20-21 ARALIK 2016 GERİ DÖNÜŞÜM SEKTÖRÜNDE KOOPERATİFÇİLİK POTANSİYELİ VE ATIK TOPLAYICILARININ ROLÜ

Transkript

1 T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ILO International Labour Organization Swach Hindistan Katı Atık Toplama ve Taşıma Birliği FACyR Arjantin Atık Toplayıcıları ve ARALIK 2016 GERİ DÖNÜŞÜM SEKTÖRÜNDE KOOPERATİFÇİLİK POTANSİYELİ VE ATIK TOPLAYICILARININ ROLÜ Türkiye deki Atık Toplayıcıları İçin İleriye Yönelik Adımlar Atıldı Aralık ta merkezi ve yerel yönetim yetkilileri ile Türkiye deki atık toplayıcıları aynı masa etrafında atık toplayıcılarına özgü sorunları ve daha iyi bir katı atık yönetimi düzenlemesini ve modernizasyonunu tartışma fırsatı buldu. Geri Dönüşümcüler Federasyonu Amelior Fransa Paris Atık Toplayıcıları Birliği AGED Atık Kağıt ve Geri Dönüşümcüler Derneği İkitelli OSB Mh. YTÜ İkitelli Teknopark Sk. No:1/20 Başakşehir / İstanbul info@a-ged.org.tr

2 GERİ DÖNÜŞÜM SEKTÖRÜNDE KOOPERATİFÇİLİK POTANSİYELİ VE ATIK TOPLAYICILARININ ROLÜ 1. KATILIMCI KURUMLAR NO KURUM 1 Gümrük ve Ticaret Bakanlığı 2 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 3 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 4 İçişleri Bakanlığı 5 Maliye Bakanlığı 6 Sağlık Bakanlığı 7 ILO Türkiye 8 Arjantin Atık Toplayıcıları ve Geri Dönüşümcüler Federasyonu (FACyR) 9 Paris Amelior Atık Toplayıcıları Briliği 10 Sosyal Güvenlik Kurumu 11 Türkiye İş Kurumu 12 Ankara Büyükşehir Belediyesi 13 Ankara Keçiören Belediyesi 14 Ankara Mamak Belediyesi 15 Eskişehir Tepebaşı Belediyesi 16 Türkiye Belediyeleri Birliği 17 TÜKÇEV 18 Mesleki Yeterlilik Kurumu 19 TÜDAM 20 ÇEVKO 21 AGED 22 Atık Toplayıcıları Derneği 23 Geri Dönüşüm İşçileri Derneği 24 Ak Dünya Atık Madde Toplama Depolama Ayrıştırma İşleme Kooperatifi 25 Türkiye Milli Kooparetifler Birliği 26 A-AKAT Platformu 27 Çevre Mühendisleri Odası 28 TİSK 29 HAK-İŞ

3 2. KONUŞMACILAR KONUŞMACI KURUM UNVAN Arif Sami Seymenoğlu Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürü Numan Özcan ILO Türkiye Ofisi Direktör Özge Berber Agtaş ILO Türkiye Ofisi Program ve İdari İşler Yöneticisi Moustapha Kemal Gueye ILO Yeşil İşler Birim Başkanı Manuel Mateu Arjantin Atık Toplayıcıları Birliği Marcelo Villareal Arjantin Atık Toplayıcıları Birliği Toplayıcı Samuel La Couer Paris Amelior Atık Top. Birliği Naide İnan Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Daire Başkanı Aylin Çiçek Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Amb. Atıkları Şube Müdürü İbrahim Demircan Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı Daire Başkanı Nail Kardeş Sosyal Güvenlik Kurumu Sosyal Güvenlik Uzmanı Serter Oran Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler F. Araştırma Görevlisi Simel Esim ILO Koop Birim Başkanı Recep Karaman Atık Toplayıcıları Derneği Atık Toplayıcısı Mehmet Göçer Geri Dönüşüm İşçileri Derneği Yönetici Ramazan Gezer Ak Dünya Atık Mad. Top. Dep. Koop. Atık Toplayıcısı Bahri Ağaoğlu Eskişehir Tepebaşı Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Mdr. 3. KONU BAŞLIKLARI Ø Dünyada Atık Toplayıcılarının Örgütlenme Deneyimleri Ø Atık Toplayıcılarının Kooparetifleşmesi İçin Hukuki ve Yapısal Sorumluluklar Ø Türkiye de Atık Toplayıcılarının Örgütlenme Çabaları Ø Belediye ve Atık Toplayıcıları Arasındaki İlişkiler Ø Türkiye de Geri Dönüşüm Sektöründe Kooperatifçilik Potansiyeli ve Atık Toplayıcılarının Rolü Atölye Çalışması - Çalışma Grupları 4. YURT DIŞINDAN ÖRNEK ÇALIŞMALAR 4.1. HİNDİSTAN - SWACH SWaCH (Katı Atık Toplama ve Ayırma, Pune), Hindistan'ın tamamen kendi bünyesinde çalışan serbest atık toplayıcılarının ve diğer şehirli yoksulların kooperatifidir. Pune, vatandaşlarına atık yönetimi hizmetleri sunan özerk bir kuruluştur. SWaCH, Pune Belediyesi tarafından kapıdan kapıya atık toplama konusunda yetkilendirilmiştir. SWaCH, Pune de üyesi vasıtasıyla hane üzerinde hizmet vermekte ve sayısı sürekli artmaktadır. SWaCH, ülkedeki atık toplama birlikleri tarafından terfi ettirildi ve çalışma koşullarını iyileştirmek için in üzerinde atık toplayıcıyı organize etti ve ülkede sürdürülebilir bir atık yönetim modeli yarattı. Üye olan toplayıcıların %80 i kadın olması ilgi çekicidir.

4 SWaCH üyeleri, vatandaşların kapılarına giderek, ayrılmış (kuru ve ıslak) atıkları toplar ve belirlenen Belediye toplama noktalarına depolar. Islak atıklar ya konut kompleksinde işlenir ya da çöp kamyonlarına verilir. SWaCH, atık toplayıcıların geçim koşullarını iyileştirmelerini ve profesyonelce mesleki çalışmalar yapmalarını sağlamaktadır ARJANTİN FACyR Arjantin Atık Toplayıcıları ve Geri Dönüşümcüler Federasyonu 2001 yılında kuruldu. Burada kuruluş amacı içerisinde özellikle çocuk işçilerin bu sektörde çalışmasının önüne geçmek önemli bir yer tutuyordu yılında yaşanan ekonomik krizin ardından ülkede ortalı karıştı ve atık toplayıcı sayısında büyük bir artış oldu. Ülkede atık toplayıcılarının atıkları taşıması için raylı sistemler mevcut den önce sokaktan atık toplamayı yasaklayan bir mevzuat mevcutmuş, ancak polise rüşvet vererek toplama yapılabiliyormuş yılından itibaren ülkede Dışlanan İşçiler Hereketi adı altında toplumsal bir hareket başlamış. Gösteriler düzenlenmiş. Bunların sonucunda 2002 yılında söz konusu işçileri tanımlayan ve yasal hale getiren bir yasayı hükümet çıkardı. Ülkede 2006 yılında çıkarılan bir yasa ile sıfır atık sistemine geçildi. Burada tüm atıkların iki cins olarak ayrılmasına karar verildi. böylece Kuru Atık ve Yaş Atık olarak tanımlanan atıklar ayrı biriktirilmeye başlandı. Bu yasada ayrıca kuru atıkların yalnızca sokak toplayıcıları tarafından alınabileceği belirtildi. Tüm bu uğraşların sonucunda 2012 yılında, 13 kooperatif (6.000 toplayıcı) Buenos Aires Belediyesi ile ilk sözleşmeyi imzaladı ve şehirdeki tüm katı atıkları sadece toplayıcılar toplamaya yetkili oldu. Kooperatifin çalışmaları ve hükümete baskıları sonucunda devlet destekleri geldi. Toplayıcılar için gece çocuk bakım evleri, kamyon destekleri, asgari ücretin yarısı kadar bir nakit destek, sağlık sigortası destekleri verildi. Ayrıca, ülke genelinde 10 adet tesis devlet tarafından kurulup toplayıcıların kullanımına verildi. Buenos Aires te 13, ülke genelinde 70 adet toplayıcı kooperatifi mevcut. Ülkede civarı atık toplayıcısı olduğu tahmin ediliyor. Ancak en etkili çalışma Buenos Aires te. Çünkü en gelişmiş şehir burası. Diğer şehirlerde kaynak sorunları yaşanıyor. FACyR nin amacı, söz konusu programı ulusal hale getirmek. Bunun için de piyasaya süren sorumluluklarından kaynaklanan destekleri almak için yoğun çaba gösteriyorlar.

5 4.3. FRANSA AMÉLİOR AMELIOR Derneği aslında Avrupa da sokak toplayıcısı kavramı ve uygulaması çok olmadığından, eskici olarak tabir ettiğimiz kısmı temsil eden bir dernek. Burada geri dönüşüm haricinde, aslında toplama, tamir, satış işlemleri daha yaygın. Bu derneğin amacı da Paris Belediyesi tarafından yasaklanan bit pazarlarının (2. el pazarı) yeniden açılmasını sağlamak için organize olmak. Dernek sokaktan toplama yapan üyelerinin yaşadığı şu sorunlar nedeniyle Ağustos 2012 yılında kuruldu; araç eksikliği, yasal sorunlar ve dışlanma, pazar kurulmasının engellenmesi. Aslında Fransa da bu meslek 1240 yılından bu yana resmi olarak bir meslek. Bit pazarları, 1910 yılından bu yana resmi bir statüye sahip. Ancak Paris Belediyesi, tüm atıkların kendisine ait olduğuna karar vermiş ve kendisi dışında kimsenin toplama yapamayacağını duyurmuştur. Ancak belediyenin aldığı karar ile ulusal mevzuat arasında uyumsuzluk olduğu söyleniyor. Çünkü Fransa da sokakta bulunan her şey, toplayan kişinin olabiliyor. Paris te belediye toplayıcılara büyük baskılar yapıyor ve topladıkları malzemelere polis aracılığı ile el koyuyor. Dernek, yerel ekonomiyi canlandırmak, geri dönüşüm ve tekrar kullanımı teşvik etmek, atık azaltımı, istihdam yaratmak, toplayıcıların sosyal yaşamına katkıda bulunmak, toplayıcılar arası dayanışma ve kültürel faaliyetlerle ilgili etkinlikler düzenlemek gibi amaçlara yönelik çalışmalar yapmaktadır. 5. ÖZET Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Birleşmiş Milletler bünyesinde faaliyet gösteren Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) işbirliğiyle, Aralık 2016 tarihlerinde Ankara Monec Hotel de Geri Dönüşüm Sektöründe Kooperatifçilik Potansiyeli ve Geri Dönüşüm Sisteminde Atık Toplayıcılarının Rolü isimli bir çalıştay düzenlendi. Söz konusu çalıştaya katılımcı olarak davet edildik ve katılım sağladık. Ülkemiz atık toplayıcılarının temsilcileri ile atık yönetimi ve atık toplayıcılarının kooperatifleşmesi konusunda ilgisi bulunan kurum ve kuruluşların temsilcilerinin yanı sıra uluslararası katılımcıların da yer aldığı çalıştayın ilk gününde, merkezi ve yerel yönetim yetkilileri ile Türkiye deki atık toplayıcıları, aynı masa etrafında atık toplayıcılarına özgü sorunları ve daha iyi bir katı atık yönetimi düzenlemesi ve modernizasyonu konularını tartışma fırsatı bulunmuştur. İki günlük oturum önemli bir temayla başlamıştır. Türkiye modern entegre atık yönetimi sistemine geçiş sürecine geçerken atık toplayıcılarını rolü var mıdır? Eğer varsa nasıl olmalıdır? Kısa sürede tüm paydaşların kabul ettiği üzere aslında atık toplayıcılarının bir rolü vardır ancak

6 bu düzenlemelerde yer almamaktadır. Yukarıdaki sorunun cevabı basit değildir. Çünkü bireylerin, stratejilerin, kanunların, yönetmeliklerin ve kurumların dahil olduğu çok yönlü bir meseledir. Çalıştayda tekrarlanan önemli konulardan biri ise katı atık yönetimi mevzuatında, toplama ve ayırma yapan atık toplayıcıları kooperatiflerine dair hüküm içermesi gerekliliğiydi. Bir diğer konu ise bu işte çalışan çocuk işçiler konusuydu. Çocuk işçilerin kesinlikle bu sektörde çalıştırılmasının engellenmesi gerektiği konusunda herkes hemfikir oldu. Bununla birlikte çalıştayda, Atık Toplayıcıları Derneği, Geri Dönüşüm İşçileri Derneği ve Ak Dünya Atık Madde Toplama Depolama Ayrıştırma İşletme Kooperatifinden katılımcıların olduğu, atık toplayıcılarının örgütlenmesine yönelik bir oturuma yer verilmiştir. Oturumların arasında Arjantin ve Fransa dan katılım sağlayan atık toplayıcılarının deneyimlerine de yer verilmiştir. Çalıştayın sonucunda, atık toplayıcılarının kim olduğu, sayılarının ve demografik özelliklerinin mevcut durumda çok iyi bilinmediği sonuçlarına varılmıştır. Ayrıca, ülkemiz modern entegre atık yönetimi sistemine geçiş sürecine geçerken atık toplayıcılarının rolü ve sisteme entegrasyonu tartışılmıştır. Çalıştayda başta Kolombiya, Brezilya, İtalya olmak üzere diğer ülkelerde, kooperatifler gibi ortak girişimcilik fikirleri, atık toplayıcılarının atık yönetimi zincirine entegrasyonuna somut bir çözüm olarak ortaya çıkmıştır. Atık toplayıcılarının etkili bir şekilde örgütlenebilmesi için kooperatif işletme modelindeki eğitim ilkesine ihtiyaç duyulmaktadır. Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü kooperatif eğitim programını uygulamaya hazır olduğunu belirtti. Belediyeler de, değişmek üzere olan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği nin izin verdiği ölçüde, atık toplayıcılarından oluşan kooperatiflerle çalışmaya hazır olduklarını belirtti. Çalıştayın ikinci gününde ise ilk günün değerlendirmesinin yapılmasının ardından, çalışma grupları oluşturularak konu hakkındaki temel sorunlar ve olası çözümler hakkında fikir alışverişi yapılmış olup uluslararası katılımcılar için saha ziyareti gerçekleştirilmiştir. Çalıştayda gerçekleştirilen bilgi ve tecrübe paylaşımı sayesinde, ülkemizde ağır şartlar altında çalışan atık toplayıcılarının kooperatifleşmesi yolunda önemli bir adım atılmıştır.