve görüntü kayıtlarıyla retrospektif arşiv taraması Kan, idrar, doku ve radyolojik görüntü gibi biyokimya, mikrobiyoloji, patoloji materyalleriyle veya rutin muayene tetkik ve tedavi işlemleri sırasında elde edilmiş materyallerle yapılacak çalışmalar Hücre ve doku kültürü in vitro çalışmaları Genetik materyal çalışmaları (gen tedavisi hariç) Egzersiz çalışmaları /Antropometrik çlş.

25 Araştırma başvurusu hakkında görüş oluştururken asgari olarak: Araştırmadan beklenen yarar, zarar ve risk analizini yaparak Ø Araştırmanın bilimsel verilere ve yeni bir hipoteze dayanıp dayanmadığını Ø İnsan dışı deney ortamı veya yeterli sayıda hayvan üzerinde çalışılıp çalışılmadığını Ø Araştırma protokolü ve araştırma broşürü içeriğinin yeterliliği ve uygunluğunu

26 Ø Araştırma ile ilgili yazılı bilgiler ve gönüllü olurları için izlenen yöntemlerin uygunluğunu Ø Kısıtlılar, çocuklar, gebeler, lohusalar ve emziren kadınlar, yoğun bakımdaki ve bilinci kapalı kişiler üzerinde yapılacak araştırmalara ait gerekçenin yeterliliğini değerlendirir Çocuk ve gebe,lohusa ve emzirenlerin katıldığı araştırmalarda, yönetmelikte belirtilen bilgilendirme dahilinde karar almak zorunludur

27 Ø Araştırmaya bağlanabilecek bir yaralanma veya ölüm durumunda tazminat verilmesini Destekleyicinin sorumluluğu ve gönüllüler için yapılan sigorta poliçesinin kapsamını (Gözlemsel ve faziv ilaç çalışmaları sigorta kapsamı dışındadır) inceler Ø Gönüllülerin araştırmaya alınmasına ilişkin düzenlemeleri Ø Araştırmada görev alan araştırma ekibinin araştırmanın niteliğine göre uygunluğunu (Sorumlu araştırıcının araştırmayla ilgili bir uzmanlığı olması mevzuat gerekliliğidir) değerlendirir

28 SORUMLULUK VE YETKİLER Gönüllülere yapılacak ödemelerin yöntem ve içeriğine bakar (Bioeşdeğerlilik-Biyoyararlanım çalışmaları ile faz I çalışmaları) Gönüllülere yapılacak ödemeler hakkındaki bilgilerin yazılı bilgilendirilmiş olur formunda yer alması sağlanmalıdır

29 SORUMLULUK VE YETKİLER Etik Kurul ihtiyaç durumunda konu ile ilgili alanda uzman kişilerin görüşüne başvurabilir

30 SORUMLULUK VE YETKİLER Araştırma protokolünde, gönüllüden veya yasal temsilcisinden önceden onay alınamaması durumlarında (örneğin: araştırma konusunun acil müdahaleyi gerektiren bir durum olması) : Önerilen protokol ve/ veya diğer belgelerin ilgili mevzuata uygun olup olmadığını tespit eder

31 SORUMLULUK VE YETKİLER Onay alan çalışmaları araştırma sırasında ve yerinde izleyebilir Araştırma yapılacak yerlerin belirtilen standartlara uygun olup olmadığını değerlendirir

32 SORUMLULUK VE YETKİLER Devam etmekte olan çalışmaları yıllık bildirim formları üzerinden takip eder

33 SORUMLULUK VE YETKİLERİ Etik Kurul: Ø Yönetmeliğe ve ilgili mevzuata aykırı davranıldığında Ø Araştırma gerekleri karşılanmadığında Ø Araştırmanın güvenilirliği ve bilimselliği yitirildiğinde Araştırmacıya, destekleyiciye ve bakanlığa bildirir

34 EÜTF Klinik Araştırma Etik Kurulu Dosya Başvuru ve Bilgilendirme Süreci Dosya ve bilgilendirme için başvuru Başkan ve ilgili uzman üyeler tarafından değerlendirme (Protokol Değerlendirme Çizelgesi) Toplantıda tartışılması Araştırıcıya eksikliklerin bildirimi (Eksik Mektubu) Araştırıcı davet Bilirkişi değerlendirmesi Gelen düzeltmeler sonrası onay

35 Etik kurul değerlendirme kriterleri bağlamında dikkat çekilmesi gereken kritik noktalar

36 PROTOKOL Ø Bilimsel olmayan araştırma protokolunun etik olması mümkün değildir Ø Etik kurul bilirkişiler veya danışmanlar aracılığı ile de bilimsel yönden değerlendirme yapar. Ø Bilimsel olup da etik olmayan çalışmalara dikkat (randomize plasebo kontrollü çalışma)

37 PROTOKOL Ø Minimal risk alarak önemli oranda yarar sağlama olasılığı nasıl? Ø Gönüllüyü olabildiğince az rahatsız ederek bilimsel sonuçlara ulaşılabiliyor mu? Ø Çalışma faz-3 ise, faz-1 ve faz-2 çalışma sonuçları sunulmuş mu? (Araştırıcı broşürünün tetkiki gerekir)

38 Araştırmalar Ne Zaman Faz III Kapsamındadır? Ø Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsatlandırılmamış ilaçlarla yapılan tüm çalışmalar Faz III veya öncesi kapsamındadır Ø Buna ek olarak «İlaç ve Biyolojik Ürünlerin Klinik Araştırmaları Hakkında Yönetmeliği Madde 10 a göre aşağıda belirtilen koşullarda ilaç ruhsatlı bile olsa Faz III kuralları geçerli olacaktır: Ø Ruhsatlı ilaç prospektüste yazılmayan bir endikasyonda kullanılacaksa, Ø Ruhsatlı ilaç farklı doz/uygulama yolu ile kullanılacaksa, Ø Ruhsatlı ilaç farklı bir yaş grubunda (örn. çocuklarda) kullanılacaksa, Ø Prospektüste beraber kullanımına dair bir bilgi yok ve kombine kullanım varsa

39 PROTOKOL Ø Araştırıcılar yeterli mi? Konunun uzmanı mı? (Özgeçmişler kontrol edilir) Ø Çalışma merkezi bu çalışma için uygun mu? Şartlar yeterli mi? Ø Gönüllünün güvenliği sağlanmış mı? (Dışlama/dahil edilme kriterleri kontrol edilmeli) Ø Yapılan işlemlerin gerekliliği? Gereğinden fazla mı kan alınıyor? Gereksiz yere biyopsi mi yapılıyor?

40 BGO Gönüllünün anlayabileceği uygun bir dille kaleme alınmış olmalıdır Ø Bireysel yarar sağlayıp sağlamayacağı Ø Araştırmanın başlığı ve amacı Ø Söz konusu aktivitenin araştırma olduğu Ø Yeni bir ilaç denenecekse olası yan etkileri Ø Önceden saptanan yan etkileri Ø Alternatif tedavi seçenekleri Ø Alınan güvenlik önlemleri Ø Araştırmadan sorumlu olan hekime 24 saat ulaşabilme imkanı

41 BGO Ø Kimliğinin gizli tutulacağı ve bu konuda özen gösterileceği vurgulanmalı Ø Yurt dışına biyolojik örnek yollanacaksa bilgi Ø Katılan gönüllü sayısı Ø Genetik materyalin/alınan tüm örneklerin sonraki çalışmalarda kullanılma izni EÜTF Etik Kurulunda revizyon oranı: % 85

42 ÇOCUK GÖNÜLLÜLER Ø Söz konusu araştırma öncelikle erişkinlerde yapılmış mı? Yapılmış bile olsa çocuklarda yapılması gerçekten fayda sağlayacak mı? Ø Çocuğun anne-babasından usulüne uygun izin alınmış mı? yazılı olur Kendisinin rızası sorulmuş mu? 9-18 yaş arası çocuklar ve gençlerde Hatta çocuk anlayabilecek kapasitedeyse: ilkokuldan yani 6 yaşından itibaren Ø Etik kurulda çocuk hekimi olmalı veya dosya çocuk hekimi tarafından da onaylanmalı (çocuk diş çalışmaları dahil)

43 Zorunlu olarak danışmanlık istenmesi gereken çalışmalar (19 Ağustos 2011 tarihli yönetmelik) Ø Gebe,lohusa ve emziren kadınlarda yapılan çalışmalarda kadın doğum uzman görüşü Ø Çocuklarda yapılan diş hekimliği çalışmalarında, çocuk hekimi onayı zorunlu. Çocuk diş hekimi danışmanlığı şartı kaldırıldı ( yönetmelik revizyon)

44 SİGORTA Ø Gönüllü sigortalanmış mı? Ø Sigorta şirketi akredite grupta yer alıyor mu? Ø Araştırma ile ilgili Ölüm dahil tüm olaylarda güvence sağlıyor mu? Ø Hasta haklarını riske atacak istisnalar var mı? Ø Gerçekten de bu çalışmadaki hastaları kapsıyor mu? (tanımlanmış mı!) Ø Kapsam süresi uygun mu? (başvuru sırasında süre bitmiş olabilir!)

45 Sigorta ile ilgili önemli detaylar «Klinik Araştırmalarda Yapılacak Olan Sigorta Teminatına İlişkin Kılavuz»

46 SİGORTA NE ZAMAN GEREKLİ DEĞİL Ø Girişimsel olmayan tüm çalışmalarda Ø Gözlemsel araştırmalarda Ø Faz-4 ilaç araştırmalarında Ø CE- belgeli ve kılavuzundaki endikasyonunda kullanılan medikal cihaz araştırmaları (etik açıdan sıkıntı yoksa)

47 Onay Sonrası Etik Kurulun Takip Etmesi Gerekli Bildirimler Onaylaması gereken Belgeler; Protokol Değişiklikleri Bilgilendirilmiş Gönüllü Oluru Değişiklikleri Bilgi İçin Görmesi gereken Belgeler; İlk hasta alımı ile birlikte araştırmanın başlamasına ilişkin bilgilendirme, Yan Etkilerin Bildirimleri, Araştırıcı Bildirimleri (Güvenlik Raporları, Sponsor/ Monitör/ Yardımcı Araştırıcı değişiklikleri), Araştırıcı Broşürü (gönüllüyü tehdit eden güvenlik bilgisi hariç) Yıllık Bildirimler, Araştırmanın sonlandığına ilişkin bilgilendirme, Araştırma sonuçlarını içeren özet (Sonuç Raporu)

48 Etik Kurul yetki ve sorumlulukları bağlamında araştırmacı tarafından anlaşılmasında güçlük çekilen durumlar Etik kurullar çalışmanın bilimsel kısmına neden karışıyor düşüncesi

49 Etik Kurulların getirdiği kısıtlamalarla araştırmaların yapılmasını zorlaştırıyor düşüncesi Ø Ø Ø İlaç araştırmalarında fazların bilinmemesi Gözlemsel ilaç çalışmalarının tam anlaşılamaması Destekleyicisi olmayan araştırmalarda rutin dışı testler, sigorta, ilaçların karşılanması talebi

50 Onay alınmadan başlanan ve/veya tamamlanan çalışmalara, geriye yönelik onay için başvuru isteği Endikasyon dışı tedavide kullanılan ilaçlara ait veriler ile ilgili retrospektif çalışma tasarımı ile başvurusu

51 Etik Kurul un İşleyişi ile İlgili Bilgi Eksikliği Yazışmaların takibinin yapılmaması Eksikliklerin ilk bildirimi Etik Kurul tarafından yazılı olarak yapılmakta, sonraki takip aşaması araştırıcının sorumluluğundadır Başvuru zamanları ve toplantı tarihleri ile ilgili sıkıntılar Başvuruların hazırlanmasının son güne bırakılması nedeniyle imza/ belge eksiklikleri ile kabulü ya da gündemi belirlenmiş toplantıya dosyanın alınması için ısrarlar Çalışmanın eksikliklerinin tamamlanıp onay alması (çoklu imza) beklenmeden çalışmaya başlanması Dosyanın toplantıda değerlendirilmiş olması toplantı günü onay aldığı anlamına gelmemektedir.

52 Bilimsel araştırmaya ve hazırlanan dosyaya gerekli özenin gösterilmemesi Bilgilendirilmiş Gönüllü Olur Formu nda; Anlaşılır dil kullanılmaması IKU doğrultusunda belirtilmesi gereken tüm bilgilerin yer almaması Protokol de; Araştırma önemi ve gerekçesinin açıkça ifade edilememesi Araştırma metodunun yeterince detaylı verilmemiş olması Araştırma amacının literatür destekli olarak belirtilmemesi Örneklem büyüklüğü ve uygulanacak istatistiksel yöntemlerin çalışma tasarımına uygun olmaması

53 Dosya düzeni karışık ve yazım dili kötü olan çalışmaların dosyanın iyi incelenmesini zorlaştırması Bildirimlerinin zamanında ve ilgili formlar ile sunulmaması Etik Kurul ile yapılan yazışmaların, başvurular sırasında gönderilen belgelerin araştırıcı tarafından birer kopyasının saklanmaması

54 TEŞEKKÜR EDERİM