Türkiye de, ilk Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü nü Çanakkale de kuran hocamız Prof. İ.HulûsiGÜNGÖR ün aziz hatırasına

Transkript

1

2 Türkiye de, ilk Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü nü Çanakkale de kuran hocamız Prof. İ.HulûsiGÜNGÖR ün aziz hatırasına

3

4 Şahsî olarak bu günlere gelmeme vesile olan; bir ev endüstrisi olan halıcılığı, ülkemizde akademik olarak hayata geçiren ve akademide bölüm açılmasına vesile olan hocaların hocası sayın Prof. İ. Hulûsi GÜNGÖR ün vefatı haberini de maalesef bu çalıştayımızın gerçekleştiği gün aldık. Hocamızın bizlerin yetişmesine ve bölümün açılmasına olan katkıları yadsınamaz. Yanısıra bu çalıştayımız aynı zamanda hocamızı anma etkinliği olarak da kabul edilebilir. Kendisine, emeklerine saygıyla beraber; Allah tan rahmet, sevenlerine sabır ve başsağlığı diliyoruz.

5

6 T.C ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ AYVACIK MESLEK YÜKSEKOKULU HALICILIK VE KİLİMCİLİK PROGRAMI HALICILIK VE KİLİMCİLİK PROGRAMININ SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ÇALIŞTAYI BİLDİRİLERİ NİSAN 2012 AYVACIK/ÇANAKKALE

7

8 Bildirilerdeki konu ve görüşler ile bildiri yazılarının sorumluluğu tebliğ sahiplerine aittir. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesine mal edilemez. Kapak Tasarım: Gülhan APAK Sayfa Tasarımı: Zafer BURÇAK Yayıma hazırlayan: Niyazi SEZEN Basım Adedi: 40 ISBN: Ayvacık Meslek Yüksekokulu Tarafından Ayvacık Belediyesi nin Katkılarıyla Düzenlenmiştir. Baskı: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Matbaası Basım Yeri- Tarihi: ÇANAKKALE/ 2013

9

10 ÇALIŞTAY DÜZENLEME KURULU ONURSAL BAŞKAN Prof. Dr. Sedat LAÇİNER Rektör BAŞKAN Yrd. Doç. Dr. Selçuk BERBER Ayvacık Meslek Yüksekokulu Müdürü KOORDİNATÖR Yrd. Doç. Tahsin ÖZTÜRK El Sanatları Bölümü Başkanı ÜYELER Yrd. Doç. Tahsin ÖZTÜRK Yrd. Doç. Aslı AKSOY Öğr. Gör. Eşref BÜLENT SEKRETER Öğr. Gör. Mustafa GENÇ

11

12

13 İÇİNDEKİLER AÇILIŞ KONUŞMALARI BİLDİRİLER I. OTURUM Türkiye de Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü nün Kuruluş Tarihçesi Yrd. Doç. Tahsin ÖZTÜRK Meslek Yüksekokulları Halıcılık ve Desinatörlüğü, Halıcılık ve Halı-Kilim Programlarında Müfredat Sorunları ve Çözüm Önerileri Öğr. Gör. Eşref BÜLENT Uluslararası Standart Eğitim Sınıflandırması (ISCED) 97 nın Türkiye deki Meslek Yüksekokullarında Halıcılık Programlarına Uygulanmasının Sonuçları ve Ayvacık Meslek Yüksekokulu Halıcılık ve Desinatörlüğü Programı Örneği Yrd. Doç. Aslı AKSOY Halıcılık ve Desinatörlüğü Programı İsminin Halıcılık ve Kilimcilik Olarak Değişmesinin Öğrenci Taleplerine Etkisi; Talebi Artırmak İçin Öneriler Arapgir Meslek Yüksekokulu Örneği Okt. Murat ULAŞ; Öğr. Grv. Naci BULUR; Aslı Ü. ULAŞ; II. OTURUM Halıcılık Programlarının Sorunları ve Çözüm Önerileri Öğr. Gör. Berna SEVİNÇ Meslek Yüksekokullarının Ülkemizde Halı Sektörünün Gelişmesindeki Payı ve Önemi Öğr. Gör.Yeşim UŞAK III. OTURUM Dinar Meslek Yüksekokulu, Halı ve Kilim Bölümünün Dünü ve Bugünü Yrd. Doç. Erdal ÜNSAL...81 Uşak ve Çevresinde Dokumacılığın Yok Olması ve Canlandırma Önerileri Öğr. Gör. Nuray PÜTKÜL Turizmin Çanakkale Halılarına Etkisi Doç. Dr. Didem ÖZHEKİM (ATİŞ) I

14 Halıcılık Programından El Sanatları Bölümüne Geçiş Süreci (SDÜ Teknik Bilimler MYO El Sanatları Bölümü Örneği) Öğr. Gör. Z.Figen YURTERİ..104 Türk Halıcılığının İmalat Tasarım ve Pazarlama Sorunları Öğr. Gör. Mustafa GENÇ Yılı Mezunlarından Bir Konuşma Öğrt. Alev ÇETİN Çalıştay Sonuç Bildirgesi II

15 Değerli Misafirler ve Sayın Meslektaşlarım, Öncelikle hepinizi şahsım ve bu çalıştayın gerçekleştirilmesine özveriyle katkıda bulunan Yüksekokulumuz un öğretim elemanları adına saygılarımla selamlıyorum. Yüksekokulumuz Halıcılık ve Kilimcilik Programı nın; çok değerli rektörümüz Sayın Prof. Dr. Sedat Laçiner in fahri başkanlığında, Üniversitemiz bünyesinde düzenlemiş olduğu Halıcılık ve Kilimcilik Programının Sorunları ve Çözüm Önerileri Çalıştayı na hoş geldiniz, şeref verdiniz. Bu gün; Türkiye dekiüniversitelerde bulunanhalıcılık ve Kilimcilik Programları nınmevcut sorunları ve güncel durumlarını masaya yatırarak bunları çözmek için bir araya geldik. Ayrıca bu alanda süregelen mesleki eğitimin; çağcıl dinamikler doğrultusunda değiştirilip yeniden hayat bulması ve mezunların istihdamı açısından sektörel ihtiyaçları karşılayacak niteliklerin kazandırılmasının sağlanması için yapılması gerekenleri tartışıp bir karara bağlamak için de buradayız. Türk toplumunun kültürel yapısının göstergesi ve Orta Asya dan bu yana milletimizin dünya çapında tanınmasında en etkili unsurlardan biri şüphesiz- Türk halı sanatı olmuştur. Ne yazık ki bu alanda eğitim veren Halıcılık Programları, küreselleşen eğilimlerin ve endüstriyel gelişimin gerisinde kalmış ve devlet bünyesinde gerçekleştirilen çalışmalarda günümüz Türkiye sinde sektörelbazda ihtiyaç duyulan meslekler listesinde son sıralara yerleşmiştir. Bunun başlıca sebeplerinden biri gençlerimizin, kendi ürünümüz olan halılarımızı endüstriyel bir ürün olacak şekilde tasarlayıp küresel piyasaya uygun hale getirmelerini sağlayacakeğitim kurumu-sektör bağlantısının kurulamayışıdır. Bu eksiği giderebilmek için sektörün;mesleki eğitimden beklentileri ve öncelikleri, net olarak tespit edilmeli, ilgili programın müfredatı sektör talepleri göz önüne alınarak hazırlanmalı ve değişen talepler doğrultusunda sürekli yenilenmelidir. YÖK tarafından AB ye uyum sürecinde gerçekleştirilen Uluslararası Standart Eğitim Sınıflaması (ISCED 97) uygulamasıyla gelen program ismi değişikliği, Meslek Yüksekokullarımızda yer alan Halıcılık 1

16 programları içinde; özellikle tasarımsal boyuta yönelik öğrenci yetiştirilmesi hedeflenen Halıcılık ve Desinatörlüğü Programı açısından, geri dönüşü imkânsız sonuçlara yol açmıştır. Bu arada ortak sınıflandırma için uygun görülen Halıcılık ve Kilimcilik Programı ismi; kamuoyu, sektör ve öğrenci adayları arasında bir geri adım olarak algılanmıştır. Bunun nedeni mesleki eğitim sonrası istihdam kaygısıdır. Özellikle öğrenci adayları diplomada yer alan desinatör unvanının sektör tarafından tekniker unvanına tercih edildiğini düşünmektedirler. Görünen bir diğer gerçek de son beş yıllık süreçte halıcılık alanında yüksek mesleki eğitim veren programların öğrenci kontenjanlarını insan gücü planlamasına göre belirlemeyip sektöre, farklı program isimlerine sahip fakat aynı müfredatla eğitim görmüş fazla sayıda ara eleman göndermesidir. Oysa halı sektörü hammaddeden ürüne gelinceye kadar geniş kapsamlı bir süreç ve detaylı işlem aşamalarını gerektirmektedir. Bu da halıcılık ile ilgili programlarda ortak bir isim ve müfredattan ziyade mesleğin farklı alanlarında çalışabilecek şekilde kalifiye öğrencilerin yetiştirilmesine yönelik bir branşlaşma gerektiğini göstermektedir. Meslek Yüksekokullarımızda yer alan Halıcılık programlarımızda eğitimin kalitesini düşüren bir diğer önemli unsur da sınavsız geçişle öğrenci aldığı teknik orta öğretim kurumlarıyla arasında program bütünlüğünün olmayışıdır. Sonuç olarak Öğretim yılında Türkiye genelindeki 15 Meslek Yüksekokulu nda Halıcılık alanında 15 Program mevcutken 2011 yılına gelindiğinde bu sayının 7 ye indiği görülmektedir. Küresel pazarda kendi ürünümüz olan halılarımızın varlığını sürdürebilmesi, bu alanda yetiştirilecek kalifiye elemanların varlığına bağlıdır. Bu bağlamda; halen Halıcılık ve Kilimcilik ortak ismiyle öğretim vermekte olan programların çalıştayımız doğrultusunda alınacak kararlarla yenilerek güncellenmesi beklenmektedir. Bu çalıştayda ortaya konulacak önerilerin dikkate alınması ve çözüme katkıda bulunması dileklerimle hepinizi saygılarımla selamlarım. Yrd. Doç. Dr. Selçuk Berber Ayvacık Meslek Yüksekokulu Müdürü 2

17 Değerli Konuklarımız, 5-6 Nisan 2012 tarihinde Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ayvacık Meslek Yüksekokulu bünyesinde gerçekleştirilen Halıcılık ve Kilimcilik Programının Sorunları ve Çözüm Önerileri Çalıştayı konulu ve yaklaşık on üniversitenin Halıcılık-Kilimcilik ve El Sanatları bölümlerinin öğretim elemanları ile katıldığı toplantıya Ayvacık Belediyesi ve Ayvacık Meslek Yüksekokulumuz ile ev sahipliği yapmaktan onur duymaktayız. Ayvacık Belediyesi olarak günümüzü ve geleceğimizi etkileyen gelişmelerin, bunların yanında getirdiği bazı sorunların yanıtlarının aranmasında bölgemizin geleneksel ekonomik değerlerinin yaşatılmasında katkımızın bulunması bizi heyecanlandırmış ve mutlu etmiştir. Bilim, tüm hızı ile ilerlemesini sürdürürken insan hayatının olmazsa olmazları arasındadır. Bütün bunların ışığında üniversiteler de bizim geleceğimizin teminatıdır. Bölgemizin sosyo-ekonomik planlama ile birlikte bu kapasiteye sahip olduğuna inanmaktayız. Bu bölgede yaşayanlar olarak bu vizyonuhemşehrilik ruhu ve eğitim ile güçlendirmek istiyoruz. Yüzölçümü 874 km 2 olan ve Anadolu nun batıdaki en uç noktasını da sınırları içinde barındıran Ayvacık, stratejik bir konuma sahiptir. Halkın geçim kaynağı turizm, tarım ve hayvancılıktır. Doğal ve tarihsel açıdan önemli bir ilçe olan Ayvacık ta; Assos, Gülpınar, Küçükkuyu gelişen turizm merkezleridir. Bunun yanı sıra ilçemiz sınırları içerisinde birçok antik kent ve tarihsel yapı bulunmaktadır ve günümüze kadar gelen bu yapılardan birçoğu korunmuş durumdadır. Assos, ApollonSmintheion, Gargara, Lamponia bunların bazılarıdır yılında belediye olan Ayvacık ın, Yunanistan ın en önemli adalarından biri olan Lesbos (Midilli) Adası na olan uzaklığı 6 mildir. Bu da Ayvacık ı dünyaya açılan bir kapı konumuna getirmektedir. 78 km kıyı şeridi ile ülkemizin en uzun sahil şeritlerinden birine sahiptir. Uzun bir kıyı şeridinin yanı sıra zengin bir kültür çeşitliliğine de sahiptir. Bu çeşitliliklerden biri de Ayvacık ve köylerinde yüzyıllardır dokunan halı ve kilim gibi geleneksel el sanatlarıdır. Bunlar ülkemizde olduğu 3

18 kadar dünyada da ilgi çekmektedir. Tarihimize bakıldığında Ayvacık, Orta Asya ve birçok doğu ülkesinden gelen göç ve ticaret yollarının kesiştiği bir noktada konumlandığı için büyük bir uğrak ya da göç bölgesi olmuştur. Bunların etkisi ile bölgemizde bir kültür sentezi yaşanmıştır. Buraya gelen her kişi kendi kültüründen bizlere bir parça yansıtmıştır. Halılarımızın üzerinde bulunan sembollerin farklı farklı anlamları bulunmaktadır. Her biri, içerisinde bir öykü barındırmaktadır. Halılarımızı dokuyan Ayvacık halkı; koyun kırkımından, ip eğirmesine ve boyamasına, tezgâh yapımından dokumasına kadar aslına sadık kalarak her şeyi atalarından öğrendiği gibi götürmektedir. Dokumalardaki desenleri kafalarında yıllardan beri taşıyıp halı ve kilimlerin üzerinde birbirinden güzel renk ve motifler yaratan sanki mühendislik hizmeti veriyormuş gibi ebatlarını ayarlayıp hayranlık uyandıran halıları ve kilimleri ortaya çıkaran halkımızın yaptığı bu el sanatlarını yaşatmak gereklidir. Zira günümüz koşulları ile beraber unutulmaya yüz tutmuş bir kültür haline gelmektedir. Bu bağlamda kültürel değerlerimizin korunması ve yaşatılması konusunda Belediyemiz üzerine düşeni yapmaktadır ve yapmaya da devam edecektir. Çalışmalarımızın tamamında şahsım, belediye personeli arkadaşlarım ve en önemlisi Ayvacık halkının pozitif düşünce anlayışı ile bölgemize hizmet heyecanımızla ilçemizin refah ve başarı seviyesinin yükselmesi için çalışıyoruz. Bu anlamda çağdaş bilimi kendilerine ışık olarak kabul eden üniversitelerimiz ile akademik bilgi çerçevesinde ülkemizin geleceğini pozitif şekilde değerlendirecek siz değerli bilim insanlarımız ile ülkemizin geleceği adına birlikte aynı hedefe doğru çalışmaktan büyük mutluluk ve gurur duymaktayız. Sözünü ettiğimiz hedeflere ulaşmak çabasını ancak yapılacak bilimsel çalışmalarla hedeflendirerek gerçekleştirebiliriz. Halıcılık ve Kilimcilik Programının Sorunları ve Çözüm Önerileri Çalıştayı nın ülkemiz başta olmak üzere tüm dünyaya faydalı olması dileklerimle, siz değerli bilim insanlarını saygı ile selamlar; bilimin ışığında refah ve başarı seviyesi yüksek bir Türkiye dilerim. Mehmet Ünal Şahin Ayvacık Belediye Başkanı 4

19 Sayın Belediye Başkanım, Sayın Müdürüm, Değerli Katılımcılar, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi nin ilçemizdeki temsilcisi Ayvacık Meslek Yüksekokulumuz tarafından düzenlenen Halıcılık ve Kilimcilik Programının Sorunları ve Çözüm Önerileri konulu çalıştay vesilesiyle aranızda bulunmaktan çok büyük bir memnuniyet duyduğumu belirtmek isterim. Tarihi ve turistik beldeleriyle meşhur Ayvacık ımızı; ülkemize ve dünyaya tanıtan belli başlı değerlerimizden biri, belki de en önemlisi en az beş yüz yıllık yöre halılarımızdır. Ayvacık ta halıcılık; zannedildiği gibi yalnız çeyiz, ev eşyası veya camiye bağış amaçlı yapılmamıştır. Yöre halkının geçimini sağlaması noktasında da ekonomik anlamda etkin bir görev üstlenmiştir. Hemen her evde -özellikle yörük köylerinde- bir halı tezgâhı bulunmaktadır. Bu tezgâhta genç kızlarımız hayallerini, ideallerini en önemlisi beklentilerini nakış nakış işlemektedirler. Bu tezgâhlar sadece halı dokumaz; küçük ve dar köy hayatında aynı zamanda bir sosyalleşme görevi üstlenir. Yani bu açıdan bakıldığında tezgâhlarımız, halı odalarımız bir tiyatro salonu, sinema salonu kısaca köylünün buluşma, dertleşme yeri de olmuştur. Olağanüstü doğal renkleri ve geleneksel motifleri ile 700 yılı aşkın bir süredir ünlü olan Türk halıları 20. yüzyılın sonlarına doğru bu nitelikleri kaybetmiştir. Ayvacık yöresi halıları da aynı yüzyılın yaklaşık ikinci çeyreğinde bu kayıptan payına düşeni almıştır. Bunun sebeplerinden biri de yaklaşık iki asır önce dünya genelinde, anilin boyalar olarak bilinen kimyasal boyaların üretimidir. Bunların kolay elde edilir ve ucuz olması nedeniyle dünyada halı üretimi yapılan bölgelerde doğal boyamacılık hızla unutulmuştur. Doğal boyaların zengin ve uyumlu görünümü kimyasal boyalarla elde edilememiştir. Kimyasal boyaların renkleri genellikle çok parlak olup gözü yormaktadır. Halıcılıkla uğraşanlar bu olumsuzluğu gidermek amacıyla, kimyasal boyalı halıları güneşte soldurup kimyasal maddelerle yıkamışlardır. Bu işlemler yüne zarar verdiği için halının ömrünü kısaltmaktadır. DOBAG (Doğal Boya Araştırma Geliştirme Projesi) bu duruma son vermek ve doğal boyacılığa dönmek üzere hazırlanmış ilk projedir. Ben bu arada 5

20 Kooperatifimizin kuruluş ve gelişme aşamalarını sizlerle paylaşmak istiyorum. Araştırmalar neticesinde Türk halılarının dünya pazarında gerilemiş durumuna son vermek üzere 1981 yılında kooperatifimizle işbirliğiyapan Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu Tekstil Bölümü bir ekip kurarak bölgemizde çalışmalara başlamıştır de D.T.G.S.Y.O nun Güzel Sanatlar Fakültesi olarak Marmara Üniversitesi ne bağlanmasıyla, öğretim yılında DOBAG ın kurumsallaşmasıgerçekleşmiştir. Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu bünyesinde bir doğal boya laboratuarı kurulmuş, Federal Almanya Cumhuriyeti nin Ekonomik İşbirliği Bakanlığına bağlı, Teknik İşbirliği Kurumu nda doğal boya uzmanı olarak çalışmakta bulunan Dr. Harald BÖHMER önce yüksekokulda ve daha sonra DOBAG da görevlendirilmiştir yılında Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu Tekstil Bölümü mezunlarından Şerife ATLIHAN desen ve teknik danışman olarak DOBAG ekibinde çalışmak üzere DOBAG halı üretim bölgelerinde ikamet etmek koşuluyla Kooperatifte üretilen halı ve kilimleri denetlemek üzere görevlendirilmiştir. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi de değişik dönemlerde görev yapmış dekanlar, projenin gelişmesi ve tanıtımı için çeşitli etkinlikler düzenlemişlerdir. Bunların arasında 1985, 1991,1997 ve 2002 yıllarında Çanakkale Ayvacık, Manisa- Yuntdağ bölgelerinde düzenlenen Uluslararası DOBAG Sempozyumları sayılabilir. Proje kapsamında bölgedeki dokuyuculara öncelikle atalarının kullandığı boyamacılık yöntemleri tekrar öğretilmiştir. Buradaki asıl amaç yörede var olan halıcılığı geliştirmek, dokuyucuların gelir düzeyini yükseltmek ve köyden şehre göçü önlemektir. DOBAG halıları geleneksel desenlerde sadece doğal boya ile saf yünden elde eğrilmiş iplerle dokunmaktadır. Ayrıca satılan her halıyla birlikte yöresel desenli ve doğal boyalı olduğuna dair Üniversite onaylı bir garanti belgesi verilmektedir. Kooperatifimiz 1983 yılından bu yana Amerika, Kanada, İngiltere, Norveç, Almanya, Avustralya ve İrlanda ya halı ihracatı yapmaktadır. 6

21 Sizlere anlattıklarım girişime yönelik zorlu bir sürecin iyi meyve vermiş sonuçlarıydı. Bizim örneğimizde görüldüğü gibi ülkemiz ve yöremizhalen halıcılık açısından büyük bir potansiyele sahiptir. Bu alanda çalışabilecek kalifiye eleman yetiştirilmesi açısından Halıcılık Programlarının varlığı gereklidir, elzemdir. Günümüzde halen dört farklı bölümle ilçemizde öğretim vermekte olan Ayvacık Meslek Yüksekokulu nun kurulma sebebi olan Halıcılık ve Kilimcilik Programı nın, bu çalıştay doğrultusunda alınacak kararlar ve yapılacak ileriye yönelik atılımlarla varlığını sürdürmesi temennisiyle hepinize hayırlı günler diler, saygılarımı sunarım. Hasan Gürbüz S.S.Süleymanköy Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı 7

22 8

23 I.OTURUM Oturum Başkanı: Yrd. Doç. Tahsin ÖZTÜRK 05 Nisan

24 10

25 TÜRKİYEDE HALICILIK VE DESİNATÖRLÜĞÜ BÖLÜMÜNÜN KURULUŞ TARİHÇESİ Yrd. Doç. Tahsin ÖZTÜRK * ÖZET Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ayvacık Meslek Yüksekokulu Halıcılık Kilimcilik Programı 1981 yılında yürürlüğe giren 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu yla (YÖK) Türkiye deki tüm yükseköğretim kurumlarında bazı değişiklikler yapılmış ve yeniden yapılanmaya gidilmiştir. YÖK öncesi ön lisans eğitimi veren ve Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı olan yüksekokullar, kadrolarıyla birlikte YÖK çatısı altında toplanmıştır. YÖK Kanunu nun yürürlüğe girmesinden sonra pek çok yüksek öğretim kurumunda olduğu gibi Edirne deki Edirne Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi, yeniden yapılandırılmış ve Trakya Üniversitesi nin oluşumunda; çevrede ön lisans eğitimi veren birçok yüksekokulla birlikte yeni bir yapılanmaya gidilmiştir. Trakya Üniversitesi nin kuruluşu sırasında, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Mühendislik Fakültesi nden, Trakya Üniversitesi Mimarlık Fakültesi dekanlığına atanan Prof. Dr. İ. Hulusi Güngör ün; YÖK Kanunu ile Trakya Üniversitesi ne bağlanan Çanakkale Meslek Yüksekokulu nda, Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü nün açılmasında kararlı ve ısrarlı takibinin olduğunu belirtmek gerekir yılında Çanakkale Meslek Yüksekokulu bünyesinde açılan Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü, büyük zorluklar ve eksikliklerle eğitimine başlamıştır. Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü, Seramik Bölümü ile birlikte hareket etmiş ve akademik kadro eksikliklerini zaman içinde çözmüştür. Bölümler, sergilerle tanıtılmış ve özverili çalışmalar neticesinde bazı işletmelerden destek almıştır. Halıcılılık ve Desinatörlüğü Bölümü nün ilk mezunları, Halk Eğitim kadrolarında ve sektörde çalışmaya başlamışlardır. Bu dönemde lisans eğitimlerini, Mimar Sinan Üniversitesi ve Marmara Üniversitesi nde tamamlayan mezunlar; ülkemizin çeşitli illerinde yeni açılan Meslek * El Sanatları Bölüm Başkanı, ozturktahsin@hotmail.com 11

26 Yüksekokulları nın Halıcılık ve Desinatörlüğü veya benzeri programlardaki akademik kadrolara atanmışlardır. Günümüze gelinceye kadar pek çok mezunumuz, akademisyenliği tercih etmiş ve halen hizmet vermektedirler. Fakat çeşitli nedenlerle öğretim üyesi olamayan veya olsa bile alt kadrolarda kalan mezunlarımız; Halıcılık ve Desinatörlüğü programlarının misyonunu YÖK yönetim kademelerine yeterince anlatamamışlardır yılından bu yana sektöre eleman yetiştiren Halıcılık ve Desinatörlüğü programları, yurdumuz için gereklidir. Halıcılık ve Desinatörlüğü programını bir ağaca benzetilirse kuruluşunda emeği geçen akademik personel, bu ağacın köklerini, mezunlar gövdeyi, mezunların mezunları dalları ve onların mezunları ise bu ağacın yaprakları olmalılar ki bu ağaç kurumasın! Öncelikle mezunlar, bu şuur ve ülküyle hareket ettiğinde programın sorunları mutlaka çözülecektir. 1. YÖK KANUNU SONRASI TÜRKİYEDEKİ OLUŞUMLAR 1981 yılında yürürlüğe giren 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu yla Türkiye deki tüm yükseköğretim kurumları, Yükseköğretim Kurulu (YÖK) çatısı altında toplanmış; akademiler üniversitelere, eğitim enstitüleri eğitim fakültelerine dönüştürülmüş ve konservatuarlar ile meslek yüksekokulları da üniversitelere bağlanmıştır. Böylece, söz konusu kanun hükümleri ve Anayasa nın 130. ve 131. maddeleriyle kendisine verilen görev ve yetkiler çerçevesinde, özerkliğe ve kamu tüzel kişiliğine sahip bir kuruluş olan Yükseköğretim Kurulu, tüm yükseköğretimden sorumlu tek kuruluş haline gelmiştir. Meslek Yüksekokulları, 2547 sayılı kanunun 3. maddesinde, belirli mesleklere yönelik ara insan gücü yetiştirmeyi amaçlayan, 4 yarıyıllık eğitim-öğretim veren Yüksek Öğrenim Kurumu olarak tanımlanmıştır. Trakya Üniversitesi, 41 sayılı kanun hükmünde kararname ile 20 Temmuz 1982 tarihinde;edirne de bulunan, Edirne Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi nin fakülteye dönüştürülmesinden sonra Rektörlüğe bağlanan, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi nden alınan güçle oluştu.ayrıca Edirne ve çevresinde bulunan ve Milli Eğitim e bağlı, Meslek Yüksekokulları ve Eğitim Yüksekokulları nın (eski Eğitim Enstitüleri) bu yeni üniversiteye bağlanmasıyla üniversitenin kurumsal yapısı güçlendirildi. Çanakkale de Milli Eğitim e bağlı Meslek Yüksekokulu, Eğitim Yüksekokulu (eski Eğitim Enstitüsü) Trakya Üniversitesi ne bağlanarak yeni bir kimlik kazandırılmaya çalışıldı. Yeni 12

27 kurulan üniversiteler; Milli Eğitim Bakanlığı ndan devraldığı yüksekokullara, yeni boyutlar kazandırmak ve üniversite kimliğini güçlendirmek amacıyla yeni bölümler açmayı da hedefliyordu. Yıldız Teknik Üniversitesi nde Mimarlık Mühendislik Fakültesi Modelaj Atölyesi nde birlikte çalıştığımız Prof. Dr. İ. Hulusi Güngör ün Trakya Üniversitesi Mimarlık Fakültesi ne dekan olması, Çanakkale Ayvacık bölgesindeki halıcılığın bilindik olması, Çanakkale Meslek Yüksekokulu bünyesinde Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü kurma fırsatını verdi. Prof. Dr. İ. Hulusi Güngör, Trakya Üniversitesi bünyesinde kendisiyle birlikte çalışmaya devam ettiğim takdirde, beni Uzman kadrosundan Öğretim Görevlisi kadrosuna atayacağını, eşimin de Çanakkale Meslek Yüksekokulu Seramik Bölümü nde öğretim görevlisi olarak görev alacağını ve 4 evlik üniversite lojmanlarından birini, bana tahsis edeceğini söyledi. Bende teklifi kabul ettim. Böylece Türkiye genelinde görünmeyen dev ev endüstrisini görücüye çıkarmak, kaybolan-unutulan tarihsel mirasımız ve kültürümüz olan halı sanatımıza, yeni boyutlar kazandırmak maksadıyla Trakya Üniversitesi ne bağlı Çanakkale Meslek Yüksekokulu nda Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü nü kurma fırsatı doğdu. 2. HALICILIK VE DESİNATÖRLÜĞÜ BÖLÜMÜNÜN KURULUŞU VE SONRASI Çanakkale Meslek Yüksekokulu Müdürü Öğr. Gör. Fikret Kadıoğlu;Prof. Dr. İ. Hulusi Güngör tarafından ikna edilerek Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü nün eğitim programı Üniversite Senatosu na sunuldu. Gerekli prosedürler tamamlandıktan sonra Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü, Trakya Üniversitesi nin 1982 tarihindeki rektörü Prof. Dr. Ahmet Karadeniz in izniyle resmen kurulmuş oldu. Yüksekokul kadrosunun tamamı meslek lisesi, genel lise ve ticaret lisesi kadrolarında çalışan ÇanakkaleMilli Eğitim mensubu öğretmenlerden oluşmaktaydı. Yüksekokul averilen ilk üç kadro; bana, eşim Sevinç Öztürk e ve Ayvacık DOBAG Projesi nde Uzman kadrosuyla çalışırken nakil yoluyla üniversiteye geçen Sayın Gürbüz Uğur a tahsis edilmişti. Yüksekokul unkurulma tarihi olan 1982 yılında, bölüme başvuran öğrenci sayısı 6 kişiydi. Günümüzde olduğu gibi YÖK yasası gereği, 10 13

28 kişi tamamlanamadığı için 6 kişiyle bölümün açılması mümkün değildi. Geleneksel el sanatları sevdalısı olanolan Prof. Dr. İ. Hulusi Güngör ile birlikte her çare denendi ve bir formül geliştirildi. Prof. Dr. İ. Hulusi Güngör, yüksekokulun; İnşaat, İşletme, Muhasebe ve Seramik Bölümleri nini. sınıf öğrencilerinin boş bir sınıfta toplanmasını istedi ve onlara halı konusunda küçük, özendirici bir seminer verdi. Halıcılık ve Desinatörlük Bölümü ne geçiş yapmak istedikleri takdirde herhangi bir şart aranmaksızın geçişlerinin gerçekleştirileceğini söyledi. Bu seminer sonucunda, bu bölümlerden 7 kişinin transferi gerçekleştirildi. İşte Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü nün kurulma hikâyesi böyle başladı. Okul binası olarak bugünkü Anafartalar Kampusu Eğitim FakültesiDekanlığı nınyer aldığı bina tahsis edilmişti. Bu bina, o zaman Eğitim Yüksekokulu nun yurt binasıydı. Devralınan bu binada, bir yıl süren bir inşaat çalışması yapıldı. Aynı bina, Seramik Bölümü yle ortak kullanılıyordu. Değil eğitim için gerekli araç-gereç; okulda masa olarak dahi kullanabilecek hiç bir şey yoktu. Masalar, Eğitim Yüksekokulu yemekhanesinden gizlice, ödünç alınarak eğitime başlandı. Bu arada Isparta Sümerbank Halı Sektörü nden 500 kilo yün ipliği almak üzere Isparta ya gidildi. Aynı zamanda, Isparta Tarım ve Orman İl Müdürlüğü nden 30 adet halı tezgâhı hibe ile alındı. Gelen halı tezgâhlarını kurmak üzere bir atölye oluşturuldu. Bu esnada okulu ziyaret eden Eğitim Yüksekokulu Müdürü Öğr. Gör. Hasan Çebi, masaların yemekhaneye ait olduğunu fark etti ve masaları tekrar yemekhaneye aldırttı. Eğitim, iki hafta masasız sürdürüldü. İki hafta sonra masalar yeniden ödünç alındı. Bu el değiştirmeler devam ederken Üniversite den yeni bir ödenek çıkartıpçanakkale deki Endüstri Meslek Lisesi ne 60 adet formika çizim masası, 30 adet mermer masa ve sergi salonu oluşturmak üzere 30 adet, 2x3 m. sunta yaptırıldı. 500 m 2 lik bir sergi salonu oluşturulduve yapılan her çalışma bu sergi salonunda sergilendi. Aynı zamanda okulun giriş kapısından çatıya kadar olan merdiven duvarları, seramik pano ve Halı Bölümü nün yaptığı çalışmalarla süslendi. Kapılarda bulunan tüm camlar da vitrayla süslendi. Bizim için görmek, konuşmaktan önce gelir ilkesi slogan olmuştu. İlk kez bir şeyler yolunda gitmeye başlamıştı. Ama yüksekokul inşaat halindeydi ve çok soğuktu. Doğal boya laboratuvarını kurmaya çalışan Öğr. Gör. Gürbüz Uğur, birçok zorluğu aşarak kayda değer bir laboratuvar oluşturdu. Böylece Türkiye de ilk kez bir eğitim kurumunda, minder büyüklüğünde, doğal boyayla renklendirilmiş yün ipliklerle, el dokuması ürünler yapılmaya başlandı. 14

29 Seramik Bölümü ne bakıldığında da aynı kadere sahip olduğu görülmekteydi. Değil gerekli masa-sandalye, bölüm için gerekli ana hammadde olan çamur ve alçı bile yoktu. Çanakkale de seramik atölyesi sahiplerindentanzerorbay, ZekiUZER, Erdinç UZER, Ziya UZER, İsmail BÜTÜN, Abdülkadir ATEŞ ve Gıyasettin Bey (Çarkçı Ustası)seramikte kullanılan çamur ve sır vererek bizlere yardım ellerini uzattılar. Burada; görevlendirmeyle gelen seramik sanatçısı Sezai Uşaklıgil i rahmetle; aynı bölümde görev yapan Ticaret Lisesi resim öğretmeni Sait Özgün ü saygıyla anmak gerekir. O yıl fırın ve sır malzemesi olmadığı için yapılan çalışmalar güneşte kurutulup guaş boyayla boyanarak ilk seramik sergisi açıldı. Bu sergi sonrasında çekilen resimlerçanakkale Seramik Fabrikası ndan bazı yetkililere gösterilerek ve zor koşullarda neler yapılabildiği ispatlanarak bir fırın, bir değirmen ve sır malzemesi hibe etmeleri sağlandı.onlar da bir yerine iki fırın ve gerekli diğer malzemeleri vererek kapılarını öğrencilerimize açtılar. Yardımlarını esirgemeyen Çanakkale Seramik Fabrikası sahibi İbrahim Bodur ve yöneticilerine minnettarlığımı, bir kez daha ifade etmekten onur duyarım. Burada ayrıca, Yıldız Üniversitesi Mimarlık Mühendislik Fakültesi İç Mimarlık Bölümü nden bir yıl boyunca yüksekokul öğrencilerinin eğitimine katkıda bulunan Prof. Dr. Faruk Sırmalı nın yardımları yadsınamaz. Bölümün tek öğretim görevlisi Sevinç Öztürk ten sonra Sıdıka Sönmez ve Bülent Sönmez göreve başladı. O yılın sonunda Öğr. Gör. Emel Toktaş da kadroya alınınca Seramik Bölümü güçlendirildi. Seramik Bölümü eğitiminin gelişmesinde çok büyük katkısı olan Sıdıka - Bülent ve çocukları Batıkhan a Allah tan rahmet diliyorum yılında Öğr. Gör. Gürbüz Uğur ile birlikte Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü nde eğitim-öğretim vermeye başladık. Aynı yıl içinde Mimar Sinan ve Marmara Üniversitesi nden Güzel Sanatlar Fakültesi, Tekstil Ana Sanat Dalı Bölüm Başkanları ndan eğitim konusunda yardım talep edildi. Bu talep, öğretim üyelerinin ayda bir kez bile olsa Yüksekokul a gelip ders vermelerini içermekteydi. Kurulan bölümün başarı sağlayamayacağı öne sürülerek talep reddedildi. Bundan sonra Isparta Sümerbank Halıcılık A.Ş. nin Desen Müdürü Yılmaz Özkan dan yardım istendi. Kendileri, halı desen çizimi konusundaki yardım isteğini olumlu karşıladığı gibi beraberinde, sürveyan Osman Özdemir i 15 günlüğüne okulagetirdi. Deneyimlerinden çok yararlanıldı. Yardımını bizden esirgemeyen Yılmaz Özkan a da Allah tan rahmet diliyorum yılı aksak topal bitirildi. 15

30 3. AKADEMİK ÇALIŞMALAR ve MEZUNLARIN BAŞARILARI Eşref Bülent in 1983 yılı Güz Yarıyıl ında,halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü nde öğretim görevlisi olarak başlamasıyla bölüm kadrosu üç kişiye yükseldi. Bölüm için Eşref Bülent taze kandı ve bölüme yeni bir heyecan getirdi. Sekiz yıl boyunca Eşref Bey in kadroya alınması konusunda verilen mücadele başarısızlıkla sonuçlandı. O dönemde yapılan dokumalarda çok büyük katkıları vardır. Dışarıdan okula ders vermeye gelen Eşref Bey, kendi bilgi birikimini öğrencilere aktarmak için çaba içindeydi.birlikte çalıştığımız yıllarda öğretim görevlileri ve öğrenciler arasında denge unsuruydu. Aynı yıl mezun olmaya aday olan öğrencilerimizden Muammer Aslanoğlu, Musa Yiğit ve şahsım, Prof. Dr. İ. Hulusi Güngör ün denetiminde, Türkiye genelinde, Türk halı ve kilimlerini araştırmak üzere yola çıktık. Türkiye nin dörtte ikisi gezilerek çok güzel bir arşiv oluşturuldu. Bu gezinin tüm masrafları (benzin hariç) Prof. Dr. İ. Hulusi Güngör tarafından karşılandı. Amaç Türk Halı Kataloğu nu oluşturmaktı. Prof. Dr. İ. Hulusi Güngör ün yayınladığı Türk Halıları adlı kitabı, o serinin ilk basamağıydı. Ne yazık ki bu seri tamamlanamadı. Bu dönemde, çalışma performansımız çok yüksekti. Öğr. Gör. Gürbüz Uğur, yaptığı doğal boya çalışma sonuçlarından bir kitap oluşturdu ve yayınladı. Bu; Türkiye de bir ilkti. Türkiye de ilk doğal boya kitabını yayınladı. Bende Eşref Bey le birlikte çalıştığım Tapestri dokumalarını Bodrum Arkeoloji Müzesi, Yıldız Üniversitesi, Akbank Sanat Galerisi İstanbul, Türk Kalp Vakfı adına sergi açtım. Zorlu bir eğitim süreci sonunda ilk mezunlar verildi. Mezun olanlar halı sektörü ve Halk Eğitim Merkezleri nde görev alarak Yüksekokulumuzun varlığını, Türkiye genelinde tanıtmaya başladılar. İlk üçe giren mezun öğrencilerimiz,2 yıl piyasa deneyimine sahip olduktan sonra Mimar Sinan Üniversitesi ve Marmara Üniversitesi nde lisans eğitimlerini tamamladılar. Bu üniversitelerde seçilmiş öğrenciler okuyordu. Bizden ön lisans eğitimi aldıktan sonra yasalara göre seçilen öğrenciler, kayda değer yarış içine girmişler ve bu yarışı hakkıyla kazanmışlardır. Onlar, İ. Hulusi Güngör, Türk Halıları I, Keskin Color Basımevi, İstanbul, Gürbüz Uğur, Türk Halılarında Doğal Renkler ve Boyalar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul

31 bizleri örnek alıp azimle çalışarak eğitim camiasında hak ettikleri yerlerini almışlardır. Diyeceğim şudur ki bizim ve siz dostların eğitim verdiği öğrencilerimiz, bizlerin yolunu seçerek, eğitim camiasında yer almışlardır. Bu öğrencilerimiz Öğr. Gör. Figen Yurteri (Sayman), Öğr. Gör.Servet Senem Başarır Uğurlu, Öğr. Gör.Elif Şimşek Aksoy, Uz. Mehmet Sayın, Öğr. Gör. Mustafa Şeker (Allah rahmet eylesin), Angora Halı Desen Müdürü Fatih Yörükoğlu dur. Ayrıca çeşitli Halk Eğitim Merkezleri nde çalışan şimdi ismini zikredemediğimiz pek çok öğrencimiz bulunmaktadır. Bunlardan biri de Halk Eğitim Müdürü Nurgül Apaydın dır. Sizlerin huzurunda dün öğrencilerimiz bugün ise dostumuz, arkadaşımız olan ve toplum içinde saygın bir yere sahip olan, bu işe gönül vermiş meslektaşlarımı kutluyorum. Vardıkları hedef, bizim kariyer düzeyimize eşdeğerdir. 4. SONUÇ Ne yazık ki bu eğitimci dostlarımız, mezunlarımız;çeşitli engeller nedeniyle doçent ya da profesör olamadılar. İşte bu gün karşılaşılan sorunun özü, mezunların akademik yönetim kadrolarına yükselememeleri veya etkin kadrolarda aktif rol alamamalarıdır. Kısacası mezunlarımız, sorunlarını yönetim kademelerine duyuramadılar. İşte sorunun kaynağı bu hazin sonuçta kendini göstermektedir.geçmişte olduğu gibi bu gün, bize hiç sorulmadan, bölümümüzün adının değiştirilmesi, yarın doğum gününün değiştirileceği ve hatta nüfusunun değiştirileceği anlamına gelir ki siz genç dostlarıma, kariyerinizi tamamlayıp davanıza sahip çıkmanızı öneririm. Bizler,Prof. Dr. İ. Hulusi Güngör, ben Tahsin Öztürk, Gürbüz Uğur, Eşref Bülent ve 1989 da kervanımıza katılan Prof. Ayten Sürür, ağacın köklerini oluşturduk. Mezunlarımız gövdeyi, mezunlarımızın mezunları dalları ve onların mezunları da ağacın yaprakları olmalı kidikilen ağaç kurumasın. Yok olmamak, davanızın haklılığını savunmak, kaybettiklerinizi geri almak ve bir daha kaybetmemek için daha ileri yürümek gerek. Bu da sizleri yöneten gruplar arasında yer almanıza bağlıdır. Teşekkür ederim. 17

32 18

33 MESLEK YÜKSEKOKULLARI HALICILIK VE DESİNATÖRLÜĞÜ, HALICILIK VE HALI-KİLİM PROGRAMLARINDA MÜFREDAT SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ÖZET Öğr. Gör. Eşref BÜLENT * Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Tekstil Tasarımı Bölümü Halıcılık ve Kilimcilik Programı nın Sorunları ve Çözüm Önerileri çalıştayını; ötelenmiş ve hatta açıklanması zor bir neden ya da gerekçeyle ihmal edilmiş olarak değerlendiriyoruz. Öte yanda, Çalıştay ın Ayvacık ta gerçekleşmesini de çok anlamlı buluyoruz. Bu anlamı; Türkiye de ön lisans eğitimini ilk defa hayata geçiren, Vahit Yılmaz ın Ayvacıklı olması, bir halı sevdalısı ve Ayvacık Belediye Başkanı olan M. Ünal Şahin in, Yılmaz la olan bağı ve Ayvacık bağlamında; gerek Prof. Dr. İ. Hulusi Güngör gerekse Öğr. Gör. Gürbüz Uğur un kitapları ile sayamadığımız diğer nedenler pekiştiriyor. Halıcılık konusu, otuzun üzerinde disiplin tarafından incelenmekte, araştırılmakta ve disiplin altına alınmaktadır. Halıcılığa farklı disiplinlerin getirdiği yorumlar da farklı olmaktadır. İşte bu yorum ve anlayış farkı, halıcılık mevzuuna çözümden çok sorun getirmiştir. Halıcılık konusunda öncelikle literatür sorunu çözülmelidir. Çünkü bu mesleğin omurgasını, mesleki isim ve kavramlar oluşturmaktadır. Öte yanda, ulusal halıcılık sektörümüz; dünyada yaşanan ekonomik değişim ve hatta krize rağmen ve akademik duayenlerin öngörüleri dışında, son derece olumlu hamleler yapmıştır. Bu süreçte ulusal makine halısı sektörü, tasarım gerçeğinin önemini, geleneksel halı üreticilerinden daha önce fark etmiş ve tasarım alanına yatırımlar yapmıştır. Bir dönem ulusal halıcılık sektörümüzde görülen duraksama, umarsızlık, kararsızlık ve kargaşa; Halıcılık ve Desinatörlüğü, Halıcılık ve Halı-Kilim Programları nda uygulanmakta olan eğitim programlarının ders isimlerinde, ders kredilerinde, ders içeriklerinde, programların yapılanmasında, isimlerinde ve eğitim stratejilerinde de görülmektedir. * E-posta:esrefb_1@hotmail.com. 19

34 Sözü edilen programlarda araştırmalar yapılmış ve neticede YÖK dersleri hariç, 119 farklı isim ve krediyle ders devşirildiği saptanmıştır. Bu durum, gerek yatay gerekse dikey geçişlerde daima sorun yaratmıştır. Halıcılık ve Desinatörlüğü, Halıcılık ve Halı-Kilim Programları nın, Halıcılık ve Kilimcilik Programı ismi altında gruplanması neticesinde çıkan sonuçlar ile dile getirilen diğer meselelerin hep birlikte değerlendirilmesinde yarar görülmektedir. 1. ÇALIŞTAYIN ANLAMI Gecikmiş olsa da Halıcılık ve Kilimcilik Programı nın Sorunları ve Çözüm Önerileri çalıştayının tertiplenmesinde emeği geçenlere, vesile olanlara, destekleyenlere, katkıda bulunanlara, himayeci olanlara sonsuz şükranlarımı sunuyorum. Bu çalıştayın Ayvacık ta tertiplenmesi çok anlamlıdır. Çünkü birazdan sıralayacağım açıklamalar, bu anlamın nedenlerini gösterecektir. Öncelikle Fransa ya yaptığı bir araştırma gezisinden sonra ön lisans eğitimi ni milli eğitimimize kazandıran, dönemin Milli Eğitim Bakanlığı,Örgün Eğitim Dairesi Başkanıve milli eğitimimizin pek çok kademelerinde hizmeti olan Vahit Yılmaz, Ayvacıklı dır yılı Milli Eğitim Bakanlığı Örgün Eğitim Dairesi Başkanlığı na bağlı olarakkurulan Çanakkale Meslek Yüksekokulu Gıda Teknolojisi bölümünde bir süre eğitim alan; Ayvacık Meslek Yüksekokulu nun gelişmesinde pek çok katkısı bulunan ve bir halı sevdalısı olan Ayvacık Belediye Başkanımız Sayın M. Ünal ŞAHİN ile bendeniz, Sayın Vahit Yılmaz ın akrabasıyız. Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü nün kuruluşunda emeği geçen ve tanışma şerefine nail olduğum Trakya Üniversitesi nin kurucu Rektörü Sayın Prof. Dr. Ahmet Karadeniz i yâd etmeliyiz. Öte yandan, 1982 yılı Çanakkale Meslek Yüksekokulu bünyesinde kurulan, Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü nün fikir babası ve kendileriyle tanışma şerefine nail olduğum Prof. Dr. İ. Hulusi GÜNGÖR hocamızın: pek çok araştırmada kaynak olarak gösterilen; 1984 yılında İstanbul da basılan Türk Halıları I. Cilt adlı kitabının konusunu, Ayvacık Halıları nın oluşturması, bu çalıştaya ayrıca anlam yüklemektedir. 20

35 Hiç kuşkusuz 1980 li yıllarda Halıcılık ve Desinatörlüğü bölümünü hayata geçiren ve bölümün ilk hocası Yrd. Doç. Tahsin ÖZTÜRK ün aramızda olması bu çalıştayın anlamını daha da pekiştiriyor. Halıcılık ve Desinatörlüğü Programı na pek çok emeği geçen ve pek çok araştırmacının atıfta bulunduğu; Türk Halılarında Doğal Renkler ve Boyalar isimli kitabın yazarı Sayın Gürbüz Uğur a ve katkıları aşikâre olan lakin zamansızlık nedeniyle isimlerini zikredemediğimiz diğer değerli kişilere; sonsuz şükranlarımı sunar, vefat edenlere ise Allah tan rahmet dilerim. Halıcılığımız ve bu alanda ön lisans eğitimi veren kurumların tarihçeleri, adeta bir savaşımın resmidir. Çanakkale Meslek Yüksekokulu, Halıcılık ve Desinatörlüğü Programı ndan ilk mezunlarını; Eğitim- Öğretim yılı Bahar Yarıyılı nda vermişti. Yıl 2012 ve aradan 29 yıl geçmiş. Dile kolay. İlk mezunlarımızdan bazıları çoktan emekli olmayı hak ettiler. Mezun öğrencimiz ve Karaman Meslek Yüksekokulu öğretim görevlisi merhum Mustafa Şeker i de rahmetle anmalıyız. 2. HALI KONUSUNU ELE ALAN DİSİPLİNLER Öncelikle Halıcılık konusunu hangi disiplinlerin sahiplendiğini ya da araştırdığını irdeleyelim. Edebiyat Fakültesi, Eğitim Fakültesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, İlahiyat Fakültesi ve Ziraat Fakültelerinin bazı bölüm veya anabilim-anasanat dallarının yanı sıra Müze Uzmanları, Ürün AR-GE Uzmanları, Tekstil ve Danışmanlık Firma Uzmanları gibi otuzun üzerinde alanda faaliyet gösteren pek çok araştırmacı; çalışma ve görüşlerini, Halıcılık adı altında beyan ediyorlar. Edebiyat Fakültesi, Antropoloji Bölümü, Sanat Tarihi Bölümü, Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Fen, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel El Sanatları Bölümü, Halı-Kilim- Eski Kumaş Desenleri Ana Sanat Dalı, Tekstil Sanatları Bölümü, Tekstil Tasarımı Bölümü, İlahiyat Fakültesi,İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü, Türk-İslam Sanatları Tarihi Ana Bilim Dalı, Meslek Yüksekokulu, Halı- Kilim Programı, Halıcılık Programı, Halıcılık ve Desinatörlüğü Programı, Mesleki Eğitim Fakültesi, El Sanatları Eğitimi Bölümü, Dokuma-Örgü Ana Sanat Dalı, Giyim Sanatları ve Giyim Endüstrisi Öğretmenliği Bölümü, Giyim Ana Sanat Dalı, Mesleki Yaygın Eğitim Fakültesi, El sanatları Yaygın Eğitimi Bölümü, Dokuma Yaygın Eğitimi Ana Sanat Dalı, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, ZiraatFakültesi, Ev Ekonomisi Yüksek Okulu, Köy El Sanatları Anabilim Dalı, Ziraat Fakültesi, Ev Ekonomisi Yüksek Okulu. 21

36 Bu durum çok sesliliğe neden oluyor Sözünü ettiğimiz çok seslilik, bir orkestranın müzikalitesi değil maalesef bir kalabalıktan çıkan ve kontrol edilemeyen çok seslerdir. Oysa öncelikle kavram veya en azından bazı adlarda mutabık kalmalıydık. Sözünü ettiğim konuların birkaçını örnekler ile açıklayacağım. Örneğin; halının görünümünü ve hatta halının simgesini oluşturan üçüncü ipliğe; mutabık kaldığımız bir isim veremedik. Bir kısmımız o iplik yapısı için düğüm sözcüğünü, diğer bir kısmımız ise ilme sözcüğünü yeğledi. Öte yanda kültüründe halı olmayan Avrupalıların tanımlarını benimseyenler, düğüm sözcüğünü kullandılar. Kısacası aynı öğe için bizlerin kullandığı ilme ismi, bir türlü yerleşemedi. Oysa düşünce ve bilim; öncelikle kavramlar ve sözcüklerden oluşur. Halı her şeyden önce bazı kültürlerin önemli bir ürünüdür. Hal böyleyken Türk İlmesi ne; önceleri Gördes Düğümü denirken sonraları Çift Düğüm ve ardından Simetrik Düğüm dendi. İran İlmesi ne ise Sine İlmesi, Fars Düğümü, Hekim Düğümü, Tek Düğüm, denirken Asimetrik Düğüm denmeye başlandı. Yani iki önemli ilme türü milliyeti ile değil geometrisi ile anılmaya başlandı. Oysa İspanyol Düğümü, Jufti Düğümü, Berberî Düğümü, Tibet Düğümü ve Fin Düğümü gibi isimlerle bilinen ilmeler için ise hiç bir isim değişikliği yapılmadı. Halıcılıkta bir tekstil terminolojisi olan iplik sözcüğü, maalesef yerleşemedi ve ip ile birlikte kullanıldı. Doğal boyar maddeler yerine kök boya terimi kullanılmaya devam edildi. Yinetekstil terminolojisinde kabul görmüş temel doku elemanı olan çözgü için arış, eriş, direzi, boyluk; atkı için ise argaç, gayar, döke, yüz ipi veya çeşit ipi gibi yöresel isimlerde ısrar edildi. 1 Bu iplikler bazen de karıştırıldı. 2 Ve 1 Yeşim Öztürk,Balıkesir-Sındırgı Yöresi Halıları, Kültür Bakanlığı Yayınları,Ankara 1992, s. 9: C. Esad Arseven,Türk Sanatı, Cem Yayınları, İstanbul 1984, s. 253: Neriman GörgünayKırzıoğlu, Altay lardantunaboyu na Türk Dünyası nda Ortak Motifler, Türksoy Yayınları, Ankara 1995, s.17: Beyhan Saldıray, Türk Halı Sanatında Kompozisyon Özellikleri, Akademi 10 Mimarlık ve SanatDergisi, İ.D.G.S.A. Yayınları,İstanbul 1981, s.1: Çetin Aytaç, El Dokumacılığı, M.E.B. Yayınları, İstanbul 1982, s.86: Ali Özel, Halıcının El Kitabı, Sümerbank Yayınları, Ankara 1986, s.6: Hatice Öztürk Tozun, Gördes Halılarının Grafiksel Açıdan İncelenmesi ve Motiflerin Morfolojik Özellikleri, Türkiye de ElSanatları Geleneği ve Çağdaş Sanatlar İçindeki Yeri Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1997, s.33 22

37 hatta bir yazar, kilimde atkı kullanılmadığını iddia etti ve bu görüşünü de şiddetle savundu. 3 Fahrettin Kayıpmaz ile Naciye Kayıpmaz ın önemle belirttiği gibi pek çok akademisyen; müzelerdeki hazır halı ve kilim bilgileri üzerinden çalışmayı ve hatta öğrencilere verilen seminer ödevlerini masa başında derleyip toparlayarak bir dokuma araştırması yapmayı alışkanlık haline getirdi. 4 Ve daha değinmediğimiz pek çok olumsuzluk var fakat tümünü aktarmak olası değil. Sonuçta, bunca disipline, kurum ve kuruluşun faaliyeti ve çalışmasına rağmen Halıcılık ve Kilimcilik programları teker teker kapanıyor. 3. HALICILIK SEKTÖRÜNDEKİ GELİŞMELER Halıcılık konusunda araştırmalar yapan bunca disiplinin faaliyetleri esnasında dünya, küreselleşme denen büyük bir değişimin içine girdi. Artık ulusal sermayeler, ulusallıktan uzaklaşarak farklı bir boyuta yönelecekti ve bu değişim, pek çok ulusal ekonomiyi ve beklentiyi alt üst edecekti. Son 30 yıl içinde geleneksel fikirler, görünümler, anlayışlar ve geçmişin asla değişemez gibi görülen normları, adeta sarsılıyordu. Fakat her nedense el dokuması halı üreticileri, Şark Halı Kumpanyası ndan aldıkları usulleri 5 sürdürmekte kararlıydılar ve pek çoğu sadece piyasa koşulları doğrultusunda bazı önlemler aldılar. Sözgelişi daha ucuz halı elde edebilmek için dokuyucunun gelirini kestiler, malzemenin kalitesini bozdular, sadeleştirme adına geleneksel halı motiflerini kaldırdılar ve daha pek çok yol denediler. Fakat bunca çabaya rağmen ulusal el halıcılık sektörümüz bir yerlerde sıkışıp kaldı. 2 Oktay Aslanapa, Türk Halı Sanatı nın Bin Yılı, Eren Yayınları, İstanbul 1987, s. 212, Bkz, Çizim Neriman GörgünayKırzıoğlu, Melda Akansel, Kaybolan Dokumalarımızı Kazanabilir miyiz?, 2000 li Yıllarda Türkiye de Geleneksel Türk El Sanatlarının Sanatsal, Tasarımsal ve Ekonomik Boyutu Sempozyum Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999, s : Neriman GörgünayKırzıoğlu, a.g.e.s.20 4 Fahrettin Kayıpmaz, Naciye Kayıpmaz, Geleneksel Dokuma Yaygı Araştırmalarında Metod ve Etiketlendirme Kriterleri III. Ulusal Türk El Dokumalarına Yaklaşım ve Sorunları Sempozyumu Bildirileri, Mayıs 2000,Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya2000, s Besim Atalay, Türk Halıcılığı ve Uşak Halıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1967, s : Sencer Ayata, Kapitalizm ve Küçük Üreticilik- Türkiye de Halı Dokumacılığı, Yurt Yayınları, Ankara 1987, s

38 Ulusal el halıcılığımızda görülen bu tıkanıklığı gidermek için 1. Milletlerarası Türk Halı Kongresi 7-14 Ekim 1984 tarihleri arasında gerçekleşti. Kongre kapsamında; I. Türk El Halı ve Kilimleri Fuarı, Yıldız Sarayı nda; Halı Müzayedeleri ise Yıldız Sarayı nın Büyük Mabeyin Dairesi nde gerçekleşti. 6 Aynı yılda Çanakkale Meslek Yüksekokulu Halıcılık ve Desinatörlüğü Bölümü ikinci dönem mezunlarını vermişti. 1. Milletlerarası Türk Halı Kongresi anısına özel olarak basılan Türk Edebiyatı adlı derginin, Ekim sayısında, dönemin Devlet Bakanı Mesut Yılmaz ile yapılmış bir röportaj var. Türk Edebiyatı dergisinin sorduğu Türk halıcılığı bugün ne durumdadır? sorusunu Mesut Yılmaz: Türk halıcılığının bugün maalesef memnuniyet verici bir durumda olduğunu söylememiz mümkün değildir. Çünkü halılarımız umumiyetle ananesinden kopmuş, mahalli kişiliği yok olmuş, fena bir taklitçiliğe yönelmiştir. İşte bu kongrenin; gelenekten uzaklaşmış halılarımıza eski vasıflarını kazandırarak hem sanatsal hem de ticari bakımdan değerlendirilmesinde önemli bir rol oynayacağına inanıyoruz. 7 şeklinde cevaplandırmıştır. Aynı dergide; dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Mükerrem Taşçıoğlu ise Kongre ile Türk Halı Sanatı na bir kere daha dünyanın ilgisini çekmek ve halı sanatımızı geliştirerek dünyaya tanıtmak, Türk halısını ihraç mallarımızın ön safında yer alacak bir seviyeye ulaştırmak turistik el sanatları arasında Türk halılarını aranır ve beğenilir bir duruma getirmek gayemizdir. demektedir. 8 Yıl 2012 ve bu beyanatların üzerinden 24 yıl geçmiş. Oysa daha o dönemlerde küreselleşme, alışıldık yerel usulleri bozmuştu. Çünkü dünyada daha ucuz işçilik, daha ucuz malzeme, daha ucuz enerji sağlayan Uzakdoğu ülkeleri vardı ve üstüne üstlük yatırımcılar teşvik bile ediliyordu. El dokuması halı üretimi gibi yoğun emek isteyen sektörler, yatırımlarını Uzakdoğu ya yönlendirdiler. Bu değişim, el dokuması halıcılığımız için bir dönüm noktası olacaktı. 6 Nejat Diyarbekirli, Neden Halı Kongresi, Türk Edebiyatı- Halı Kongresi ve Edebiyatımızda Halı, S.132, (Ekim 1984), s Devlet Bakanı Mesut Yılmaz, Kongre Halı Sanatımızda Taklitçiliği Önleyecektir, Türk Edebiyatı- Halı Kongresi ve Edebiyatımızda Halı, S. 132, (Ekim 1984), s Kültür ve Turizm Bakanı Mükerrem Taşçıoğlu, Bildirileri Kitap Yapacağız, Türk Edebiyatı- Halı Kongresi ve Edebiyatımızda Halı, S. 132, (Ekim 1984), s

39 1. Milletlerarası Türk Halı Kongresi nden sonra benzer içerikle pek çok faaliyet yapıldı. Örneğin 1992 yılında İzmir de bir sempozyum düzenlendi. Sempozyuma bildiri sunan sektörden bir işadamı, ulusal el halıcılığımız hakkında bambaşka bir dilden konuşuyordu. Bir işveren olarak sektörde saptadığı sorunları ve çözüm önerilerini dile getirdi. Erdoğan Ildız bu sempozyumda çok önemli konulara değindi. Ildız: Ortak Pazara giriş çabalarımızın yoğunlaştığı şu sıralarda, pek çok teşvike, gelişmiş ülkeler tarafından sınırlamalar getirilmesi yönündeki baskılar, hükümetimizi bunaltmış durumdadır. Yetkililer, bir bakıma anlaşmalarla kısıtlanmışlar ve nereye, nasıl teşvik verilebileceğinin arayışı içine girmişlerdir. Günümüzde tasarım fiyatlarının yüksek olması, tasarlamada çok uğraş gerektirdiğinden, pek çok müteşebbis bu işi göze alamamakta, zaman ve kaynak yetersizliğinden toplumumuz yeni tasarımları hayata geçirememektedir. Tasarlayanlar da lüzumsuz yere zaman ve kaynak israf etmektedirler. şeklinde bir açıklama yapar. 9 Hal böyleyken ilk başlarda geleneksel el halılarının kompozisyonlarını taklit eden makine halıcılığı, bir süre sonra yükselişe geçer. Ev tekstili ile birlikte çalışan sektör, tasarım ve ürün geliştirmeye yatırım yaptıktan sonra büyük hamleleri gerçekleştirir. Kendilerini koruyabilen eğitim kurumları ise işte bu gelişmeleri takip eden veya öngörenlerdir. 4.HALICILIK VE DESİNATÖRLÜĞÜ HALICILIK VE HALI- KİLİM PROGRAMLARINDA MÜFREDAT SORUNU Ulusal halıcılığımızın rekabet gücü, tasarım yatırımları ile kolaylıkla arttırılabilir. Bu kanımı; 2007 yılında Bergama da gerçekleşen, 4. Ulusal Meslek Yüksekokulları Sempozyumu nda 10 belirtmiştim yılı itibariyle Halıcılık, Halı-Kilim, Halıcılık ve Desinatörlüğü Programları nın eğitim-öğretim müfredatında bulunan YÖK dersleri 9 Erdoğan Ildız, Türk Halıcılığında Verimliliği Arttırmak İçin Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Kamu ve Özel Kuruluşlarla Kamu ve Özel Kuruluşlarla Orta Öğretimde, Üniversitelerde El Sanatlarına Yaklaşım ve Sorunları Sempozyumu bildirileri: Kasım 1992, İzmir, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1994, s Eşref Bülent, Meslek Yüksekokulları Halıcılık ve Desinatörlüğü, Halıcılık ve Halı- Kilim Programlarında Tasarım Eğitimi Sorunları ve Çözüm Önerileri 4. Ulusal Meslek Yüksekokulları Sempozyumu Bildiriler Kitabı II-Poster Bildiriler, Mayıs 2007,Ege Üniversitesi, Bergama Meslek Yüksekokulu, Bergama-İzmir:Ege Üniversitesi Yayınları.s

40 dışındaki meslek dersleri araştırılmıştır. Daha sonra aynı isim altında toplanan bu programlarda farklı isimlerde 119 meslek dersi saptanmıştır. Programlardaki meslek dersleri; Tasarım dersleri, Fen Bilim dersleri, Sosyal Bilim dersleri olmak üzere üç temel gruba ayrılarak değerlendirilmişlerdir. Sektöre eleman yetiştiren önlisans eğitim-öğretim programları yeniden yapılanmalı ve günümüz gereksinim ve koşullarına uygun nitelikte güncellenmelidir. 1. Tasarım Dersleri: Bu bölüm a) Temel Tasarım Dersleri, b) Mesleki Tasarım Dersleri, c) Mesleki Teknik ve Uygulama Dersleri olarak ayrıca gruplandırılmıştır. Bölümde ayrı isimde toplam 56 ders bulunmaktadır. 2. Fen Bilim Dersleri: Bu bölüm a) Uygulayım Bilim Dersleri b) Kimya Bilim Dersleri olarak ayrıca gruplandırılmıştır. Bölümde ayrı isimde toplam 29 ders bulunmaktadır. 3. Sosyal Bilim Dersleri: Bu bölüm a) Sanat Tarihi Dersleri, b) İdari ve İktisadi Bilim Dersleri olarak ayrıca gruplandırılmıştır. Bölümde ayrı isimde toplam 34 ders bulunmaktadır. Temel Tasarım Dersleri Özgün Tasarım Sistem Analizi ve Tasarımı Tasarım Tasarım İlkeleri Temel Sanat Eğitimi Renk Bilgisi HALICILIK, HALI-KİLİM, HALICILIK VE DESİNATÖRLÜĞÜ PROGRAMLARI MESLEK DERSLERİ TASARIM DERSLERİ FEN BİLİM DERSLERİ SOSYAL BİLİM DERSLERİ Mesleki Tasarım Dersleri Bilgisayar Desenleme Bilgisayar Destekli Tasarım Bilgisayar Destekli Halı Tasarım Bilgisayarlı Desen Uygulama Bilgisayarlı Grafik Tasarım Uygulama Desen Araştırma Mesleki Teknik ve Uygulama Dersleri Atölye Boyama Teknikleri Deneysel Dokuma Doğal Boyacılık ve Boyama Teknikleri Dokusal Yüzey Teknikleri Düz Dokuma Teknikleri Uygulayım Bilim Dersleri Bitirme Projesi Kimya Bilim Dersleri Doğal Boyalar Sanat Tarihi Dersleri Anadolu Türk Süsleme Sanatı Boya Teknolojisi Boya Kimyası El Sanatları Dokuma Analizi Boyarmadde Kimyası Halı Kilim Sanat Tarihi Halı Teknolojisi Genel Kimya Halıcılık Tarihi Halıcılık Teknolojisi Halıcılık Teknolojisi ve Uygulaması Genel Kimya Bilgisi Geleneksel Türk sanatı İdari ve İktisadi Bilim Dersleri Çevre ve Kentleşme Ekonomi Genel Ekonomi Genel Maliyet Muhasebesi Genel Matematik Kimya Minyatür Genel ve Teknik İletişim Renk ve Boya Bilgisi Desen Araştırma ve Tasarım Düz Kirkitli Dokumalar İplik Teknolojisi Tekstil Maddeleri Mitoloji Halı İşletme Maliyet Hesapları Temel Tasarım Dersleri Desen Araştırma ve Tasarımı Halı Bakım Onarımı Lif Teknolojisi Sanat Tarihi İş Hukuku HALICILIK, HALI-KİLİM, HALICILIK VE DESİNATÖRLÜĞÜ PROGRAMLARI MESLEK DERSLERİ TASARIM DERSLERİ FEN BİLİM DERSLERİ SOSYAL BİLİM DERSLERİ Mesleki Tasarım Dersleri Mesleki Teknik ve Uygulama Dersleri Uygulayım Bilim Dersleri Kimya Bilim Dersleri Sanat Tarihi Dersleri İdari ve İktisadi Bilim Dersleri 26