KAYNAK ALANINDA TEHLİKE DEĞERLENDİRMESİ

Transkript

1 KAYNAK ALANINDA TEHLİKE DEĞERLENDİRMESİ Dr. Arif MÜEZZİNOĞLU İşyeri Hekimi Ankara Tabip Odası 1. GİRİŞ İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi verilerine göre iş kazalarında 2014 yılında en az 1886 ve 2015 ün ilk 10 ayında en az 1461 işçinin ölümü Türkiye de son dönemde işçi sağlığına ilişkin net bir fotoğraf ortaya koymaktadır. Sorunun diğer yüzü olan meslek hastalıkları ve işe bağlı sağlık sorunlarıyla ilgili olarak son yayımlanan SGK istatistiklerindeki verilere bakıldığında ayrıntılı bir analiz yapabilmek mümkün değildir yılında 10 u ölümle sonuçlanan 697 meslek hastalığına karşın, 2012 yılında istatistiklere göre yasal meslek hastalığı tanısı almış ve 1 i ölümle sonuçlanmış 395 olgu vardır yılında da meslek hastalıkları azalmaya devam ederek 351 e inmiş ve 2014 yılının istatistiklerine göre 494 olgu saptanmış durumdadır. Çalışma Bakanlığı bu durumu, Ulusal İSG Politika Belgesi nde 2009 yılına göre 2013 yılında meslek hastalıkları sayısında % 14 düşüş görülmüştür biçiminde başarı olarak ifade etmiştir. Oysa Bakanlık aynı 5 yıllık döneme ilişkin önceki politika belgesinde meslek hastalığı tanısının yetersizliğini fark ettiğini göstermek için meslek hastalıklarının tanısını %500 arttırılmasını hedefleri arasında sayıyordu. Ayrıca Bakanlığın kendi kaynaklarında belirtilen çeşitli hesaplamalara göre meslek hastalığı tanısının ortalama li sayılarda olması gerekiyor. Sonuç olarak memleketimizde, iş kazaları verileri üzerinden bazı sonuçlara ulaşılabilirken meslek hastalıkları ve buna bağlı olması öngörülen ölümler kararlı bir biçimde görünmez olmayı sürdürmektedir. Bu verilerin uluslararası boyuttaki karşılığına bakıldığında, ILO nun 2009 yılı açıklamalarına göre Dünyada her yıl 270 milyon iş kazası gerçekleşmekte ve 160 milyon insanda çalışmadan kaynaklı hastalık meydana gelmektedir. Her yıl yaklaşık 2 milyon 300 bin insan iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle yaşamını yitirmektedir. Bu kayıpların yaklaşık olarak 360 bini iş kazası, 1milyon 950 bini ise meslek hastalıklarından dolayı gerçekleşmektedir. CDC nin 2012 yılı raporunda ifade edildiğine göre Çalışma alanlarındaki sağlık ve güvenlikteki iyileştirmelere karşın ABD de hergün iş kazalarından 14 işçi, işe bağlı hastalıktan 134 işçi hayatını kaybetmektedir. (1) Bu çercevede Kaynaklı çalışma alanının sonuçlarına geçecek olursak; 2011 istatistiklerinde Kaynak yaparken meydana gelen kazalar 123 olarak bildirilmiştir. Yapılan bir araştırmaya göre; Kaynak ve sıcak kesme işlerindeki iş kazalarının dağılımı şöyledir. Yangın ve patlama 405

2 (%3), Gözde yaralanma (%67) (Göze yabancı cisim kaçması %32 + Kaynağın gözü alması % 35), Sıcak metal kıvılcım veya alevin elbisenin altına girerek yanık oluşturması (%11), Korunmamış deri yanığı ( %9), Elbise üzerinden nüfuz (%7), Elbisenin alev alması (%3) (2) Aynı yıl istatistiklerine göre, bir kısmının Kaynak işlemi sırasında gerçekleştiği öngörülen; Sıcak bir maddeden, sıvıdan, gazdan, alevden meydana gelen kazalar (1027), Elektrik akımından meydana gelen kazalar (465), Göze veya vücudun doğal boşluklarına yabancı cisim kaçması ile oluşan kazalar (686) olarak tanımlanmıştır. Buna karşılık bir kısmının Kaynak işlemi sırasında açığa çıkması muhtemel Ağır metal maruziyeti sonucu olarak ;Berilyum 2, Kadmiyum 1, Krom 1, Cıva 1, Manganez 2 ve Nikel 4, yine bu işlem sırasında açığa çıkan gazların maruziyeti sonucu olarak Karbon monoksit 4, Fosgen 2 ve Nitrik asit e bağlı olarak 1 meslek hastalığı saptanmıştır. Gene aynı başlıkta Siderozis 2 ve Sert metal tozları na bağlı 7 meslek hastalığı saptanmıştır. Sonuç olarak; meslek hastalıklarının geneldeki tespit edilememe sorunu Kaynak alanında da açıkça görülmektedir. Kaynakçılık, çalışma koşullarından dolayı çok çeşitli sağlık ve güvenlik sorunlarına maruz kalınan meslek gruplarından birisidir. Kaynakçı çalışırken, yangın, patlama, elektrik çarpması, metal dumanı ve nitrojen dioksit, karbon monoksit, ozon gibi gazlar, diğer hava kirleticileri ve UV radyasyonu, gürültü ve basınçlı gaz tüplerinin patlaması gibi bir çok tehlikeye maruz kalabilir. Uygunsuz pozisyonlarda uzanarak, diz çökerek çalışmayı gerektiren koşullar, fiziksel gerginlik, aşırı yorgunluk ve kassal yaralanmalara neden olabilir. Sıcak stresine, sıcak havada çalışmak, kaynak işlemi sırasında oluşan ısı ve kişisel koruyucu ekipmanların sıcaklığı emmeye uygun özellikleri de neden olabilir. Kaynak tehlikelerinin tanımlanıp, risklerinin değerlendirilmesine göre önceliklendirilmesi ve Risklerinin Yönetilmesi birbiriyle eşgüdüm halinde yürütülmesi gereken iki bölümlü bir çalışmayı gerektirmektedir. Bu çalışmalar; tehlikelerin ortam ölçüm yönteminin ve sıklığının belirlendiği bir maruziyet öncesi aşama ile oluşması muhtemel her bir riskin sistematik takip programının belirlendiği maruziyet sonrası aşamayı içermelidir. Bu çalışmada bir kaynak çalışanının işlem sırasında oluşan kaynak dumanına yönelik olarak bir izlem programı anlatılmaktadır. Genel olarak kaynağın yöntemi, girdiler (sarf malzemeleri) hangi gazların ve partiküllerin hangi miktarda ortaya çıkacağını belirler. Kaynak dumanı, arktaki farklı maddelerin yüksek ısı nedeniyle buharlaşması ve okside olması sonucu ortaya çıkar. Duman içindeki partiküller solunum organlarının en dar kollarına-bölgelerine ulaşabilecek kadar küçüktür. Örnek olarak bu partiküller demir, manganez, krom ve nikel içerebilir. Kaynak ve kesme işlemi sırasında insan sağlığına zarar verebilecek zehirli gazlar, dumanlar, metal buharı ve partiküllerin özellikle solunum sistemine zararı büyüktür. Kaynak dumanı; - Kaynak yapılan esas metalden (yumuşak çelik ve paslanmaz çelik gibi) veya kullanılan dolgu metalinden, - Kaynak yapılan metalin üstünde mevcut olan kaplamalar ve boyalardan veya örtülü elektrodlarda elektrod üzerindeki örtüden, - Tüplerden sağlanan koruyucu gazlardan, 406

3 - Arkta ultraviole ışınlarının ve ısının etkisi ile oluşan kimyasal reaksiyonlardan, - Kullanılan yöntem ve dolgu maddelerinden, - Çalışma ortamındaki hava kirliliği örneğin kaynak öncesi yapılan temizleme ve yağ sökme işlemleri sonucunda oluşan buhardan kaynaklanır. Kaynak işleminin oluşturduğu/ürettiği dumanının ve gazların yol açtığı hastalıklar da bu etkenlere bağlıdır. Toksik metallerin etkileri en fazla solunum, sinir ve üretim sistemi üzerinde görülmektedir.(3) Kaynak dumanının ölçümü, değerlendirilmesi: Genel toz limiti değeri solunabilir toz oranı:3mg/m 3, alınabilir toz oranı 10mg/m3 tür. Kaynak dumanının izin verilebilir üst limiti 3mg/m 3 tür. (4) Bu çalışma, kaynak alanında sağlık riski yüksek olan maddelerin karışımı olan anahtar bileşenlerin belirlenmesini ve böylece çalışmanın izlenmesini, işçi sağlığı için koruyucu önlemlerin belirlenmesini sağlar. Kaynak dumanındaki anahtar bileşenin belirlenmesi örnek 1 Sol sütun işlediğimiz malzemenin kaynak dumanı bileşenlerinin ölçülmüş oranları(%) ve sağ sütun bu bileşenlerin MAK(izin verilen azami konsantrasyon) değerleri(mg/m 3 ). Cr (IV) 4:0% F 10% ,5 Fe 49% Mn 3% ,5 Ni 0,32% Kaynak dumanının yoğunluğuna ilişkin formül: Her bileşenin ortamdaki yoğunluğu(mg/m3)x100 Kaynak duman yoğunluğu(mg/m 3 ) = Kaynak dumanındaki bileşenin yüzdesi Bu çalışmada kaynak duman yoğunluğu MAK değeri olan 3mg/m3 olarak kabul edilmiştir. Buna göre işlem sırasında oluşan kaynak dumanının bileşenleri % olarak ölçülerek oranlar bulunmuştur. Bu değerlere göre bileşenlerin yapılan hesaplamalar sonucu hesaplanan yoğunlukları aşağıdadır. Cr(VI)=0,12mg/m 3, F=0,3mg/m3, Fe=1,47mg/m 3, Mn=0;09mg/m 3, Ni=0,0096mg/m 3 Sonuçlar, F, Mn ve Fe in yoğunluklarının MAK değerlerinden çok daha düşük olduğunu göstermektedir. Diğer yandan Cr(VI) ve Ni MAK değerlerinin olmaması ile kritik olan maddelerdir. Cr(VI) nin hesaplanan yoğunluğu, Ni in yoğunluğundan daha yüksektir. Böylece bu kaynak dumanının sağlık açısından izlenmesinde Cr(VI) anahtar bileşen olarak seçilmelidir. 407

4 Kaynak dumanındaki anahtar bileşenin belirlenmesi örnek 2 Sol sütun işlediğimiz malzemenin kaynak dumanı bileşenlerinin ölçülmüş oranları (%) ve sağ sütun bu bileşenlerin MAK (izin verilen azami konsantrasyon) değerleri(mg/m 3 ). F 20,5% ,5 Fe 24,5% Mn 8,0% ,5 Cu 0,17% Ni 0,2% Kaynak dumanının yoğunluğuna ilişkin formül: Her bileşenin ortamdaki yoğunluğu(mg/m3)x100 Kaynak duman yoğunluğu(mg/m 3 ) = Kaynak dumanındaki bileşenin yüzdesi Bu çalışmada, bileşenlerin ortamda ayrı ayrı MAK değerlerine ulaşılması halinde, toplam kaynak dumanı yoğunluğu hesaplanmıştır. Buna göre; F ün MAK değeri olması halinde toplam duman yoğunluğu 12,2mg/m 3, Fe in MAK değeri olması halinde toplam duman yoğunluğu 12,25mg/m 3, Mn in MAK değeri olması halinde toplam duman yoğunluğu 6,25mg/m 3 tir. Hesaplanan en düşük yoğunluk Mn için 6,25mg/m3 olduğuna göre bu örnekteki Anahtar bileşen Mn dir. Eğer kaynak dumanı yoğunluğu olarak 6,25mg/m 3 e ulaşılmazsa, kaynak dumanındaki tüm bileşenler ilgili sınır değerlerinin altında demektir. Kaynak dumanı için 3mg/m3 MAK değeri olması dolayısıyla bu değere göre dumandaki bileşenlerin yoğunlukları hesaplandığında aşağıdaki sonuçlara ulaşılır. Fe=0,735mg/m 3, F=0,615mg/m 3, Mn=0,24mg/m3, Cu=0,005, Ni=0,006mg/m 3 Bu sonuçlara göre, F, Fe ve Mn yoğunlukları MAK değerlerinin çok altındadır. Cu ve Ni de çok düşük değerlerdedir. Böylece Mn izleme için anahtar bileşen olarak seçilmelidir. (4) Bu çalışma ile kaynak dumanına maruziyetin değerlendirilmesi; ortaya çıkan kaynak dumanının sınır değerleri aşmaması ve bileşenlerinin oranları ölçülerek yapılan hesaplarla saptanan Anahtar bileşenin izlenmesi ile maruziyetin kontrol edilmesi hedeflenmektedir. Ağır metal etkilenmesinin önlenmesi için bu çalışma ile biyolojik moniterizasyon birlikte sürdürülmelidir. Bunun için; 408

5 1- (6) 2- İşte Sağlık Gözetimi kitabının, Kaynak işlerinde çalışanların sağlık gözetimi bölümünden.(7) 3- Niosh un web sayfasındaki adresi ve yukarda örnek olarak bildirilen kaynaklardan faydalanarak biyolojik izlemi sürdürmek gereklidir. 2. SONUÇ Sonuç olarak kaynaklı imalat atölyelerinde sıkça karşılaşılan ve vücuda solunum yoluyla giren toz, duman, gaz ve buharlar yukarıda belirtilen kimyasal maddeleri içermeleri nedeniyle başta solunum yollarında olmak üzere sistemik bir çok meslek hastalığına yol açmaktadır. Bu alanda çalışanların sağlık gözetim programının temelini; çalışma ortamında maruz kalınan zararlı maddelerin ölçümü, oranlarının belirlenmesi, izin verilen sınırlarla 409

6 karşılaştırılması sonrasında buna uygun bir Kontrol programı hazırlayıp uygulanması oluşturmaktadır. Bu çalışmada ortamdaki kaynak dumanının total olarak ölçülmesi ile birlikte, bileşenlerinin oranlarının ve her bir bileşenin miktarlarının ayrı ayrı saptanması sonucunda ortamın doğru izlenmesi için anahtar bileşen ya da bileşenlerin belirlenmesini hedeflemektedir. Kaynak alanında açığa çıkan duman maruziyetinin kabul edilebilir sınırları aşmaması için ortam gözetimi çercevesinde bir kontrol programı öneren bu çalışmanın; Akut sonuçlarıyla dikkatlerimizin büyük oranda yoğunlaştığı alanın iş kazalarıyla birlikte aslında daha da ağır sonuçlarını bildiğimiz ama göremediğimiz meslek hastalıklarını tanımayı izlemeyi en önemlisi önlemeyi sağlaması açısından yararlı olması dileğiyle. 3. KAYNAKÇA: 1. Department of Health and Human Services in 2012 yılı Centers for Disease Control and prevention raporu, Sf Kaynak tekniği uygulamalarında iş güvenliği, Mühendis ve Makine Cilt :50 Sayı Bir kaynak çalışanının sağlık gözetim programı, VII.Kaynak kongresi, Sf Metal sektörü işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği rehberi, Sf Metal sektörü işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği rehberi, Sf 114, Ek Çalışma yaşamında sağlık gözetimi rehberi, Sf 364, Ek İşte sağlık gözetimi, Sf Kaynak alanında tehlike değerlendirmesi, 7.Ulusal İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Kongresi. 410