Uluslararası nsan Bilimleri Dergisi ISSN:

Transkript

1 Uluslararası nsan Bilimleri Dergisi ISSN: MU LA MERKEZ LÇE GIDA YERLER NDE ÇALI ANLARIN EL VE VÜCUT H JYEN KONUSUNDAK B LG DÜZEYLER N N NCELENMES * Yrd.Doç.Dr.Mursayettin EKSEN**, meksen@mu.edu.tr Ö.Gör.Nihal KARADA ***, ndemirci@mu.edu.tr Ö.Gör.Ay e KARAKU ***, kayse@mu.edu.tr Mu la Üniversitesi,Mu la Sa lık Yüksekokulu enay ÖZDEM R**** U ur UZUN**** Ümit ÖZBEK**** TurgutUZUNÇAKMAK**** ÖZET Çalı mada. gıda i yerlerinde çalı an personelin sosyo-demografik özelliklerini belirlemeye yönelik 11, hijyen konusundaki bilgilerini ölçmeye yönelik 32 el ve 22 vücut hijyeni sorulardan olu an anket formu kullanıldı.bu çalı ma tanımlayıcı bir çalı madır.çalı manın evrenini Mu la Merkez lçede bulunan 178 gıda i yerinde çalı an 809 ki i olu turdu. Ara tırma çalı mayı kabul eden 710 ki i ile sınırlandırıldı. [1] Ara tırmada el, vücut hijyeni ve toplam bilgi puanları sırasıyla; 21.76±4.85; 16.08±2.88 ve 37.86±7.09 olarak belirlendi.. Çalı anların %51.4 nün ya grubunda oldu u; %44.2 nin ilkokul mezunu oldu u; en yüksek bilgi puanlarını lise mezunlarının aldı ı, e itim düzeylerine göre bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılı ın(p<0.05) oldu u belirlendi. Çalı anların görevlerine göre en yüksek oranla %39.6 nın garson oldu u; görevlerine göre en yüksek bilgi puanlarının ise fırıncılarda oldu u tespit edildi.çalı anların görevlerine göre bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılı ın(p<0.05) oldu u belirlendi.ara tırmada çalı anların % 51.3 nün 1-4 yıl süreyle çalı tı ı, en yüksek bilgi puanlarını yıl süreyle çalı anların aldı ı belirlendi.çalı anlarının % 58.3 nün i e girerken sa lık kontrolünden geçmedi i,%75.8 nin periyodik sa lık kontrolünden geçmedi i, % 75.6 sının hijyen e itimi almadı ı ve denetim yapılmadı ı tespit edildi. [2] Sonuç olarak; Gıda i yerlerinin toplum sa lı ı üzerindeki etkisi ve öneminin büyüklü ü göz önüne alınarak el ve vücut hijyeni konularında e itilmelerinin, periyodik olarak e itim ve denetimlerin tekrarlanmasının uygun olaca ı dü ünüldü. [3] Anahtar kelimeler:el ve vücut hijyeni [4]

2 2 Determining Of Information Level Of Hand And Body Hygiene Of Workers Working At Food Sector In Mugla City ABSTRACT In this stuty a survey composed of 11guestion to determine socio- demografic features of workers,32 questions about hand hygiene,22 question about body hygiene was used.this is a determining study. [5] Body of the study was composed by 809 people working at 178 different food production places in Mu la City. Research was limited with 710 people who admitted this study.in the study information points about hand and body hygiene in order was determined as 21.76±4.85, 16.08±2.88 and 37.86±7.09 of the workers,51.4% were in age group,44.2% were primary school graduates,secondary school graduates took the highest points,and a meaningful statistical difference was found ( p<00.5) between secondary school and primary school graduates. In the research it has been determined that 51.3% of the workers worked for a one to four years period,highest information points were taken by the workers who worked for a 21 to 24 years period of time. [6] As a conclusion considering effect and importance of food producing places on public health we claim that these workers should be regularly trained and inspected about hand and body hygiene. [7] Key words: hand and body hygiene [8] G R Gıdaların maddelerinin sa lıklı ve temiz olması, üretiminden ta ınmasına, depolanıp saklanmasına, hazırlanıp pi irilmesine ve servis yapılıp tüketilmesine kadar geçen tüm a amalarda gıda sanitasyonu ilkelerine tümüyle uyulmasına ba lıdır(baykan 1981). Kaliteli ve sa lıklı bir üretim için çevre ve çalı anların temiz, sa lıklı olmaları ile birlikte i letmede kullanılan hammaddelerin de belli bazı hijyenik ko ullarda elde edilmesi gerekmektedir.yeme-içme yerlerinde çalı anlar topluma gıda hizmeti sunmakla beraber sa lık hizmeti de sunmaktadır.(hobson 1980). [9] Hastalık kaynaklarından ve hastalıkları bula tırma vasıtalarından ahsen korunmak için alınacak tedbirlerin ba ında gelen unsur temizliktir.beslenme servislerinde çalı an personel besin zehirlenmelerinin önlenmesinde önemli basamaktır.el temizli i ki isel hijyenin en önemli adımlarından biridir.ayrıca yiyecek içecekle ilgili personelin sa lık durumu da çok önem ta ır(ci erim 1994). Elleri temiz tutmak çatlak ve sıyrıkların olu masını önlemek, bazı bula ıcı hastalıkların yayılmasını önleme yollarındandır. (Açıkel 2000,Sefit 1996). Gıdanın hazırlanmasından satı ına kadar olan safhada birçok kereler de i ik insanlar tarafından ellenirler. ( Açıkel 2000,Esmer

3 3 2001,Gıda Denetçisi E itim Materyali 1998,Turan 1992). Bireylerin enfeksiyon zincirini kırmada gerekli olan el hijyenine uymamaları, çevreyi kirletmeye ve toplumda endemik olarak görülen hastalıkların ortaya çıkmasına neden oldu u için oldukça önemlidir. El temizli ine dikkat edilmezse vücuda giren mikroorganizmalar sa lı ı tehdit eder ve hastalanmaya sebep olur (Açıkel 2000, Dündar 1993,Erdem 1990, Sarıkaya 2001, Uzun 1999).Gıda i yerlerinde çalı an personel kesinlikle kirli tırnaklarla yiyecek maddelerini ellememeli, bayan personelin tırnakları ojesiz ve kısa olmalıdır ( nedenle gıda i yerlerinde çalı an personelin hijyenik kurallara uyarak çalı ması, i yerinin ve ürünlerin hijyenik düzeyinin yüksek olmasını sa lamaktadır (Yurdakoç 1993). [10] Sa lıklı bir toplum do ru ve hijyenik bilgilerle donatılmı ki ilerle olu turulur. Sa lı ın korunması açısından büyük önemi olan bu bilgilerin ba ında ki isel temizlik, çevresel hijyen ve sanitasyon kuralları gelmektedir (Ta kanal 1993). Toplu beslenme yapılan kurumlarda sanitasyon, gıda maddelerinin yenilip içilmesi ile meydana gelen bula ıcı hastalıklar ve zehirlenmelerin önüne geçilmesinin yanı sıra, gıda maddelerinin hazırlanmasından tüketilmesine kadar geçen her a amada besinlerin yapısında yer alan vitamin, mineral, protein ve di er besin ö eleri de erlerinin korunması ve temizlik artlarına tam olarak uyulması faaliyetlerinin tümünü kapsar (Ünal 2000). [11] Bireyin vücudunu ve çevresini temiz tutması, bunları temizleme ilkeleri bireysel hijyenin amacını olu turur. Bireysel hijyende; deri ve mukoza, el, ayak, tırnaklar, a ız, di, saç, kulak önem ta ımaktadır (Açıkel 2000,Sefit 1996). [12] Yiyeceklerin ve içeceklerin saklanması, hazırlanma ve sunulma a amalarında uygun sa lık ko ullarının olmaması,besin zehirlenmelerinin önemli bir sorun haline gelmesine yol açmaktadır ( Darcan 2002). Ayrıca yiyecek içeceklerle ilgili personelin genel sa lık durumu da çok önem ta ır (Ünal 2000). Sa lıksız olan personel, yiyeceklerle, aletlerle yada yiyeceklerin hazırlamasında ve sunulmasında kullanılan kaplarla temastan kaçınmalıdırlar ( Çalı anların kendi sa lı ı ve hizmet sundu u ki ilerin sa lı ı açısından uymak zorunda oldukları bazı kurallar vardır ( ari.com., [13]

4 4 Ki isel hijyen; bireyin kendi sa lı ını devam ettirmesi için yaptı ı özbakım uygulamalarını içerir. nsanın kendi vücudunu ve giyeceklerini temiz tutması ve temizlemesi ki isel hijyenin amacıdır. Bu da vücudun her zaman sa lıklı olmasını sa lar (Bebi 1997, Turan 1992).Gıda maddeleri üretiminde çalı an tüm personel yüksek derecede ki isel hijyen kurallarına uygulamalı; servis personelinin üniforması daima temiz ve ütülü olmalıdır. Gıda maddeleri ile do rudan temas eden bütün personelin portör muayeneleri düzenli olarak yapılmalıdır. Gıda maddeleri ile bula abilecek hastalı ı oldu undan ku kulanılan, enfeksiyonlu veya açık yaralar ta ıyan, ba ırsak hastalıkları bulunan hiç kimse gıda maddelerine do rudan veya dolaylı patojenik mikroorganizmalar bula tırabilecekleri i lerde çalı tırılmamalıdır ( [14] Deri vücudun bazı atıklarını ter aracılı ıyla dı arı atar ve deri üzerindeki ter buharla tı ında bu atıklar deri yüzeyinde kalır. Banyo yaparak bu pislikler temizlenmezse, deri üzerinde bakteriler ço alır ve birçok hastalıklara neden olur. Bu atıklar aynı zamanda kötü kokmamıza neden olurlar (Dirican, Bilgel 1993, Sabuncu, Babada, Ta ocak, Atabek 1991, Turan 1992, Uzun 1999).Gıda i yerlerinde çalı anların i e ba lamadan önce ve i bitiminde vücut temizli i ve hijyeni sa layacak ekilde du almaları, bunun için gerekli olanaklar sa lanmalıdır (Yurdakoç 1993). [15] Mikroorganizmalar saç üzerinde bulunur. Bu nedenle yiyeceklerin hazırlanması sırasında eller saçlara temas ettirilmemeli, ettirildi ise temastan sonra eller mutlaka yıkanmalıdır. Bu durumu önlemek için ise gıda i yerlerinde çalı an personel eldiven ve bone kullanmalı, saçları temiz olmalıdır ( Ünal 2000). [16] Gıda üretim yerlerinde çalı anların bireysel hijyen kurallarına uymadıkları durumlarda hastalıkların bula masından direkt ve indirekt olarak hastalık kayna ı vazifesi görecekleri unutulmamalıdır. Bundan dolayı sanitasyon kuralları ve iyi bir hijyen bilgisi ve alı kanlı ına sahip personel hastalıkların ba ka hedeflere bula masını önleyen ilk engelleyici unsur durumundadır. Hijyenik üretim yapılmasında en büyük etken i letmede görev alan tüm personelin hijyenik durumu ve sanitasyon konusunda e itilmi ve konunun önemini kavramı olmasıdır (Ünal 2000). [17] Toplu beslenme hizmeti veren personelin i yeri ve ki isel hijyen konusunda bilgi düzeylerinin incelendi i çalı mada çalı anların %41.7 nin ilkokul mezunu ve %38.0 nin ya grubunda oldu u, e girerken sa lık kontrolünden geçmedikleri, periyodik sa lık

5 5 kontrolünden geçmedikleri, ya arttıkça e itim düzeyinin azaldı ı belirtilmektedir (Ünal 2000). [18] Ara tırma Mu la Merkez lçedeki gıda imalathanelerinde çalı an personelin el ve vücut hijyeni konusundaki bilgi düzeylerinin belirlenmesi amacıyla planlandı. [19] MATERYAL ve METOT Çalı mada iki bölümden olu an anket formu kullanıldı. Birinci bölümde gıda i yerlerinde çalı an personelin sosyo-demografik özelliklerini belirlemeye yönelik 11 sorudan olu an Ki isel Bilgi Formu (KBF); ikinci bölümde ise çalı anların el hijyeni konusundaki bilgilerini ölçmeye yönelik 32 soru, vücut hijyeni konusundaki bilgilerini ölçmeye yönelik 22 soru olmak üzere toplam 54 sorudan olu an Bilgi Düzeyi Ölçme Formu (BDÖF) kullanıldı.ara tırma tanımlayıcı bir çalı ma olarak yapıldı. [20] Çalı manın evrenini Mu la Merkez lçede bulunan 28 pastane, cafe ve çayoca ı, 119 lokanta, 16 fırın ve 15 yufka, ekerleme imalathanesi olmak üzere 178 i yerinde çalı an 809 ki i olu turdu. Ara tırma çalı mayı kabul eden 710 ki i ile sınırlandı. [21] Anket formu ilgili kaynaklar taranarak hazırlandı (Da 1996, Dündar m).ön uygulama sonucunda SPSS 10.0 paket programında anket formunun anla ılırlı ı ve güvenilirli i test edildi(cronbach s Alpha = ), anla ılmayan ifadeler yeniden düzenlendi. [22] BDÖF nun de erlendirilmesinde do ru cevaplara 1 puan, bilmeyen ve yanlı bilen cevaplara 0 puan verilerek bilgi puanı hesaplandı.bdöf de alınabilecek maksimum el hijyeni puanı 32, vücut hijyeni puanı 22. ve toplam bilgi puanı 54 dür. Veriler bilgisayar ortamında SPSS 10.0 paket programı kullanılarak de erlendirildi.. De erlendirmede bilgi puanı ba ımlı de i ken, ki isel bilgi formundaki veriler ise ba ımsız de i ken olarak kullanıldı. [23] statistiksel analiz yöntem olarak gruplar arası farkın önemlili i test edildi. Grup sayısı 2 olan de i kenlerin bilgi puanlarına göre kar ıla tırılmasında Independent Sample t testi, anlamlı çıkan çoklu de i kenlerin kar ıla tırılmasında Tukey HSD Testi kullanıldı. p<0.05 seviyesi önemlilik seviyesi olarak kabul edildi. [24]

6 6 BULGULAR Ara tırma kapsamına giren gıda i yeri çalı anlarının el hijyeni bilgi puanı ortalamasının ±4.85 oldu u, en dü ük puanın 2 en yüksek puanın 31 oldu u belirlendi. Vücut hijyeni ortalama bilgi puanın ±2.88 oldu u, en dü ük puanın 6 en yüksek puanın 22 oldu u tespit edildi. Toplam bilgi puanı ortalamasının ise 37.86±7.09 oldu u belirlendi. [25] Ya gruplarına göre bilgi puanlarının da ılımı Tablo 1 de, cinsiyetlerine göre bilgi puanlarının da ılımı Tablo 2 de verildi. Ya gruplarına göre bilgi puanlarının çoklu kar ıla tırılmasında ya grubu ile 0-19 ya grubu arasında el hijyeni, vücut hijyeni ve toplam bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı (p<0.05) ili kinin oldu u belirlendi. [26] Tablo 1. Ya Gruplarına Göre Bilgi Puanlarının Da ılımı Ya Grubu n % ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±7.46 Toplam ± ± ±7.09 f=2.809 f=2.652 f=3.310 p=0.039 p=0.048 p=0.020 Tablo 2. Cinsiyetlerine Göre Bilgi Puanlarının Da ılımı Cinsiyet n % Bayan ± ± ±7.89 Erkek ± ± ±6.82 Toplam ± ± ±7.09 t= t= t= E itim durumlarına göre bilgi puanlarının da ılımı Tablo 3 te, e itim durumlarına göre bilgi puanlarının çoklu kar ıla tırması Tablo 4 de verildi. [27]

7 7 Tablo 3. E itim Durumlarına Göre Bilgi Puanlarının Da ılımı E itim Durumu n % Okur- yazar ± ± ±8.09 lkokul ± ± ±6.05 Ortaokul ± ± ±7.44 Lise ± ± ±6.71 Fakülte/Yüksekokul ± ± ±8.09 Toplam ± ± ±7.09 f= f= f= Tablo 4. E itim Durumlarına Göre Bilgi Puanlarının Çoklu Kar ıla tırması * El Hijyeni Bilgi Puanı E itim Durumu Ortalamalar Arası Fark Standart Hata lkokul Okur-Yazar Ortaokul Okur-Yazar Lise Okur-Yazar lkokul Ortaokul Yüksekokul Okur-Yazar Vücut Hijyeni Bilgi Puanı lkokul Okur-yazar Ortaokul Okur-yazar Lise Okur-yazar lkokul Ortaokul Yüksekokul Okur-Yazar Toplam Puan lkokul Okur-yazar Ortaokul Okur-yazar Lise lkokul Ortaokul Yüksekokul * Sadece p<0.05 olanlar verildi. p Görevlerine göre bilgi puanlarının da ılımı Tablo 5 de verildi. Çalı anların görevlerine göre bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılı ın(p<0.05) oldu u belirlendi.ara tırmada el hijyeni ve toplam bilgi puanlarının a çı, garson ve bula ıkçılarda fırıncılara göre anlamlı derecede dü ük oldu u belirlendi. [28]

8 8 Tablo 5. Görevlerine Göre Bilgi Puanlarının Da ılımı Görevi n % A çı ± ± ±6.63 Garson ± ± ±7.61 Bula ıkçı ± ± ±6.54 Temizlik Görevlisi ± ± ±6.77 Fırıncı ± ± ±6.64 Toplam ± ± ±7.09 f=4.655 f=1.690 f=3.984 p=0.001 p=0.150 p=0.003 Görevde çalı ılan süreye göre bilgi puanlarının da ılımı Tablo 6 da, çalı tıkları süreye göre bilgi puanlarının çoklu kar ıla tırmasında 9-12 yıl çalı anlarda 1-4 yıl çalı anlara göre toplam bilgi puanları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı(p<0.05) bulundu. [29] Tablo 6. Görevde Çalı ılan Süreye Göre Bilgi Puanlarının Da ılımı Görevde Çalı tı ı Süre n % 1-4 yıl ± ± ± yıl ± ± ± yıl ± ± ± yıl ± ± ± yıl ± ± ± yıl ± ± ± yıl ± ± ±5.06 Toplam ± ± ±7.09 f=2.690 f=1.634 f=2.514 p=0.014 p= p=0.021 e girerken sa lık kontrolünden geçme durumuna göre bilgi puanlarının da ılımı Tablo 7 de verildi.periyodik sa lık kontrolünden geçme durumuna göre bilgi puanlarının da ılımı Tablo 8 de, hijyen e itimi alma ve denetimi yapılma durumuna göre bilgi puanlarının da ılımı Tablo 9 da verildi. [30] Tablo 7. e Girerken Sa lık Kontrolünden Geçme Durumuna Göre Bilgi Puanlarının Da ılımı e Girerken Sa lık Kontrolünden Geçme n % Durumu Evet ± ± ±7.55 Hayır ± ± ±6.52 Toplam ± ± ±7.09 t= t= t=

9 9 Tablo 8. Periyodik Sa lık Kontrolünden Geçme Durumuna Göre Bilgi Puanlarının Da ılımı Periyodik Sa lık n % Kontrolünden Geçme Durumu Evet ± ± ±6.93 Hayır ± ± ±6.59 Toplam ± ± ±7.09 t= t= t= Tablo 9. Hijyen E itimi Alma ve Denetimi Yapılma Durumuna Göre Bilgi Puanlarının Da ılımı Hijyen E itimi Alma ve Denetimi Yapılma n % Durumuna Evet ± ± ±7.02 Hayır ± ± ±6.81 Toplam ± ± ±7.09 t= t= t= TARTI MA ve SONUÇ Çalı mada ya gruplarına göre bilgi puanlarının da ılımı incelendi inde (Tablo 1) çalı anların %51.4 nün ya grubunda oldu u; el hijyeni, vücut hijyeni ve toplam puanın bu ya grubunda en yüksek oldu u ve ya gruplarına göre bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı(p<0.05) farklılık oldu u belirlendi.ya gruplarına göre bilgi puanlarının çoklu kar ıla tırılmasında ya grubu ile 0-19 ya grubu arasında el hijyeni, vücut hijyeni ve toplam bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı (p<0.05) ili kinin oldu u belirlendi. [31] Ara tırmada bilgi puanlarının cinsiyet göre da ılımları incelendi inde (Tablo 2) çalı anların %77.7 nin erkek oldu u; cinsiyete göre bilgi puanlarının kar ıla tırılmasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık (p<0.05) oldu u tespit edildi. [32] Çalı anların %44.2 nin ilkokul mezunu oldu u; en yüksek bilgi puanlarını lise mezunlarının aldı ı, e itim düzeylerine göre bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık(p<0.05) oldu u belirlendi(tablo 3).Çalı mada el hijyeni, vücut hijyeni ve toplam bilgi puanlarının okur yazar olanlarda ilkokul, ortaokul,lise ve yüksekokul mezunlarına, ilkokul mezunlarında lise mezunlarına ve

10 10 ortaokul mezunlarında lise mezunlarına göre istatistiksel olarak anlamlı derecede(p<0.05) dü ük oldu u tespit edildi(tablo 4). [33] Çalı anların görevlerine göre da ılımları incelendi inde (Tablo 5) en yüksek oranla %39.6 nın garson oldu u; görevlerine göre en yüksek bilgi puanlarının ise fırıncılarda oldu u tespit edildi.çalı anların görevlerine göre bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılı ın(p<0.05) oldu u belirlendi.ara tırmada el hijyeni ve toplam bilgi puanlarının a çı, garson ve bula ıkçılarda fırıncılara göre anlamlı derecede dü ük oldu u belirlendi. [34] Ara tırmada çalı anların %51.3 nün 1-4 yıl süreyle çalı tı ı, en yüksek bilgi puanlarını yıl süreyle çalı anların aldı ı(tablo 6), 1-4 yıl çalı anlarda bilgi puanlarının 9-12 yıl çalı anlara göre istatistiksel olarak anlamlı derecede dü ük (p<0.05) oldu u belirlendi. [35] Çalı anlarının %58.3 nün i e girerken sa lık kontrolünden geçmedi i belirlendi. Bulgular bazı ara tırıcıların(ünal 2000 ) bulgularına paralellik gösterdi. e girerken sa lık kontrolünden geçenlerin bilgi puanlarının daha yüksek oldu u; bilgi puanlarının kar ıla tırılmasında ise istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık(p<0.05) bulundu u belirlendi.(tablo 7). Ara tırma kapsamındaki ki ilerin yarıdan azının i e girerken sa lık kontrolünden geçmesi, do rudan insan sa lı ını ilgilendiren bu i kolunda insan sa lı ına verilen önem açısından dü ündürücü bulundu. [36] Periyodik sa lık kontrolünden geçme durumları incelendi inde (Tablo 8); çalı anların %75.8 nin periyodik sa lık kontrolünden geçmedi i, geçen bilgi puanlarının yüksek oldu u belirlendi. Bulgular bazı ara tırıcıların(ünal 2000 ) bulgularına paralellik gösterdi. Sa lık kontrolünden geçenlerin bilgi puanlarının daha yüksek oldu u; bilgi puanlarının kar ıla tırılmasında ise periyodik sa lık kontrolünden geçenlerde bilgi puanlarının istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek oldu u (p<0.05) belirlendi.(tablo 8). e girerken sa lık kontrolünden geçme durumuna paralel olarak periyodik sa lık kontrolünden geçme oranının da dü ük olması bu i yerlerinde çalı an personelin görev türü ne olursa olsun böyle ciddi bir konuyu önemsememesi sonucu sa lık problemlerinin kaçınılmaz olaca ını dü ündürdü. [37] Çalı anların e %73.9 nun hijyen e itimi almadı ı ve denetim yapılmadı ı tespit edildi. Bulgular bazı ara tırıcıların(ünal 2000 ) bulgularına paralellik gösterdi. E itim alanların bilgi puanların daha yüksek oldu u; bilgi puanlarının kar ıla tırılmasında ise istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulundu u (p<0.05) belirlendi (Tablo 9). Çalı ma kapsamındaki bazı i yerlerinde mevcut mevzuata

11 11 göre sorumlu personel bulundurulması zorunlu olmasına ra men hijyen e itimi ve denetimi yapılanların oranının dü ük oldu u kanaatine varıldı. [38] Sonuç olarak; gıda i yerlerinin toplum sa lı ı üzerindeki etkisi ve öneminin büyüklü ü göz önüne alınarak i e yeni ba layacakların i e ba latılmadan önce sa lık kontrolünden geçirilmesinin, el ve vücut hijyeni konularında e itime tabi tutulmalarının, e itimlerin belirli periyotlarla tekrarlanmasının, uygulanan e itimlerin sonrasında rutin olarak sürekli denetimlerin yapılmasının, bilgilerin i ba ında uygulamalarla hayata geçirilmesinin sa lanmasının, çalı anların periyodik sa lık kontrolünden geçmeleri konusunda bilinçlendirmenin uygun olaca ı dü ünüldü. [39] KAYNAKLAR 1.Açıkel, C.H.; Gülhane Askeri Tıp Akademisi nde Görev Yapan Gıda le lgili Personelin Hijyen Konusunda E itimleri, Genelkurmay Ba kanlı ı Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Askeri Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı Anabilim Dalı Ba kanlı ı, Uzmanlık Tezi, Ankara, Baykan,S., Besin Sa lı ı ve yol açtı ı sorunlar, çözüm yolları, Beslenme ve Diyet Dergisi,10,73, Bebi, H.; Hem ire Ö rencilerin Ki isel Hijyen Bilgi ve Uygulamalarının Belirlenmesi, Genelkurmay Ba kanlı ı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sa lık Bilimleri Enstitüsü Hem irelik Yüksekokulu, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Besin Zehirlenmesi, ( Ci erim,n., Toplu beslenme yapılan kurulu larda besin, mutfak ve personel hijyeni sa lı ı e itimi,mpm, Ankara, Da, A.; Toplu Beslenme Servislerinde Çalı an Personel çin Geli tirilen Hijyen E itim Programının Bilgi Tutum ve Davranı lara Etkisi, Hacettepe Üniversitesi, Sa lık Bilimleri Enstitüsü, Bilim Uzmanlı ı Tezi, Ankara, Darcan, O.; Besin Zehirlenmeleri, Mu la da Tarım Dergisi, 1, 9, 42-43, 2002.

12 12 8.Dirican, R. ve Bilgel, N.; Halk Sa lı ı(toplum Hekimli i), 2. Baskı, Uluda Üniversitesi Tıp Fakültesi, Yayın No: 70, Dündar, V.; Hastane nfeksiyonlarının Önlenmesinde El Yıkamanın Önemi, Medikal Magazin( nfeksiyon Hastalıkları Özel Sayısı), 91, 67-70, Erdem, S.; stanbul linin Ataköy ve Sultançiftli i Bölgelerinde ki Okuldaki Ö rencilerin Ki isel Temizlik Bilgi ve Uygulamaları, stanbul Üniversitesi Sa lık Bilimleri Enstitüsü Hem irelik Anabilim Dalı, Çocuk Sa lı ı ve Hem ireli i Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, stanbul, Esmer, G.; Konya l Merkezindeki Hastane Mutfaklarının Hijyen Durumunun De erlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi Sa lık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sa lı ı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya, Gıda Denetçisi E itim Materyali, Sa lık Bakanlı ı Temel Sa lık Hizmetleri Genel Müdürlü ü, Ankara, Halk Sa lı ı E itimi Toplum Beslenmesi Programı E itim Materyali, Sa lık Bakanlı ıwebsayfaları, ( Hobson,W.,Halk Sa lı ı Bilimi ve Uygulaması, Hıfzısıhha Okulu Yayını, Gürsoy Basımevi,Ankara, Özdemir, M.; Gıda letmelerinde Çalı anların Önemi ve Çalı an Hijyeni (murat.ozdemir@okyanusbilgiambari.com), Sabuncu, N., Babada, K., Ta ocak, G. ve Atabek, T.; Hem irelik Esasları Ders Kitabı, Ed., Seçim, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 496, Eski ehir, Sarıkaya, A.G.; lkö retim Ça ındaki Çocuklarda El Hijyeni, Selçuk Üniversitesi Sa lık Bilimleri Enstitüsü, Mikrobiyoloji(VET) Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya, Sefit, Ü.; Meslek Yüksekokulu Ö rencilerinin Ki isel Hijyen Bilgilerinin Saptanması, stanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi, Sa lık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, stanbul, Serim, Y.; Mutfakta Hijyen, ( Ta kanal, N.; Ankara daki Askeri Mutfakların ve Mutfak Personelinin Hijyenik Kontrolü Üzerine Ara tırmalar, Ankara Üniversitesi Sa lık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1993.

13 13 21.Turan, G.; Bursa Yöresinde Bulunan De i ik Gıda letmelerinin Hijyenik Durumları Üzerinde Ara tırmalar, Uluda Üniversitesi Sa lık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bursa, Uzun, Ö.; El Yıkamanın lkeleri, Sendrom Dergisi, , Ocak, Ünal, G.; Erzurum l Merkezindeki Resmi Kurumlarda Toplu Beslenme Hizmeti Veren Personelin yeri ve Ki isel Hijyen Konusunda Bilgi Düzeyi, Atatürk Üniversitesi Sa lık Bilimleri Enstitüsü,Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, Yurdakoç, K.; Besin Çevre ve Sa lık Ders Kitabı, Dicle Üniversitesi Basımevi, Diyarbakır, [40] *;I.Ulusal Sa lı ı Geli tirme ve Sa lık E itimi Sempozyumu(Uluslarası Katılımlı), Kasım 2004 Ankara Üniversitesi Sa lık E itim Fakültesi Sa lık E itimi Bölümü Ankara, sözel bildiri olarak kabul edilmi tir[ 41] **; Mu la Üniversitesi Mu la Sa lık Yüksekokulu, Ö retim Üyesi,MU LA [42] ***; Mu la Üniversitesi Mu la Sa lık Yüksekokulu, Ö retim Görevlisi,MU LA [43] ****;Sa lık Memuru [44]